Xalq qo’shiqlari
O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning «Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch» asarida san’atning barcha turlari qatori milliy qo’shiqchiligimiz tarixi, uning bugungi kundagi rivojlanishi masalalariga ham alohida diqqat qaratilgan. Birinchi Prezident ta’kidlaganidek, «… kuy-qo’shiqqa, san’atga muhabbat, musiqa madaniyati xalqimizda bolalikdan boshlab oila sharoitida shakllanadi. Uyida dutor, doira yoki boshqa cholg’u asbobi bo’lmagan, musiqaning hayotbaxsh ta’sirini o’z hayotida sezmasdan yashaydigan odamni bizning yurtimizda topish qiyin desak, mubolag’a bo’lmaydi».[1]
Bu jihatdan xalq qo’shiqlarining o’rni va ahamiyati beqiyosdir. Qo’shiqlar xalq poetik ijodining eng qadimiy va ommaviy shakllaridan biridir. Siz har kuni radio, televizor orqali qo’shiqlar tinglaysiz. Biroq ularni farqlay bilish kerak.
Qo’shiqlar yaratilish manbayi, tinglovchilarning qaysi qatlamiga bag’ishlangani, mavzulariga ko’ra har xil.
Tariximizda xalq qo’shiqlarining ko’plab turlari mavjud bo’lgan: ov qo’shiqlari, mavsum qo’shiqlari, to’y qo’shiqlari («Yor-yor»), aza qo’shiqlari (marsiya) kabi. Bundan tashqari, bolalarga mo’ljallangan alla, ovunchoq qo’shiqlar, o’yin qo’shiqlari («Boychechak», «Oq terakmi, ko’k terak») ham keng tarqalgan.
Siz bilan biz tanishmoqchi bo’lgan xalq qo’shiqlari kundalik hayotimizni bezovchi ko’ngil mulki hisoblanadi. Xalqimiz o’z quvonchini, shodligini yoki g’am-hasratini qo’shiqlarda yorqin aks ettirgan. Xalq og’zaki bisotidan lirik qo’shiqlar va termalar yillar davomida sayqallanib bizgacha yetib kelgan va hozir ham sevilib ijro etilyapti.
Xalq qo’shiqlarida milliy urf-odatlarimiz nafislik va nazokat bilan aks ettiriladi. Kundalik hayotda onalarimiz allani kanda qilmay kuylayotganlari yoki to’ylarimizning «yor-yor»siz o’tmayotgani buning isbotidir.
Qo’shiq – jon ozig’i. Uni tinglaganingizda ruhingiz yengil tortadi, jon orom oladi. Buning asosiy sababi mazkur qo’shiqlar xalqning jonli tilini o’zida mujassam etgani, rang-barang xalqona iboralar bilan bezalib, ularning hikmat darajasiga ko’tarilgani bilan izohlanadi. Tabiat va uning farzandi bo’lmish inson ruhiyatidagi mushtarak jihatlar, ona tabiatdagi har bir o’zgarishning odamlar kayfiyatiga ta’sir qilishi, kishilar o’z hayotini tevarakatrof hodisalari bilan chambarchas bog’liq holda tasavvur qilishi bu qo’shiqlarda yaqqol aks etadi.
Agar e’tibor bersangiz, xalqimiz insonning tug’ilishidan tortib to bu dunyoni tark etish marosimigacha o’z tuyg’ularini mana shu qo’shiqlar orqali ifoda etadi.
Bugungi kunda respublikamizning turli viloyatlarida faoliyat ko’rsatayotgan folklor ansambllari tomonidan o’zlari mansub bo’lgan hududga xos qadimiy qo’shiqlarni qayta tiklash, ularga yangi-yangi jilvalar berib boyitish borasida samarali ishlar olib borilmoqda. Hatto, iste’dodli estrada xonandalari repertuaridan ham bu qo’shiqlar munosib o’rin egallayapti. Yurtimizda har yili keng nishonlanadigan Navro’z bayrami tantanalarida esa xalq qo’shiqlarining eng sara namunalari kishilar qalbiga bahoriy kayfiyat, ertangi kunga komil ishonch tuyg’ularini singdirmoqda.
Quyida e’tiboringizga havola etilayotgan xalq qo’shiqlari biz ta’riflagan buyuk ummondan tomchilar, xolos. Ularni o’qing, kuylang, toki ko’nglingiz zavq-u shavqqa to’lsin.
BOYCHECHAK
Boychechagim boylandi,
Qozon to’la ayrondi.
Ayroningdan bermasang,
Qozonlaring vayrondir.
Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.
Boychechakni tutdilar,
Tut yog’ochga osdilar.
Qilich bilan chopdilar,
Baxmal bilan yopdilar.
Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.
CHITTIGUL
Chittigul-e, chittigul,
Etagingga gul bosay.
Hay-yu, chittigul,
Hay-yu, chittigul.
Qo’ling qo’lbog’da bo’lsin,
Beling belbog’da bo’lsin.
Hay-yu, chittigul,
Hay-yu, chittigul.
Tapir-tupur ot keldi,
Chiqib qarang – kim keldi?
Hay-yu, chittigul,
Hay-yu, chittigul.
Aravada un keldi,
Childirmada gul keldi.
Hay-yu, chittigul,
Hay-yu, chittigul.
Gul yaxshi-yu gul yaxshi,
Gulning popugi yaxshi.
Hay-yu, chittigul,
Hay-yu, chittigul.
O’rtada o’ynagan qizning
Haydar kokili yaxshi.
Hay-yu, chittigul,
Hay-yu, chittigul.
Boshginam og’riydi
– Onajon, onajon!
Boshginam og’riydi-ya.
– Boshginangdan onang aylansin,
Nimalarga og’riydi-ya?
– Bozorlarda bo’lar ekan,
Zargarlarda turar ekan,
Uning oti tillaqosh,
O’shanga og’riydi-ya!
– Onajon, onajon!
Bo’yniginam og’riydi-ya.
– Bo’yniginangdan onang aylansin,
Nimalarga og’riydi-ya?
– Bozorlarda bo’lar ekan,
Zargarlarda turar ekan,
Uning oti bo’yintumor,
O’shanga og’riydi-ya!
– Onajon, onajon!
Quloqqinam og’riydi-ya.
– Quloqqinangdan onang aylansin,
Nimalarga og’riydi-ya?
– Bozorlarda bo’lar ekan,
Zargarlarda turar ekan,
Uning oti oltin isirg’a,
O’shanga og’riydi-ya!
