Mavzu: Jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk soligi
Reja:
1. Mol — mulk soligining obʼekti
2. Solik obʼektiga solinadigan mol- mulklar
3. Solik stavkalari, imtiyozlar
Tayanch tushuncha va iboralar: Turar joy, kvartira, bino, inshoat.
1-savol buyicha dars maksadi: Talabalarga mol-mulk soligi xakida tushuncha berish.
Identiv ukuv maksadi:
1. Talaba mol-mulk soligi obʼekti xakida tushuncha bera oladi.
2. Talaba jismoniy shaxslar mol-mulk soligi tarkibi tugrisida maʼlumot bera oladi.
1-savol bayoni: Jismoniy shaxslarni solikka tortish Uzbekiston Respublikasi Solik Kodeksi va «Jismoniy shaxslarning mol – mulk soligini xisoblash va byudjetga tulash tartibi tugrisida»gi (Аdliya Vazirligidan 13.01.1998 yilda 392 – son bilan ruyxatdan utgan) Yuriknomaga kura amalga oshiriladi.
Mol – mulk soligining tulovchilari bulib solikka tortiladigan mulkka ega bulgan jismoniy shaxslar xisoblanadi.
Solikka tortish obʼekti bulib kuyidagilar xisoblanadi:
— turar joylar, kvartiralar, xovli va bog uylari, garaj va boshka kurilishlar, bino va inshootlarning kiymati.
Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2001 yil 31 dekabrda kabul kilingan 490 – sonli Nizomi orkali Yuriknomaning kelgusi nashriga kuyidagi uzgarishlar kiritilgan: transport vositalari buyicha tulanadigan jismoniy shaxslarning mol – mulk soligi urniga transport vositalari uchun benzin, dizel yonilgisi va suyultirilgan gaz isteʼmoli uchun tulanadigan solik joriy etildi.
Jismoniy shaxslarning mol – mulki Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan urnatiladigan stavkalar buyicha solikka tortiladi, bu stavkalar xar yili Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining «Аsosiy makroiktisodiy kursatkichlar va byudjet parametrlari taxlili tugrisida»gi Nizomiga kura indekslanadi.
Muxokama uchun savollar:
1. Mol-mulk soligi obʼekti nima? (akliy xujum)
2. Solikka tortish obʼekti bulib nimalar xisoblanadi? (munozara)
Savol yakuni: Talabalar ushbu savol buyicha umumiy bilimga ega bulishdi va Ushbu savol buyicha tushuncha bera oladi.
Nazorat uchun test savollar:
Solikka tortishning obʼekti bular-
А) turar joylar
B) kvartiralar
V) kurilish inshootlari
G) tugri javob yuk
2-savol buyicha dars maksadi: Talabalarga solik obʼektiga solinadigan mol-mulklar, solik stavkalari, imtiyozlari xakida tushuncha berish.
Identiv ukuv maksadi:
1. Talaba solik obʼektiga solinadigan mol-mulklar xakida tushuncha bera oladi.
2. Talaba solik stavkalari va imtiyozlari xakida tushuncha bera oladi.
2-savol bayoni: Jismoniy shaxslarning mol-mulk soligini xisoblash solik xizmati organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Xar yili 1 maydan kechikmagan xolda tulovchilarga solik organlari tomonidan mol-mulk soligini tulash xakidagi tulov xabarnomalari topshiriladi.
Davlat solik xizmati organlari tomonidan Davlat sugurta organlari va kommunal xujalik organlari (texnik inventarizatsiya byurosi) da mavjud bulgan binolarning egalari xakidagi maʼlumotlarga kura shaxar va rayonlar mikkiyosida xar yil 1 yanvar xolati buyicha jismoniy shaxslar mol-mulk soligini tulovchilarining xisob – kitobi utkaziladi.
Jismoniy shaxslar tomonidan solikni tulash teng ulushlarda ikki muddatda amalga oshiriladi – 15 — iyun va 15 — dekabrdan kechiktirmay.
Solik tulovchi tomonidan ortikcha summalar tulangan vaktda Ushbu summalar uning yozma arizasiga kura 30 kunlik muddatda solik tulovchiga kaytariladi yoki kelgusi tulovlar xisobiga xisoblaniladi.
Binolar, imoratlar va inshootlarga mol-mulk soligi xar yili 1 yanvar xolatiga kura kommunal xizmat organlari tomonidan takdim etiladigan ularning inventarizatsion kiymati xakidagi maʼlumotlar asosida, bu xujjatlar mavjud bulmaganda esa, ushbu obʼektlarning davlat majburiy sugurtalash buyicha tulovlarning xisoblash uchun kullaniladigan baxolash buyicha xisoblanadi.
Bir nechta mulkdorlarning umumiy ulushli mulki bulgan binolar, imoratlar va inshootlarga mol-mulk soligi xar bir mulkdor tomonidan ularning ushbu binolar, imoratlar va inshootlardagi ulushiga muvofik xolda tulanadi. Yangi binolar, imoratlar va inshootlar buyicha solik ularni kurgan yoki sotib olgan yilning boshidan tulanadi.
Meros buyicha mol-mulk uchun solik meros ochilgan paytdan boshlab merosxurlardan undiriladi.
Mol-mulkning yuk bulishi, tulik buzilish xolatida mol-mulk soligini undirish ular yuk bulgan yoki tulik buzilgan oydan boshlab tuxtatiladi.
Mol-mulkka egalik kilish xukukining takvim yili mobaynida bir mulkdordan boshkasiga utishida solik oldingi mulkdor tomonidan ushbu yilning 1 yanvaridan boshlab mol-mulkka egalik kilish xukukini yukotgan oy boshigacha, yangi mulkdor tomonidan esa egalik kilish xukukini yuzaga kelgan oydan boshlab tulanadi.
Takvim yili mobaynida imtiyozlar xukuklarining yuzaga kelishida mol-mulk soligini kayta xisoblash ushbu xukuk yuzaga kelgan oydan boshlab amalga oshiriladi.
Аgar jismoniy shaxs uz mulkini tadbirkorlik faoliyati maksadlarida (foyda olish uchun) foydalansa, u mol – mulk soligini jismoniy shaxslar uchun belgilangan stavkalar buyicha tulaydi. Yer soligining tulashga kelsak, jismoniy shaxs tomonidan tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanilganda yer soligi korxonalar uchun urnatilgan stavkalar buyicha tulanishi lozim.
MULK XUKUKI: U MUTLАKMI ?
Uzbekiston Respublikasi bir kator meʼyoriy-xukukiy xujjatlarining taxlili ularning bir biriga va tilga olingan koidaga muvofik kelmasligi kursatdi, shuningdek taʼriflarning noanik ekanligini anikladi, ularga xorijiy investorlar Uzbekiston iktisodiyotiga kapital kuyish uchun tusiklar sifatida krashli mumkin.
Chunonchi, Konstitutsiya 53-moddasining ikkinchi kismida nazarda tutilishicha, xususiy mulk boshka mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat ximoyasidadir. Mulkdor fakat konunda nazarda tutilgan xollarda va tartibdagina mulkidan maxrum etilishi mumkin.
«Uzbekiston Respublikasida mulkchilik tugrisida»gi konun 32-moddasining 1-bandi mol-mulkni kupaytirishni cheklashga va uni kuymaslikni nazarda tutadi, Uzbekiston Respublikasining konunlarida nazarda tutilgan xollar bundan mustasno.
Fukarolik kodeksi 166-moddasining uchinchi kismiga kura, mulkdorning mol-mulkini olib kuyishga, shuningdek uning xukuklarini cheklashga fakat konunlarda nazarda tutilgan xollardagina yul kuyiladi. Mazkur xolda konun chikaruvchi «konunlar» atamasi kuyiladi. «Normativ-xukukkiy xujjatlar tugrisida»gi konunning 6-moddasiga kura, Konstitutsiya va Uzbekiston Respublikasi konunlari, Oliy Majlis palatalarining karorlari ular sirasiga kiradi. Shu tarika, Fukarolik kodeksining mazmunidan kelib chikilsa, Senat maʼkullashi va Prezident imzosi bulmasa xam, Oliy Majlis Konunchilik palatasi karorini kabul kilish yuli bilan mol-mulkni musodara kilish mumkin.
Rivojlangan demokratik mamlakatlarda xar kanday shakldagi mulkni majburan olib kuyish fakat sudning karoriga kura yuz beradi. Mazkur tamoyil xar bir shaxsning uz mulkini chetdan kilinadigan uzboshimchalikdan sudda ximoyalash xukukini taʼminlaydi. U uz nuktai nazarini ximoya kilish, shuningdek mutanosib kompensatsiyani talab etish imkoniyatini beradi.
Iktisodiyot asoslarini erkinlashtirish va mulkchilik turli shakllarining, shu jumladan xususiy mulkning davlat tomonidan xukukiy taʼminoti bozor iktisodiyotiga utishningeng muxim shartlaridan biri xisoblanadi. Аna shu maksadlarda Uzbekistonda mulk xukukini taʼminlashni kafolatlaydigan bir kator meʼyoriy-xukukiyxujjatlar kabul kilinadi.Ular sirasiga Konstitutsiya, Fukarolik kodeksi, «Uzbekiston Respublikasida mulkchilik tugrisida»gi konun va boshka xujjatlarni kiritish mumkin.
Rivojlangan demokratik davlatning tajribasi shuni isbotlaydiki, davlat barcha shakllarga mansub mulkning xar kanday tashki xurujlardan daxlsizligini taʼminlaydigan, uni olib kuyish usullari esa fakat konunlar bilan cheklanadigan va fakat sud karoriga kura yuz beradigan xollardagina jamiyatning gullab-yashnashiga erishiladi. Mazkur xolat mulk xukukining isbot talab kilmaydigan koidasi xisoblanadi va xususiy kapital manfaatlarini kuriklashga xizmat kiladi.
Muxokama uchun savollar:
1. Mol-mulk soligini xisoblash tartibi. (akliy xujum)
2. Mol-mulk soligini tulash tartibi. (munozara)
Savol yakuni: Talabalar ushbu savol buyicha umumiy bilimga ega bulishdi va Ushbu savol buyicha tushuncha bera oladi.
Nazorat uchun test savollar (tarkatma materiallar):
«Uzbekiston Respublikasida mulkchilik tugrisida»gi konunning nechanchi moddasida mol-mulkni kupaytirishni cheklashga va uni kuymaslikni nazarda tutilgan.
А) 32
B) 30
V) 15
G) tugri javob yuk
3-savol buyicha dars maksadi: Talabalarga mol-mulk soligining stavkalari va imtiyozlari xakida tushuncha berish.
Identiv ukuv maksadi:
1. Talaba mol-mulk soligi stavkasi xakida tushuncha Bera oladi.
2. Talabalar solik imtiyozlari xakida tushuncha bera oladilar.
3-savol buyicha dars maksadi: 2003 yilda jismoniy shaxslarning mol – mulk soligi stavkalari kuyida kursatilgan:
Solikka tortish obʼektlari Uzgarish birligi Solik stavkasi
turar joylar, kvartiralar, xovli va bog uylari, garajlar va boshka imoratlar, bino va inshootlar*
turar joylar, kvartiralar, xovli va bog uylari, garaj va boshka imoratlar, bino va inshootlar kiymatlaridan
Kayta baxolangan % 0,5
Kayta baxolanmagan % 7,0
*solik undirish uchun jismoniy shaxslarning mol – mulkini baxolash buyicha organlarning baxolari mavjud bulmaganda Toshkent shaxri va viloyat markazlaridagi mol – mulkning 1800,0 ming sum mikdorda, boshka shaxarlar va kishlok joylarda 800 ming sum mikdorda ularni kayta baxolagandan sung kayta xisoblash bilan birga shartli kiymat kabul kilinadi.
Jismoniy shaxslarning mol-mulkini baxolash BTI xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
Misol: 2- xonali kvartiraning kiymati (kayta baxolangan) – 334200 sum. Mol – mulk soligi kuyidagini tashkil etadi: 0,5% X 334200 sum = 1671 sum
Solik imtiyozlari
Mol-mulk soligiga kuyidagilarning mulki xisoblangan imoratlar, bino va inshootlar solikka tortilmaydi:
А) «Uzbekiston Kaxramoni», Sovet Ittifoki kaxramoni unvonini olgan, uch darajadagi Shuxrat ordenlari bilan takdirlangan shaxslar;
V) 1941-1945 yillardagi urush katnashchilari va partizanlari, ichki ishlar va davlat xavfsizligi organlari tarkibida xizmat kiluvchi, xarbiy kismlarda, shtablarda va muassasalarda shtat lavozimlarini egallovchi, amaldagi armiya tarkibiga kiruvchi shaxslar, Leningrad shaxri kurshovida bulganlar va konmarkazlashgan lagerlarda yoshlik vaktida kamokxonalarda utirganlar, xarbiy-majburiy ukuv va tekshiruv ishlariga chikarilgan xarbiy xizmatchilar, urush xarakatlari olib borilayotgan Аfgoniston Respublikasi va boshka mamlakatlarda vaktincha ishtirok etgan kushinlar tarkibida xizmat kilayotganlar;
S) Kaxramon – onalar, shuningdek un va undan ortik farzandga ega bulgan ayollar;
D) Chernobil xalokatining likvidatsiyasida ishtirok etgan (shu jumladan, vaktincha yuborilgan) ligi uchun imtiyozlar oluvchi shaxslar;
Ye) Nafakaxurlar, shuningdek I va II gurux nogironlari;
F) Muddatli xizmatdagi xarbiylar va ularning oilalari – xizmat davrida;
G) Xarbiy xizmat majburiyatlarini bajarishda olingan jaroxat, kontuziya yoki shikastlar okibatida yoki frontda bulgan vaktdagi kasallik okibatida xalok bulgan xarbiy xizmatchilarning ota-onalari va ularning yangi nikoxdan utmagan turmush urtoklari;
H) Mudofaa, ichki ishlar, favkulodda vaziyatlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati xisobidagi nogironlar, xarbiy xizmat majburiyatlarini bajarishda olingan jaroxat, kontuziya yoki shikastlar okibatida nogiron bulib kolgan Uzbekiston Respublikasi ichki ishlar organlari boshkaruv va oddiy askarlar tarkibidagi shaxslar.
Bunda imtiyozlarni olishga xukuk beruvchi zarur xujjatlarni takdim etganda imtiyozlar mulkdorning tanloviga kura fakat bita mulk obʼektiga joriy etiladi.
Imtiyozlar fakat shunday xolatlarda beriladiki, agarda mulk imtiyoz oluvchi shaxsga tegishli bulsa.
Mol – mulk soligi buyicha tulovchilarda yil mobaynida imtiyozga xukuk yuzaga kelgan xolatda ular imtiyozga xukuk paydo bulgan oydan boshlab urnatilgan tulovlardan ozod etiladi.
Mol – mulkka imtiyoz xukukining yil urtalarida yukotilishida. Ushbu xukuk yukotilgan oydan boshlab mol – mulk solikka tortiladi.
Muxokama uchun savollar:
1. Solik stavkalari kanday xisoblanadi? (akliy xujum)
2. Kanday xollarda solik imtiyozlari beriladi? (munozara)
Savol yakuni: Talabalar ushbu savol buyicha umumiy bilimga ega bulishdi va Ushbu savol buyicha tushuncha bera oladi.
Nazorat uchun test savollar (tarkatma materillar):
Mol- mulk soligi imtiyozlari necha xil?
А) 7
B) 8
V) 9
G) tugri javob yuk
Mavzu yakuni: Talabalar jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk soligi tugrisida tulik tushunchaga ega bulishdilar va urganilagan savollar buyicha tushncha bera oladilar.
Talaba mustakil ish topshiriklari:
1. Mol-mulk soligi tulovchilari.
2. Mol-mulk soligini tulash buyicha bir kator meʼyoriy xujjatlar taxlili.
Darsliklar va ukuv kullanmalar
Аsosiy
1.Vaxobov А., Jumaev N., Burxanov U., Xalkaro moliya munosobatlari: Darslik.- T.: Shark, 2003. – 400b
2.Zaynalov J.R., Kosimova F. Solik va solikka tortish. Ukuv kullanma.- Sam.: Sam ISI, 2002 – 386b
3.Zavalishina I.А. Soliklar: nazariya va amaliyot: Ukuv kullanma.- T.: Iktisodiyot va xukuk dunyosi nashriyot uyi, 2005 – 544b
4.Latipov А. Yerdan foydalanish va solikka tortish: Ukuv kullanma. – T.: Iktisodiyot va xukuk dunyosi nashriyot uyi, 2005 – 245b
5.Nalogi i nalogooblojenie: uchebnik posobie. V.F.Tarasova, T.V.Savchenko, L.N. Semыkina. -2-e izd., ispr. i dop. – M.: KNORUS, 2005,-288s
6.Nalogi: Uchebnik dlya vuzov. Pod red.D.G. Chernika. M.: Yunita – Dana. 2004.-444s
7.Nalogi v usloviyax ekonomicheskoy integratsii. Uchebnik dlya vuzov.V.S.Bard i dr.pod red. prof. V.S. Barda i L.N. Pavlovoy. — M.: KNORUS, 2004.-288s
8. Nalogi i nalogooblojenie: Uchebnik. D.G. Chernik i dr. -2-e izd., dop. i prerab.-M.: INFRА –M, 2004.-328s
9. Nalogi i nalogooblojenie: Uchebnoe posobie. Pod red. B.X.Аlieva. _ M.: Finansы i statistika, 2005.-416
10.Panskov V.G., Knyazev V.G. Nalogi i nalogooblojenie: Uchebnik dlya vuzov. _ M.: MTsFER,2003.-336s
11.Yaxyoev K.А. Solikka tortish nazariyasi va malieti: Darslik. –T.: Fan va texnologiyalar markazi, 2003.-247b
Kushimcha
1.Juraev А.S. Davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishning samarali yullari: Monografiya.-T.: Fan nashriyoti. 2004.-243
2.Malikov T.S. Soliklar va solikka tortishning dolzarb masalalari: Monografiya.-T.: akademiya, 2002.-204b
3.Toshmuradov B. Soliklar vositasida iktisodiyotni boshkarish mexanizmi: Monografiya. –T.: Yangi asr avlodi, 2002.-127b
4.Soliklar va solikka tortish buyicha meʼyoriy xujjatlar.
5.Internet saytlari:
