Biologiya o’qitishning faol metodlari
REJA:
O’qitishning interfaol metodlari.
Muammoli izlanish metodlari. .
O’qitishning mantiqiy metodlari
Mustaqil ishlash metodlari.
O’qitishda o’quvchilarning faoliyatini rag’batlantirish va asoslash metodlari.
O’qitishdagi nazorat va o’zo’zini nazorat metodlari.
Interfaol — inglizcha interakt so’zidan olingan bo’lib, inter hamkorlikda akt harakat qilmoq ma’nosini bildiradi.
Interfaollik deganda o’quvchining o’quvchi bilan hamkorlikda yoki kompьyuter bilan muloqoti o’zaro ta’sir ko’rsatish rejimida ishlashi tushuniladi.
Interfaol o’qitish bu avvalo dialog tarzda o’qitish, muloqot jarayonida barcha ishtirokchilar tomonidan hamkorlikda muammolarni hal etishidir.
Interfaol o’qitishning asosiy mohiyati o’qitish jarayonida barcha o’quvchilar bilish jarayonining faol ishtirokchisiga aylanadi, ular muhokama etilayotgan muammolarni, voqea va hodisalarning rivojini tushunadi, muammoli vaziyatlarni anglaydi, uni hal etish yo’llarini izlab, eng maqbul variantni tavsiya etadi.
Shu sababli, biologiyani o’qitishda o’qitishning reproduktiv metodlari bo’lgan og’zaki bayon, ko’rgazmali va amaliy metodlar bilan birgalikda muammoli izlanish va mantiqiy metodlardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Buning uchun o’qituvchi mazkur metodlarning o’ziga xos xususiyatlari, ular tarkibiga kiradigan metodik uslublarni to’g’ri anglashi va o’z o’rnida samarali foydalanish ko’nikmalarini egallagan bo’lishi lozim.
Muammoli izlanish metodlari dars davomida izchil va maqsadga yunaltirilgan holda vujudga keltirilgan muammoli vaziyatlarni o’quvchilar avval o’zlashtirgan bilim va ko’nikmalarini yangi vaziyatlarda qo’llashi orqali o’quv materialini faol o’zlashtirishga xizmat kiladi. Bu metodlar guruhi o’quvchilarning aqliy rivojlanishi, ijodiy va mustaqil fikr yuritish ko’nikmalarini rivojlantirish, muammoli vaziyatlarni taxlil qilish va undan chiqishning eng maqbul yo’lini topishi, mo’ljalni to’g’ri olishiga zamin tayyorlaydi.
Muammoli hikoya metodida, o’qituvchi yangi mavzuni o’rganish jarayonida muammoli vaziyatlarni yaratadi, o’quvchilar bilan hamkorlikda hikoya muammoli savollarga javob topishga, o’quv farazlarini xosil qilish va dalillashga imkon yaratiladi, o’quvchilarning javoblari asosida muammolar hal etiladi.
Muammoli amaliy metoddan foydalanganda muammoli topshiriqlar tuziladi, shu asosda tajribalar o’tkaziladi, muammoli vaziyatlarni hal etish yuzasidan o’quv farazlarini hosil qilinadi va o’quvtadqiqot tajribalari o’tkazilib, o’quv xulosalari va umumlashmalarini ta’riflab muammolar hal etiladi.
Muammoli metodlardan foydalaniladigan darslarni keyingi yillarda yangi nom bilan («Tafakkur bo’roni» B.R.Qodirov), («Miyaga hujum», «Fikrlar to’qnashuvi», «Fikrlar jangi» V.M.Karimova, F.A.Akramova),
O’qitishning mantiqiy metodlari guruhi, Mazkur metod o’quv materiali mazmunining yo’nalishini belgilab, o’quvchilarning bosh g’oyani ajratish, o’rganilayotgan ob’yektni tahlil qilish, qiyoslash, umumlashtirish ko’nikmalari, aqliy faoliyat usullarini egallash, abstrakt tafakkurni rivojlantirish, sababoqibat bog’lanishlarni anglash imkonini yaratadi.
O’qitishning mantiqiy metodlari guruhiga induktiv, deduktiv, tahlil, bosh g’oyani ajratish, qiyoslash, umumlashtirish metodlari kiradi.
Induktiv metodda o’quvchilarning e’tibori avval xususiy faktlarni o’rganishga jalb qilinadi, so’ngra xususiydan umumiy xulosalar chiqarishga yo’naltiriladi.
Deduktiv metodda o’quvchilar avval umumiy qonunlarni o’rganadi, so’ngra umumiydan xususiy xulosa chiqarishga o’rgatiladi.
O’quvchilar tahlil metodi yordamvda axborotni angaab idrok etadi, o’rganilgan ob’yektlarning o’xshashlik va farqli tomonlarni aniqdaydi, o’rganilgan ob’yektlarni tarkibiy qismlarga ajratib, ular o’rtasidagi boshlanishlar, sabab oqibatlarni aniqlaydi,
Bosh g’oyani ajratish metodi muhim ahamiyat kasb etib, o’quv materialidagi asosiy g’oyani ajratish va saralash, axborotni mantiqiy tugallangan fikrli qismlarga ajratish, asosiy g’oya va ikkinchi darajali fikrlarni ajratish, tayanch so’zlar va tushunchalarni ajratish, asosiy fikr haqida xulosa chiqarishga zamin tayyorlaydi.
O’quvchilar qiyoslash metodi vositasida, o’quv topshiriqlarida berilgan qiyosiy ob’yektlarni aniqlash, ob’yektlarning asosiy belgilarini aniqlash, taqqoslash, o’xshashlik va farqlarni aniqlash, qiyoslash natijalarini shartli belgilar bilan rasmiylashtirishga o’rganadi.
Umumlashtirish metodi muammolarni hal etish jarayonida o’quv materialidagi tirik faktlarni aniqlash, qiyoslash, dastlabki xulosalar, hodisaning rivojlanish dinamikasini tasavvur qilish, umumlashtirish natijalarini shartli belgilar yordamida rasmiylashtirish, umumiy xulosa chiqarishga zaiin tayyorlaydi. Mazkur metodlar mos holda:
a) induktiv metod xususiy faktlarni muammoli bayon qilish, o’quvchilar faoliyatini xususiydan umumiy xulosalar chiqarishga yo’naltirish, muammoli topshirikdarni berish uslublarini;
b) deduktiv metod umumiy qonunlarni bayon qilish, o’quvchilarning faoliyatini umumiydan xususiy xulosa chiqarishga yo’naltirish uslublarini;
v) taxlil meg’odi axborotni anglab idrok etish, o’rgaiilgan obьyektlarning o’xshashlik va farqli tomonlarni aniqlash, o’rganilgan ob’yektlarni tarkibiy qismlarga ajratish, ular o’rtasidagi bog’lanishlarni aniqlash uslublarini;
g) bosh rolni ajratish metodi o’quv materialidagi asosiy g’oyani ajratish va saralash, axborotni mantiqiy tugallangan fikrli qismlarga ajratish, asosiy g’oya va ikkinchi darajali fikrlarni ajratish, tayanch so’zlar va tushunchalarni ajratish, asosiy fikr xakida xulosa chiqarish uslubilarini;
d) qiyoslash metodi qiyosiy ob’yektlarni aniqlash, ob’yektlarning asosiy belgalarini aniqlash, taqkoslash, o’xshashlik va farqlarny aniqlash, qiyoslash natijalarini shartli belgilar bilan rasmiylashtirish uslublarini;
g) umumlashtirish metodi o’quv materialidagi tipik faktlarni aniqlash, qiyoslash, dastlabki xulosalar, hodisaning rivojlanish diiakmikasini tasavvur qilish, umumlashtirish natijalarini shartli belgilar yordamida rasmiylashtirish, umumiy xulosa chiqarish uslublarini o’zida mujassamlashtiradi.
Mustaqil ish metodlari guruhiga darslik, qo’shimcha o’quv adabiyotlari va ko’rgazma vositalari ustida mustaqil ishlash metodlari kiradi. mustaqil ishlash metodining o’ziga xos xususiyatlaridan biri o’quvchilarning o’quv topshiriqlarini o’qituvchining bevosita boshqaruvisiz bajarishidir. Mustaqil ishlash metodida o’quvchilarning mustaqil o’quvbilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish nazarda tutiladi. Mazkur metodda darslik, qo’shimcha o’quv adabiyotlari, ko’rgazma vositalari ustida mustaqil o’tkazilgan kuzatish va tajriba natijalari, masala va mashqlar ishlash bilim manbai sanaladi.
O’qitishdagi nazorat va o’zo’zini nazorat metodlari. Nazorat ta’lim jarayonining ajralmas qismlaridan biri sanaladi. Nazoratning muntazamligi va izchilligi o’quvchilarning faol aqliy mehnat qilishga undaydi, ularda ma’suliyat, burch, diqqat, xotira, o’zo’zini nazorat qilish va bahslash ko’nikmalarini rivojlantirishga zamin tayyorlaydi.
Nazoratning to’liqliligi, haqqoniyligi, keng ko’lamliligi, muntazamliligi barcha metodlar kabi bu metodlarning ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi va o’quvchilarga tafovutlab yondashish kabi funksiyalarini amalga oshirish imkonini beradi.
natijasini rasmiylashtirish, olingan natijalarning to’g’riligini aniqlash uslubi.
Barcha metodlar kabi o’qitishdagi nazorat va o’zo’zini nazorat metodlarining ham ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifasi mavjud.
guruhiga qaysi metodlar kirishini aniqlang.
