Robotlar bizni ishsiz qoldiradimi yoki yangi boʻsh ish oʻrinlari yaratadimi? Balki tez orada hammamiz maza qilib dam olarmiz va eng qiyin vazifalarni sunʼiy intellekt zimmasiga yuklarmiz? Keling, quyidagilardan qaysi biri haqiqatga yaqinroq ekanini aniqlaymiz: sunʼiy intellekt taʼsirida ishlar qay tomon oʻzgarmoqda? Yangi texnologiyalar tufayli ularni boy berish qoʻrquvi qanchalik toʻgʻri? Qaysi turdagi algoritmlar hech qachon sodir boʻlmaydi?
Biz muntazam ravishda algoritmlar yordamiga tayanamiz. Ob-havo maʼlumotlarini koʻrmoqchi boʻlganimizda, chiptalarni qidirayotganimizda yoki shunchaki dam olishni xohlaganimizda ulardan foydalanamiz. Ular kiyim va poyabzal, avtomobil va smartfon kabi hayotimizning bir qismiga aylanib ulgurgan. Shunga qaramay, hayotimizning barcha sohalariga chuqur kirib borgan sunʼiy intellekt hali ham ishonchsizlik va qoʻrquvni keltirib chiqarishi mumkin. “Sunʼiy intellekt yordamga shoshadi” loyihasida biz zamonaviy texnologiyalardan nima kutish mumkinligi, ular qayerda eng katta foyda keltirishi va nima uchun sunʼiy intellekt qoʻzgʻolonidan qoʻrqmaslik kerakligi haqida gapirib beramiz. Material “Raqamli iqtisodiyot” milliy dasturining “Sunʼiy intellekt” federal loyihasi negizida tayyorlangan.
Hamkasb va vosita
Butun dunyoda ishlab chiqarish miqyosi kengaymoqda va iqtisodiyot yangi xodimlarga ehtiyoj sezmoqda. Germaniya va Xitoy allaqachon ishchi kuchi tanqisligi haqida bong uryapti. Rossiyada ham texnik ixtisosliklarga ega boʻlgan xodimlar – ishchi va muhandislarning yetishmasligi qayd etilgan. Bu muammoni hal etish uchun oʻrta maxsus kasb-hunar taʼlimi tizimida malakali kadrlar tayyorlash va ishlab chiqarish jarayoniga robotlarni jalb etish talab etiladi. Bu iqtisodiy oʻsishga olib kelishi kutilmoqda, lekin bunda ikkita shart bajarilishi kerak. Birinchidan, uskunalar va odamlarning ishi oʻzaro bogʻliq boʻlishi kerak, ikkinchidan, sunʼiy intellekt oʻrnini egallagan ishchilar bir yil ichida yangi ish joylariga joylashtirilishi lozim.
Avtomatlashtirish boʻyicha mutaxassisliklarning 5 foizidan kamrogʻiga nisbatan gapirishimiz mumkin. Boshqa hollarda esa shaxslar majburiyatlarining faqat bir qismini almashtira oladi.
Sunʼiy intellekt tufayli ishni yoʻqotish bilan bogʻliq qoʻrquvlarning aksariyati vahimadan boshqa narsa emas, chunki bu narsa bir kechada sodir boʻlmaydi. Odamlarni algoritmlar bilan toʻliq almashtirish uchun bir necha yillar, baʼzan esa oʻnlab yillar kerak boʻladi.
Inson va sunʼiy intellekt bir-birini toʻldirishi kerak. Asta-sekinlik bilan koʻplab yangi sunʼiy intellekt vositalari biz oʻrganib qolgan kasblarga muvofiqlashadi. Sunʼiy intellektning tatbiq qilinishi bir-biriga qarama-qarshilikni emas, hamkorlikni keltirib chiqarishi kerak.
Dmitriy Markov, VisionLab bosh direktori
2055-yilga borib mashinalar inson ishining yarmini deyarli inson bilan bir xil yoki undan yuqori samaradorlik bilan bajara oladigan boʻladi. Ammo robotlar shunchaki odamlardan ishni tortib ololmaydi, balki past malaka talab qiladigan vazifalarda odamning oʻrnini bosadi va yangi ishlar yaratadi. Axir kimdir sunʼiy intellektga xizmat koʻrsatishi va algoritmlarini ishlab chiqishi kerak.
Sunʼiy intellekt insonga muqobil boʻlolmaydi. U koʻp narsalarni yanada samaraliroq qiladigan vosita xolos. Sunʼiy intellekt foydasiz boʻlgan juda koʻp vazifalar bor. Sunʼiy intellekt ishlatiladigan barcha holatlarda u odam tomonidan boshqariladi. Odam qanchalik malakali boʻlsa, natija shunchalik yaxshi boʻladi.
Aleksandr Kraynov, Yandex kompaniyasining sunʼiy intellekt texnologiyalarini ishlab chiqish boʻyicha direktori
Ishim mening, alvido…
Kelajakda insoniyat asta-sekin odatiy vazifalardan xalos boʻladi. Algoritmlar ularni tezroq va yaxshiroq hal qila boshlaydi. Biroq bu texnologiya mehnat bozorini birinchi marta oʻzgartirishi emas. Texnik inqilob paytida izvoshchilarga ish qolmadi, ammo haydovchilarga talab oshdi. Elektr paydo boʻlishi bilan fonuschilarga boʻlgan ehtiyoj yoʻqoldi, ammo chiroqlarga texnik xizmat koʻrsatadigan mutaxassislar koʻpaydi. Yozuv mashinkasida matn yozuvchilar gʻoyib boʻldi, lekin kompyuter asri matnlar bilan ishlaydigan odamlar uchun bozorni kengaytirdi.
Ishchi mutaxassislar yangi jarayonlarga tez surʼatlar bilan moslashmoqda. Sunʼiy intellektga ega aqlli qishloq xoʻjaligi texnikasi mexanizatorlarining ishini sogʻliq bilan bogʻliq jiddiy jismoniy zoʻriqishlarni talab qiladigan ogʻir mehnat sinfidan chiqarib, traktorlar, haydovchisiz kombaynlar va boshqa texnikalar boʻlgan avtonom avtopark operatorlari kabi “oq yoqali ishchilar” toifasiga olib chiqadi. Biz ushbu natijalarni tajriba namunasi sifatida tahlil qilishimiz va texnologiyalar mehnat jarayonining alohida ishtirokchisi sifatida sunʼiy intellektning ommaviy joriy etilishi bilan bogʻliq tub oʻzgarishlarni boshdan kechirayotgan boshqa tarmoqlarda qanday ishlashini taxmin qilishimiz mumkin. Zamonamizning asosiy xususiyati insonni ishlab chiqarish vositalari toifasidan asta-sekin chiqarib tashlashdir. Bu yerda uning oʻrnini robot egallaydi.
Bugungi kunda savol kimningdir ishini yoʻqotishi haqida emas, balki munosib ish topish imkoniyati va sunʼiy intellekt koʻproq foyda keltirishi, u yoki bu innovatsiyalardan foydalanish natijasida iqtisodiyot yanada samarali boʻlishi, mablagʻlar mavjudligi, ijtimoiy dasturlar amalga oshirilishi va ulardan odamlar nimadir oʻrganishi haqida berilmoqda.
Olga Uskova, Cognitive Pilot bosh direktori
Bundan tashqari, sunʼiy intellekt ijodiy yondashuvni talab qilmaydigan, shu bilan birga kompaniya miqyosida koʻp mehnat talab qiladigan vazifalarni bajarishga qodir. Bu xodimlarga eʼtiborini dolzarb muammolarni hal qilishga va yanada ijodiy hamda qiziqarli vazifalarni ishlab chiqishga imkon beradi.
Sunʼiy intellekt tomonidan takomillashtirilgan tizimlar inson tahliliga qaraganda vaziyatning aniqroq manzarasini yaratish uchun turli xil maʼlumotlar toʻplamini tahlil qilishi va sharhlashi mumkin. Robotlar, shuningdek, biznesga koʻproq foyda keltiradigan bashorat qilish va farazlarni taklif qilish imkoniyatiga ega boʻladi.
Yangi texnologiyalar xodimlar uchun xavf tugʻdirmaydi, balki ularni oddiy ishlardan xalos etib, vaqtini strategik, ijodiy va boshqaruv qarorlariga bagʻishlash imkoniyatini beradi.
Sunʼiy intellekt charchamaydi, chalgʻimaydi va uning oʻziga xos manfaatlari yoʻq. Dastlabki bosqichda yangi sohani oʻzlashtirganda odam juda samarali ishlaydi. Insoniyat katta tajribaga ega hamda oʻz bilim va koʻnikmalarini yangi vazifaga tezda moslashtiradi. Ammo sohani chuqurroq oʻrganishimiz bilan egallagan tajribamiz ishimizga aralasha boshlaydi. Biz notoʻgʻri analogiyalardan foydalanamiz, xotiramizni va barcha hisoblash resurslarimizni bitta aniq vazifaga sarflay olmaymiz. Sunʼiy intellekt holatida esa har bir aniq model bitta tor yoʻnalishdagi vazifani hal qiladi. Sunʼiy intellekt bu vazifa bilan bogʻliq boʻlmagan hamma narsa oldida ojiz boʻlishi mumkin, lekin uning tor yoʻnalishdagi vazifa boʻyicha yechimlari koʻpincha insoniy yechimlardan ustun turadi.
Aleksandr Kraynov, Yandex kompaniyasining sunʼiy intellekt texnologiyalarini ishlab chiqish boʻyicha direktori
Kerakli odamlar
Inson omili va tajribasi muhim boʻlgan oʻrinlarda yaqin orada biror narsa oʻzgarmaydi. Bu sohalar, masalan, sogʻliqni saqlash va taʼlim boʻlishi mumkin. Algoritmlar hech qachon oʻqituvchi va shifokorlarning oʻrnini bosa olmaydi. Tibbiyotda sunʼiy intellekt nimaga qodirligi haqida koʻproq maʼlumot olish uchun “Eʼtiboringiz uchun rahmat” maqolasini oʻqing.
Robotlar kamdan kam hollarda inson nazoratisiz ishlaydi, ayniqsa inson hayoti va salomatligi uchun muhim boʻlgan faoliyat sohalari boʻlsa. Shuning uchun biz sunʼiy intellekt xizmatlarini shifokor yordamchilari, koʻmakchilari deb ataymiz.
Bugungi kunda sunʼiy intellektga asoslangan dasturlarni “super ong” sifatida qabul qilishadi. Aslida sunʼiy intellekt dasturlari tor yoʻnalishdagi amaliy muammolarni hal qiladi.
Anna Mesheryakova, bosh direktor, Uchinchi fikr platformasi hammuassisi
Sunʼiy intellekt yechimlarini iqtidorli va yuqori malakali jamoalar ishiga tatbiq qilish ularga ilgʻor tahlil va katta maʼlumotlarni boshqarish imkoniyatlaridan foydalangan holda yuqori natijalarga erishishga yordam beradi. Bunday jamoalar tez oʻzgaruvchan bozor va iqtisodiyot sharoitida raqobatbardosh va ijodiy ustunlikka ega boʻlishadi.
Mana eng koʻp kerak boʻladigan xodimlar:
• Robotlar, periferik uskunalar va xavfsizlik tizimlarini birlashtirish koʻnikmalariga ega boʻlgan sanoat robototexnika sohasidagi mutaxassislar. Ushbu robotlarga texnik xizmat koʻrsatadigan va muammolarni hal qilishga qodir mutaxassislar.
• Nafaqat odam bilan, balki qurilmalarning bir-biri bilan, shuningdek, boshqa axborot tizimlari bilan oʻzaro aloqa oʻrnatishi mumkin boʻlgan internet mutaxassislari. Bular tizim dizayni, maʼlumotlarni qayta ishlash tizimlari va foydalanuvchi interfeyslarini ishlab chiqish boʻyicha koʻnikmalarga ega boʻlgan odamlardir.
• Kiberxavfsizlik boʻyicha mutaxassislar. Ular maʼlumotlar xavfsizligi va yaxlitligini, kompyuter tizimlari va axborot xizmatlarining ishlashini tekshirish bilan shugʻullanadigan xodimlardir. Ularning vazifasi zaifliklarni topish, xakerlik hujumlarini tekshirish, ularning oqibatlarini bartaraf etish va kibermudofaani yaxshilash boʻyicha tavsiyalar tayyorlashni oʻz ichiga oladi.
• Neyron interfeys boʻyicha mutaxassislar. Ular inson asab tizimiga mos keladigan va miyaning elektr signallari (“fikr kuchi”) bilan boshqariladigan, foydalanuvchi bilan muloqot qilish uchun moʻljallangan kompyuter dasturiy taʼminotini yaratadi. Ularning mehnati tufayli tiklovchi tibbiyot, protezlash va reabilitatsiya mavjud, ular rivojlanmoqda.
• Uchuvchisiz tizimlardan foydalanish boʻyicha mutaxassislar. Ular uchuvchisiz transport vositalarini aniqlash va nosozliklarni bartaraf etish bilan shugʻullanadi, masofadan uchish ishlarini olib boradi. Ushbu sohadagi mutaxassislar texniklar, operatorlar, uchuvchilar, dasturchilar boʻlishi mumkin.
• Bino maʼlumotlarini modellashtirish (BIM) boʻyicha mutaxassislar. Bunday modellar binoning butun “hayoti” davomida, qurilishidan tortib buzilishigacha boʻlgan vazifalarni belgilashga yordam beradi. Ushbu sohadagi ishchi dizayn muammolarini hal qilishda fanlararo yondashuvdan foydalanishi, qurilishda ishtirok etayotgan tomonlar oʻrtasida maʼlumotlar almashinuvini yoʻlga qoʻyishi kerak.
• Additiv ishlab chiqarish boʻyicha mutaxassislar. Bu kompyuter dasturlari yordamida ishlaydigan texnologiyalar vositasida 3D printerda mahsulotlar chop etish jarayonining nomidir. Bunday mahsulotlar ishlatiladigan ilovalar doirasi juda keng – aerokosmik va muhandislik sohalaridan tortib tibbiyot, moda sanoati va muzey hamda restavratsiya faoliyatigacha.
• Virtual va kengaytirilgan haqiqat mahsulotlarini ishlab chiquvchilar. Gap faqat oʻyinlar haqida ketmayapti. Ushbu texnologiya tibbiyot, sanoat, taʼlim va harbiy sanoatda faol qoʻllanmoqda.
• Sunʼiy intellekt boʻyicha mutaxassislar. Ushbu sohadagi xodimlar sunʼiy intellekt uchun vazifalarni u tushunadigan tilda yaratishi, maqbullashtirishi va shakllantirishi kerak. Sunʼiy intellekt, oʻz navbatida, tanib olish va maʼlumotlarni toʻgʻri qayta ishlash, samarali maʼlumotlar almashinuvi va katta hamda murakkab maʼlumot manbalarida mantiq qidirishni oʻrganadi.
Muhim koʻnikmalar
Sunʼiy intellektning vazifasi haydovchiga, kombayn operatoriga, quruvchiga, bankirga, jurnalistga va hokazolarga yordam berishdir. Sunʼiy intellekt bu tor funksionallikni ideal tarzda amalga oshirishga moslashtirilgan dasturdir. Lekin qoida tariqasida, bu tor vazifalar katta, umumiy tizimning bir qismi boʻladi. Xuddi qishloq xoʻjaligi korxonasi yoki transport korxonasini boshqarish kabi. Umumiy tizim esa shaxs tomonidan boshqarilishi kerak. Shuning uchun doimo sunʼiy intellekt va odamlar oʻzaro ittifoqda boʻladi.
Olga Uskova, Cognitive Pilot bosh direktori
Raqamlashtirish, bir tomondan, ofisda ishlaydigan xodimlarga boʻlgan ehtiyojni kamaytiradi, boshqa tomondan, koʻproq bilim talab qiladigan vazifalar hajmini oshiradi. 2000-yildan 2019-yilgacha magistr darajasiga ega boʻlgan xodimlarning ulushi 24 foizdan 42 foizga oshdi. Boshqa tadqiqotlar va statistik maʼlumotlar ham soʻnggi 10 yil ichida murakkab muammolarni hal qilish va innovatsion fikrlashni talab qiladigan ishlar qariyb 20 foizga oʻsganini koʻrsatadi.
Kelajakda oʻz ishingizda sunʼiy intellektdan foydalanishga imkon beradigan bilim va koʻnikmalarni egallashga hozirdanoq vaqt ajratishingiz kerak deb oʻylaymiz. Masalan, sunʼiy intellekt qarshisiga u yechishi kerak boʻlgan vazifani qoʻyish va olingan tahlil natijalaridan toʻgʻri xulosa chiqarish uchun matematik mashgʻulotlar yoki tahliliy vositalar bilan ishlash imkonini beruvchi sohaga oid dasturiy taʼminotni oʻrganishingiz mumkin.
Dmitriy Markov, VisionLabs bosh direktori
Kelajakda boʻlajak xodimlar yuqori darajadagi kompyuter savodxonligiga ega boʻlishi va hech boʻlmaganda IT yoʻnalishidagi kamida bitta dasturlash tilini bilishi maqsadga muvofiq. Sunʼiy intellekt berilgan algoritmlarni aniq bajarishga qodir va inson nostandart muammoni yechishga ijodiy yondashishi mumkin.
Sunʼiy intellekt mahsulotlarining keng qoʻllanishi baʼzi IT kasblariga boʻlgan talabning oshishiga olib keladi. Bunday kasblar qatoriga maʼlumotlar boʻyicha mutaxassislar va arxitektorlar, dasturchilar va boshqa IT bilan bogʻliq “ekotizim” mutaxassislari, yaʼni mahsulot menejerlari, mahsulot hamda biznes tahlilchilarini kiritish mumkin.
Anna Mesheryakova, bosh direktor, Uchinchi fikr platformasi hammuassisi
Ayniqsa, samarali qarorlar qabul qilish va ishlab chiqish, ijodiy va strategik fikrlash qobiliyati muhim oʻrin egallaydi. Algoritmlarda mavjud boʻlmagan yumshoq koʻnikmalar (soft skills) ishga daʼvogarlar orasida raqobatdosh ustunlik berishi mumkin. Bularga muloqot qilish va muzokaralar olib borish, yetakchilik, oʻzingiz va boshqalarni ruhlantirish, jamoaviy ishlash qobiliyatlari, masʼuliyat va moslashuvchanlik kiradi. Sunʼiy intellekt bularni tushunmaydi.
Muallif: Olya Fursova, Albina Kudryakova. Ushbu maqola nplus1.ru saytidagi “Вкалывают роботы. Как искусственный интеллект повлияет на то, как мы трудимся” nomli maqolaning tarjimasi.
Muqova surat:freepik.com
