Axloqiy va estetik tarbiya.
RЕJA:
1. Axloq va axloqiy tarbiya ’akida tushuncha.
2. Axloqiy tarbiyaning mazmuni.
3. Estetik tarbiya va uning mazmuni.
4. Estetik tarbiya berish vositalari.
Mavzuni takrorlash buyicha «tayanch» suz va iboralar.
1. Axlokiy tarbiyaning mazmuni. Jamiyatga, Vatanga muxabbat, baynalmilallik. Mexnatga axldokiy munosabatni tarbiyalash. Atrofdagi kishilarga axlokiy munosabat. Intizom.
2. Estetik tarbiya. Estetik ong. Estetik. Idrok. Estetik muloxaza. Estetik ideal. Estetik did.
1. Estetik tarbiya berishning vositalari. Tabiat. San’at. Badiiy adabiyot. Musika. Kino. Teatr. Rassomchilik. Xaykaltaroshlik. Grafika. Arxitektura.
Oliy taolim tizimida uqitish talabalarni axloqiy mukammallashtirish bilan bolab olib boriladi. Ularning ong bilan xulq birligi tarbiyalanadi. Shaxsning jamiyat va Vatanga, me’natga, kishilarga, uz xulqiga quyidagicha tekshirish mumkin:
a) Jamiyatga, Vatanga mu’abbat va sadoqatni tarbiyalash,
Bu xildagi munosabatlar shaxsning vatanparvarligi, fuqaro yetukligi, baynalmilallik fazilatlarida aks etadi, uning maqsadlarida, Vatan boyliklarini kupaytirish, musta’kamlash va ’imoya qilishga qaratilgan amaliy ishlarda namoyon buladi.
Vatanparvarlik va baynalmilallik axloqiy tarbiyada aloxida urin tutadi. ’adisi Sharifda Vatanni sevmoq iymondandir, deb bejiz aytilmagan.
b) Me’natga axloqiy munosabatni tarbiyalash-shaxsning butun maonaviy yunalishini belgilaydi, chunki ishlay, kurashmay yashash mumkin emas.
Bu axloqiy munosabat shaxsning me’nat jarayonida namoyon buladigan yuksak ongida, me’natning ’ayotdagi rolini anglashida, xususiy va jamoa me’natiga tayyorlik, me’natni ’urmat qilish va me’natsevarlikda namoyon buladi.
Talabalar me’nat jab’alarida ishtirok etishlari orqali uzaro yordam, muvaffaqiyatdan quvonish, uzi va urtoi me’natini adolatli ba’olash fazilatlarini shakllantiradi.
v) Atrofdagi kishilarga axloqiy munosabat-shaxsning jamoatchilik, kupchilik manfaatini uz manfaatidan ustun quyishdir.
Jamoatchilik uquvchida insonparvarlik, me’natga munosabat, ongli intizomni shakllantirishda yordam beradi.
g) Shaxsning uziga, uz xulqiga axloqiy munosabatni tarbiyalash-bu uquvchini uz-uzini ongli intizom ru’ida tarbiyalashga urgatishdan iboratdir. Intizom axloqiy norma bulib, shaxsning fuqarolik qiyofasini belgilaydi.
Intizom asosida ong yotadi, uni iroda boshqaradi. Ongli intizomni ta’minlaydigan qat’iylik, tashabbuskorlik, mustaqillik, uz-uzini tuta bilish, uyushqoqlik irodaviy sifatlardir. Ongli intizom vijdon va rostguylik bilan boliq.
Axloqiy munosabatlar dastavval oilada, sung yasli va bolalar bochasida, sung maktab va oliy uquv yurtlarida, jamoa joylarida takomillashadi.
«… tarbiyani,-deydi Abdulla Avloniy,-tuilgan kundan boshlamak, vujudimizni quvvatlandurmak, fikrimizni nurlandur-mak, axloqimizni guzallandurmak, ze’nimizni ravshanlandurmak lozim ekan. Tarbiyani kim qilur? Qayda qilur? Bu savolga birinchi uy tarbiyasi javob bermak lozim». Demak, adib ’am oila tarbiyasiga a’amiyat bermoqda.
Estetik tarbiya talabalarda estetik bilim, kunikma va malakalarni shakllantirishni ’amda, estetik ’is-tuyu, qiziqish, e’tiyoj, ba’o berish kabi ’islatlarni tarbiyalash masalasini uz ichiga oladi.
Abdulla Avloniy. «Turkiy guliston yo’ud axloq» Toshkent «Uqituvchi» nashriyoti. 1992 yil. 13-bet
Estetik tarbiya yordamida talabalar tevarak-atrof, ’ayot, tabiat manzaralari, ’ar ’il janrdagi sanat asarlari bilan tanishish bilan birga guzallik va xunuklik, kutarinkilik va tubanlilik, fojialilik va kulgulilikning asosiy mezonlarini anglab yetishlari, estetik malaka va kunikmalaridan ’ayotda foydalana olishga urganishlari lozim.
Estetik tarbiya vositalari-talabalarning estetik rivojlanishlarini ta’minlash maqsadida tevarvak atrofdan tanlab olingan turmush, tabiat, san’at estetikasi va yoshlarning badiiy faoliyati, taolim jarayoni ’isoblanadi.
Oila guzallikning birinchi maktabi. Oila aozolarining uzaro munosabatlari, uyning ji’ozlari, usha narsalarning yagona birligi, uyunligi, tartibli joylashtirishi va saramjon-sarishtalik bevosita bolalarning estetikasiga taosir qiladi.
Tabiat-eng mu’im estetik tarbiya vositasidir. Tabiat turlicha estetik kechinmalarning asosi bulib, bu asos tabiatda taosirlanishga, uni kura bilishga, eshitish qobiliyatiga boliqdir.
Bundan tashqari estetik tarbiya berishda san’at turlarining, ashulla va musiqaning va badiiy adabiyotning vosita bulib ’izmat qilishi ’am katta a’amiyatga egadir. Bu vositalar yordamida talabalarning rang tasvir, qalam tasvir, ’aykaltaroshlikka, doir kunikmalarini shakllanadi, musiqa yordamida esa musiqiy qobiliyat, musiqiy xotira rivojlanadi, estetik did usadi. Badiiy adabiyot esa ’ayotni chuqurroq anglashni, ’ayotga turi nazar bilan qarashni urgatadi, shuningdek adabiyot darslarida estetik idrok, estetik kechinmalar yorqinlashib boradi va albatta badiiy nutq qobiliyatini ustiradi.
