Axloqiy tarbiya. Mehnat tarbiyasi va kasb tanlash
Reja:
1. Axloq tarbiyasi haqidagi tushuncha. Axloq haqida mutafakkirlar va mashhur pedagoglarning fikrlari.
2. Maktabda axloq tarbiyasining maqsad va vazifalari hamda yo’nalishlari
16. 3. Insonni shakllantirishda mehnat tarbiyasining amaliy ahamiyati.
16.4. Maktabda mehnat tarbiyasining maqsad va vazifalari.
16. 5. Kasbiy fikrlashning afzalliklari.
Tayanch iboralar: milliy, umuminsoniy qadriyat, odat, axloq, axloqni o’zida barqaror qilgan kishi, yaxshilik, yomonlik, mehnat qilish, baxtli bo’lish, mehnatsevar, mehnat ahli, istak, ehtiyoj, ijtimoiy foydali mehnat va h.k.
16.1. Axloq tarbiyasi haqidagi tushuncha. Axloq haqida mutafakkirlar va mashhur pedagoglarning fikrlari.
Axloq nima o’zi? Axloq — ijtimoiy ong shakli bo’lib, ijtimoiy hayotning hamma sohalarida insonning xulq — atvorini yo’lga solib turadigan talablar, normalar va qoidalardan iboratdir.
Jamiyatningijtimoiy — iqtisodiysharoitlari, rivojlanishibilanbirgalikdaaxloqo’zgaribvarivojlanibboradi. Chunki jamiyatning rivojlanishi jarayonida odamlarning axloqli va axloqsizlik, yaxshilik va yomonlik, adolat va adolatsizlik haqidagi tasavvurlari ham o’zgarib boradi, Abdulla Avloniy «Axloq insonlarni yaxshilikka chaqiruvchi, yomonlikdan qaytaruvchi bir ilmdir. Yaxshi xulqlarning yaxshiligini, yomon xulqlarning yomonligini dalil va misollar ila bayon qiladurgan kitobni axloq deyilur. Agar bir kishi yoshligida nafsi buzilib tarbiyasiz, axloqsiz bo’lib o’sdimi, «Allohu — akbar», bunday kishilardan yaxshilik kutaman erdan turib yulduzlarga qo’l uzataman kabidir.
Hadislarda «Mo’minkishio’ziningyaxshnxulqibilankechasiqoim (ibodatbilanbedor) vakunduzisoim (ro’zador) darajasigaerishadi», «Sizlarningyaxshilaringiz — xushxulqshirinsuhbatlaringizdir. Yomonlaringiz esa og’zini to’ldirib, ezmalik ila ko’p gapiruvchilaringizdir», «Mo’min odamlarning afzali — yaxshi xulqlisidir», «Hayo — imondandir», «Barcha balo — tildandir» va hokazo deyilgan. Biz sog’lom avlodni tarbiyalab, voyaga etkazishimiz kerak, — dbb ta’kidlaydi Karimov, — sog’lom kishi deganda faqat jismoniy sog’liqni emas, balki sharqona axloq-odob va umumbashariy g’oyalar kamol topgan insonni tushunamiz».
Iymon arabcha so’z bo’lib, lug’aviy ma’nosi – ishonchdir. Kalbida iymoni bo’lmagan odam har qancha savob ish qilsa ham, unga savob yog’ilmaydi. Qisqacha qilib aytganda, uch narsaning butunligidan iymon hosil bo’ladi: e’tiqod, iqror va amal. E’tiqodi – dinga dinga ichdan chuqur ishonish; iqror – so’zda buni tan olish; amal – yaxshi ishlar bilan isbotlash.
A.Navoiy «Maxbub-ul-qulub» asaridaushbusatrlarnio’qiymiz: «Vafosizdaxayoyo’q, xayosizdavafoyo’q. Har kimda bu ikki yo’q — iymon yo’q va har kimda iymon yo’q — andan odamiylik qilmak imkoni yo’q». Ya’ni iymonsiz — odam emas».
E’tiqod – bu o’z fikr va qarashlariga mahkam, sobit qadamlik bilan ishonish va o’zgalarni ham o’zidek hisoblab, ularning lafziga samimiyat bilan ishonishdir. Sharm — bu nojo’ya hatti-harakatlardan o’zini tiya olish, uyalish hissi. Hadislarning birida aytilishicha, odam, eng avvalo o’zidan uyalishi kerak. Nojo’ya qilig’i uchun o’zidan uyalgan odam o’zgaga ham noxo’ya hatti-harakatini pavo ko’rmaydi.Hayo – by o’zbekcha uyatdir. «Bir ketgan yyat qaytib kelmaydi», «Dilda dog’ ko’tarib yurgandan ko’ra betning qizargani afzal» deydi xalqimiz. «Hayo erkak kishiga nisbatan tabiatan ayol kishida ko’proq bo’ladi».
Andisha – buoqibatinio’ylabyokiyuz — xotirqilibyuriladiganmulohaza, ehtiyotkorlikhissidir. Nomus — bu iffat, bokiralik, ma’nolarndai tashqari kishiniig o’z mavqeini saqlash va ardoqlash, xijolat tortish tuyg’ularini oila va ajdodlar sha’niga dog’ tushurmaslik ma’nosini ham ifodalaydi.
Yuqorida ta’kidlangan axloqiy iboralar oilada bolalarni axloqiy tarbiyalashda o’ziga xos uslublarda tashkil etishni nazarda tutadi.
Boshqa odamni tarbiyalamoqchi va uning axloqini tuzatmoqchi bo’lgan tarbiyachi, avvalo uni yaxshi (bilish) o’rganishi va barcha kamchiliklarini yaxshi bilib olishi kerak, aks holda tarbiyachi o’z oldiga qo’ygan vazifasini bajara olmaydi. Tarbiya tarbiyalanuvchini yomon axloqiy hislatlardak ozod qilish, unga yaxshi axloqiy fazilatlarni singdira borishi jarayonida amalga oshiriladi», — degan Ibn Sino.
AbuAliIbnSino «Axloqharbirkishiuchuno’z — o’ziniidoraqilishilmidir», — debta’riflaydi.
YusufXosXojib «Qutadg’u — bilik» asarida «Kimningodobiyaxshivaaxloqito’g’ribo’lsa, ukishio’zmaqsadigaetadivabaxtungakulibboqadi», yaxshiaxloq — jamiyatning, yaxshiliklarningzaminidir», degan. «Halol, haqgo’y, axloq — odobli kishi har qanday qimmatbaho narsadan ham qimmatlirokdir», — degan.
MashhypruspedagogikK.D.Ushinskiy «Tarbiyaningasosiyvazifasiaxloqiyjihatdaita’siretishdaniboratdir. Bu aqlni umuman o’stirish, uni bilimlar bilan to’ldiridan ko’ra muhimdir», deb izohlagan.
M.Qoshg’ariy «Devonulug’atiturk» asaridaolg’ilmendannasihat, o’g’lim, ilmuadabo’rgangin, bo’libbilimliulug’ xalqichidaboshqachailmuadabo’rgatgin, debxitobqilgan.
Bilimma’rifatyaxshiaxloqbilanbezanmog’ilozim, debta’kidlaydiA.N.Forobiy. haqiqiyinsoniyaxloqnio’zidabarqarorqilganyaxshikishilaryoshlargayaxshita’sirko’rsatadivaularnimehr-shavqatli, sofdilvamaqbulbo’libtarbiyalanishiuchunzaminhozirlaydi (3-bet) debta’kidlanaganA.Avloniy.
16.2. Maktabda axloq tarbiyasining maqsad va vazifalari hamda yo’nalishlari
O’quvchilarning axloqiy tarbiyasi maktabning etakchi vazifalaridan biridir. Axloq tarbiyaning mohiyati o’quvchilarda axloqiy — ongni, odob tuyg’ularini; xulq — atvor ko’nikmalari va odobini shakllantirishdan iborat.
Shaxsning axloqiy kamoloti faoliyat jarayonida ro’y beradi. Chunki har qanday faoliyatning axloqiy jihati bo’ladi. Maktab o’quvchilari faoliyat jarayonida o’zlashtirilgan axloqiy normalar va talablar asosiga quriladigan va axloqiy prinsiplar bilan yo’lga solib turiladigan axloqiy muomalaga jalb qiladilar. Axloq bizning hayotimizga va ongimizga faol tasir etadi, kishilik jamiyati nomidan yaxshilik bilan yomonlik, adolat bilan adolatsizlik, mehr bilan zulm o’rtasidagi va insoniy munosabatlardagi maqbul va nomaqbul, man etilmaydigan va man etiladigan ishlarni, hatti — harakatlarni belgilab beradi. Huquq normalariga zid hatti — harakat axloqsizlik harakati deb qaralanadi. Shunisi ham borki, huquq majburiy bo’lsa. axloq ixtiyoriydir. Sharq mutafakkirlari axloqni ikkiga ajratishadi. Axloqli, axloqsiz, yaxshi yoki yomon axloqli singari.
Axloqiy munosabatlar — bu jamiyatga, mehtatga, odamlarga va qolaversa, har bir kishining o’ziga munosabatidir.
Karimov ta’kidlaganidek, «Axloq — ma’naviyatning o’zagi». Ma’naviyat — ilm va amal birligi bo’lsa, axloq bevosita har bir shaxsning o’zgalarga nisbatan ma’naviy munosabatini anglatadi. Axloq ma’naviyatning amalidir. U avvalo insof va adolat tuyg’usi, imon va halollik kabi amaliy ma’naviyatning o’zak tushunchalari bilan bog’liq ma’naviyat o’zlikni anglashdir. Dunyoda hamma narsa o’zgaradi, ammo fazilat qonunlari sira ham o’zgarmaydi. Oz-oz o’rganib dono bo’lur (98-bet).
Maktabningmaxsustarbiyaviyfaoliyatibarkamolshaxsnishakllantirishgaqaratilganbo’lib, uaxloqiytarbiyaningquyidagivazifalarinihaletadi: axloqiyongni, mustahkamaxloqiye’tiqodlarnitarbiyalash; yoshavlodningVatanga, jamiyatgavamehnatga, o’zigavaodamlargamunosabatinianglabolishgaqaratilganaxloqiytuyg’ularnitarbiyalash.
«Odatgaaylanmagantarbiya, qumustigaqurilganbinodir». deganK.D.Ushinskiy. Axloqtarbiyaningasosiymaqsadivavazifasi — buharbirkishidaaktivhayotiynuqtainazarnihosilqilishdaniborat. Insonning jamiyatta munosabatini belgilovchi axloqiy fazilatlar orasida Vatanparvarlik etakchi o’rinii egallaydi.
Vatanparvarlik — Vatanga muhabbat, mamlakat manfaatlari xaqida g’amxo’rlik, Vatan himoyasiga tayyor turish, o’z mamlakatining ijtimoiy va madaniy yutuqlari bilan faxrlanish, Vatanniig tarixiy o’tmishiga va uning an’analariga hurmat tuyg’ularini o’z ichiga oladi. Vatanparvarlik va baynalmilallik qarashlar, his — tuyg’ula o’quvchilarning Vatan haqidagi, uning qaxramonlar o’tmishi va hozirgi hayoti haqidagi chuqur va har tomonlama to’la — to’kis bilimlari asosida shakllanadi.
3. Insonni shakllantirishda mehnat tarbiyasining amaliy ahamiyati.
Insonning asosiy burchi, vazifasi mehnat qilishdir, chunki istalgan narsaga ishlash bilan, mehnat qilish bilan erishiladi. A.Beruniy.
«Bolao’zmehnatibilano’ziniboqishqurbigaegabo’lgandankeyinginaotaningo’g’liga (yokiqiziga) berganmehnattarbiyasiyakunlanganhisoblanadi» debhisoblaganIbnSino. (A.Irisov. Ibn Sio ma’rifatparvar adib. T: 1962 y. 10-bet).
Biror ishni qilishga qasd qilgan bo’lsang, butun zehning, butun vujuding bilan tirishib, bitirmaguncha undan qo’l tortma, — deb o’git qilgan Amir Temur.
K.D.Ushinskiy «Tarbiyaning o’zi, agar kishining baxtli bo’lishini istasa, uni baxt uchun tarbiyalamasligi, balki hayotdagi mehnatga tayyorlashi kerak», — degan.
Umrni zoe etma, mehnat qil,
Mehnatni saodatning kaliti bil. (A.Navoiy)
Mehnat tarbiyasi tarbiyaning tarkibiy qismini tashkil etadi. Haqiqatdan ham, kishining eng birinchi, zaruriy ehtiyoji – mehnatdir. «Buning uchun mehnat zarur, — deb uqtiradi Beruniy, faqat aql-idrok va mehnatning jonlanishigina kishilar hayotini belgilab beradi». Insonning asosiy burchi va vazifasi – mehnat qilishdir, chunki istalgan narsaga mehnat sarflash orqali erishiladi.
A.N.Forobiyinsono’zijtimoiyvazifasinibajarishuchununga, birinchidan, kundaliyhayotdaodamlarbilanmuloqotdabo’lishzarurligini, ikkinchidanesa, umehnatvakasb-hunarko’nikmalarinivaaxloqiyfazilatlarnihosilqilishilozimliginita’kidlaydi. Va yana «Har bir kishiga berkitilgan ma’lum bir ish bo’lishi kerak, toki u kishi o’ziga berkitilgan ishni kechiktirmasdan o’z vaqtida bajarsin», — deydi. (A.N.Forobiy. Risolalar. T., 1975 yil, 17-bet).
Ali Abu ibn Sino «Kitob ush-shifo» asarida ideal davlat tuzumi ko’rinishini chizib beradi. Uning fikricha, bu davlatning har bir a’zosi jamiyat uchun foyda keltiruvchi biron bir ish bilan shug’ullanishi kerak. Odamni shundagina odam deyish mumkinki, qachonki u o’z manfaati uchungina emas, balki xalq va umumjamiyat manfaatlari uchun foydali mehnat qilishi bilandir. Birovlar halol mehnat qilib jamiyat uchun foyda keltirsa, boshqalar tekinga yashasa – bu adolatsizlik, deb ta’kidlaydi, Ibn Sino «Tadbiral manozil» asarining «Afsofiy bahtarin zanho» bo’limida barcha jamiyat a’zolari ishlab chiqarish mehnati bilan shug’ullanishi zarur, — degan g’oyani ilgari suradi.
Kaykovus «Qobusnoma»ning «Hunarningafzalligivaqadribaland, oliytabiatlibo’lishhaqida» deganbobidafarzandlarnimehnatqilishgaundarekan, agarmehnatqilibbadannio’zinggabo’ysindirmasangsog’lomvabalandmartabalibo’laolmaysan. (Qobusnoma. T., 1973 y. 33-bet).
Yu.X.Xojib «Qutabg’u-bilik» dostonida «Insonfaqatjamiyatdagina, boshqakishilarbilanmuloqatdavao’zaromunosabatda, ijtimoiyfoydalimehnatdaginachinakamkamolotgaetishadi», — debta’kidlaydi.
MehnattarbiyasihaqidamashhurpedagogV.A.Suxomlinskiyquyidagifikrlarnibildiradi: «O’ziyaxshiko’rmaydiganishbilanshug’ullanmaydigankishinihechqandaymadaniyboyliklar, xazinalarbilanshodetibbo’lmaydi», «Aqliymehnatbilanjismoniymehnatniqo’shibolibborish – buaqliymehnatdankeyinmexaniktarzdajismoniymehnatbilanmashg’ulbo’lishdeganso’zemas, balkiaqliymehnatdahosilqilinganbilimnijismoniymehnatvaqtidamuttasilqo’llabborishdemakdir», «Mehnatdagimuvaffaqiyat – bumuvaffaqiyatqozongankishiningfaxri. O’z mehnatidan faxrlanmaydigan haqiqiy insonning o’zi yo’q», «Kam qayg’uradigan, kam o’ylaydigan kishi, birdan mehnatsevar bo’lib qolishi mumkin emas», «Bola mehnatga o’z-o’zidan qiziqib qolmaydi, modomiki qiziqishi bo’lmas ekan, demak mehnatga muhabbat ham bo’lmaydi, albatta. Bolalar mehnatini noto’g’ri uyushtirish uni mantiqsiz bir ishga aylantiradi va u mehnatdan bezib qoladi».
Islomdinidamehnatqilishibodatqilishbilanbarobarligi, mehnatqilishdanuyalmaslikkerakligiaytiladi. Zero mehnat – inson hayotining ko’rki, bezagi. Mehnat insonga baxt saodat, farovonlik baxsh etadi. Halol mehnat ma’naviy hayotning mezonidir. Mehnat insonni uch balodan: yurak siqilishidan, axloqiy buzilishdan, muhtojlikdan saqlaydi. Yana «Ishni puxta va yaxshilab qilgan kishini Alloh yaxshi ko’radi» (Hadis) deb musulmonlarni sidqi dildan mehnat qilishga chorlaydi.
16.4. Maktabda mehnat tarbiyasining maqsad va vazifalari.
Mehnat kishining va jamiyatning eng zarur yashash shartidir. Inson nima bilan faxrlansa va u nima bilan e’zozlansa, ularning hammasi mehnatning natijasidir. Mehnat barcha boyliklarning manbai bo’lish bilan birga, u inson hayotining mazmuni hamdir. Buning ma’nosi shundaki, insonning o’zini inson sifatida shakllantirgan (narsa) ham, insonning qudrati nimalarga qodir ekanligini namoyish qilgan ham ana shu mehnatdir.
Mehnat – butun moddiy va ma’naviy madaniyatning, shuningdek, ijtimoiy taraqqiyotning negizidir.
Mehnat tarbiyasining vazifalari ko’p qirralidir. U o’quvchilarni mehnat faoliyatiga amaliy tayyorlashning juda ko’p tomonlarini qamrab oladi. Mehnat tarbiyasining eng muhim vazifasi yosh avlodni mehnat qilish xohishini, havasini, intilishini, ko’nikma va mahoratni ularda shakllantirishdan iborat. Eng muhimi mehnat qilayotgan kishi o’zi bjarayotgan ish natijalarini ko’rgan taqdirdagina uning uchun mehnat tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Eng zaruri mehnat uning uchun moddiy va ma’naviy qimmatga ega bo’lishi shart. Busiz mehnatning natijasi bo’lishi mumkin emas.
Hozir mehnat tarbiyasining maqsadi mulkka munosabatni shakllantirishga qaratilmog’i zarur. Umuman mehnat insonni ijodiy fikrlashga, fidoiylikka, mustaqillikka da’vat etmog’i shart. O’quvchilarda mehnatsevarlikni tarbiyalash eng asosiy muammo. Shaxsning ma’naviy qiyofasini tarkib toptirishda mehnatning roli nihoyatda kattadir.
O’quvchilarda mehnat tarbiyasini tashkil etishda shaxsiy, oilaviy va jamiyat manfaatlarini uyg’un shakllantirishga o’qituvchilar alohida e’tiboni qaratishlari shart. O’quvchilarni mehnatga axloqiy, psixologik va amaliy tayyorlash jarayonida mehnatsevarlik, mehnat intizomiga bo’ysinish odati, maqsadni amalga oshirishda tashabbuskorlik, faollik, ijodkorlik singari irodaviy fazilatlar shakllantirib borilsa foydali bo’ladi.
O’quvchilarnimehnatdatarbiyalashdastlaboilada, maktablarda – o’quv-tarbiyaishiningtizimida, bolalartashkilotifaoliyatida, ishlabchiqarishjamoalarimehnatidaishtiroketishlariorqaliamalgaoshiriladi.
Maktabo’quvchilarimehnatningmazmuniO’zbekistonRespublikasioldidaturganijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, madaniyvama’naviyrivojlanishistiqbollariehtiyojlaridan, maktabningichkisharoiti, imkoniyatlarivatalablaridankelibchiqibbelgilanadi. Bu masalada jahon ishlab chiqarishi, tovarlarning sifati – umumiy raqobat eng asosiy mezon hisoblanadi.
O’quvchilarning mehnat tarbiyasi shakllari xilma-xildir. Ular asosan o’quv mehnati, sinfdan tashqari ishlar jarayonidagi mehnat, ijtimoiy foydali mehnat, uy mehnati va ishlab chiqarish mehnatlarini tashkil etadi. O’quv mehnati asosida barcha o’quv fanlari mazmuni asosida mehnatning nazariy asoslari va mehnatga munosabat, uning amaliy ahamiyati singari vazifalar o’quvchilarga o’rgatiladi. O’z-o’ziga xizmat, sinfdan tashqari va otaliq tashkilotlarning mehnat maydonlarida, sexlarda mehnatning amaliy ko’nikmalari bilan qurollantirish ta’minlanadi.
Hozirgiumumta’limmaktablaridamehnattarbiyasio’quvchilargamehnatko’nikmalarini, ijodiyfikrlash, atrof-muhitgaonglimunosabatdabo’lishnivakasbtanlashgashakllantirishkabiyo’nalishlarniqamrabolmog’idarkor.
Akademik liseylar, kasb-hunar kolleji o’quvchilarining kasb-hunarga moyilligi, bilim va ko’nikmalarini chuqur rivojlantirish, tanlab olgan ixtisoslikni egallashga imkon beradi.
16. 5. Kasbiy fikrlashning afzalliklari
O’quvchilarni kasbga yo’naltirish umumiy o’rta ta’lim maktablari ishining tarkibiy qismidir. Ma’lumki, agar kasb to’g’ri tanlangan bo’lsa, inson uchun mehnat quvonch, ijodiy ilhom manbaiga aylanadi, bu esa inson uchun ham, jamiyat uchun ham foydalidir. Demokratik jamiyatda bolalar, umuman, har bir inson erkin fikrlaydigan etib tarbiyalanadi. Agar yoshlar erkin fikrlashni o’rganmasa, berilgan ta’lim samarasi past bo’lishi muqarrar. Erkin fikr, ijodiy fikrlash jarayoni kichik bog’cha yoshidan, maktab, oliy o’quv yurtlarida amalga oshiriladi. Ijodiy fikr, erkin fikrning to’g’ri yo’naltirilmog’i bilan bog’liqdir. Bu kasbiy fikrlash jarayoniga yo’l ochadi.
Kasbga yo’naltirish tizimi — Shaxsga kasbni va uning Shaxsiy sifatlarini o’rganishda yordam beruvchi maqsadlar, mohiyat va printsiplar, uslub va vositalar birligidir. Kasbga yo’naltirish barcha o’quv tarbiya ishlari bilan bog’lab olib boriladi. Ongli kasb tanlash uchun yoshlarda avvalo kasbiy fikrlash, fikr uyg’unligi yaxshi shakllangan bo’lishi lozim. Har tomonlama rivojlangan, yetuk, kasb tayyorgarligi bor kishidagina kasbiy fikrlash yuksak darajada ijobiy shakllangan bo’ladi, shuningdek fikriy mulohazalari boy va ijodiy izlanuvchan xususiyatlarga ega bo’ladi.
Kasbiy fikrlashni yuzaga kelishi uchun, kasbga yo’naltirishda turli kasblar, ularga quyiladigan talablar, bu kasbni qaerda egallashlari mumkinligi, kasblarning murakkab jihatlari to’g’risida o’quvchilarga ma’lumot berish katta ahamiyatga ega.
Kasb tanlash-jiddiy va mas‘uliyatli ishdir. O’z hayot yo’lini jiddiy suratda belgilab olish — oson ish emas. Buning uchun uzoq vaqt maxsus tayyorgarlik ko’rish talab etiladi. O’quvchilarning kasb-hunarga layoqatini o’rganish uchun ularning aqliy, jismoniy qobiliyatlarini, kasbiy fikrlashini bilish, malaka va ko’nikmalarini o’rganish lozim.
Biror sohada tashabbus ko’rsatish uchun har bir kishi o’zi faoliyat ko’rsatayotgan sohani mukammal bilishi, ustasi bo’lishi, bu sohani mahsuliy jarayonida nimalar taraqqiyotga, rivojlanishga muvaffaqiyat olib keluvchi va to’siq bo’luvchi mezonlarni aniq bilishi, hamda yutuq va kamchiliklarining asosini aniq bilishi kabi nazariy — amaliy bilimlarga ega bo’lishi lozim. Tashabbuskorlik sifati insonlarning ichki faollik omillari: birinchidan har bir kishining o’z qziqishi, aqliy va o’quv qobiliyatiga mos hayot yo’lini topish orqali o’z qadrini ruyobga chiqarish hissi bo’lsa, ikkinchidan Shaxsiy manfaatdorlik, Shaxsiy mulkning faqat moddiy emas, balki ma’naviy qadriyatlarni ishga tushirish orqali o’zini va davlat, jamiyat va olamni takomillashtirishga hissa qo’shishidan iborat.
Kasbiy fikrlash, kasb ahloqi kishilarning hissiy kechinmalari, axloqiy ideallar va e‘tiqod bilan uzviy birlikda yaxlit holda shakllanadi.
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar:
Insonni axloqiy tarbiyalash deganda nimani tushunasiz?
Axloq nima?
Axloqiy tarbiya tizimini izohlab bering?
Tarbiyaning tarkibiy qismlari deganda nimani tushunasiz?
Shaxsda mustaqil fikr, aql tarbiyasi qanday tarbiyalanadi va shakllantiriladi?
Aql va ilm mohiyatini izohlab bering?
Aqliy tarbiyalash qanday amalga oshiriladi?
Maktabda mehnat tarbiyasining maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
O’quvchilar mehnat tarbiyasini tashkil etishga qanday pedagogik talablar qo’yiladi?
Kasbiy fikrlash, kasbga yo’naltirish deganda nimani tushunasiz?
