1-1 ONA TILI 9-sinf
Darsning mavzusi:Dunyo tillari va o`zbek tili
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-dunyo tillari va o`zbek tili yuzasidan bilim berish;
b)tarbiyaviy-do’stlik,mehr-muhabbat,ilm olishga intilish tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:qiyoslash.mashqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:tarqatmalar,jadval.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Otgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Savol vajavob
2.Ta`til taassurotlari
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.She`rni o`qing. Mazmunini so`zlab bering.
2-topshiriq. Vatanimiz ravnaqi uchun,mustaqilligimizni mustahkamlash uchun nimalar qilmoqchilingizni ayting.
3-topshiriq.Matnni o`qing.
1-mashq.Gaplarni o`qing, tilninginson hayotida tutgan o`rni haqida suhbatlashing.
2-mashq.Matnni ko`chiring,so`zning qudrati haqida fikrlashing.
So`z benihoya qudratli narsa. Uni o`z o`rnida ishlata bilish uchun farosat, malaka va ziyraklik zarur. “Qobusnoma”da shunday bir hikoyat bor: Xalifa Xorun ar- Rashid tush ko`radi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.3-mashqAlisher Navoiyning “Tilga ixtiyorsiz – elga e`tiborsiz” degan hikmatli so`zini sharhlab, kichik hikoya tuzing.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Dunyodagi qaysi tillarni bilasiz?
Til oilalari deganda nimani tushunasiz?
O`zbek tilining dunyo tillari tizimidagi o`rni haqida gapiring.
III.Badiiy asarlardan rivoyatlar o’qib.tilning qudrati haqida bahslashing.
Uyga vazifa 4-mashq. “Ona tilim – jon-u dilim” mavzusida matn tuzing.
O`quvchilarni baholash.
Ko`rildi:
1-2 ONA TILI 9-sinf
Darsning mavzusi: So`z birikmasi bo`yicha o`tilganlarni takrorlash
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- So`z birikmasi bo`yicha yuzasidan bilim berish;
b)tarbiyaviy-do’stlik,yoshlikning qadrlay olishga intilish tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi: O`quvchilar bilimini mustahkamlash: Darsning uslubi:qiyoslash.mashqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:tarqatmalar,jadval.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O`tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Savol vajavob
1.Dunyodagi qaysi tillarni bilasiz?
2.Til oilalari deganda nimani tushunasiz?
3.O`zbek tilining dunyo tillari tizimidagi o`rni haqida gapiring.
2.Ta`til taassurotlari
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Matnni o`qing. Undagi gaplarni so`z birikmalariga aylantiring.
2-topshiriq.Ajratilgan birikmalarda tobe so`zlarninghokim so`zga bog`lanish turlarini aniqlang.
5-mashq.Matnni o`qing. Gaplarni so`z birikmalariga ajrating. Tobe so`zning hokim so`zga qanday vosita yordamida bog`lanayotganini va bog`lanish turini aniqlang.
Oqshomdan boshlangay, odatda, tonglar,
Sukutdan uzilgay gulduros, bonglar.
Boshing bukma sira, xokisor banda,
Erta ruhing topgay oily ohanglar.
6-mashq.Gaplarni ko`chiring, so`z birikmalarini aniqlab, ularni izohlang.
7- mashq. Odob, axloq haqida 4ta gap tuzing.So`z birikmalarini aniqlab, ularni boshqaruv, moslashuvli, bitishuvli birikmalarga ajrating.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.8-mashq.Matnni o`qing,so`z birikmalarini aniqlab, hokim so`zning tobe so`zga bog`lanish usullariga diqqat qiling.
9-mashq.Qaratuvchi- qaralmishmunosabatini bildiruvchi so`z birikmalari tuzing. Undagi qaratuvchi va qaralmish shakllarini qo`llanilishini izohlang.
II.Savoi-topshiriqlar ustida ishlash.
1.Dunyodagi qaysi tillarni bilasiz?
2.Til oilalari deganda nimani tushunasiz?
3.O`zbek tilining dunyo tillari tizimidagi o`rni haqida gapiring.
Uyga vazifa 10-mashq. “Men yozgi ta`tilni qanday o`tkazdim?” mavzusida hikoya yozing. Undagi so`z birikmalarini izohlang.
O`quvchilarni baholash.
Ko`rildi:
1-3 ONA TILI 9-sinf
Darsning mavzusi: Gap bo`laklari bo`yicha o`tilganlarni takrorlash
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Gap bo`laklari bo`yicha yuzasidan bilim berish;
b)tarbiyaviy-do’stlik,yoshlikning qadrlay olishga intilish tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi: O`quvchilar bilimini mustahkamlash: Darsning uslubi:qiyoslash.mashqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:tarqatmalar,jadval.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O`tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Savol vajavob
1.So`z birikmasi deb nimaga aytiladi?
2.So`z birikmasi necha xil bo`ladi?
3.Moslashuvli so`z birikmasiga misol ayting.
4.Bitishuvli birikma qanday hosil bo`ladi?
5.Gapda so`z birikmasi sonini qanday bilish mumkin?
2.Uyga vazifa -mashq . Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Gap bo laklari va ularning qanday turlarga bo`linishi haqida gapiring.
2-topshiriq.Gaplarning muhim belgisi nima ekanligini ayting.Gap tuzilishida kesimning o`rni haqida fikr yuriting
11-mashq.Matnni o`qing, kesimlarini aniqlab, kesimlik shakllarini izohlang.
12-mashq.Matnni o`qing, gaplarning egalarini aniqlang. Ega bilan undalmaning o`xshash va farqli tomonlarini ayting.
13- mashq. Saxiylik haqida 4 ta gap tuzing. Ulardagi hol, ti`ldiruvchi, aniqlovchilarni topib, sintaktik shakllarini tushuntiring
14- mashq. Matnni o`qing. Gap bo`laklarini aniqlab ularga izoh bering.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.15-mashq.Gaplarni ko`chiring, gap bo`laklarini tagiga chizing
NAMUNA:Inson go`zalligining asosi unung chiroyli xulqidir.
16-mashq.Baytni yodlang, undagi g`oya to`g`risida bahslashing. Gap bo`laklarining qaysi so`z turkumlari orqali ifodalanayorganini ayting.
II.Savoi-topshiriqlar ustida ishlash.
Gap bo`lagi deb nimaga aytiladi?
Gap bo`laklari necha xil bo`ladi?
To`ldiruvchiga misol ayting.
Bosh bo`lak qaysi?
Qaratqich necha turga bo`linadi?
Uyga vazifa 17-mashq.Tildan o`rinli foydalanish haqida 4 ta maqol yozing. Gap bo`laklari ostiga chizing.
O`quvchilarni baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-4 ONA TILI 9-sinf
Darsning mavzusi: Uyushiq va ajratilgan bo`laklar bo`yicha o`tilganlarni takrorlash
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- : Uyushiq va ajratilgan bo`laklar bo`yicha yuzasidan bilim berish;
b)tarbiyaviy-do’stlik,yoshlikning qadrlay olishga intilish tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi: O`quvchilar bilimini mustahkamlash: Darsning uslubi:qiyoslash.mashqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:tarqatmalar,jadval.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O`tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Savol vajavob Gap bo`lagi deb nimaga aytiladi?
2.Gap bo`laklari necha xil bo`ladi?
3.To`ldiruvchiga misol ayting.
4.Bosh bo`lak qaysi?
Qaratqich necha turga bo`linadi?
2.Uyga vazifa -mashq . Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Uyushiq va ajratilgan bo`laklar haqida gapiring.
2-topshiriq.Umumlashtiruvchi so`zlar qatnashgan uyushiq bo`lakli gaplarga misollar keltiring. Tinish belgilarining qo`yilish sabablarini tushuntiring.
18-mashq.Matnni o`qing. Uyushiq va ajratilgan bo`laklarni toping. Qaysi bo`laklar uyushib kelayotganini aniqlang.
19- mashq. Matnni o`qing. Uyushiq bo`laklar va umumlashtiruvchiso`zlarni topib, tinish belgilarini izohlang. Qanday bo`laklar uyushganini ayting va ularda sintaktik shakllarning qo`llanishi haqida fikr yuriting.
20- mashq.. Uyushiq va ajratilgan bo`laklar ishtirokida 4 ta gap tuzing. Qanday gap bo`laklari uyushib kelayotganini ayting.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.21-mashq.Gaplarni ko`chiring, uyushiq bo`laklarni aniqlab, ularni izohlang.
NAMUNA:Piyolalar gardiga, belbog`lar, dastro`mollar hoshiyalariga mehr- muhabbat, saodat baytlarini yozganlar, kashta qilib tikkanlar .
22-mashq.Gaplarni o`qing, uyushiq va ajratilgan bo`laklarni topib, izohlang. Ulardan tinish belgilariningishlatilishiga diqqat qiling
23-mashq.Matnni o`qing, uyushiq bo`laklarni topib ularni izohlang.
II.Savoi-topshiriqlar ustida ishlash.
Uyushiq bo`laklar deb nimaga aytiladi?
Uyushiq bo`laklarga qanday tinish belgilari ishlatiladi?
Uyga vazifa 25-mashq.”Kitoblar olamida” mavzusida insho yozing. Unda ishlatilgan uyushiq va ajratilgan bo`laklarni aniqlang. Qanday bo`laklar uyushganiniayting.
O`quvchilarni baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-5 ONA TILI 9-sinf
Darsning mavzusi: Undalmali va kirish so`zli gaplar bo`yicha o`tilganlarni takrorlash
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- : Undalmali va kirish so`zli gaplar bo`yicha yuzasidan bilim berish;
b)tarbiyaviy-do’stlik,yoshlikning qadrlay olishga intilish tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi: O`quvchilar bilimini mustahkamlash: Darsning uslubi:qiyoslash.mashqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:tarqatmalar,jadval.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O`tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Savol vajavob
1.Uyushiq bo`laklar deb nimaga aytiladi?
2.Uyushiq bo`laklarga qanday tinish belgilari ishlatiladi?
2.Uyga vazifa 24-mashq . Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Undalma haqida bilganlaringizni so`zlab bering.
2-topshiriq.Kirish so`zlar va ularning ma`nolari haqida gapiring.
25-mashq.Matnni o`qing,undagi undalmalarni aniqlang. Egadan nima bilan farq qilinishin aayting. Tinish belgilarining qo`yilish sabablarini izohlang.
26- mashq. Matnni o`qing. Kirish so`zlarni aniqlang. Ularda ishlatilgan tinish belgilarining qo`yilish sababini izohlang.
27- mashq.She`riy parchani o`qing, Undalma va kirish so`zlarni aniqlab, tinish belgilarining qo`yilishini tushuntiring. She`rdagi g`oya haqida gapiring.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.28-mashq.Boshqotimani to`g`ri yechsangiz, gaplarda tushirib qoldirilgan undalma va kirish so`zlarni topasiz.
1)bolam; 2)xotin; 3)Xullas; 4)otdan; 5);
29-mashq.Undalmalar va kirish so`zlarni toping, tinish belgilarining ishlatilishini izohlang.
30-mashq.”Hech kimga bermaymiz O`zbekistonni” mavzusida kichik hikoya tuzing. Unda undalmalar va kirish so`zlardan foydalaning.
31-mashq. Matnni ko`chiring, kirish so`zlarni toping, ma`nolarini tushuntiring.
II.Savoi-topshiriqlar ustida ishlash.
1.Uyushiq bo`laklar deb nimaga aytiladi?
2.Uyushiq bo`laklarga qanday tinish belgilari ishlatiladi?
Uyga vazifa 32-mashq.Do`stingizga xat yozing. Unda qanday undalma va kirish so`zlardanfoydalanganingizni ayting.
O`quvchilarni baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1- 6 ONA TILI 9-sinf
Darsning mavzusi: Sodda va qo`shma gaplar.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- : o`quvchilarga mavzu haqida ma`lumot berish;
b)tarbiyaviy-do’stlik,yoshlikning qadrlay olishga intilish tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi: O`quvchilarga yangi bilim va malakalarini shakllantirish: Darsning uslubi:qiyoslash.mashqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:tarqatmalar,jadval.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O`tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Savol vajavob
1.Uyushiq bo`laklar deb nimaga aytiladi?
2.Uyushiq bo`laklarga qanday tinish belgilari ishlatiladi?
2.Uyga vazifa 32-mashq . Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Topshiriq.Berilgan gaplarni ko`chiring.
BILIB OLING.Bitta kesimlikbelgisiga, mazmuniy va ohang tugalligiga ega bo`lgan gap sodda, ikki yoki undan ortiq soda gapning o`zaro Grammatik va mazmuniy munosabatdan tashkil topgan, ohang tugalligiga ega bo`lgan butunlik qo`shma gap
ESLAB QOLING.Gap uchun muhim belgi kesimlikdir, Kesimning nechtaligi gaplarni soda va qo`shma gaplarga ajratishga asos bo`ladi. Masalan:Men o`quvchiman – sodda gap; Olim bo`lsang, olam seniki – qo`shma gap.
33-mashq.Matnni o`qing.Avval soda gaplarni, so`ng qo`shma gaplarni ko`chiring Ularning o`zaro farqini ayting.
34-mashq.O`zbekiston Prezidenti I. Karimovning “Yuksak ma`naviyat –yengilmas kuch”asaridan olinganquyidagi parchani o`qing. Sodda va qo`shma gaplarni aniqlang. Parchada ifodalangan g`oya haqida so`zlang.
35 mashq.Alisher Navoiy qalamiga mansub quyifagi hikmatli so`zlarni soda va qo`shmaGaplarga ajratib ko`chiring.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.36mashq.Gaplarni ko`chiring. Sodda va qo`shma gaplar o`rtasidagi farqni izohlang.
37-mashq.Bir fikrni birinchi guruh o`quvchilari soda gap orqali, 2- guruh o`quvchilari esa qo`shma gap orqali ifodalasin.
NAMUNA: Men do`stim kelganinieshitdim.||Men eshitdimki, do`stim kelibdi.
I.Savoi-topshiriqlar ustida ishlash.
1.Sodda gap deganda nimani tushunasiz?
2.Qo`shma gap deb qanday gaplarga aytiladi?
Kesimlik belgisi deganda nimani tushunasiz?
4.Sodda va qo`shma gaplar bir-biridanqanday farqlanadi?
Uyga vazifa 38-mashq.”Kim bo`lsam ekan?” mavzusida hikoya yozing. Unda qo`shma gaplardan foydalaning. Sodda va qo`shma gaplar o`rtasidagi farqni izohlang.
O`quvchilarni baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-7 ONA TILI 9-sinf
Darsning mavzusi:Qo’shma gap qismlari va ularni bog’lovchi vositalar
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-qo’shma gap qismlari va ularni bog’lovch vositalar yuzasidan bilim berish;
b)tarbiyaviy-do’stlik,mehr-muhabbat,ilm olishga intilish tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yahgi bilim berish;
Darsning uslubi:qiyoslash.mashqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:tarqatmalar,jadval.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O`gan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Sodda va qo’shma gaplarni misollar bilan qiyoslang;
2.38- mashq –uyga vazifa tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Quyida berilgan bo’sh o’rinlarga muvofiq keladigan gaplarni qo’yib ko’chiring:
1) 2)
Va yo ,yo
3)goh 4)
,goh , shuning uchun
, chunki
2-topshiriq. Bog’lovchilar qo’shma gap qismlarini bog’lash bilan birga yana va qanday vazifani bajarishini aniqlang.
II.Bilib oling. Qo’shma gaplar tashkil etgan sodda gaplar qo’shma gap qismlari sanaladi. Bu qismlarni bog’lash uchun xizmat qiladigan vositalar esa bog’lovchi vositalar hisoblanadi.Qo’shma gap qismlari quyidagi bog’lovchi vositalar yordamida bog’lanadi.1.Bog’lovchilar;2.Bog’lovchi vazifasidagi vositalar;3.Ohang.
30-mashq.Qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarni aniqlang.
1.Do’stlikdan o’tadigan hech narsa yo’q,shuning uchun do’st orttirish imkoniyatini sira qo’ldan boy berma.-shuning uchun(ko’makchi qurilma)
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.40-43-mashqlar ustida ishlash:
42-mashq.Sodda gaplarni mos vositalar qo’yib,qo’shma gapga aylantiring.
1.Ta’lim faqat so’z va o’tgatish bilangina bo’ladi,tarbiya esa tajriba bilan amalga oshiriladi.
II.Savoi-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Badiiy asarlardan rivoyatlar o’qib.qo’shma gaplarni tahlil qilsh.
IV.Test sinovi.
1.Qo’shma gaplarni bir-biriga bog’lash uchun xizmat qiladihan vositalar:
A.Bog’lovchilar B.Bog’lovci vositalar
C.Bog’lovchi vazifasidagi vositalat D.Ko’makchi qurilmalar
2.Teng bog’lovchilar berlgan qatorni toping:
A.va,lekin,yoki.dam…,dam. B.Chunki ,shuning uchun,lekin,biroq.
C.Bo’lsa,esa,-u,-da D.Agar,negaki,chunki
3.Kuz saxovatli fasl,uning saxovatidan xonadonlar dasturxoni fayzga to’lgay-bunda ikki sodda gap nima orqali bog’langan?
A.Teng bog’lovchi. B.Ergashtiruvchi bog’lovchi C.Ohang D.Ko’makchi qirilma
4.Ko’makchi qurilmalar berilgan qatorni toping.
A.Chunki,shuning uchun,balki B.Ammo,lekin,biroq
C.Bo’lsa,esa,-da,-ki D.Shuning uchun,shu tufayli,shu sababli
5.Qo’shma gap berilgan qatorni toping.
A.Vatan yagona va muqaddas makon.B.Darsdan so’ng sport to’garagiga qatnashishim,uy vazifalarini bajarishim kerak.C,Dunyodagi eng buyuk ne’mat tinchlikdir,lekin biz bu ulug’ ne’matning qadriga yeta olayapmizmi? D.Sen,baribir,muqaddassan,Muqaddas Ayol!
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.D 5.C
Uy ishi:44-mashq.O’qiyotga badiiy asaringizning bir sahifasida uchragan qo’shma gaplarni ko’chiring,bog’lovch vositalarni aniqlang.
Tush ko’rsam,onam chiroq ko’tarib yurganmish.Yuzini aniq ko’rmasmishman-u,ammo qo’lidagi chiroq xira nur sohib turganmish.-sa shart mayli vositasi,ammo zidlov bog’lovchisi orqali gaplar bog’langan.(“Dunyoning ishlari”) . Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-8 ONA TILI 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:1-NAZORAT IASHI
NAZORAT DIKTANTI
DARSNING MAQSADI:a)ta’limiy-o’quvchilarning yozma savodxonligini sinash,nazorat diktanti olish;
b)tarbiyaviy-ona tilga,xallqqa mehr-muhabbat,takabburlik va manmanlikdan nafratlanish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning yozma savodxonligini rivojlantirish.
Darsning turi:yozma ish;
Darsning uslubi:suhbat,diktant yozish;
Darsning jihozi:diktant matni,nazorat ishi daftarlari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)o’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilarning diqqatini darsga jalb qilish .
Darsning mohiyatini anglash bosqichida.
I.O’quvchilarni diktant matni bilan tanishtirish va diktant matni asosida suhbat.
Diktant matni”G’urur”
II.Diktant matnidagi yozilishi qiyin bo’lgan so’zlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Diktant matnini o’quvchilarga yozdirish va nazorat qilish:
1-nazorat ishi.fi
Nazorat diktanti
G’urur
Ona tilimi asrlar bo’yi xalqimiz tomonidan zargarona sayqal berilib,shunday mukammal qilib yaratilganki,u orqali har qanday ma’no va tushunchalarni ,ularning eng nozik va harir jihatlarigacha aniq va tiniq ifodalash mumkin. Ya’ni necha ming yillar davomida xalqning ongi to’lishib boravergan,unda hosil bo’lgan tushunchalar o’z tub so’zlarimiz bilan ham,o’rniga jahon tillariga oid so’zlar bilan ham,yangi-yangi so’zlar yaratish vositasi bilan ham ifodalangan.Shu tariqa til bisoti boyib ketgan.Tilimizdagi g’urur ,faxr va iftixor so’zlarini olib ko’raylik.Bular bir-biridan muayyan darajada farqlanuvchi tushunchalarni ham bildiradi.
Shaxs mag’ruri-bir faxrdir.Har bir shaxs o’zining yutuqlaridan mamnuniyat hissini tuyadi. O-ta-ona qobil farzandlaridan,ustoz iste’dodli shogirdidan,yozuvchi yaxshi asaridan ,bog’bon so’lim bog’idanfaxrlanadi va hokazo…
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uy ishi:Otilganlarni mustahkamlash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-Sinf 1-9 Sana:
Darsning mavzusi:Nazorar ishi tahlili
Darsning maqasadi:a}ta’limiy-o’quvchilar yozgan nazorat ishlarini tahlil qilish,nazorat ishidan olgan baholarini izohlash,xatolar ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-ona Vatan,ustoz,onaga mehr-muhabbat va insoniylik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning yozma savodxonligi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:tahlil,she’riy daqiqa,ijodiy ish.
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari, she’rlar va hikmatlar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlr nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish va 4-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash;
b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;
d)uslubiy xatolar ustida ishlash.
Datsning mustahkamlash bosqichida:
I.Sh’eriy daqiqalar o’tkazish:Ustoz,ona Vatan va ustoz haqidagi she’rlardan yod aytish va she’rlarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
II.Ijodiy ish:Bir misrada ming ma’no(Bir she’r asosida fikrlarni erkin bayon etish)
Onajon!bu galgi yurak so’zimni.
Senga bag’ishladim,senga onajon.
Yo’q,yo’q so’zim emas,balki o’zimni
Senga bag’ishladim ,ey ulug’ inson!
Ha,inson bu dunyoga kelibdimi,avvalo,ota-onasi oldidagi burchini ado etishini istaydi,chunki bu bizning birinchi farzandlik burchimizdir.Shoir,ey farzand,sen,nafaqat,yurak so’zlaringni,balki o’zingni ,butun umringni baxsh etsang ham,ular oldidagi burchingni ado tolmaysan,demoqchi shoir.
O’zbek she’riyatida har bir misra ming ma’noga teng.Uladagi so’zlar marjon kabi tizilgan.Bu so’zlar qalblarga alanga yoqadi,insonni fikrlashga,o’ylashga da’vat etadi.Zero,so’z ham tarbiya,ham ma’naviyat asosidir…
II.Ijodiy ishlar tahlili.
Uyga vazifa:Otilganlarni takrorlash.
Oquvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-10 ONA TILI 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:Qo’shma gaplar tashifi
DARSNING MAQSADI:a)ta’limiy-qo’smma gaplar,ularning bog’lanish usuliga ko’ra turlari bo’yicha o’quvchilarga bilim va ko’nikma hosilqilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda birdamlik,go’zallik,imga intilish,tabiatga oshuftalik tuyg’ularini kamol toptirish;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gaplar yuzasidan bilimlarni oshirish.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:suhbat,matn tahlili,matn tuzish;
Darsning jihozi:darslik,ko’rgazma,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida qo’shma gaplar yuzasidan o’quvchilar bilimini sinash;
2.Uy ishlar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-t:Teng bog’lovchilar haqida gapiring va gaplar tuzing:
Teng bog’lovchilar:1. Biriktiruv 2.Ayiruv 3.Zidlov 4.Inkor
Yurtimiz tinch va farovon,lekin shu tinchlikkka rahna solayotgan kuchlar ko’p.
2-t:Chunki, shuning uchun bog’lovchi vositalar bilan gap tuzing:
Umr –oqar daryo,shuning uchun har lahzasini g’animat bil.
3-t:Gap qismlarining bog’lanishini izohlang,bog’langan va ergashgan qo’shma gapga aylantiring:
Kuz keldi,yig’im-terim boshlandi.-ohang bilan;
Kuz keldi va yig’im-terim boshlandi.-bog’langan q.g;
Kuz kelsa,yig’im-terim boshlanadi.-ergashgan q.g.
II.!Qismlarning qanday bog’lovchi vositalar bilan bog’lanishiga ko’ra qo’shma gaplar 3 guruhga bo’linadi:
1.Bog’langan qo’shma gap; 2.Ergashgan qo’shma gap; 3.Bog’lovchisiz qo’shma gap.
45-mashq.Qo’shma gaplarni topib izohlang.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.46-49-mashqlar ustida ishlash:
46-mashq-Qo’shma gaplarni topib,izohlahg.
O’qishli kitob go’zallikdir,lekin go’zallikda ham go’zallik bor.-Bog’langan qo’shma gap.
II.Badiiy asarlardan parchalar o’qib, qo’shma gaplarni toppish.
III.Test sinovi:
1.Qo’shma gap necha turga bo’linadi:A.2 B.3 C.4 D.5
2.Yoshlikda olngan bilim toshga o’yilgan naqsh kabidir.-Gap tuzilishiga ko’ra qanday gap?
A.Sodda B.Bog’langan q.g. C.Ergashgan q.g. D.Bog’lovchisiz q.g.
3.Teng bog’lovchilar berilgan qatorni toping: A.Ammo,chunki,agar B.Shuning uchun,biroq,va C.Yo…,yo ,biroq,ammo,va D.bo’lsa,esa,ya’ni 4.Agar hayot bir bog’ bo’lsa,bog’bon muallim.Qo’shma gap nima orqali bog’langan? A.Teng bog’lovchi B.Shart bog’lovchisi C.Ergashtiruvchi bog’lovchi D.Ohang 5.Bog’langan q.g. berilgan qatorni toping: A.Dars tugagach,mashg’ulotga boramiz. B.Yo sport to’garagiga boraman,yo musiqa bilan shug’ullanaman. C.Maktab-ilm maskani. D.Do’st –sirlaring kaliti,shuning uchun uni tanlashda adashma. Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.B 5.B
Uy ishi:50-mashq.Matn tuzing,qo’shma gaplarni izohlang:
H ashar
Kuz keldi,hamma joyda xazonlar to’plandi.-bog’langan q.g
Xazon atrof-muhitni ifloslaydi,shu sababli barcha mahallodoshlar kelishib, hasar o’tkazishga qaror qildik.-ergashgan qo’shma gap.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-12 ONA TILI 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:Biriktiruv bog’lovchisi yordamida bog’langan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-biriktiruv bog;lovchili qo’shma gaolar haqida bilim va ko’nikma hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida sof insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqaeashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirush.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:bahs,masgqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:tarqatmalar,ko’rgazma,darslik.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning cgaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftalar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Bog’langan qo’shma gaplar yuzazidan savol-javob;
2.56-mashq-uyga vazifa tahlili.
Darsning mohiyatini anglasg bosqichida:
I.1-t:Ko’chiring .Biriktiruv bog’lovchilari tagiga chizing.
1.Ro’zimatning rangi o’zgardi va ko’zlarida Hamish o’ynab turadigan tabassum ifodasi birdaniga yo’qoldi.- va-bir.bog’l
!Biriktiruv bog’lovchisi qo’shma gapning payt,sabab-natija munosabatlarida bo’lgan qismlarini bog’lab keladi.Qismlari o’rtasida sabab-natija munosabati ifodalangan qo’shma gaplarda ikkinchi gap qismi oldidan natijada so’zini qo’yish mumkin.Ba’zan –u,-yu,-da yuklamalari ham biriktiruv bog’lovchisi vazifasida kelishi mumkin.
II.57-mashq.Biriktiruv bog’lovchili bog’langan qo’shma gaplarni izohlang.
1.U har uch qadamda bir to’xtab,nafasini rostlay-rostlay tepaga zo’rg’a yetdi,qopni zo’rg’a ag’dardi-yu,muvozanatni saqlay olmadi.-yu yuklamasi orqali bog’langan.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.58-60-mashqlar ustida ishlash:
59-mashq:nuqtalar o’rniga mos bog’lovchi qo’ying:
1.Dekabr oyining boshida bir qor yog’di-yu,keyin yana oftob charaqlab,havo ilib ketdi.
II.Savol va topshiriqlar ustida ishlash;
III.Test sinovi:
1.Biriktiruv bog’lovchisi berilgan qatorni toping:
A.Va B.Ammo,lekin,biroq C.Gog,goh,yo,yoki D.Agar,basharti
2.Biriktiruv bog’lovchilari qanday munosabatdagi gaplarni bog’laydi:
A.Payt,sabab-natija B.maqsad C.O’rin –joy D.Payt,sabab
3.Va bog’lovchisi o’rnida qanday yuklamalarni qo’yish mumkin?
A.-gina,-ku B.-u,-yu,-da C.-mi,-chi,-ki D.Bilan,ham
4.Nuqtalar o’rniga mos bog’lovchi qo’ying:Kitob o’qigim keladi-yu,… nimagadir kitobni qo’lga olganda hafsalam pir bo’ladi.
A.Va B.Lekin C.Chunki D.Yoki
5.Bog’langan qo’shma gap berilgan qatorni toping:
A.Kuz keldi,yig’im-terim boshlandi.
B.Darddan juda qiynalardi,lekin hech kimga sezdirmas edi.
C.Do’st bilan obod uying…
D.Yoshlik –qaytmas onlar,u beg’ubor va qaynoqdir.
Javoblar:1. A 2. A 3. B 4. B 5.B
Uy ishi:61-mashq-badiiy asrdan bir.bog’.q.g-ga misollar yozing.
1.Yusufbek Hoji tarafidan berilgan amirona bu buyruq Otabekni qaytadan o’lturib qolishga majbur etdi va va otasig’a “nima xizmatingiz bor?”degandek qilib qaradi.
2.Turib o’ltirgach boshini bir silkitdi-da,ijirg’anib o’tirdi.(“O’tgan unlar”dan)
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-13 Ona tili 9-sinf
Darsning mavzusi:Zidlov bog’lovchisi yordamida bog’langan qo’shma gaplar.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarga zidlov bog’lovchili q/g haqida ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-ona tabiatni asrab-avaylash,do’stlikning qadriga yetish,mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivollantiruvchi-bog’langan qo’shma gap yuzasidan o’quvchilar biliminikengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,mashqlar tahlili,o’yin;
Darsning jihozi:darslik,tarqatmalar,ko’rgazma.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Biritkiruv bog’lovchili q/g yuzasidan savol-javob;
2.62-mashq-uyga vazifa tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-t.Gaplar tarkibidagi zidlov bog’lovchilarrini toping.
1.Dilimizda orzu balandroq edi,lekin bu ko’klam biroz noqulay keldi.
!Zidlov bog’lovchilari bog’langan qo’shma gap qismlarini bog’lash bilan birga ,ular o’rtasida zidlik munosabati mavjudligini ham ifodalaydai.Zidlov bog’lovchilari qo’shma gapning ikkinchi qismi boshida qo’llanadi va qo’shma gap qismlari vargul bilan ajratiladi.
-u,-yu,-da yuklamalari bog’langan qo’shma gap qismlarini bog’lash bilan birga ular o’rtasida zidlik,ketma –ketlik munosabati mavjudligini bildiradi.
62-mashq.Ko’chiring.Zidlov bog’lovchilarini aniqlang:
1.Ashula nihoyasiga yetdi,lekin bir zumdan keyin yana yangi tovush parvoz qildi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.63-66-mashqlar ustidaishlash,sidlov b.b.q.g-larni tahlil qilish:
63-mashq:Kochiring.Zidlov bog’lovchilari bilan –u,-yu,-da yuklamalarini almashtirish mumkin bo’lgan gaplarni aniqlang:
1.Soni ko’p,lekin salmog’I yo’q.- Soni kop-u,salmog’I yo’q.
II.O’yin:”Davom ettiring”1-guruh gap boshini aytadi,2-guruh bugapni zidlov bog’lovchisi yordamida davom ettirib,zidlov b.b.q.g hosil qilishi joiz.
Mana maktab damlari ham oxirlab bormoqda,…… lekin be beg’ubor onlar bilan also xayrlashgim yo’q.
III.Test sinovi:
1.Zidlov bog’lovchilari berilgan qatorni toping:
A.Ammo,lekin,chunki B.Yo…,yo ,yoki,biroq
C.Ammo,lekin,biroq,balki D.Va,hamda,ham.-u,-yu
2.Zidlov bog’lovchilaridan qaysi biri vazifadosh bog’lovchi sanalCadi.
A.Ammo B.Balki C.Biroq D.Lekin
3.Zidlov bog’lovhilari gapda qanday munosabat ifodalab keladi?
A.Zidlik B.Magsad C.Gumon D.Ketma-ketlik
4.Nuqtalar o’rniga mos bog’lovchi qo’ying:Suv –bebaho ne’mat, ….. bu nematning qadriga yetmasak,bizni bir kun uvoli tutajak.
A.Ammo B.Balki C.Hamda D.Yoki
5.Zidlov bog’lovchili b.q.g berilgan qatorni toping:
A.Havo isidi va yana paxtalar oppoq bo’lib ochildi.
B.Biz dengiz osha tinimsiz suzib borar edik,lekin bu ummonning poyoni ko’rinmas edi.
C.Biz sayohatga birga chiqarmiz,balki.
D.Goh u aytgan gaplar jahlimni chiqarsa,goh jahlimni chiqarar edi.
Javoblar:1.C 2.B 3.A 4.A 5.B
Uyga vazifa:67-mashq:Matn tuzing.Qo’shma gaplardan foydalaning.
Do’stlik yoshlikdan boshlanadi
Do’stlik -bebaho ne’mat.Bu tuyg’uni inson ulg’aya borgan sari chuqur his qilq boradi,chunki hayotda do’stlarning o’rni bo’lakchadir.Inson uchun eng yaqin do’st,avvalo,bu-uning ota-onasi va yaqinlari bo’lsa,undan so’ng shodlik va kulfatida doim yonida turadigan yaqin insonidir.Do’stlik-uzilmas bir rishta.Bu rishtaning mustahkamligini yoshlikdan saqlay olish lozim,lekin ayrimlar bu tuyg’uga shunchaki yengil-yelpi qaraydi.Aslida haqiqiy do’stlik yillar osha bilinadi,sinaladi va mustahkamlanadi…
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-15 Ona tili 9-sinf
Darsning mavzusi: Bo’lsa ,esa so’zlari yordamida bog’langan qo’shma gaplar.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-bo’lsa.esa so’zlari yordamida bog’langan qo’shma gap;ar haqida bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-aql-u idrok,halol mehnat,do’stlik va oliyjanoblik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi –o’quvchilarning yozma savodxonligi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:bahs,mashqlar tahlili,qiyoslash;
Darsning jihozi:ko’rgazma,tarqatmalar,darslik,mavjud texnik vositalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Inkor bog’lovchisi yordamida bog’langan qo’shma gaplar yuzasidan savol-javob;
2.77-mashq-uyga vazifa tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-t.Qo’shma gap qismlarini ajrating:
1.Rejadagi zarur ishlarni amalga oshirishga vaqt yetkaza olmayapman,sen bo’lsang faqat dam olaylik deysan.
1-Rejadagi zarur ishlarni amalga oshirishga vaqt yetkazo olmayapman.
2-sen bo’lsang faqat dam olaylik deysan.
2-t: !Bo’lsa,esa so’zlari bog’langan qo’shma gap qismlarini bog’lash bilan birga ,ular ortasida qiyoslash va zidlash munosabati mavjudligini ifodalaydi.Bo’lsa,esa so’zlari qiyoslanuvchi bo’lakdan so’ng keladi.
78-mashq-gaplardagi bog’lovchi vositalarni aniqlang;
1.Tovus o’zining chiroyli patlarini ehtiyot qiladi,vijdonli odam esa o’zining sharaf-u shonini saqlaydi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.79-82-mashqlar ustida ishlash.
82-mashq.Nuqtalar o’rniga mos bog’lovchi vositalarni qo’ying.
1.Siz uni tartibga chaqirib qo’ying.bo’lmasa ustidan arz qilaman.
II.O’yin:1-guruh gapning birinchi qismini aytadi:
2-guruh uni davom ettiradi.
M:Bilim insonni kamolotga yetkazadi-1-g;
Bilimsizlik esa uni hayt botqoqlariga garq etadi.
III.Test sinovi.
1.Bo’lsa ,esa so’zlari bog’langan qo’shma gap qismlariga qanday ma’no yuklaydi?
A.Qiyoslash,zidlash B.Maqsad,ayirish C.inkor,zidlash D.Taqqoslash
2.Bo’lsa,esa so’zlari gapning qaysi o’rnida keladi?
A.Gap boshida B.Qiyoslanuvchi bo’lakdan so’ng
C.Qiyoslanuvchi bo’lakdan keyin D.2-gap oxirida
3.Nuqtalar o’rniga mos bog’lovchi vositani qo’ying:Dono topib gapirar,nodon … qopib gapirar
A.Bo’lmasa B.Esa C.Doim D.Hech
4.Non ulug’ ne’mat sanaladi,suv esa hayot manbai hisoblanadi.-Qo’shma gap turini aniqlang.
A.Bog’langan q.g B.Ergashgan q.g C.Bog’lovchisiz q.g. D.Sodda yoyiq gap
5.Bog’langan qo’shma gap berilgan qatorni topng:
A.Vatanni asrash va avaylash har bir vatandoshimizning muqaddas burchi.
B.Agar havo issiq kelsa,hosil yaxshi bo’ladi.
C.Ishonch do’stlikning kaliti,til esa dilning kaliti hisoblanadi.
D.Hosir kuz faslining o’rta chog’I bo’lsa ham tabiatda qish fasli hukmrohday.
Javoblar:1.A 2.B 3.B 4.A 5.C
Uyga vazifa:83-mashq:O’zingiz o’qiyotgan badiiy asardan oltita bog’langan qo’shma gap topib,ko’chiring.Bog’lovchi vositalarni aniqlang.
Dadamni kasalligi tufayli urushga olishmagan,ammo oyim har ikki gapning birida aksini eslab yig’lardi.
Yakshanba kunlaridan birida darvoza oldi yana gavjum bo’lib ketdi,ammo bsafar bolalar emas,xotin-xalaj to’plandi.
O’girilib qaradim-u,uch-to’rt qadam narida turgan ammamga ko’zim tushdi.
O’tkir Hoshimov “Dunyoning ishlari”dan
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-16 Ona tili 9-sinf
Darsning mavzusi:Inkor bog’lovchisi yordamida bog’langan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-Inkor bog’lovchisi yordamida bog’langan qo’shma gaplar yuzasidan bilim berish;
b)tarbiyaviy-ilm olishga intilish,ona tilga hurmat va e’tiqod,odob va axloq tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati va dunyoqatashini oshirish.
Darsning turi:yangi bilim olish;
Darsning uslubi:bahs,mashqlar tahlili,she’riy daqiqa;
Darsning jihozi:darslik,tarqatmalar,ko’rgazma,til haqida sherlar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Bog’langan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.29-mashq –uyga vazifa tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:’
I.Nazm gulshani:Til haqida she’rlar va hikmatli so’zlar aytish va tahlili qilish;
Ona tilim, sen borsan,shaksiz,
Bulbul kuyin she’rga solaman.
Sen yp’qolgan kuning ,shubhasiz,
Men ham to’ti bo’lib qolaman.
II.1-t:Gaplar tarkibidagi na…,na… bog’lovchisi vazifasini ayting.
1.Oradan uch kun o’tdi hamki,na birovga biron ish aytdi,na murod-u maqsadini surishtirdi.
II.Inkor bog’lovchisi bog’langan qo’shma gap qismlarini bog’lash bilan birga ,ularga ifodalangan harakat-holat yoki belgining inkorini bildiradi.Shuning uchun bunday bog’langan qo’shma gaplarda kesimlar bo’lishli shaklidagi fe’llar yoki bor,mavjud kabi so’zlar orqali ifodalansa-da,mazmun inkor tarzida anglashiladi,yozuvda takror qo’llanayotgan bog’lovchidan oldin vergul qo’yiladi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.73-76-mashqlar ustida ishlash va inkor bog’lovchili bog’langan qo’shma gaplarni izohlash.
76-mashq.Inkor bog’lovchilarini topib,izohlang.
1.Sel na odamni ayadi,na dov-daraxtni tinch qo’ydi.
II.Ijodiy ish:Ona tilim-jon-u dilim-Matndagi qo’shma gaplarni izohlash.
III.Test sinovi.
1.Inkor bog’lovchisi berilgan qatorni toping:
A.Yo’q B.Mutlaqo C.Na…,na… D.Yo…,yo…
2.Inkor bog’lovchisi ma’no jihatdan qanday bog’lovchi turiga kiradi?
A.Teng b B.Ergashtiruvchi b C.Sodda D.Takroriy b
3.Qo’llanilishiga ko’ra inkor bog’lovchisi qanday bo’lovchi turiga kiradi?
A.Takroriy B.Sodda C.Juft D.Teng
4.Inkor big’lovchili bog’langan qo’shma gaplar kesimi qanday shaklda bo’ladi?
A.Bo’lishsiz B.Buyruq-istak maylida C.Bo’lishli D.Shart mayli shaklida
5.Nuqtalar o’rniga mos bog’lovchilarni qo’ying:… sport bilan shug’ullanishga ishtiyoqi bor,… biror hunarni egallashga zavqi bor.
A.Na…,na… B.Yo…,yo… C.Hech…,sira D.Dam…,dam…
Javoblar:1.C 2.A 3.A 4.C 5.A
Uy ishi:77-mashq-Berilgan fe’l shakllari bilan inkor bog’lovchisini qo’llab gaplar tuzing:
Ko’rmoq-eshitmoq:
Rahimjon bu qarindoshini na ko’rgan edi Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-17 Ona tili 9-sinf
Darsning mavzusi:2-nazorat ishi .Test sinovi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-I chorakda o’tilgan mavzular bo’yicha o’quvchilar bilimini test sinoviorqali sinash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarning bili olishga bo’lgan qiziqishini oshirish;
d)rivojlantiruvchi-ichorakda olgan bilimlarn takomillashtirish va o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yozma ish;
Darsning uslubi:suhbat,test sinovi,tahlil;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,test tarqatmalari.
Darsning borishi:
Tashkiliy isklar:
Darsning caaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ish daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilarning diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.2-nazorat ishining mazmun-mohiyati asosida suhbat:
2-nazorat ishi –Test sinovi.I chorakda o’tilgan mavzular asosida o’quvchilar bilimi sinaladi va bilim,ko’nikma,malakalar tahlil qilinadi,test sinovi 20 ta savoldan iborat bolib,har bir test sinovida 4 ta javob berilgan,A,B,C,D-faqat bitr to’g’ri javobni belgilash talab qilinadi.
II.Test tarqatmalarini tarqatish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Test sinovini o’tkazish va o’quvchilarning yozma nazorat ishini kuzatish,kerakli tushuncha,ko’rsatkichlar berib borish.
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish va o’quvchilarning bajargan test sinovlarini tekshirib,baholash
III.Test natijalarini izohlash va yol qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qilib,to’g’ti javoblar bilan qiyoslash.
Ta’til topshiriqlari:1.I chorakda o’tilgan mavzularni takrorlash;
2.She’rlar yod olish.
3.Badiiy asarlar o’ib kelish na mutolaa qilish.
,na u haqda biror narsa eshitgan edi.
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
1-18 Ona tili 9-sinf
Darsning mavzusi:I-chorakda o’tilgan mavzular asosida mustahkamlash darsi.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- I chorakda o’tilgan mavzularnu takrorlash,ularga oid mashqlarni bajarish orqali o’tilgan mavzularni mustahkamlash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarni hamjihatlikda ishlash .odob-axloq qoidalarini qalbga singdirish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning olgan bilimlarini takomillashtirish,fikrlash salohiyatini oshirish,qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamalsh.
Darsning turi:mustahkamalash;
Darsning uslubi:aqliy hujum,bahs,topshiriqlar ustida ishlash,gaplar tuzish.
Darsning jihozi:tarqatmalar.gap qoliplari,darslik,ko’rgazma-”Qo’ahma gap”
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Bo’lsa,esa so’zlari yordamida ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan savol-javob;
2.83-mashq-uyga vazifa tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Aqliy hujum:
1.Qo’shma gap nech turga bo’linadi?
2.Bog’langan qo’shma gaphaqida tushuncha bering.
3.Biriktiruv bog’lovchisi yordamida bog’langan qo’shmagap haqida tushuncha bering.
4.Zidlov bog’lovchilarini sanang va ular bilan qo’shma gap hosil qiling.
5.Ayiruv bog’lovchili bog’langam qo’shma gapga ta’rif bering.
6.Inkor bog’lovchisi bilan gap tuzing.
7.Bo’lsa ,asa so’zlari yordamida bog’langan qo’shma gap hosil qiling.
II.1-t.Va bog’lovchisi bilan 4ta gap tuzing,qo’shma gap va uyushiq bo’lakli gap.
Havo sovuq bo’ldi va hamma qish mavsumiga tayyorgarlikni boshladi.
2-t.Bolsa,esa so’zlari,-u,-yu,-da yuklamalari yordamida gaplar tuzing.
Men shifokor bo’lmoqchiman,dostim esa rassamchilikka qiziqadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.3-t.gaplarni guruhlarga ajrating;
1.Biriktiruv bog’lovchisi yordamida bog’langa qo’shma gaplar-Kechqurun otam keldi va unga butun voqeani aytib berdim.
4-t.Berilgan bog’lovchilar bilan gaplar tuzing:
Ham Vatan oldidagi burchni oqlang,ham oilangiz sha’nini himoya qiling
II.Badiiy asarlardan parchalar o’qib,biriktiruv bog’lovchili qo’shma gaplarni topib,izohlang.
Uyga vazifa:5-,6-topshiriq.
5-topshiriq.Badiiy asardan 6 ta bog’langan qo’shma gap toping.
1.Kenja yiroqlasha-yiroqlasha oxiri totayin bir nuqtaga aylandi-da,bir zamoni kelib oyog’I ostidan chqdi.
6-topshiriq:Bo’lsa,esa so’zlarini zidlov bog’lovchilari bilan almashtiing.
1.Bulbul gulzorni izlaydi,boyo’g’li esa doim xarobani ko’zlaydi.-Bulbul gulzorni izlaydi,lekin boy’o’g’li doim xarobani ko’zlaydi.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
*Ona tili 2-19
Darsning mavzusi:Ergashgan qo’shma gap haqida ma’lumot
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-ergashgan qo’shma gap haqida nazariy ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-ilm olishga intilish,aql-zakovat,qanoat…singari insoniy tuyg’ularni o’quvchi qalbiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Ta’til topshiriqlari asosida suhbat:
1.Mustaqil yod olingan she’rlar asosida she’rxonlik daqiqasi;
2.Mustaqil o’qilgan badiiy asarlar asosida suhbat;
3.Tarqatmalar asosida I chorakda o’tilgan mavzular asosida savol-javob.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-t.Berilgan gap qismlarini bog’lovchi vositalarni aniqlang:
1.Olim bo’lsang,olam seniki.
II.Bilib oling:Qismlari ergashtiruvchi bog’lovchilar yoki shunday bog’lovchi vazifasidagi so’zlar yordamida bog’langan qo’shma gaplarergashgan qo’shma gaplar deyiladi.
III.84-mashq:Gaplardagi qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarni aniqlang:
1.Agar qiz bo’lsang,otingni Kimsanoy qo’yaman,agar o’g’il bo’lsang ,Kmsanboy qo’yaman.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.85-mashq.Ko’chiring ,qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarni aniqlang.
1.Olloyorning eng zo’r sifati shuki,uning qo’lida yig’layotgan chaqaloqlar birdan yupanadi-qoladi.
II .86-87-mashqlar ustida ishlash,ergashgan qo’shma gaplar,ularni bog’lovchi vositalar tahlili asosida ergashgan qo’shma gapkar yuzasidan bilimlarni oshirish.
III.O’yin.I-guruh-bog’langan q/g tuzadi,II-guruh uni ergashgan q/g aylantiradi.
M:Havo sovuq keldi va hamma qish taradudiga tushdi-Havo sovuq keldi,shuning uchun hamma qish taraddudiga tushdi.
IV.Test sinovi:
1.Qismlari ergashtiruvchi bog’lovchi yoki shunday bog’lovchi vositalar bilan b.q.g
A.Bog’langan q.g B.Ergashgan q.g C.Bog’lovchisiz q.g D.Yig’iq gap
2.Ergashtiruvci bog’lovchilar berilgan qatorni toping:
A.Agar,negaki,chunki B.Ammo,ya’ni,shuning uchun
C.Ammo,ba’zan,goh..,goh.. D.Chunki,-sa,-ki,balki
3.Sabab bog’lovchisi:
A.Agar B.Shuning uchun C.Chunki D.Ya’ni
4.Nuqtalar o’rniga mos bog’lovchi qo’ying:Keksalar bir burda non qadrini bizdan ko’ra ko’proq bilishadi,…urush davridagi ocharchilik ularning ayni ko’z oldida namoyon bo’lgan.
A.Shuning uchun B.Agar C.Lekin D.Chunki
5.Ergashgan qo’shma gap berilgan qatorni toping.
A.Bilim baxt keltirar va kamolotga yetkazar.
B.Men o’qiydigan dargohda,ya’ni Iqtisodiyot kollejida bank ishi chuqur o’rgatiladi.
C.Daryo to’lqin,suvlar toshqin,o’tolmayman-o
D.Agar sayohatga chiqmoqchi bo’lsak,unda hozirdan tayyorgarlik ko’rishimiz kerak.
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.D 5.D
Uyga vazifa:88-mashq-matndagi ergashgan qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarni toping.
Siringni barchaga aytishdan ehtiyot bo’l,chunki mulohazakor degan so’z ehtiyotkor bo’lish degandan boshqa narsa emas .Agar siringni saqlasang,u sening asiringdir,agar oshkor bo’lsa,sen siringning asiri bo’lib qolasan
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 2-20
Darsning mavzusi:Bosh va ergash gap
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-ergashgan qo’shma gap haqidagi bilimlarni kengaytirish,ergashgan qo’shma gap tarkibidagi bosh va ergash gap haqidama’lumot berish;
b)tarbiyaviy-aniq va tiniq fikrlash,to’g’rilik va ezgulik tuyg’ularini o’quvchi qalbiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan savol-javob;
2.88-mashq-uyga vazifa tahlili;
3.Tarqatmalar asosida I chorakda o’tilgan mavzular asosida savol-javob.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-t.Berilgan gap qismlaridagi sodda gaplarni aniqlang:
1.Vatanimuzning kelajagi shuning uchun ham buyukki,unda yashayotgan aholining katta qismini yoshlar tashkil etadi.
1.Vatanimizning kelajagi shuning uchun ham buyukki.. 2.Unda yashyotgan aholining katta qismini yoshlar tashkil etadi.
2-t.Bosh va ergash gaplarni aniqlashga harakat qiling:1-gap-ergash gap;2-gap-bosh gap.
II.Bilib oling:Ergashgan qo’shma gaplar ,tarkibida nechta gap bo’lishidan qat’iy nazar ,doimo ikki qismdan iborat bo’ladi:1)bosh gap;2)ergash gap.Mazmuni izohlanayotgan gap bosh gap,bosh gap mazmunini izohlayotgan gap ergash gap hisoblanadi.
Ergashgan qo’shma gaplar,asosan,
yoki
bog’lovchi
qolipida ifodalanadi.Ergashgan qo’shma gaplar tuzilishiga ko’ra so’z birikmasiga o’xshaydi.So’z birikmasi tarkibidagi so’zlar nechta bo’lishidan qat’iy nazar ,doimo ikki qismdan-hokim va tobe so’zdan iborat bo’ladi.Yozuvda bosh gap ,ergash gap
tarzida ifodalanadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.89-92-mashqlar ustida ishlash.
91-mashq.Bosh va ergash gaplarni toping:
1.Shuni bilingki,bitta so’zning tig’I yuzta shashirdan o’tkirroq,
Shini bilingki-ergash gap,bitta so’zning tig’I yuzta shamshirdan o’tkirroq-bosh gap.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.O’yin.I-guruh-bog’langan q/g tuzadi,II-guruh uni ergashgan q/g aylantiradi.
M:Men fizika faniga qiziqaman,do’stim esa adabiyot faniga qiziqadi.-Men fizika faniga qiziqsam,do’stim adabiyit faniga qiziqadi.
IV.Test sinovi:
1.Ergashgan q/g qismlarini ayting.
A.Ergashgan va tobelangan B.Ergash va bosh C.Hikim va tobe D.Yig’iq va yoyiq
2.Mazmuni izohlanayotgan gap:
A.Bosh gap B.Ergash gap C.Tobe gap D..Hokim gap
II.Bilib oling:Qismlari ergashtiruvchi bog’lovchilar yoki shunday bog’lovchi vazifasidagi so’zlar yordamida bog’langan qo’shma gaplarergashgan qo’shma gaplar deyiladi.
III.84-mashq:Gaplardagi qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarni aniqlang:
1.Agar qiz bo’lsang,otingni Kimsanoy qo’yaman,agar o’g’il bo’lsang ,Kmsanboy qo’yaman.
I.85-mashq.Ko’chiring ,qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarni aniqlang.
1.Olloyorning eng zo’r sifati shuki,uning qo’lida yig’layotgan chaqaloqlar birdan yupanadi-qoladi.
II .86-87-mashqlar ustida ishlash,ergashgan qo’shma gaplar,ularni bog’lovchi vositalar tahlili asosida ergashgan qo’shma gapkar yuzasidan bilimlarni oshirish.
III.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
IV.Test sinovi:
1.Ergashgan qo’shma gaplar tarkibi qanday gaplardan iborat?
A.Bosh va ergash B.Hokim va tobe C.Yig’iq va yoyiq D.Ergashgan va tobelangan
2.Mazmuni izohlanayotgan gap:
A.Ergash gap B.Bosh gap C.Hokim gap D.Tobe gap
3.Ergashgan qo’shma gap qolipi.
B.
C.A va B javoblar to’gri D.
4.Nuqtalar o’rniga mos bog’lovchi qo’ying:…hayotda qoqilmayin desang,vaqtida im ol.
A.Shuning uchun B.Agar C.Lekin D.Chunki
5.Ergashgan qo’shma gaplar tuzilishiga ko’ra nimaga o’xshaydi?
A.So.zga B.Qo’shma so’zga C.Iboraga D.So’z birikmasiga
Javobblar:1.A 2.B 3.C 4.B 5.D
Uyga vazifa:93-mashq-maqollarni davom ettiring,bog’lovchi vositalarni toping.
1.Ona yurting omon bo’lsa,rang-ro’ying somon bo’lmas.2.Ish quroling soz bo’lsa,mashaqqating oz bo’lar.3.Er boshiga ish tushsa,er yigit hozir bo’lar.4.Qozonga yaqin yursang,qorasi yuqadi.5.Yaxshi bilan yursang,yetarsan murodga,yomon bilan yursang,qolarsan uyatga.
Oquvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-21
Darsning mavzusi:Ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vositalar
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vositalar haqida bilim berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan savol-javob;
2.93-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-t.Berilgan gap qoliplar asosida gaplar hosil qiling:
1)Agar 2)
-sa, -ki,
3) 4)
, chunki , shuning uchun
1.Agar dostonni to’liq o’qisang,barcha savollarga javob topasan.
2-t:Ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vositalarni aniqlang.
II.Bilib oling:Ergash gaplar bosh gapga quyidagi vositalar orqali bog’lanadi:
1)ergashtiruvchi bog’lovchilar ; 2)ko’makchi qurilmalar(shuning uchun,shu tufayli,shu sababli);3)yuklamalar(-ki);4)nisbiy so’zlar(kim-o’sha,nima-shu,qayer-shu yer…);5)deb so’zi…
94-mashq:Qo’shma gap qismlarini vositalarni aniqlang.
1.Shunday yaxshi odatlarimiz borki,ularga hurmat bilan qarash lozim.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.95-97-mashqlar ustida ishlash:
96-mashq.Ergashgan qo’shma gaplarni topib,ko’chiring.
1.Dalalarga chiqing,bahri dilingiz ochilsa,quvvatga kirib ketasiz.
II.Savol—topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Ergash gaplar bosh gapga qanday vositalar orqali bog’lanadi?
A.Ergashtiruvchi bog’lovchilar,ko’makchi qurilmalar B.Yuklama,nisbiy so’zlar
C.Deb so’zi D.Barcha javoblar to’gri
2.Ergash gap bosh gapga qaysi yuklama orqali bog’lanadi?
A.-ki B.-ku C.-gina D.-chi
3.Ko’makchi qurilmalarni toping:
A.Kim-o’sha,nima-u B.Deb C.-ki D.Shuning uchun,shu tufayli,shu sababli
4.Umidim shuki,dunyo doimo tinch bo’lsa.-Ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vositani toping.
A.Yuklama B.Ko’makchi qurilma C.Ergashtiruvchi b D.Teng b
5.Nisbiy so’zlar bilan ergashgan qo’shmagapni toping.
A.Agar salomat bo’lishni istasang,sport bilan shig’ullan.
B.Nima eksang,shuni o’rasan.
C.Do’st achitib gapirar,dushman kuldirib.
D.Shuni bilingki,do’st kulfatda bilinadi.
Javoblar:1.D 2. A 3.D 4. A 5.B
Uyga vazifa:98-mashq:Qo’shma gaplarni bog’lovchi vositalarni aniqlang.
1.Amir Temur o’g’liningqilich tutgan qo’li baquvvat bo’lsin deb,kecha-kunduz mashq qildirdi,yuragi qo’qquv bilmasin deb,sher yuragini yedirdi,farosatli bo’lsin deb,kitobga oshna qildi.2.Hasanali bekning yechinib yotishini kutib turardi,chunki uni yotqizib,yoqilgan shamni o’zi bilan narigi hujraga olib chiq moqchi edi.3.Tojixon safardan ikki kun kechikib qaytibdi,shuning uchun brigadasidan hech ko’ngli tinchimayotgan ekan.4.Mabodo men cheqolmay qolsam,qoni-qo’shnilarga o’zing bosh bo’lib,borib kelaveringlar.
O’quvchilar bilimini baholash Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-22
Sana:
Darsning mavzusi:Ergashtiruvchi bog’lovchili ergashgan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-ergashtiruvchi bog’lovchili ergashgan qo’shma gaplar haqida bilim berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.98-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-t.Berilgan bog’lovchilar bilan qo’shma gaplar hosil qiling:
Agar tarjimon bo’lishni istasang,ko’p tillarni ouxta egallashing zarur.
II.Bilib oling:Bosh gapda ifodalangan mazmunning zababi,maqsadi,sharti,yoki qiyosini bildirgan ergash gaplar bosh gapga sabab(chunki,negaki),maqsad(toki),shart(agar,agarda,mabodo,
basharti)ergashtiruvchi bog’lovchilari,shuningdek qiyoslash-chog’ishtiruv(go’yo,go’yoki,xuddi)yuklama-bog’lovchilari yordamida bog’lanadi.Sabab,maqsad,qiyoslash-chog’ishtiruv bog’lovchilari ergash gap boshida,shart bog’lovchisi esa gap boshida keladi…
99-mashq:Ergash gapni bog’lovchi vositalarni aniqlang:
1.Ozgina hovliga tirishsa ham,chochishsa ham mayliga,negaki keyin yelkalaridan yuk arigan mahali tuyadigan shodliklari ham shunga yarasha bo’ladi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.100-102-mashlar ustida ishlash.
102-mashq:Quyida berilgan gaplarni davom ettiring va bog’lovchi vositalarni toping:
1.Donishmandlar so’zini javohirga o’xshatadilar,chunki ular aytgan har bir so’z odamlarni insoniylikka boshlaydi…
II.Darslikdan tashqari hikoyatlar o’qib,qo’shma gaplarni topub,ularni bog’lovchi vositalarni toppish.
III.Test sinovi.
1.Maqsad bog’lovchisi berilgan qatorni toping.
A.Toki B.Agar ,agarda C.Mabodo D.Xuddi,go’yo
2.Agar,agarda,basharti,mabodo bog’lovchilari qanday bog’lovchi turiga kiradi?
A.Sabab B.Maqsad C.O’xshatish D.Shart
3.Qaysi bog’lovchi gap boshida keladi?
A.Sabab B.O’xshatish C.Maqsad D.Shart
4.Bugun kayfiyatim a’lo,chunki qishloqdan buvim keldilar._Ergashtiruvchi bog’lovchili ergashgan qo’shma gap turini aniqlang?
Sabab ergash gap B.Shart ergash gap
C.O’xshatish ergash gap D.Maqsad ergash gap
5.Shart ergash gap berilgan qatorni toping.
A.Agar hayotda qoqilmay desang,doimo ildam yur.
B.Intilganga tole’ yor.
C.Atrof juda ko’rkam,go’yo oltin gilam to’shakaganday.
D.Men adabiyotga shaydoman,chunki undagi asarlar meni ohangraboday o’ziga tortadi.
Javoblar:1.A 2.D 3.D 4.A 5.A
Uyga vazifa:103-mashq.Bosh gapga toki bog’lovchisi yordamida bog’langan ergash gaplarga uchta misol yozing.
1.Bu ishni majlisda qayta ko’rib chiqamiz,toki barcha muammolar o’sha yerda hal bartaraf etilsin.
2.Atrofda ko’p gullar eking,toki bu gullar qalblarga hur va yorug’lik olib kirsin.
3.Toki hayot ekanman,siz uchun doim qayg’uraman.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-23
Sana:
Darsning mavzusi:Ergashtiruvchi bog’lovchili ergashgan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-ergashtiruvchi bog’lovchili ergashgan qo’shma gaplar haqida bilim berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.103-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.104-mashq:Berilgan sodda gaplarni mos bog’lovchilar qo’yib,bo’g’lang.Gaplar o’rnini almashtiring.
1.Orif aka ko’targan mavzu chuqurroq edi,shu bois ko’pchilik indamay turdi.
Ko’pchilik indamay turdi,chunki Orif aka ko’targan mavzu chuqurroq edi…
II.Bilib oling:Ergashtiruvchi bog’lovchilar o’zining ma’nosiga mos ravishda ergash gapga sabab,maqsad,shart,o’xshatish kabi ma’nolarni beradi.Shuning uchun ergash gapli qo’shma gaplar “Sabab ergash gapli qo’shma gap”,”Maqsad ergash gapli qo’shma gaplar”…kabi mazmuniy turlarga ham bo’linadi…
105-mashq:Gaplar mazmunini izohlang.
1.Biz shu yo’lga sodiqmiz,chunki boshqa yo’l yo’q.-Sabab ergash gapli qo’shma gap.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.106-107-mashqlar ustida ishlash.
107-mashq:gaplarni ko’chiring.Shart bog’lovchilarini izohlang.
1.Shuni yodda tutingkim,(agar)dilda e’tiqod bo’lsa,also naslimiz yo’qolmagay,tilimiz unutilmagay.(Agar)E’tiqod susaysa,til emas,imon ham unutilgay.
II.Darslikdan tashqari hikoyatlar o’qib,qo’shma gaplarni topub,ularni bog’lovchi vositalarni toppish.
III.Test sinovi.
1.O’xshatish-qiyoslash yuklama- bog’lovchisi berilgan qatorni toping.
A.Toki B.Agar ,agarda C.Mabodo D.Xuddi,go’yo
2.Chunki,negaki bog’lovchilari qanday bog’lovchi turiga kiradi?
A.Sabab B.Maqsad C.O’xshatish D.Shart
3.Shart bog’lovchisi kesimi nima bilan ifodalanadi?
A.Shart mayli qo’shimchasi bilan
B.Buyruq-istak mayli qo’shimchasi bilan
C.-ki yuklamasi orqali
D.Ko’rsatish olmoshi bilan ifodalanadi.
4.Sen ota-onang haqida qayg’urishga majbursan,toki ular senga ,mehr-muhabbatungga muhtoj ekanlar._Ergashtiruvchi bog’lovchili ergashgan qo’shma gap turini aniqlang?
Sabab ergash gap B.Shart ergash gap
C.O’xshatish ergash gap D.Maqsad ergash gap
5.Sabab ergash gap berilgan qatorni toping.
A.Agar hayotda qoqilmay desang,doimo ildam yur.
B.Intilganga tole’ yor.
C.Atrof juda ko’rkam,go’yo oltin gilam to’shakaganday.
D.Men adabiyotga shaydoman,chunki undagi asarlar meni ohangraboday o’ziga tortadi.
Javoblar:1.D 2.A 3.A 4.D 5.D
Uyga vazifa:108-mashq.Bosh gapga chunki bog’lovchisi yordamida bog’langan ergash gaplarga uchta misol yozing.
1.Ona mehrini ummonga o’xshatishadi,chunki bu mehrning chek-chegarasi yo’q.
2.Rahima mening eng yaqin dugonam ekanligidan juda xursandman,chunki hozirda u kabi sadoqatli do’stlarni topmoqlik juda mushkul.
3.Bugun uning qalbida g’am soya slogan edi,chunki eng aziz insoniunga xiyonat qildi.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-24
Sana:
Darsning mavzusi:Ko’makchili qurilmalar yordamidai ergashgan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-ko’makchili qurilmalar yordamida ergashgan qo’shma gaplar haqida bilim berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.108-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Berilgan ko’makchi qurilmalar bilan gaplar tuzing:
Farhod tennis bo’yicha Xalqaro musobaqalar g’olibi,shuning uchun unga hamma havas bilan qaraydi.
II.Bilib oling:Bosh gapda ifodalangan mazmunning sababini bildiuvchi ergash gaplar bosh gapga shuning uchun,shu sababli,shu tufayli singariko’makchi qurilmalar yordamida bog’lanadi.Ular bosh gap tarkibida keladi.
109-mashq:Ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vositani aniqlang:
1.Uning bunday odati yo’q edi,shuning uchun yigit hayron bo’lib,biroz qarab turibdi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.110-112-mashqlar ustida ishlash:
110-mashq:Gap tarkibida berilgan ko’makchi qurilmalarning ko’rsatish olmoshini olib tashlang va gap tarkibidagi o’zgarishni isohlang:
1.Maktabimizda sport klubi faoliyat olib bormoqda,shuning uchun klub a’zolari turli musobaqalarda yaxshi natijalarni qo’lga kiritmoqdalar.-Maktabimizda sport klubi faoliyat olib borayotgani uchun klub a’zolari turli sportmusobaqalarida yaxshi natijalarni qo’lga kiritmoqdalar.
1-gap-qo’shma gap;
2-gap-sodda gap.
II.Darslikdan tashqari matnlardan parchalat o’qish va gaplarning tuzilishiga turini aniqlash.
III.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
IV.Test sinovi:
1.Ko’makchi qurilmalar berilgan qatorni toping:
A.Shuning uchun,tufayli,bois B.Agar,agarda,mabodo
C.Shuning uchun,shu bois,shu tifayli,shu sababli D.Deb
2.Ko’makchi qurilmalar qaysi gap tarkibida keladi?
A.Bosh gap B.Ergash gap
C.Bosh va ergash gap D.Gap boshida
3.Ko’makchi qurilmalar gapga qanday ma’no yuklaydi?
A.Maqsad B.Shart C.Sabab D.Qiyoslash
4.Dildora betob bo’lganligi uchun darsga kelmadi.-Tuzilishiga kora gap turini aniqlang.
A.Bog’langan qo’shma gap B.Bog’lovchisiz qo’shma gap
C.Ko’makchili qurilmali ergashgan qo’shma gap D.Sodda gap
5.Ko’makchili qurilmali ergashgan qo’shma gapni toping.
A.Yoshlik g’animat,shuning uchun har lahzaning qadriga yeting.
B.Yoshlik g’animat bo’lganligi uchun har lahzaning qadriga yeting.
C.Do’stining xiyonati tufayli uni kechirolmadi.
D.Hashar sabali atrof yanada go’zal chiroy ochdi.
Javoblar:1.C 2.A 3.C 4.D 5.A
Uyga vazifa:113-mashq-Berilgan ko’makchilar bilan soda gap tuzing va ulrni ko’makchi qurilmalar yordamida ergashgan qo’shma gapga aylantiring.
1.Vatan mehri ona mehri kabi chesiz bo’lganligi uchun uni Onaga qiyos etishadi-Vatan mehri onamehri kabi cheksiz,shuning uchun uni Onaga qiyos etishadi.
2.Tabiat bizni bag’rida avaylagani tufayli biz ham uni asarab avaylamog’imiz darkor.-Tabiat bizni o’z bag’rida avaylaydi,shuning uchun biz ham uni asrab-avaylamog’imiz darkor.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
2-26 ONA TILI 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:Nazorat ishi tahlili
DARSNING MAQSADI:a)ta’limiy-o’quvchilar yozgan yozma ishlar tahlili,yozmaishdan olgan baholarini izohlash,xatolar ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ustozlarga hurmat,ilm olishga intilish,Vatanga sadoqat tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati,yozma savodxonligini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,Ustozlar bayramiga oid rasmlar.
Darsning borishi:
Tashkiliyn ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish va 1-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash.
II.Xatolar ustida ishlash:
1.Imlo xatolari ustida ishlash;
2.Ishoraviy xatolar ustida ishlash;
3.Uslubiy xatolar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.She’larda Ustoz va murabbiylar madhi.
II.Matn tuzing:Uztoz-mehr-muhabbat timsoli
Ustoz!Bu ulug’ siymo oldida barcha inson umrbod ta’zimda va e’zozda,chunki bu inson bizni yetuklikka chorlaydi,ilm nurlaridan bahramand etib,nurli manzillarga chorlaydi.O’quvchilar qalbiga ilm nurlari ila ezgulik urug’ini sochadi.
Har kimki sanga bir harf o’rgatmish ranj ila,
Aylamak bo’lmas oson oning haqin yuz ganj ila .
Uy ishi:Otilganlarni mustahkamlash va ustozlar haqida sherlar yod olish; Baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-32
Sana:
Darsning mavzusi:Mustahkamlash darsi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- qo’shma gaplar yuzasidan olgan bilimlarni takrorlash orqalimustahlamlash ;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:aqliy hujum,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javobi
2.113-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Mustahlamlash uchun savol va tophiriqlar:
1.Qanday gaplar qo’shma gaplar deyiladi?
2.Qo’shma gaplarning qanday turlari bor?
3.Qo’shma gaplarning qismlarini bog’lovchi vositalar haqida gapiring.
4.Teng bog’lovchilar vositasida bog’langan qo’shma gap qismlari orasidagi munosabat qanday bo’ladi?
5.Ergashtiruvchi bog’lovchilar vositasida birikkan qo’shma gap qismlari qay tarzda munosabatga kirishadi?
6.Qismlari faqat ohang bilan bog’langan qo’shma gaplarni tavsiflang.
7.Qo’shma gap tarkibida qismlar yozuvda qanday tinish belgi bilan ajratiladi?
8.Ko’makchi qurilmalar yordamida ergashgan qo’shma gaplarga misol keltiring.
II.O’yin :Kim kop’ qo’shma gaplarga misol topa oladi?
114-mashq:Berilgan sodda gaplarni mos bog’lovchilar qo’yib,bo’g’lang.Gaplar o’rnini almashtiring.
1.Orif aka ko’targan mavzu chuqurroq edi,shu bois ko’pchilik indamay turdi.
Ko’pchilik indamay turdi,chunki Orif aka ko’targan mavzu chuqurroq edi…
II.Bilib oling:Ergashtiruvchi bog’lovchilar o’zining ma’nosiga mos ravishda ergash gapga sabab,maqsad,shart,o’xshatish kabi ma’nolarni beradi.Shuning uchun ergash gapli qo’shma gaplar “Sabab ergash gapli qo’shma gap”,”Maqsad ergash gapli qo’shma gaplar”…kabi mazmuniy turlarga ham bo’linadi…
105-mashq:Gaplar mazmunini izohlang.
1.Biz shu yo’lga sodiqmiz,chunki boshqa yo’l yo’q.-Sabab ergash gapli qo’shma gap.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.106-107-mashqlar ustida ishlash.
107-mashq:gaplarni ko’chiring.Shart bog’lovchilarini izohlang.
1.Shuni yodda tutingkim,(agar)dilda e’tiqod bo’lsa,also naslimiz yo’qolmagay,tilimiz unutilmagay.(Agar)E’tiqod susaysa,til emas,imon ham unutilgay.
II.Darslikdan tashqari hikoyatlar o’qib,qo’shma gaplarni topub,ularni bog’lovchi vositalarni toppish.
III.Test sinovi.
1.O’xshatish-qiyoslash yuklama- bog’lovchisi berilgan qatorni toping.
A.Toki B.Agar ,agarda C.Mabodo D.Xuddi,go’yo
2.Chunki,negaki bog’lovchilari qanday bog’lovchi turiga kiradi?
A.Sabab B.Maqsad C.O’xshatish D.Shart
3.Shart bog’lovchisi kesimi nima bilan ifodalanadi?
A.Shart mayli qo’shimchasi bilan
B.Buyruq-istak mayli qo’shimchasi bilan
C.-ki yuklamasi orqali
D.Ko’rsatish olmoshi bilan ifodalanadi.
4.Sen ota-onang haqida qayg’urishga majbursan,toki ular senga ,mehr-muhabbatungga muhtoj ekanlar._Ergashtiruvchi bog’lovchili ergashgan qo’shma gap turini aniqlang?
Sabab ergash gap B.Shart ergash gap
C.O’xshatish ergash gap D.Maqsad ergash gap
5.Sabab ergash gap berilgan qatorni toping.
A.Agar hayotda qoqilmay desang,doimo ildam yur.
B.Intilganga tole’ yor.
C.Atrof juda ko’rkam,go’yo oltin gilam to’shakaganday.
D.Men adabiyotga shaydoman,chunki undagi asarlar meni ohangraboday o’ziga tortadi.
Javoblar:1.D 2.A 3.A 4.D 5.D
Uyga vazifa:108-mashq.Bosh gapga chunki bog’lovchisi yordamida bog’langan ergash gaplarga uchta misol yozing.
1.Ona mehrini ummonga o’xshatishadi,chunki bu mehrning chek-chegarasi yo’q.
2.Rahima mening eng yaqin dugonam ekanligidan juda xursandman,chunki hozirda u kabi sadoqatli do’stlarni topmoqlik juda mushkul.
3.Bugun uning qalbida g’am soya slogan edi,chunki eng aziz insoniunga xiyonat qildi.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-26
Sana:
Mavzu: 3 –nazorat .Insho
Konstitutsiya-baxtimiz qomusi
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy— o`quvchilarning bilim ko`nikma malakalarini nazorat qilish;
b) tarbiyaviy— o`quvchilar qalbida ona-Vatanga muhabbat,Bosh Qomusga hurmar e’tiqoq,adolat,haqiqat,mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi— og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars turi:nazorat;
Darsning uslubi:bahs,reja tuzish,insho yozish;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,Konstitutsiyaga oid ko’rgazma va O.zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish ,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilar bilan nazorat ishi mavzusi yuzasidan bahs-munozara o’tkazish va Bosh Qomusdagi ayrim moddalarga izoh berish;
II.Mavzuga oid reja tuzish, o’quvchilar tuzgan rejalarni ko’rish va rejalarda yo’l qo’yilgan kamchiliklarni bartaraf etish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.O’quvchilarga nazorat ishi daftarlariga inshoni yozdirish:
Konstitutsiya –baxtimiz qomu
sh qonun
Konstitutsiyamiz tarkibi
Konstitutsiyada inson huquqlarining himoyalanishi
Konstitutsiya obod -turmush kafolati
Mayoq bo’lding ilmga,
Maqom berding tilimga.
Sha`nim ,or-u nomusim,
G`ururimsan, qomusim!
Jamlab tuzib bir ipga,
Yo`lim solding qolipga,
Hayot tushdi tartibga.
Ahdim ,or-u nomusim,
Bebahoyim ,qomusim.
Huquq burchim aks etgan,
Har satri pishib yetgan.
Maqsad -g`oyamiz yotgan,
Lafzim ,or-u nomusim.
Muqaddassan, qomusim!
Konstitutsiya-Bosh Qomus.U VI bo’lim,26 bob,128 moddadan iborat bo’lib,unda inson huquq va burchlari muhofaza qilinadi.O’zbekiston xalqi millati,eli,kelib chiqishidan qat’iy nazar qonun oldida tengdirlar va har bir inson qonun bilan himoyalanadi.
Konstitutsiya-baxtimiz qomusi.U -kelajak taraqqiyot garovi.Har bir modda adolat,haqiqat milliy o’zlikni anglash,insoniylik tuyg’ulari bilan yo’gtilgan…
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uyga vazifa: Takrorlash Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-27
Sana:
Darsning mavzusi:Nazorar ishi tahlili
Darsning maqasadi:a}ta’limiy-o’quvchilar yozgan nazorat ishlarini tahlil qilish,nazorat ishidan olgan baholarini izohlash,xatolar ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-ona Vatanga mehr-muhabbat va insoniylik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning yozma savodxonligi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:tahlil,she’riy daqiqa,ijodiy ish.
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari, she’rlar va hikmatlar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlr nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish va 5-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash;
b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;
d)uslubiy xatolar ustida ishlash.
Datsning mustahkamlash bosqichida:
I.Sh’eriy daqiqalar o’tkazish:Ona Vatan va Vatan timsollari haqidagi she’rlardan yod aytish va she’rlarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
II.Ijodiy ish:Madhiyamizda Ona Vatan tasviri
Ona Vatan!Sening madhingni kim kuylamagan,kim seni o’z qalami ila ta’riflamagan,deysan!Sening madhing asrlar osha dostonlar bo’lib bitilgay,sening noming dillarga g’urur baxsh etgan…
Ona Vatan haqidagi eng muqaddas qo’shiq bu-Vatan madhiyasidir.har tong mana shu yangroq qo’shiq qalblarga vatanparvarlik tuyg’usini jo aylab,vizni ildam qadam tashlashga da’vat etadi.
Madhiyada ona vatanimiz tabiati,ilm –fan taraqqiyoti,dunyoda tutgan o’rni ,shon –shuhrati,buyuk ajdodlari,ba’rikengligi,barkamol va yetuk kelajak avlodi,tinchliksevar mard o’glonlari qalamga olinadi…
II.Ijodiy ishlar tahlili.
Uyga vazifa:Otilganlarni takrorlash.
Oquvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-28
Sana:
Darsning mavzusi:Deb so’zi yordamida ergashgan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarga deb so’zi yordamida ergashgan qo’shma gaplar haqida bilim berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.113-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Gapning sodda yoki qo’shma gap ekanligini aniqlang.
Ukalarim bezovta bo’lmasin deb,To’ng’ich botir to’qayning bir chekkasiga qochdi-qo’shma gap;
3-topshiriq.Deb so’zini uchun ko’makchisi bilan almashtiring.
Ukalari bezovta bo’lmasin uchun To’ng’ich botir to’qayning bir chekkasiga qochdi-sodda gap;
II.Bilib oling:Bosh gapda ifodalangan mazmunning maqsadini ,sababini bildiruvchi ergash gaplar bosh gapga ko’pincha deb so’zi yodamida bog’lanadi.Ergash gapning kesimi buyruq va shart maylidagi,shuningdek,kelasi zamon fe’llari bilan ifofalanganda ,asosan,maqsad ma’nosi,o’tgan zamon fe’lllari bilan ifodalanganda esa ko’proq sabab ma’nosi ifodalanadi.
114-mashq:Ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vositani toping va gap ma’nosini izohlang.
1.Gul barglari uchishadi,Tushmayin deb qo’lingga-sabab ma’nosi ifodalangan;
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.115-116-mashqlar ustida ishlash:
116-mashq:Rasmga qarab,matn tuzing.Qo’shma gaplardan foydalaning.
Bozor taassurotlari
Yakshanba kuni otam ,onam va men birgalikda dehqon bozoriga bordik.Dehqon bozoridagi rastalar noz-u ne’matlarga to’la,ko’rib ko’zing quvnaydi.Xalqimiz farovon yashasin deb,Yurtboshimiz bozorlarimiz fayzi va ko’rkiga alohida e’tibor qaratganlar…
Ota-onam farzandlarim sog’lom va barkamol bo’lib o’ssin deb,vitaminlarga boy noz-u ne’matlardan xarid qildilar…
II.savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi
1.Deb so’zi qaysi gap tarkibida keladi?
A.Bosh gap B.Ergash gap
C.Bosh va ergash gap D.Gap boshida
2.Ergash gapning kesimi buyruq vas hart maylida,kelasi zamon shaklida kelsa gapda qanday ma’no ifodalanadi?
A.Maqsad B.Sabab
C.Natija D.Ishonch
3.Ergash gapning kesimi qaysi shaklda bo’lganda gapda sabab ma’nosi ifodalanadi?
A.Kelasi zamonda B.Buyruq maylida
C.Shart maylida D.O’tgan zamonda
4.Deb so’zi qaysi ko’makchi bilanalmashtirilganda qo’shma gap sodda gapga aylanadi?
A.Tomon B.Bilan C.Uchun D.Qarab
5.Uyga vazifalarimning barchasiga ulguray deb,Saida topshiriqlarni bajarishga ertaroq kirishdi.
Gapning tuzilishiga ko’ra turini aniqlang.
A.Sodda gap
B.Ergashgan qo’shma gap
C.Bog’lovchisiz n qo’shma gap
D.Bog’langan qo’shma gap
Javoblar:1.B 2.A 3. D 4.C 5.B
Uyga vazifa:117-mashq.Adabiyot darsligida bir parchani ko’chiring va matndagi qo’shma gaplarni topib,ularni bog’lovchi vositalarni aniqlang.
1.…Ko’chadagi suv ariqning tagidan oqar,shuning uchun undan foydalanish qulay emas edi.
2.Otabek ota-ona orzusig’a o’z ta’biricha jonsiz haykal bo’lb rizoliq berdi.ammo o’z rizolig’ining sharti qilib to’ydan ilgari Marg’ilon borib kelishni va har darajadaularga aytib o’tishni ,shundan so’ng to’y boshlashniahd qildi…
(Abdulla Qodiriy “O’tkan kunlar”)
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-29
Sana:
Darsning mavzusi:Shart mayli vositasida ergashgan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarga shart mayli vositasida ergashgan qo’shma gaplar,ularning ifodalanishi yuzasidan bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida oliyjanoblik va ezgulik tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.117-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Gaplardagi mazmuniy munosabatni ifodalang.
1.Alomishga alla aytgan momolarim,
Ruhini shod etay desang,xalq bo’l elim.-Shart ma’nosida
2-topshiriq.Ergash gaplar kesimi qanday shaklda?
2.Bahor osmonifa chaqnasa chaqin,
Ko’ksingdan otilar olovli nafas.-Kesim shart mayli qo’shimchasi bilan ifodalangan.
II.Bilib oling:Ergash gapning kesimi shart mayli shaklidagi fe’llar orqali ifodalanganda ,shart mayli qo’shimchasi ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vosita ham sanaladi.Bunday ergash gaplar bosh gapga ifodalanganmazmunning yuzaga chiqish yoki chiqmaslik shartini,paytini bildiradi.Yozuvda ergash gap bosh gapdan vergul bilan ajratiladi.
118—mashq.Ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vositalarni aniqlang.
1.Yerga mehringni bersang,usenga rizq beradi,seni to’ydiradi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.119-121-mashqlar ustida ishlash:
121-mashq:ergash gapni bosh gapga bog’lovchi vositalarni toping.
1.Kasalni yashirsang,isitmasi oshkorqiladi…
II.O’yin.Xalq maqollaridan ayting.Shart mayli vositasidaergashgan qo’shma gaplar orqali ifodalangan bo’lsin:
1.Yaxshi bilan yursang,yetarsan murodga,
Yomon bilan yursang,qolarsan uyatga.
2.Yer haydasang kuz hayda.
Kuz haydamasang yuz hayda.
III.Test sinovi:
1.Shart mayli vositasida ergashgan qo’shma gaplar qanday ifodalanadi?
A.
-sa, -sa,
-sa, -sa,
2.Shart mayli qo’shimchasi
A.-gin B.-sa C.-ki D.-ku
3.Sart myli vositasida ergashgan qo’shma gaplar qanday ma’no ifodalaydi?
A.Maqsad va sabab
B.Gapda ifodalangan mazmunning yuzaga chiqish yoki chiqmaslik sharti va paytini
D.Aniqlik va natijani ifodalaydi
4.Shart mayli vositasida ergashgan qo’shma gapni toping.
A.Donolar hayotimizni g’ozal vaidrokli so’zlari bilan boyitadilar.
B.Orzular royobini topsin deb,hozirdan tinmay harakat qilmoqdaman.
C.Sayoq yursang,tayoq yeysan
D.Vatan posbonlari-yurtga qalqon
5.Shart mayli vositasida ergashgan qo’shma gaplarda ergash gap bosh gapdan nima bilan ajratiladi?
A.Ikki nuqta B.Nuqtali vergul C.Ikki nuqta D.Vergul
Javoblar:1.A 2.B 3. B 4.C 5.D
Uyga vazfa:122-mashq.Kesimi shart mayli vositasida igodalangan xalq maqollariga to’rtta misol yozing.
1.Olim bo’lsang,olam seniki.
2.Mehnat qilsang,rohat ko’rasan.
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-30
Sana:
Darsning mavzusi:Ko’rsatish olmoshili ergashgan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilar ko’rsatish olmoshili ergashgan qo’shma gaplar,ularning ifodalanishi yuzasidan bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida oliyjanoblik va ezgulik tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.122-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Qo’shma gaplar tarkibidagi bosh va ergash gaplarni toping.
1.Shuni doimo yodingda tutki,biz hammamiz seni yaxshi ko’ramiz.
-ki,
2-topshiriq:Bosh gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshini toping va qaysi gap bo’lagi vazifasida kelganini ayting.
2.Shunga aminmanki,”Ta’lim to’g’risida”gi Qonun ta’lim tizimini yaxshilashda tub burilish yasaydi.-To’ldiruvchi vazifasida kelgan;
II.Bilib oling:Bosh gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshi ma’nosini izohlash uchun qo’llangan ergash gaplar bosh gapga –ki yuklamasi yordamida bog’lanadi,bu yuklama bosh gap kesimi tarkibida bo’ladi va ergash gap bosh gapdan vergul bilan ajratiladi.
Ba’zan bu bo’lak qo’llanmasligi mumkin,ammo uning o’rni bilinib turadi.
123-mashq:Bosh gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshlarini aniqlang.
1.Shunday odamlar borki,ular bilan gaplashib bahra olasan
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.124-126-mashqlar ustida ishlash.
124-mashq:gaplar tarkibidagi ko’rsatish olmoshini aniqlang va vazifasini izohlang.
1.Shuni yodda tutingki,aql bilam odob-jism bilan jon
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Ko’rsarish olmoshlari to’g’ri ko’rsatilgan qatorni toping.
A.Ana,mana,bu,men B.Allakim,kimdir,shu ,mana shu
C.Ana shu,mana shu,shu,u,bu,o’sha D.Men,sen,u,har kim,hech narsa
2.Ko’rsatish olmoshlari ergashgan qo’shma gaplarning qaysi o’rnida keladi?
A.Bosha gap tarkibida
B.Ergash gap tarkibida
C.Gap boshida D.Gap oxirida
Ko’rsatish olmoshili ergashgan qo’shma gaplarda ergash gaplar bosh gapga qaysi yuklama orqali bog’lanadi?
A.-ku B.-sa C.-ki D.-gan
4.Shuni yodda tutingki,siz bizning suyanchig’imizsiz.Gapda ko’rsatish olmoshi qanday vazifada qo’llanilgan?
A.Ega B.To’ldiruvchi C.Aniqlovchi D.Hol
5.Ko’rsatish olmoshili ergashgan qo’shma gap berilgan qatorni toping.
A.Olim bo’lsang,olam seniki.
B.Bu men aytgan o’sha go’zal joy.
C.Shunday odamlar borki,ular doimo yaxshilikni ko’zlaydilar.
D.Qish keldi,lekin havo bahor taftini beradi go’yo.
Javoblar:1.C 2.A 3. C 4.B 5.C
Uyga vazfa:122-mashq.Korsatish olmoshili ergashgan qo’shma gaplarga misol yozing.
1.Shuni unutmangki,ilm har joyda sizga as qotadi.
2.Shunday qilingki,bu ishdan hech kim ziyon ko’rmasin.
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Sana:
Ona tili 9-sinf 2-31
Darsning mavzusi:4-nazorat ishi .Test sinovi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-II chorakda o’tilgan mavzular bo’yicha o’quvchilar bilimini test sinovi orqali sinash va o’quvchilar olgan bilimlarini baholash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarning bilim olishga bo’lgan qiziqishini oshirish;
d)rivojlantiruvchi-II chorakda olgan bilimlarn takomillashtirish va o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yozma ish;
Darsning uslubi:suhbat,test sinovi,tahlil;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,test tarqatmalari.
Darsning borishi:
Tashkiliy isklar:
Darsning caaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ish daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilarning diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.4-nazorat ishining mazmun-mohiyati asosida suhbat:
4-nazorat ishi –Test sinovi.II chorakda o’tilgan mavzular asosida o’quvchilar bilimi sinaladi va bilim,ko’nikma,malakalar tahlil qilinadi,test sinovi 20 ta savoldan iborat bolib,har bir test sinovida 4 ta javob berilgan,A,B,C,D-faqat bitr to’g’ri javobni belgilash talab qilinadi.
II.Test tarqatmalarini tarqatish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Test sinovini o’tkazish va o’quvchilarning yozma nazorat ishini kuzatish,kerakli tushuncha,ko’rsatkichlar berib borish.
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish va o’quvchilarning bajargan test sinovlarini tekshirib,baholash
III.Test natijalarini izohlash va yol qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qilib,to’g’ti javoblar bilan qiyoslash.
Ta’til topshiriqlari:1.II chorakda o’tilgan mavzularni takrorlash;
2.She’rlar yod olish.
3.Badiiy asarlar o’qib kelish na mutolaa qilish.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 2-32
Sana:
Darsning mavzusi:Mustahkamlash darsi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- qo’shma gaplar yuzasidan olgan bilimlarni takrorlash orqalimustahlamlash ;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:aqliy hujum,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javobi
2.113-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Mustahlamlash uchun savol va tophiriqlar:
1.Qanday gaplar qo’shma gaplar deyiladi?
2.Qo’shma gaplarning qanday turlari bor?
3.Qo’shma gaplarning qismlarini bog’lovchi vositalar haqida gapiring.
4.Teng bog’lovchilar vositasida bog’langan qo’shma gap qismlari orasidagi munosabat qanday bo’ladi?
5.Ergashtiruvchi bog’lovchilar vositasida birikkan qo’shma gap qismlari qay tarzda munosabatga kirishadi?
6.Qismlari faqat ohang bilan bog’langan qo’shma gaplarni tavsiflang.
7.Qo’shma gap tarkibida qismlar yozuvda qanday tinish belgi bilan ajratiladi?
8.Ko’makchi qurilmalar yordamida ergashgan qo’shma gaplarga misol keltiring.
II.O’yin :Kim kop’ qo’shma gaplarga misol topa oladi?
Darsning mustahkamlash bosqichda:
I.O’yin:”Matndagi qo’shma gaplarni kim tez va to’g’ri aniqlaydi?”
3-topshiriq:Gaplarda qo’llangan bog’lovchi vositalarni aniqlang?.
1.Shu onda qattiq qarsak chalindi-yu,hamma o’rnidan turdi.
4-topshiriq:Qo’shma gaplarni bog’lovchi vositalar haqida kichik ilmiy ma’ruza tayyorlang.
Uyga vazifa:5-topshiriq.Matn tuzing.Qo’shma gaplardan foyralaning.
Sog’lom avlod-sog’lom kelajak
O’zbekiston kelajagi barkamol,sog’lom va har tomonlama yrtuk toshla qo’lida,shuning uchun ham mamlakatimiz yoshlarga alohida e’tibor qaratmoqda.Ayniqsa,kelajak avlod salomatligiga alohida etibor qaratilmoqda,chunki sog’lom avlod yurt tayancidir…
O’quvchilar bilimini baholash…
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 3-33
Sana
Darsning mavzusi:Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplar
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilar ko’rsatish nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplar,ularning ifodalanishi yuzasidan bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida harkatchanlik,ilm olish tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Ta’til topshiriqlari asosida suhbat:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.Yod olingan she’rlar sosida she’riy daqiqalar o’tkazish;
3.Mustaqil o’qilgan badiiy asarlar asosida suhbat.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Qo’shma gaplar tarkibidagi bosh va ergash gaplarni aniqlang,
1.Kim harakat qilsa,u baraka topadi.
Kim -sa,u
2-topshiriq:Qo’shma gap tarkibidagi bir-biriga nisbiylashayotgan olmoshlarni aniqlang.
2.Kimning ko’ngli ochiq bo’lsa,uning el o’rtasida martabasi ulug’ bo’ladi.
3-topshiriq.Bosh gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshi o’rniga ergash gapni almashtirib,gpni sodda gapga aylantiring.
Ko’ngli ochiq bo’lgan kishining ei o’rasida martabasi ulug’ bo’ladi.
II.Bilib oling:Ergash gap tarkibida qo’llanuvchi kim,nima,qancha,qanchalik,qanday ,qayer kabi so’roq olmoshlari va bosh gap tarkibida unda javob bo’lib keluvchi shu,o’sha,shuncha,shunchalik,shunday kabi olmoshlar bir-biriga nisbatan qo’llanganligi ,biri ikkinchisini taqozo etganligi uchun nisbiy so’zlar hisoblanadi.Ergash gapning kesimi shart mayli shaklidagi f’ellar hisoblanadi.
128-mashq:Nisbiylanayotgan so’zlarni toping.
1.Siz Hindistonda neniki ko’rgan bo’lsangiz,shularning hammasini jam etib,bir kitob yozmog’ingiz darkor.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.129-131-mashqlar ustida ishlash:
130-mashq:Nisbiylashayotgan so’zlar va ularning vazifasini toping:
1.Kimning aqli ko’p bo’lsa,ayblari yashirin va do’stlari ko’p bo’ladi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi
1.Kim so’roq olmoshi qaysi olmosh bilan nisbiylahsadi?
A.O’shanday B.U C.Shuncha D.Shunday
2.Shuncha ko’rsatish olmoshi qaysi so’roq olmoshi bilan nisbiylashadi?
A.Qancha B.Qayer C.Shunchalik D.O’sha
3.Ergash gapning kesimi qanday shaklda bo’ladi?
A.Buyruq-istak maylida
B.Shart mayli shaklida
C.Xabar mauli
D.-ki yuklamasi orqali ifodalanadi
4.Men ishonch bildirgan odam shu bo’ladi.Gapning turini aniqlang.
A.Bog’lovchisiz qo’shma gap
B.Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gap
C.Sodda gap
D.Bog’langan qo’shma gap
5.Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gap berilgan qatorni toping.
A.Sen qancha xarxasha qilsang,u sendan o’zini shunchalik olb qochadi.
B.Sen bu dunyoda kimga ishonch bildirasan?
C.Harakat qilsang,baraka topasan.
D.Onamning oldidagi qarzimni uzay deb,unga turli sovg’alar berardi.
Javoblar:1.B 2.A 3. B 4.B 5.A
Uyga vazfa:132-mashq.gaplar tarkibidagi nisbiylashayotga so’zlani toping.
1.Kimki samimiy va pokdil bo’lsa,uning ishlari o’ngidan kelaveradi.
2.Odamlarga qanchalik yaxshilik qilsang,el seni shunchalik e’zozlaydi.
3.Qaysi narsaga o’z mehnating bilan erishsang,o’sha narsa sen uchun qadrlidir.
4.Kimning yuragida o’t-olov bo’lsa,o’sha odamning ishlarida tashabbus bo’ladi.
5.Qayerda ahillik bo’lsa,o’sha yerda yutuq bor.
1.Shuni unutmangki,ilm har joyda sizga as qotadi.
2.Shunday qilingki,bu ishdan hech kim ziyon ko’rmasin.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 3-34
Sana:
Darsning mavzusi:Ergashgan qo’shma gaplarning sodda gap bilan ma’nodoshligi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilardai ergashgan qo’shma gaplarning sodda gaplar bilan ma’nodoshligi yuzasidan bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar izzat-hurmat,mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash;;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.132-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.Qo’shma gaplar tarkibidagi bosh gaplar tarkibidan ko’rsatish olmoshlarini toping:
1.Shuni sezdimki,oila a’zolari bir-biri bilan juda ittifoq ekan.
2-topshiriq:Ergash gapni bosh gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshi o’rniga qo’yib,qo’shma gapni sodda gapga aylantiring.
Kim oldin musht ko’tarsa,u ojiz bo’ladi.-Oldin musht ko’targan ojiz bo’ladi.
II.Bilib oling:Tarkibida ko’rsatish olmoshi mavjud bo’lgan wrgashgan qo’shma gaplar tegishli sodda gap’ar bilan ma’nodosh bo’la oladi.Ergash gapni bosh gap tarkibida tegishli ko’rsatish olmoshi bilan ifodalangan gap bo’lagi o’rniga qo’yish orqali sodda gapga aylantirish mumkin….
133-mashq:Gaplarni sodda gapga aylantiring:
1.Siz kimga ishonch bildirsangiz,men uni sherik qilib olishim mumkin.-Men siz ishonch bilirgan kishini sherik qilib olishim mumkin.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.134-136-mahqlar ustida ishlash.
136-mashq:Qo’shma gaplarni sodda gapga aylantiring.
1.Haqiqat shunday jonki,pardoz uning husnini buzadi.-Haqiqat pardozning husnini buzadigan jon.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
1.Maktabni tugatganimdan so’ng o’zim xohlagan soha bo’yicha o’qishni davom ettirmoqchiman.Gap tuzilishiga ko’ra qanday gap?
A.Sodda gap
B.Ergashgan qo’shma gap
C.Bog’lovchisiz qo’shma gap
D.Bog’langan qo’shma gap
2.Ma’nodoshlik nima?
A.Yozilishi va aytilishi bir xil bo’lgan so’zlar
B.Aytilishi har xil,ma’nosi bir-biriga yaqin so’zlar
C.Ma’nosi bir-biriga zid so’zlar
D.Ayrim tovushlari bilan farqlanuvchi so’zlar
3.Gaplar o’rtasidagi ma’nodoshlik qanday hodisa sanaladi?
A.Leksik sinonimiya B.Frazeologik sinonimiya
C.Morgologik sinonimiya D.Grammatik sinonimiya
4.Havo ochiq,shuning uchun qalblar ham nurafshon.Bu gapning sodda gap ma’nodoshini toping.
A.Havo ochiq va qalblar ham nurafshon.
B.Havo ochiq bo’lganligi uchun qalblar ham nurafshon.
C.Havo ochiq,qalblar nurafshon.
D.Havo ochiq bo’lsa,qalblar ham nurafshon.
5.Ergashgan qo’shma gap berilgan qatorni toping:
A.Mardlar doimo yurtga qalqon bo’lganlari uchun yurt doimo tinch va farovon.
B.Mardlar yurtga qalqon bo’lsa,yurt doimo tinch va farovon bo’ladi.
C.Mardlar yurtga qalqon va yurt doimo tinch va farovon.
D.Mardlar yurtga qalqon,yurt doimo tinch va farovon.
Javoblar:1.A 2.B 3. D 4.B 5.B
Uyga vazfa:137-mashq.Korsatish olmoshili ergashgan qo’shma gaplarga misol yozing va gapdagi vazifasini toping..
1.Shuni unutmangki,ilm har joyda sizga as qotadi.-To’ldiruvchi
2.Shunday qilingki,bu ishdan hech kim ziyon ko’rmasin.-Aniqlovchi
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 3-35
Sana:
Darsning mavzusi:Kesim ergash gapli qo’shma gap
a)ta’limiy-o’quvchilarda kesim ergsh gapli qo’shma gaplar yuzasidan bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar izzat-hurmat,mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.132-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq. qolipi asosida qo’shma gap tuzing.
shuki,
Niyatim shuki,Vatanda doim tinchlik hukmron bo’lsin.
II.Bilib oling:
Bosh gap tarkibidagi kesim vazifasida qo’llangan ko’rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi ergash gapga kesim ergash gap deyiladi.
Kesim ergash gap bosh gapga ko’rsatish olmoshi tarkibidagi –ki yuklamasi yordamida bog’lanadi.
138-mashq:Ko’chiring.Bosh va ergash gaplarni aniqlang.
1.Endi sizlarga muborak topshiriq shuki,har biringiz alohida –alohida ketasiz.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.139-141-mahqlar ustida ishlash:
140-mashq:Gaplarni ko’chiring.,ergash gapning bosh gapga bog’lanishiga diqqat qiling.
1.Eng yaxshi yo’l shuki,yaxshi do’st yor-diyordan ayrilishni ixtiyor etmaydi.
II.”Davom ettiring”o’yini.
I guruh bosh gap tarkibida ko’rsatish olmoshining kesim vazifasida qo’llanilishiga misol topadi;
II guruh gapni davom ettiradi.
Masalan:Uztozlarning xulosasi shuki,…
O’quvchilarni ko’proq darsdan keying to’garaklarga jalb qiish kerak.
III.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
IV.Test sinovi:
2-topshiriq:Qo’shma gap tarkibidagi bir-biriga nisbiylashayotgan olmoshlarni aniqlang.
2.Kimning ko’ngli ochiq bo’lsa,uning el o’rtasida martabasi ulug’ bo’ladi.
2-topshiriq:Ergash gapni bosh gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshi o’rniga qo’yib,qo’shma gapni sodda gapga aylantiring.
Kim oldin musht ko’tarsa,u ojiz bo’ladi.-Oldin musht ko’targan ojiz bo’ladi.
II.Bilib oling:Tarkibida ko’rsatish olmoshi mavjud bo’lgan wrgashgan qo’shma gaplar tegishli sodda gap’ar bilan ma’nodosh bo’la oladi.Ergash gapni bosh gap tarkibida tegishli ko’rsatish olmoshi bilan ifodalangan gap bo’lagi o’rniga qo’yish orqali sodda gapga aylantirish mumkin….
133-mashq:Gaplarni sodda gapga aylantiring:
1.Siz kimga ishonch bildirsangiz,men uni sherik qilib olishim mumkin.-Men siz ishonch bilirgan kishini sherik qilib olishim mumkin.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.134-136-mahqlar ustida ishlash.
136-mashq:Qo’shma gaplarni sodda gapga aylantiring.
1.Haqiqat shunday jonki,pardoz uning husnini buzadi.-Haqiqat pardozning husnini buzadigan jon.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
1.Maktabni tugatganimdan so’ng o’zim xohlagan soha bo’yicha o’qishni davom ettirmoqchiman.Gap tuzilishiga ko’ra qanday gap?
A.Sodda gap
B.Ergashgan qo’shma gap
C.Bog’lovchisiz qo’shma gap
D.Bog’langan qo’shma gap
2.Ma’nodoshlik nima?
A.Yozilishi va aytilishi bir xil bo’lgan so’zlar
B.Aytilishi har xil,ma’nosi bir-biriga yaqin so’zlar
C.Ma’nosi bir-biriga zid so’zlar
D.Ayrim tovushlari bilan farqlanuvchi so’zlar
3.Gaplar o’rtasidagi ma’nodoshlik qanday hodisa sanaladi?
A.Leksik sinonimiya B.Frazeologik sinonimiya
C.Morgologik sinonimiya D.Grammatik sinonimiya
4.Havo ochiq,shuning uchun qalblar ham nurafshon.Bu gapning sodda gap ma’nodoshini toping.
A.Havo ochiq va qalblar ham nurafshon.
B.Havo ochiq bo’lganligi uchun qalblar ham nurafshon.
C.Havo ochiq,qalblar nurafshon.
D.Havo ochiq bo’lsa,qalblar ham nurafshon.
5.Ergashgan qo’shma gap berilgan qatorni toping:
A.Mardlar doimo yurtga qalqon bo’lganlari uchun yurt doimo tinch va farovon.
B.Mardlar yurtga qalqon bo’lsa,yurt doimo tinch va farovon bo’ladi.
C.Mardlar yurtga qalqon va yurt doimo tinch va farovon.
D.Mardlar yurtga qalqon,yurt doimo tinch va farovon.
Javoblar:1.A 2.B 3. D 4.B 5.B
Uyga vazfa:137-mashq.Korsatish olmoshili ergashgan qo’shma gaplarga misol yozing va gapdagi vazifasini toping..
1.Shuni unutmangki,ilm har joyda sizga as qotadi.-To’ldiruvchi
2.Shunday qilingki,bu ishdan hech kim ziyon ko’rmasin.-Aniqlovchi
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`:Norova
Ona tili 9-sinf 3-36
Sana:
Darsning mavzusi:Ega ergash gapli qo’shma gap
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarda ega ergash gapli qo’shma gaplar ,ularning ifodalanashi yuzasidan bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar izzat-hurmat,mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.142-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Bosh va ergash gaplarni aniqlang.
1.Kimki ilm urug’ini sepsa,u ulug’lik mevasini teradi.
Kimki -sa,u
II.Bilib oling:Bosh gap tarkibida ega vazifasida qo’llangan ko’rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi ergash gapga ega ergash gap deyiladi.Bunday ergash gap bosh gapga nisbiy so’zlar(kim-o’sha,nima-o’sha) yoki bosh gap kesimi tarkibida qo’llanuvchi –ki yuklamasi yordamida bog’lanadi.
Gap qismlari nisbiy so’zlar yordamida bog’langanda,ergashgap kesimi shart mayli shaklidagi fe’llar bilan ifodalanadi va ergash gap bosh gapdan oldin keladi.
Gap qismlari –ki yuklamasi bog’langanda esa ega ergash gap bosh gapdan keyin keladi.
Eslab qoling:Ba’zan bosh gapning egasi vazifasidagi ko’rsatish olmoshi qo’llanmasligi mumkin, ammo uning o’rni bilinib turadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.143-146-mashqlar ustida ishlash.
144-mashq:Bosh va ergash gaplarni aniqlang.Ularni bog’lovchi vositalarni toping.
Shu narsa qiziqki,uyquda ham miya o’z faoliyatini to’xtatmaydi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.O’yin:Gaplarni davom ettiring(Ko’rsatish olmoshi ishtirokida ergashgan qo’shma gaplar hosil qilish)
1.Kim harakat qilsa,…
u,albatta ,baraka topadi.
2.Kitob o’qishning shunisi qiziqki,…
IV.Test sinovi:
1.Shu narsa qiziqki,inson doimo yaxshi yashashga intiladi.Ergashgan qo’shma gap turini aniqlang.
1.Kesim ergash gap B.Ega ergash gap
C.To’ldiruvchi ergash gap D.Hol ergash gap
2.Ega ergash gap bosh gapga qanday vositalar orqali bog’lanadi?
A.Nisbiy so’zlar B.-ki yuklamasi
C.A va B javoblar D.-sa yuklamasi
3.Kim o’qisa,u murodiga yetadi.Ega ergash gap qolipini toping.
B.
, ,
D.
,
4.Nisbiy so’zli ega ergash gapli qo’shma gaplarda bosh va ergash gap qanday vosita orqali bog’lanadi?
A.-ki B.-ku C.-sa D.Shu,o’sha
5.Gap qismlari –ki yuklamasi orqali bog’langanda ergash gap…
A.Bosh gapdan oldin B.Bosh gapdan so’ng
C.Gap boshida D.Gap oxirida keladi
Javoblar:1.A 2.C 3. A 4.C 5.B
Uyga vazfa:147-mashq:Bosh gap tarkibidagi ega vazifasidagi ko’rsatish olmoshlarini toping.
1.Anvarga shunisi qiziq tuyuldiki,bu yerda … hamma daraxtlar bir chiziq ustida saf turardi.2.Bu savollardan ma’lum bo’ldiki,aybnoma uydirma emas.3.Bir narsa aniqki,ahvol yomon.4.Kimki taqdirga ran bersa,u hayot to’lqiniga g’arq bo’lib ketadi.5.Kimki birovga yomonlik qilsa,u shu dunyoning o’zidayoq jazosini topadi.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
Ona tili 9-sinf 3-37
Sana:
Darsning mavzusi:Hol ergash gapli qo’shma gap
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarda hol ergash gapli qo’shma gaplar ,ularning ifodalanashi yuzasidan bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar izzat-hurmat,mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.147-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Berilgan gaplardagi bosh va ergash gaplarni aniqlang:
1.Kechqurun osh suzsak,bir nasiba kam.
,
II.Bilib oling:Bosh gap tarkibida holvazofasida qo’llangan ko’rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi yoki bosh gap orqali ifodalangan mazmunning sababi,maqsadi,sharti,payti,holati,miqdor-darajasi kabilarni bildirgan ergash gaplarga hol ergash gap deyiladi.Hol ergash gaplar bosh gapga nisbiy so’zlar,shart mayli shakllari,sabab,maqsad,shart bog’lovchilari,deb so’zi yordamida bog’lanadi.Hol ergash gaplar holning ma’no turlariga muvofiq payt,o’rin,sabab,maqsad,daraja-miqdor ergash gaplar singari bir necha turlarga bo’linadi.
148-mashq:Ergash gaplarni izohlang,bog’lovchi vositalarni toping.
1.Oqsoqol qayerda bo’lsa,o’sha joyda ish bir tartibda borardi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.149-151-mashqlar ustida ishlash:
149-mashq:Hol ergash gapli qo’shma gaplarni toping,ma’no turini aniqlang.
1.Qayerga borsa,o’sha yerda atrofini yosh-u qari o’rab olardi.
III.O’yin:Gaplarni davom ettiring(Ko’rsatish olmoshi ishtirokida ergashgan qo’shma gaplar hosil qilish)
1.Qayerda intizom bo’lsa,…
o’sha yerda ish unumli bo’ladi.
2.Bolaga qancha mehr bersang,
bola shuncha sen tomon talpinadi.
IV.Test sinovi:
1.Qayerda tinchlik hukmron bo’lsa,o’sha joyda hayot go’zal va farovon bo’ladi.Ergash gap turini aniqlang.
1.Kesim ergash gap B.Ega ergash gap
C.To’ldiruvchi ergash gap D.Hol ergash gap
2.Hol ergash gap bosh gapga qanday vositalar orqali bog’lanadi?
A.Nisbiy so’zlar B.Shart mayli shakllari,deb so’zi
C.Sabab,maqsad,shart bog’lovchilari D.Barcha javoblar to’g’ri
3.Dutor chalib o’tirsamtori uzilib ketdi.Hol ergash gap qolipini toping.
B.
, ,
D.
,
4.O’simlikni qancha parvarish qilsang,shuncha mo’l hosil beradi.Hol ergash gapning ma’no turini aniqlang?
A.Payt ergash holli gap B.Daraja-miqdor holli ergash gap
C.O’rin ergash holli gap D.Sabab ergash holli gap
5.Ravish holi qanday so’roqlarga javob bo’ladi?
A.Qancha?qanday ? B.Qachon?qachongacha?
C.Qancha?qay darajada? D.Qayerda?qachon?qay tarzda?
Javoblar:1.D 2.D 3. A 4.B 5.C
Uyga vazfa:152-mashq:Bosh gap tarkibidagi shunday olmoshi hol vazifasidagi ergashgan qo’shma gaplarga to’rtta misol yozing.
1.Shunday qilingki,bu ishdan hech kim ziyon ko’rmasin.
2.Siz uni shunday mot qilingki,aytgan so’ziga ming pushymon bo’lsin.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Sana:
Darsning mavzusi:To’ldiruvchi ergash gapli qo’shma gap
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarda to’ldiruvchi ergash gapli qo’shma gaplar ,ularning ifodalanashi yuzasidan bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.152-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Bosh va ergash gaplarni aniqlang.
1.Shu narsani esdan chiqarmangki,odam odam bilan uchrashadi,tog’ tog’ bilan uchrashmaydi.
-ki,
II.Bilib oling:Bosh gap tarkibida to’ldiruvchi vazifasida qo’llangan ko’rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi ergash gaplarga to’ldiruvchi ergash gaplar deyiladi.
To’ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so’zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo’llanuvchi –ki yuklamasi yordamida bog’lanadi.
Gap qismlari nisbiy so’zlar yordamida bog’langanda ,ergash gap kesimi shart mayli shaklidagi fe’llar bilan ifodalanadi va to’ldiruvchi ergash gap bosh gapdan oldin keladi.
Gap qismlari –ki yuklamasi yordamida bog’langanda esa to’ldiruvchi ergash gap bosh gap bosh gapdan keyin keladi.
Ba’zan bosh gapning to’ldiruvchisi vazifasidagi ko’rsatish olmoshi qo’llanilmasligi mumkin,ammo uning o’rni bilinib turadi.
153-mashq:Bosh gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshi vazifasini aniqlang.
1.Ahmadjon faqat shuni biladiki,dushman bu tepalikni haddan tashqari qattiq o’qqa tutdi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.154-156-mashqlar ustida ishlash.
154-mashq:To’ldiruvchi ergash gaplarni izohlang:
1.(Shuni)Bilngki,jim turib salomat bo’lish gapirib malomatga qolishdan afzal!
II.O’yin:To’ldiruvchi ergash gapli qo’shma gaplarni sodda gaplarga aylantiring:
Shuni hech qachon unutmangki,inson uchun eng yaqin do’sti ,avvalo,ota-onasidir.-Qo’shma gap;
Inson uchun ,avvalo,ota-ona eng yaqin do’st ekanligini hech qachon unutmang.-Sodda gap;
III.Test sinovi:
1.Men shuni bilamanki,inson ba’zan yo’lgiz qolishni dildan xohlaydi..Ergashgan qo’shma gap turini aniqlang.1.Kesim ergash gap B.Ega ergash gap
C.To’ldiruvchi ergash gap D.Hol ergash gap
2.To’ldiruvchi ergash gap bosh gapga qanday vositalar orqali bog’lanadi?
A.Nisbiy so’zlar B.-ki yuklamasi C.Ko’satish olmoshlari D.A va B javoblari
3.Shuni yodda tutingki,yoshlikda olingan bilim,toshga o’yilgan naqsh kabidir.Hol ergash gap qolipini toping.
B.
, ,
D.
,
4.Nisbiy so’zli ega ergash gapli qo’shma gaplarda bosh va ergash gap qanday vosita orqali bog’lanadi? A.-ki B.-sa C.-ku D.Shu,o’sha
5.To’ldiruvchi ergash gap berilgan qatorni toping.
A.Shunday odamlar borki,doimo ezgulikka intiladilar.
B.Men shunga qaror qildimki,tikuvchilik sirlarini puxta egallayman.
C.Umidim shuki,dunyoda doim tinchlik bo’lsin.
D.Do’srlikning shunisi qadrliki,qiyin damlarda bu tuyg’u doimo seni yorug’likka boshlaydi.
Javoblar:1.C 2.D 3. C 4.B 5.B
Uyga vazfa:157-mashq:To’ldiruvchi ergash gapli qo’shma gaplarga nisbiy so’zlar ishtirokida ikkita,-ki yuklamasi yordamida ikkita gap tuzing.
1.Shuni aniq bilamanki,ilmli inson hayotda hech qachon qoqilmaydi.
2.Sen kimga ishonch bildirsang,men oshani o’zimga hamkor qilib olaman.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Darsning mavzusi:Aniqlovchi ergash gapli qo’shma gap
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarda aniqlovchi ergash gapli qo’shma gaplar ,ularning ifodalanashi yuzasidan bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d) o’quvchilarni darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.157-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Bosh va ergash gaplarni aniqlang.
1.Shunday odamlar borki,kelajakni oldindan bashorat qila oladilar.
Shunday -ki,
II.Bosh gap tarkibida aniqlovchi vaizfasida qo’llangan ko’rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi ergash gapga aniqlovshi ergash gap deyiladi.
Aniqlovchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so’zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo’llanuvchi –ki yuklamasi yordamida bog’lanadi.Birinchi holatda ergash gap bosh gapdan oldin,ikkinchi holatda keyin keladi.
Ba’zan bosh gapning aniqlovchisi vazifasida kelgan shunday,shunaqa kabi so’zlar qo’llanmasligi mumkin,ammo uning o’rni bilinib turadi.
158-mashq:Bosh gap tarkibidagi ko’rsatish olmoshlarining gapdagi vazifasini aniqlang.
1.Katta arava qaysi yo’ldan yursa,kichik arava ham xuddi shu yo’ldan yuradi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.159-161-mashqlr ustida ishlash:
Aniqlovchi ergash gaplarni izohlang.
Fan olamida shunday odamlar ijod qilib o’tganki,ular yaratgan ilmiy g’oya va kashfiyotlar yangi yo’nalishlarning vujudga kelishiga sababchi bo’ladi.
II.O’yin:”Davom ettiring”Aniqlovchi ergash gaplar asosida:
1.Mehr shunday tuyg’uki,…
u olamni quyosh kabi yoritadi.
2.Siz qaysi vazifalarni topshirsangggiz,…
biz shu vazifalarni bajarishga tayyormiz.
IV.Test sinovi:
1.Shunday qaror qabul qilingki,bu qaroringizdan hamma mamnun bo’lsin.Ergashgan qo’shma gap turini aniqlang.A.Kesim ergash gap B.Ega ergash gap
C.To’ldiruvchi ergash gap D.Aniqlovchi ergash gap
2.Aniqlovchi ergash gap bosh gapga qanday vositalar orqali bog’lanadi?
A.Nisbiy so’zlar B.-ki yuklamasi
C.A va B javoblar D.-ku yuklamasi
3.Kimning?nimaning?so’rog’iga javob bo’luvchi aniqlovchi ?
A.Sifatlovchi aniqlovchi B.Qaratqich aniqlovchi
C.Qaralmish aniqlovchi D,Vositali aniqlovchi
4.Kim yolg’on so’zlasa,uning nigohlari yolg’onni oshkor qiladi.Aniqlovchi ergash gap qolipini toping.
B.
, ,
,
D.
5.Aniqlovchi ergash gap berilgan qatorni toping.
A.Shunday odamlar borki,doimo ezgulikka intiladilar.
B.Men shunga qaror qildimki,tikuvchilik sirlarini puxta egallayman.
C.Umidim shuki,dunyoda doim tinchlik bo’lsin.
D.Do’srlikning shunisi qadrliki,qiyin damlarda bu tuyg’u doimo seni yorug’likka boshlaydi
Javoblar:1.D 2.C 3. B 4.A 5.A
Uyga vazfa:162-mashq:Matn tuzing.Ergashgan gaplardan foydalaning.
Yurtimiz jamoli
Ona yurtimiz go’zal va beqiyos .Uning jamoli haqida shunday go’zal satrlar bitilganki,bu satrlarni o’qiganda qalbingda g’urur va faxr tuyg’ularini jo’sh uradi.Yana shuni unutmaslik joizki,bu g’ozallik va mahobatli imoratlar salobati ortida ota-bobolarimiz zahmati va mehnati yotibdi.
Bugungi kunda yurtimiz go’zalligi kundan kun orta bormoqda.Bularning bari istiqlol sharofati bilan,shu sababli erk va ozodlik tuyg’ularini qadrlash kerak…
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Darsning mavzusi:Mustahkamlash darsi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan olgan bilimlarni mustahkamlash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ergashgan qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.162-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Matn tarkibidagi ergashgan qo’shma gaplarni toping.Bosh va ergash gaplarni bog’lovchi vositalarni aniqlang. Eshitdimki,bir podshoh bir asirni o’ldirishga farmon beribdi.
2-topshiriq:Ergash va bosh gapni bog’lovchi vositalarni aniqlang.
1.Masalaning mohiyati shu ekanki,bosh vrach qabulxonasiga kichkina telefonogramma tushibdi.-Ega ergash gapli qo’shma gap;
3-topshiriq:Kesim,ega,to’ldiruvchi,aniqlovchi,hol ergash gapli qo’shma gaplarga misollar yozing,ularni bog’lovchi vositalarni aniqlang. 1.Men shunga amin bo’ldimki,inson ilm bilan yuksak cho’qqilarni zabt etadi.-To’ldiruvchi ergash gap;
Darsning mustahkamlash bosqichida:
II.4-topshiriq:.Hol ergash gaplarning har biriga bittadan misol yozing: 1.Qayerda birdamlik va hamjihatlik bo’lsa,o’sha yerda ish unumli bo’ladi.-Payt hol ergash gapli qo’shma gap.
5-topshiriq:Ergashgan qo’shma gap turlarini aniqlang. 1.Ilm-u m’rifat e’zozlangan mamlakatda hech kim urush haqida bosh qotirmaydi,chunki ilm-u ma’rifat insonni yuksaklikka ko’taradi.-Sabab hol ergash gapli qo’shma gap;
III.Darslikdan tashqari badiiy matnlardan ifodali o’qib,ergashgan qo’shma gaplar va ularni bog’lovchi vositalarni aniqlang,
IV.Test sinovi:
1.Shunday qaror qabul qilingki,bu qaroringizdan hamma mamnun bo’lsin.Ergashgan qo’shma gap turini aniqlang. 1.Kesim ergash gap B.Ega ergash gap
C.To’ldiruvchi ergash gap D.Aniqlovchi ergash gap
2.Aniqlovchi ergash gap bosh gapga qanday vositalar orqali bog’lanadi?
A.Nisbiy so’zlar B.-ki yuklamasi C.-A.A va B javoblar D,-ku yuklamasi
3.To’ldiruvchi ergash gap berilgan qatorni toping.
A.Shunday odamlar borki,doimo ezgulikka intiladilar.
B.Men shunga qaror qildimki,tikuvchilik sirlarini puxta egallayman.
C.Umidim shuki,dunyoda doim tinchlik bo’lsin.
D.Do’srlikning shunisi qadrliki,qiyin damlarda bu tuyg’u doimo seni yorug’likka boshlaydi.
4.O’simlikni qancha parvarish qilsang,shuncha mo’l hosil beradi.Hol ergash gapning ma’no turini aniqlang.
A.Payt ergash holli gap B.Daraja-miqdor holli ergash gap
C.O’rin ergash holli gap D.Sabab ergash holli gap
5.Ravish holi qanday so’roqlarga javob bo’ladi?
A.Qanday ?Qanaqa,qay holatda B.Qachon?qachongacha?
C.Qancha?qay darajada? D.Qayerda?qachon?qay tarzda?
Javoblar:1.D 2.C 3. B 4.B 5.A
Uyga vazfa:6-topshiriq:Bosh gap tarkibida ko’rsatish olmoshi turli vazifada kelgan ergashgan qo’shma gaplarga 4 ta misol yozing.
1.Matn tuzing.Ergashgan gaplardan foydalaning.
1.Shuni bilamanki,ilm har joyda ulug’lanadi.-Toldiruvchi ergash gap;
2.Oramizda shunday odamlar borki,doimo yaxshilikka intiladilar-Aniqlovchi ergash gap;
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Mavzu: 5 –nazorat . Diktant
Men buyuk yurt farzandiman
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy— o`quvchilarning bilim ko`nikma malakalarini nazorat qilish;
b) tarbiyaviy— o`quvchilar qalbida ona-Vatanga muhabbat,uyuk ajdodlarga hurmat va ehtirom ruhida tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi— og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars turi:nazorat;
Darsning uslubi:bahs,reja tuzish, yozish;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,buyuk ajdodlar timsolari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish ,navbatchi axboroti; b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilar bilan nazorat ishi mavzusi yuzasidan bahs-munozara,buyuk ajdodlarning tariximizda tutgan o’rni,ezgu ishlari…yuzasidan suhbat;
II.Mavzuga oid reja tuzish, o’quvchilar tuzgan rejalarni ko’rish va rejalarda yo’l qo’yilgan kamchiliklarni bartaraf etish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.O’quvchilarga nazorat ishi daftarlariga inshoni yozdirish:
Diktant
Biz Amir Temur,Mirzo Ulug’bek,Jaloliddin.ManguberdiTo’maris,Alisher Navoiy,Zahiriddin Muhammad Bobur,Abu Ali ibn Sino,Beruniy,Xorazmiy,Forobiy …kabi mard ,jasur,oqil-u dono ajdodlar avlodimiz.Ular bizga mardlik,ulug’ saltanat,adolat,haqiqat bilan birga yuksak ma’naviy xazinalrni meros qilib qoldirganlarki,bu buyuk xazinalar hali-hanuz dunyo ahlini lol qoldirib kelmoqda.Ular yaratgan ilm sirlari dunyo ilm ahliga dasturamal bo’lib kelmoqda…
Men shunday buyuk yurt farzandi ekanligimdan g’ururlanaman.Bu g’urur meni ular merosini asrashga,ular izidan borishga undaydi.Chunki ajdodlarga munosib farzand bo’lmoq joiz.
Buyuk bobolar izidan borib,yurt nomini dunyoga taratmoq,erkinlik nashidasi ila yuksakliklarga intilmoq,ozodlik ruhini asray bilmoq har bir yurt farzandi uchun ham farz,ham qarzdir.Buyuk bobolar ruhi bizni hamisha bizni qo’llagay..
II.Buyuk bobolar haqidagi she’rlar va badiiy asarlar yuzasidan suhbat…
Bobolardan so`zladim, ammo
Bir kalom bor so`z avvalida.
Osmon ilmi tug`ilgan ilk bor,
Ko`ragoniy jadvallarida.
Qotil qo`li qilich soldi mast,
Quyosh bo`lib uchdi tillabosh.
Do`stlar ko`kda yulduzlar emas,
U Ulug`bek ko`zidagi yosh.
Yerda qolgan o tanim manim,
O`zbekiston ,Vatanim manim
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uyga vazifa:Tarixiy shaxslar haqidagi sh’erlardan yod olish va tarixiy-badiiy asarlar o’qish
Sana:
Mavzu: 5 –nazorat tahlili Men buyuk yurt farzandiman
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy— o`quvchilarning o’tilgan mavzular yuzasidan olgan bilim ,ko`nikma, malakalarini baholash va xatolar ustida ihlash;
b) tarbiyaviy— o`quvchilar qalbida ona-Vatanga muhabbat,buyuk ajdodlarga hurmat va ehtirom ruhida tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi— og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:tahlil,xatolar ustida ishlash,nazm gulshani,ijodiy ish;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,buyuk ajdodlar timsolari,Alisher Navoiv va Zahiriddin Muhammad Bobur siymolari,asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish ,navbatchi axboroti; b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning 5-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash va tahlil qilish;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash; b)uslubiy xatolar ustida ishlash; d)ishoraviy xatolar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Nazm gulshani:Alisher Navoiy Va Zahiriddin Muhammad Bobur ijodidan yod aytish(Alisher Navoiyning 576 yillik va Zahiriddin Muhammad Boburning 534 yillik tavalludlariga bag’ishlab lirik chekinish va o’quvchilarning shoirlar haqidagi fikrlarini tinglash).
II.Ijodiy ish:Shoirlar sultoni va shohlar shoiri
Turk nazmida chumen tortib alam,
Ayladim ul mamlakatni yakqalam.
Alisher Navoiyning bu misralari barcha asarlarini birlashtiradigan oltin ko’prik.Shoir qalami bilan nafaqat turkiy xalqlarni,turkiy yurtlarni ham birlashtirdi.Islom Abdug’aniyevich Karimov bu zotni “Ul zotni avliyo desak,avliyolarning avliyosi,mutafakkir desak,mutafakkirlar mutafakkiri,shoir desak,shoirlarning sultonidir”,-deb ta’riflaydilar.
Zahiriddin Muhammad Bobur “Alisherbek naziri yo’q kishi erdi.Turkiy til bila to sher bitibdurlar hech kim oncha ko’p va xo’p aytqon emas”,-deb ta’rif beradi.
Emas oson bu maydon ichra turmoq,
Nizomiy panjasiga panja urmoq.
Kerak sher oldida ham she’ri jangi,
Agar she’r o’lmasa bori palangi..
Zahiriddin Muhammad Bobur Alisher navoiyni o’ziga ustoz deb bilgan va navoiy kabi o’zbek adabiyotimiz xazinasini nodir va betakror g’azallari,buyuk “Boburnoma”asari… bilan boyitdi.Bobur bizga Vatanni sevishni,uning har bir qarich tuprog’ini asrash…ni o’rgatdi..
Tole’ yo’qi jonima balolig’ bo’ldi,
Har ishniki ayladim xatolig’ bo’ldi.
O’z yerin qo’yib Hind sori yuzlandim,
Yo Rab,netayin ,ne yuz qarolig’ bo’ldi…
Javohirla’l Neru “Bobur-dilbar shaxs”deb ta’rif beradi.Chunki Bobur Hindistonda turli madaniy yodgorloklar qurdi,ma’naviy-madaniy tarqqiyotiga ulkan hissa qo’shdi,ulkan bunyodkorlik ishlarini amalga oshirdi ,turli bog’lar barpo qildi.U ona yurtida amalga oshirmagan orzularini shu yerda amalga oshiradi.Ammo ona yurt sog’inchi uni umrbod qiynaydi..
II.Ijodiy ishlar tahlili.
Uyga vazifa:Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad g’azallaridan yod olish.
O’quvchilar bilimini baholash
Sana:
Darsning mavzusi:Bog’lovchisiz qo’shma gap haqida ma’lumot
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarga bog’lovchisiz qo’shma gaplar,ularning ifodalanishi haqida bilim va ko’nokmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Bog’lovchisiz qo’shma gap haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati; d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ergashgan qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.Uyga vazifalarni so’rash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Berilgan gaplarni qismlarga ajarating:
1.Suv keldi-cho’llarda hayot boshlandi.
1)Suv keldi 2)Cho’llarda hayot boshlandi
2-topshiriq:gaplar o’rtasidagi farq:
1-gap ohang bilan,2-gap biriktiruv bog’lovchisi,3-gap-ko’makchi qurilma bilan bog’langan.
3-topshiriq:gap kesimlarini toping:
1.uboiyni ichida o’qidi,yuzini tabassum qopladi.
II.Tarkibidagi sodda gaplar bir-biriga mazmunana bog’langan bo’lib,maxsus bog’lovchi vositalarsiz,faqat ohang bilan bog’langan qo’shma gaplar bog’lovchisuz qo’shma gaplar sanaladi.
Tahlilda bog’lovchisiz qoshma gaplar to’gri chiziq bilan bog’langan ikki to’rtburchak orqali igodalanadi.
B bog’lovchisiz qo’shma gap qolipi sanaladi.
Bog’lovchisiz qo’sma gaplar bir-biridan vergul,tire,ikki nuqta kabi tinish belgilari bilan ajratiladi.Qo’shma gap qismlari bir paytda ,yoki ketma-ket sodir bo’layotgan voqea-hodisani ifodala vergul,gap qismlari orasida o’xshashlik,zidlash,shart ma’nolari bo’lsa tere,izohlash munosabati ifodalansa,ular orasida ikki nuqta qo’yiladi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.163-169-mashqlar ustida ishlash:
163-mashq:Qo’shma gap qismlarini bog’lovchi vositalarni toping:
1.Avval ular bizga yetib olishsin,keyin birga jo’naymiz-ohang bilan;
165-mashq:”Topqirlar va zukkolar”o’yini:
“Topqirlar” guruhi:bog’langan qo’shma gapga misol aytadi;Qor yogdi va hammaning sevinchi yanada oshdi “Zukkolar” guruhi ini bog’lovchisiz qo’shma gapga aylantiradi.Qor yog’di,hammaning sevinchi oshdi.
II.Test sinovi:
1.Faqat ohang va ma’no vositasida bog’langan qo’shma gaplar
A.Bog’langan qo’shma gap B.Bog’lovchisiz qo’shma gap C.Ergashgan qo’shma gap D.Sodda gap
2.Alisher Navoiy va Bobur tavalludlari yurtimiz bo’ylab keng nishonlandi-gap turini aniqlang.
A.Sodda gap B.Ergashgan q.g C.Bog’lovchisiz q.g. D,Bog’langan q.g
3.Gap orasida qanday tinish belgi qo’yiladi:Vaqting ketdi… baxting ketdi
A.Vergul B.Ikki nuqta C.Nuqtali vergul D.Tire
4.Ikki qo’shma gap qismlari orasida izohlash munosabati bo’lganda qanday tinish belgi qo’yiladi:
A.Ikki nuqta B.Nuqtali vergul C.Vergul D.Tire
5.Bog’lovchisiz qo’shma gap berilgan qatorni toping.
A.Dunyoda tinchlikdan ortiq boylik yoq.
B.Bobom ekkan bodom bugun meva tugdi va biz bobom ruhiga duo ayladik.
C.Mehnat insonni ulug’laydi,chunki bu tuyg’u insonni qanoatga o’rgatadi.
D.Biz chiroyli bog’lar barpo etamiz,unda bolalar miriqib o’ynab-kulishadi.
Javoblar:1.B 2.A 3.D 4.A 5.D
Uyga vazifa:169-mashq:Bog’lovchisiz qo’shma gaplarda turli tinish belgilar qo’llangan gaplar tuzing.
1.Suv-bebaho ne’mat,uning har tomchisini ko’z qorachig’imizdek asraylik.
2.qo’shning tinch-sen tinch.
3.Maqsadimiz shu:o’qib,Vatanga munosib farzand bo’lamiz.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Darsning mavzusi:Qo’shma gap turlarining ma’doshligi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarga qo’shma gap turlarining ma’nodoshligi haqidagi bilim va tushunchalarni kengaytirish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Qo’shma gaplar ma’nodoshligi haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Bog’lovchisiz qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.169-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Berilgan gaplarning turini ayting:
1.Bir kishi ariq ochadi,ming kishi suv ichadi-bog’lovchisiz qo’shma gap;
2.Bir kishi ariq ochadi va ming kishi suv ichadi.-Bog’langan qo’shma gap;
3.Bir kishi ariq ochsa,ming kishi suv ichadi.-Ergashgan qo’shma gap;
Bu gaplar bir-biridan bog’lanish vositasi orqali farqlanadi.
II.Bilib oling:Zidlik,sabab,shart,payt munosabatlari bog’lovchisiz,bog’langan va ergashgan qo’shma gaplar bilan ham ifodalanishi mumkin.Shunga ko’ra ular bir-biriga ma’nofosh bo’la oladi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.170-173-mashqlar ustida ishlash:
170-mashq:Bog’lovchisiz qo’shma gaplarni bog’langan va ergashgan qo’shma gaplarga aylantiring:
1.Qor yog’di-don yog’di-bog’langan q.g;
2.Qor yog’di-yu,don yog’di-bog’langan q.g;
3.Qor yogdi-goyo don yog’di-ergashgan q.g
IITest sinovi:
1.Gap turini aniqlang.Tinchlik- buyuk ne’mat,shuning uchun uni qadrlaylik.
A.Sodda gap B.Bog’langan qo’shma gap C.Ergahsgan qo’shma gap D.Bog’lovchisiz qo’shma gap
2.Gapda mano ifodalanmoqda:Yurgan daryo-o’tirgan bo’yra.
A.Shart B.Qiyoslash C.Sabab D.Maqsad
3.Sodda gap berilgan qatorni toping.
A.Biz “Orasta qizlar ”to’garagida orastalik,chevarlik va donoli sirlaridan bahramand bo’lamiz.
B.Sohiba darsga kech qoldi va ustozdan dakki eshitdi.
C.Olim bo’lsang,olam seniki D.Bilamizki,ilmlilar doimo ardoqda.
4.Qo’shma gap qismlari qaysi vosita orqali bog’langan?
Goh quyosh charaqlab chiqar edi,goh osmonni qora bulut qoplar edi.
A.Ohang B.Ergashtiruvchi bog’lovchi C.Ayiruv bog’lovchisi D.Zidlov bog’lovchidi
5.Gap turini aniqlang:hamma yoq osuda,ba’zi-ba’zida uzoqdan yolg’iz qush nolsi eshitilardi.
A.Bog’lovchisiz q/g B.Ergashgan q/g C.Sodda gap D.Bog’langan q/g
Javoblar:1.C 2.B 3.A 4. 5.A
Uyga vazifa:174-mashq:Bog’lovchisiz qo’shma gaplarga misol yozing,uni ergashgan va bog’langan qo’shma gaplarga aylantiring. Kitob bizga bilim beradi,u biz uchun muhim tarbiya vositasi sanaladi.-Bog’lovchisiz q/g; Kitob bizga bilim beradi va u biz muhim uchun tarbiya vositasi sanaladi-Bog’langan q/g; Kitob bizga bilim beradi,shuning uchun u biz uchun muhum tarbiya vositasi sanaladi-ergashgan qo’shma gap;
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Darsning mavzusi:Qo’shma gaplar turlarining ma’nodoshligi
a)ta’limiy-o’quvchilarning qo’shma gaplar yuzasidan olgan bilim va tishunchalarini takrorlash orqali mustahkamlash
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Qoshma gaplar ma’nodoshligi yuzasi yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.173-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Berilgan gaplarni berilgan bog’lovchi vositalr bilan bog’lab,qo’shma gaplar hosil qiling:
1.Bahor keldi ,dalada ishlar avj oldi-ohang bilan;
2.Bahor keldi-yu,dalada ishlar avj oldi-yuklama bilan;
2-topshiriq:Darslikdagi savollarga javob bering.
175-mashq:Mazmuni yaqin ,lekin bog’lovchi vositalari har xil qo’shma gaplar tuzing,farqini izohlang;
1.Eshik ochildi ,xonaga rassom kirib keldi-bog’lovchisiz q/g;
2.Eshik ochildi-yu,xonaga rassom kirib keldi-bog’langan q/g;
3.Eshik ochildi,chunki xonaga rassom kirib keldi-ergashgan q/g;
!Bog’lovchili ,ya’ni bog’langan va ergashgan qo’shma gaplar qismlarda ifofdalangan voqea-hodisalar o’rtasidagi munosabat bog’lovchisiz qo’shma gaplardagiga nisbatan aniqroq ifodalanadi..
Dasrnini mustahkamlash bosqichida:
I.176-mashq:gaplarni qo’shma gap turlariga muvofiq ajratib ko’chiring:
1.Ko’chalarda odam siyrak,shuning uchun ular otlarini yo’rttirib borardilar-ergashgan qo’sh. gap;
2.Omon ovchining ov sarguzashtlari ko’plarni qiziqtirardi:ko’plari hikoya eshitish uchun kelardi-bog’lovchisiz qo’shma gap;
II.Badiiy asarlardan parchalar o’qib,gaplar turini aniqlash;
III.Savol-topshiriqlar ustida ishlash;
IV.Test sinovi:
1.Onam xursand bo’ldi-da,meni bag’riga bosdi.-gap qaysi vosita bilan bog’langan?
A.Yuklama B.Bog’lovchi C.Ohang D.Bog’lovchi vosita
2.Berilgan gap turini aniqlang:Mustaqillik bizga erkinlik va buyuk tariximizni qaytarib berdi.
A.Bog’langan q/g B.Sodda gap C.Ergashgan q/g D.Bog’lovchisiz q/g
3.Bahor yaqin ,shuning uchun qalblarda shodlik hukmron-gap nima bilan bog’langan?
A.Ergashtiruvchi bog’lovchi B.Ohang C.Yuklama D.Ko’makchi qurilma
4.Qo’shma gap qismlari qaysi vosita orqali bog’langan?
Goh quyosh charaqlab chiqar edi,goh osmonni qora bulut qoplar edi.
A.Ohang B.Ergashtiruvchi bog’lovchi C.Ayiruv bog’lovchisi D.Zidlov bog’lovchidi
5.Gap turini aniqlang:Hamma yoq osuda,ba’zi-ba’zida uzoqdan yolg’iz qush nolasi eshitilardi.
A.Bog’lovchisiz q/g B.Ergashgan q/g C.Sodda gap D.Bog’langan q/g
Javoblar:1.A 2.B 3.D 4.C 5.A
Uyga vazifa:174-mashq:Berilgan gaplarni ergashgan va bog’langan qo’shma gaplarga aylantiring.
1.Zal jim ,xalq perda ochilishini kutar edi-Bog’lovchisiz q/g;
Zal jim va xalq parda ochilishini kutar edi-Bog’langan q/g;
Zal jim,chunki xalq parda ochilishuni kutar edi-Ergashgan qo’shma gap;
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Darsning mavzusi:Mustahkamlash darsi
a)ta’limiy-o’quvchilarning qo’shma gaplar yuzasidan olgan bilim va tishunchalarini takrorlash orqali mustahkamlash
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Qoshma gaplar ma’nodoshligi myuzasi yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.177-mashq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Qo’shma gaplarni topib ko’chiring:
1.Har kimga ozor bera ko’rma,dunyo barchaga barobardir-bog’lovchisiz qo’shma gap;
2-topshiriq:Qo’shma gaplarni turlarga ajratib yozing va ularni bog’lovchi vositalarni toping:
1.Onam xursand bo’ldi-da,meni bag’riga bosdi-bog’langan qo’shma gap;
2.Quyoshning uyg’onishi sen ta’riflagandan ham antiqa:tong nihoyatda go’zal bo’ladi-bog’lovchisiz qo’shma gap;
Darsning mustahkamlash bosqichida:
II.3-topshiriq:Bog’lovchisiz qo’shma gaplarga to’rtta misol yozing.Tinish belgilarining qo’yilishini tushuntiring:
1.Vaqting ketdi-baxting ketdi-qiyoslash;
2.Bahor keldi,gullar ochildi-ketma-ketlik;
3.Bizning qarorimiz shu:hasharda hammamiz ishtirok etamiz-izohlash;
III.Bog’lovchisiz qo’shma gap tuzing,uni ergashgan va bog’langan qo’shma gaplarga aylantiring:
Bugun qor yog’di,hamma xursand bo’ldi-bog’lovchisiz q/g;
Bugun qor yog’di-yu,hamma xursand bo’ldi-bog’langan q/g;
Bugun qor yog’di,shuning uchun hamma xursand bo’ldi-ergashgan q/g;
IV.Test sinovi:
1.Onajonim xursand bo’lsin deb,shirin-shirin taomlar pishirdim-gap turini aniqlang:
A.Ergashgan q/g B.Bog’langan q/g C.Sodda gap D.Bog’lovchisiz q/g
2.Gap qanday vosita orqali bog’langan?Bu yil hosil ko’p bo’ldi,chunki havo yaxshi keldi.
A.Ohang B.Teng bog’lovchi C.Ergashtiruvchi bog’lovchi D.Yuklama
3.Gap turini aniqlang:Nazokat darsda gaplashib o’tirgani uchun ustozdan dakki eshitdi.
A.Ergashga q/g B.Bog’langan q/g C.Sodda gap D.Bog’lovchisiz q/g
4.Ergashgan qo’shma gap berilgan qatorni toping.
A.Salomat qiziqarli ertaklar va sarguzasht hikoyalarni yaxshi ko’radi.
B.Gullar ochildi,tabiat yashnadi.
C.Tadbir qiziqarli bo’ldi,shu sababli o’qituvchi bizni olqishladi.
D.Do’stini xafa qildi-yu,shu on afsuslandi.
5.Ergashgan qo’shma gap turini aniqlang.Shuni unutmangki,siz biz uchun eng qadrli insonsiz.
A.Aniqlovchi ergash gap B.Hol ergash gap
C.Ega ergash gap D.To’ldiruvchi ergash gap
Javoblar:1.A 2.C 3.C 4.C 5.D
Uyga vazifa:4-topshiriq:Qo’shma gaplarni turlarga ajratib ko’chiring:
1.Istiqlol davri bolalari g’ayratli,shijoatli;ko’ziga chaqini ,ko’ksida yolqini bor-Bog’lovchisiz q/g;
2.Bolalik inson hayotining shunday poydevoriki,umr binosining keyingi bo’y-basti, salobati unga bog’liq bo’ladi-Ergashgan q/g;
3.Shundagina biz o’z maqsadlarimizga erishamiz va farovon hayot bizga muyassarbo’ladi-Bog’langan qo’shma gap;
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana: Sinf:
Darsning mavzusi:6-nazorat ishi .Test sinovi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-III chorakda o’tilgan mavzular bo’yicha o’quvchilar bilimini test sinovi orqali sinash va o’quvchilar olgan bilimlarini baholash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarning bilim olishga bo’lgan qiziqishini oshirish;
d)rivojlantiruvchi-III chorakda olgan bilimlarn takomillashtirish va o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yozma ish;
Darsning uslubi:suhbat,test sinovi,tahlil;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,test tarqatmalari.
Darsning borishi:
Tashkiliy isklar:
Darsning caaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)nazorat ish daftarlarini tarqatish; d)o’quvchilarni darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.4-nazorat ishining mazmun-mohiyati asosida suhbat:
4-nazorat ishi –Test sinovi.III chorakda o’tilgan mavzular asosida o’quvchilar bilimi sinaladi va bilim,ko’nikma,malakalar tahlil qilinadi,test sinovi 20 ta savoldan iborat bolib,har bir test sinovida 4 ta javob berilgan,A,B,C,D-faqat bitr to’g’ri javobni belgilash talab qilinadi.
II.Test tarqatmalarini tarqatish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Test sinovini o’tkazish va o’quvchilarning yozma nazorat ishini kuzatish,kerakli tushuncha,ko’rsatkichlar berib borish.
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish va o’quvchilarning bajargan test sinovlarini tekshirib,baholash
III.Test natijalarini izohlash va yol qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qilib,to’g’ti javoblar bilan qiyoslash.
Ta’til topshiriqlari:1.III chorakda o’tilgan mavzularni takrorlash;
2.She’rlar yod olish. 3.Badiiy asarlar o’qib kelish na mutolaa qilish.
Sana:
Darsning mavzusi:Ko’chirma gapli qo’shma gaplar haqida ma’lumot
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda ko’chirma gapli qo’shma gaplar,ularning ifodalanishi haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ko’chirma gapli qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,badiiy asarlar,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Qoshma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.Uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq.berilgan gap qanday sodda gaplardan tashkil topgan?
“Hali ko’nglingiz g’unchaday yosh ,ota”,-dedi Sayramov.
1-gap-Hali ko’nglingiz g’unchaday yosh,ota.
2-gap-Dedi sayramov.
2-topshiriq:Mazkur gapdagi sodda gaplar o’rnini almashtiring:
Sayramov dedi:”Hali ko’nglingiz g’unchaday yosh,ota ”.
II.Bilib oling:Sozlovchi ba’zan o’z nutqida birovning gapini aynan keltiradi.Birovning aynan keltirilgan gapi ko’chirma gap,so’zlovchining gapi esa muallif gapi deyiladi.Muallif gapi va ko’chirma gapdan tashkil topgan qo’shma gapga ko’chirma gapli qo’shma gap deyiladi.
178-mashq:Gaplar tarkibidagi muallif va ko’chirma gaplarni ajrating:
muallif gapi ko’chirma gap
1.U ovchiga yalinib dedi:”Sen meni qo’yib yuborsang,barcha do’stlarimni aldab kelib,tuzog’ingga tushirib beraman”.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Badiiy asarlar matnidan ko’chirma gapli qo’shma gaplardan o’qish va ularni izohlash.
II.179-181-mashqlar ustisda ishlash:
181-mashq:Ko’chirma gapli qo’shma gaplarga 4 ta misol yozing.
m.g k.g m.g
1.Xalqimiz bejijga:”Ustoz-otangdek ulug’”,-deb aytmaydi.
IV.Test sinovi:
1.Birovning aynan keltirilgan gapi:
A.Muallif gapi B.So’zlovchi gapi C.Ko’chirma gap D.Qo’shma gap
2.So’zlovchining gapi:
A.Muallif gapi B.Birovning gapi C.Ko’chirma gap D.O’zganing gapi
3.Muallif gapi va so’zlovchining gapidan tashkil topgan gap:
A.Muallif gapi B.Ko’chirma gapli qo’shma gap
C.Ko’chirma gap D.Ergashgan qo’shma gap
4.Ko’chirma gap berilgan qatorni toping.
A.Men ham kinoga bormoqchi edim,ammo vaqt topa olmadim.
B.Rahima darsdan kech qaytishini aytdi.
C.Xalqimiz bir qizga qirq hunar ham ozligini aytib o’tgan.
D.”Navro’z bayramida “Sumalak sayli”o’tkazamiz”,-deb aytdilar buvijonim.
5.Avval muallif gapi berilgan ko’chirma gapli qo’shma gapni toping.
A.Donolar aytadilar:”Vatan ostonadan boshlanadi”
B.”Vatan ostonadan boshlanadi”,-deb aytadilar donolar.
C.”Dunyoda,-deb aytdilar ustozimiz,-onadan azizroq zot yo’q ”
Bu yil bahor o’zgacha tarovat bilan kirib keldi.
Javoblar:1.C 2.A 3.B 4.C 5.A
Uyga vazifa:182-mashq:Badiiy asarlardan ko’chirma gapli qo’shma gaplarga misollar topib yozing:
1.”Qiz bola o’qib,shahar olib beradimi?”-degan gaplar ta’siriga tushib qolma.
2.”Ilohim ,oyog’ing hech qachon zamindan uzilmasin,qadamlaring shaxdam,yo’llaring ravon bo’lsin”,-pichirlaydi ona lablari.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Mavzu:Ko’chirma gapli qo’shma gaplarning tuzilishi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarda ko’chirma gapli qo’shma gaplar,ularning ifodalanishi va tuzilishi haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ko’chirma gapli qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,badiiy asarlar,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.182-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Muallif va ko’chirma gapni ajrating:
“Intilganga tole yor”,-deydi xalqimiz.
Intilganga tole yor-ko’chirma gap;Deydi xalqimiz-muallif gapi;
II.Bilib oling:ko’chirma gapli qo’shma gaplar doimo ikki qismdan iborat bo’ladi:muallif gapi va ko’chirma gapdan tashkil topadi.
183-mashq:Gaplar tarkibidagi muallif va ko’chirma gaplarni ajrating:
muallif gapi ko’chirma gap
Donodan so’radilar:”Ey donishmand,kishi uchun eng yaxshi narsa nima?”…m.g k.g
Aytdi:”Jim turmoq,ortiqcha so’zlarni aytmaslik”
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Badiiy asarlar matnidan ko’chirma gapli qo’shma gaplarni topib,ularning tuzilishini izohlash.
II.184-187-mashqlar ustida ishlash:
186-mashq:Gaplarni ko’chirma gapli qo’shma gaplarga aylantiring:
k.g m.g k.g
1.”Xalqning ishonchini oqlash,-deydi Mirtemir,-har birimizning muqaddas burchimizdir”.
III.Test sinovi:
1.Xalqimiz bejijga:”Ustoz-otangdek ulug’”,-deb aytmaydi.Ko’chirma gap qolipini aniqlang:
A.M.g:”K.g” B.”K.g”,-m.g C.M.g:”K.g”,-m.g D.”K.g,-m.g,-k.g”
2.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar qanday qismlardan tarkib topadi?
A.Muallif gapi va ko’chirma gap B.Birovning gapi va muallif gapi
C.Ko’chirma gap va so’zlovchi gapi D.O’zganing gapi va avtor gapi
3.Berilgan gap qanday gap:”Navbatchilar hamma joyni yaxshilab tozalasin”,-deb uqtirdilar ustozimiz.
A.Bog’lovchiziz qo’shma gap B.Sodda gap
C.Ko’chma gap D.Ko’chirma gapli qo’shma gap
4.Ko’chirma gap berilgan qatorni toping.
A.Darsdan so’ng kinoga borishimiz haqida Rahimaga aytdim.
B.Bahor keldi,ammo hali ham sovuq izg’irin o’z hukmini surmoqda.
C.Xalqimiz bir qizga qirq hunar ham ozligini aytib o’tgan.
D.”Urush davrida bir burda non uchun odamlar soatlab navbatda turishgan”,-deb eslaydilar buvijonim.
5.Avval ko’chirma gap berilgan ko’chirma gapli qo’shma gapni toping.
A.Donolar aytadilar:”Vatan ostonadan boshlanadi”
B.”Vatan ostonadan boshlanadi”,-deb aytadilar donolar.
C.Dunyoda onadan azizroq zot yo’qligini ustozimiz qayta-qayta uqtiradilar.
Bu yil bahor o’zgacha tarovat bilan kirib keldi.
Javoblar:1.A 2.A 3.D 4.D 5.B
Uyga vazifa:188-mashq:Ko’chirma gapli qo’shma gaplarga misollar topib yozing,ko’chirma va muallif gapini aniqlang:
k.g m.g
1.”Qiz bola o’qib,shahar olib beradimi?”-degan gaplar ta’siriga tushib qolma.
k.g m.g
2.”Ilohim ,oyog’ing hech qachon zamindan uzilmasin,qadamlaring shaxdam,yo’llaring ravon bo’lsin”,-pichirlaydi ona lablari.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Mavzu:Ko’chirma gapli qo’shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarda ko’chirma gapli qo’shma gaplar,ularning ifodalanishi va tuzilishi ,ularda tinish belgilarining ishlatilishi haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ular,oliyjanob fazilatlarnitarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ko’chirma gapli qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,badiiy asarlar,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.188-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Berilgan gapdagi muallif gapini turli o’rinlarda qo’llang:
k.g
“Biz yagona daraxtning butoqlaridek bir butun bo’lgan taqdirimizdagina kuch-
m.g
qudrat kashf etamiz”,-dedi O’zbekiston xalq shoirasi Halima Xudoyberdiyeva.
m.g k.g
O’zbekiston xalq shoirasi Halima Xudoyberdiyeva shunday deydi: “Biz yagona daraxtning butoqlaridek bir butun bo’lgan taqdirimizdagina kuch-
qudrat kashf etamiz”.
II.Bilib oling:Muallif gapi va ko’chirma gap bir-biriga nisbatan turlicha joylashishi mumkin,bunda tinish belgilari quyidagicha ishlatiladi:
1)M.g:”K.g” M.g:”K.g?” M.g:”K.g!”
2)M.g:”K.g”,-m.g M.g:”K.g?”-m.g M.g:”K.g!”-m.g
3)”K.g”,-m.g “K.g?”-m.g “K.g!”-m.g
4)”K.g,-m.g,-k,g”.
189-mashq:Gaplarda kerakli tinish belgilarni qo’yib,ko’chiring.
1.”Biz tinchlik daraxtini ekdik.Uni endi do’llardan ,bo’ronlardan asrashimiz kerak”,-deydi Muhammad Ali.”K.g”,-m.g.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Badiiy asarlar matnidan ko’chirma gapli qo’shma gaplarni topib,ularning tuzilishini izohlash.
II.190-192-mashqlar ustida ishlash:
190-mashq:Gaplarni ko’chirma gapli qo’shma gaplarga aylantiring:
1.”Mevasi achchiq daraxtni,-deydi donolar,-asal bilan sug’orsang ham ,shirin meva bermaydi”.”
III.Test sinovi:
:”Odobni odobsizdan o’rgan ”,-deb aytmaydi.Ko’chirma gap qolipini aniqlang:
A.M.g:”K.g” B.”K.g”,-m.g C.M.g:”K.g”,-m.g D.”K.g,-m.g,-k.g”
2.M.g:”K.g”qolipidagi gap berilgan qatorni toping.
A.”Onajon,-dedi Nargiza,-siz mening eng yaqin sirdosh dugonamsiz”.
B.Nargiza onasiga uning eng yaqin sirdosh dugonasi ekanligini aytdi.
C.Amir Temur shunday deydi:”Kuch adolatdadir”.
D.”Birovning diliga behuda ozor berma”,-deydilar doimo buvajonim.
3.Berilgan gap qolipi qanday ifodalanadi?”Navbatchilar hamma joyni yaxshilab tozalasin”,-deb uqtirdilar ustozimiz.
A.”M.g,-k.g,-m.g” B.M.g:”K.g” C.”K.g”,-m.g D.”K.g,-m.g,-k,g”.
4.Ko’chirma gap va muallif gapi bir-biriga nisbatan qanday joylashadi?
A.Avval muallif ,so’ng ko’chirma gap B.Turlicha
C.Avval ko’chirma,so’ng muallif gapi
5.Avval muallif gapi berilgan ko’chirma gapli qo’shma gapni toping.
A.Donolar aytadilar:”Vatan ostonadan boshlanadi”
B.”Vatan ostonadan boshlanadi”,-deb aytadilar donolar.
C.Dunyoda onadan azizroq zot yo’qligini ustozimiz qayta-qayta uqtiradilar.
Bu yil bahor o’zgacha tarovat bilan kirib keldi.
Javoblar:1.A 2.C 3.C 4.B 5.A
Uyga vazifa:188-mashq:Ko’chirma gapli qo’shma gaplarga misollar topib yozing,ko’chirma va muallif gaplarining o’rnini almashtiring
1.”Qiz bola-oila ko’rki,fayzi”,-deydilar buvi-yu momolarimiz.”K.g”,-m.g;
Buvi-yu momolarimiz:”Qiz bola-oila ko’rki,fayzi ”,-deydilar.M.g:”K.g”,-m.g;
2.”Ilohim ,oyog’ing hech qachon zamindan uzilmasin,qadamlaring
shaxdam,yo’llaring ravon bo’lsin”,-pichirlaydi ona lablari “K.g”,-m.g;
Ona lablari pichirlaydi:”Ilohim ,oyog’ing hech qachon zamindan uzilmasin,qadamlaring shaxdam,yo’llaring ravon bo’lsin”. M.g:”K.g”;
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Mavzu:Ko’chirma gapli qo’shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarda ko’chirma gapli qo’shma gaplar,ularning ifodalanishi va tuzilishi,ko’chirma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni ,mehr-muhabbat va ezgulik fazilatlarini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ko’chirma gapli qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,badiiy asarlar,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.182-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Muallif va ko’chirma gapni ajrating:
“Intilganga tole yor”,-deydi xalqimiz. Intilganga tole yor-ko’chirma gap;Deydi xalqimiz-muallif gapi;
II.Bilib oling:ko’chirma gapli qo’shma gaplar doimo ikki qismdan iborat bo’ladi:muallif gapi va ko’chirma gapdan tashkil topadi. 183-mashq:Gaplar tarkibidagi muallif va ko’chirma gaplarni ajrating:
muallif gapi ko’chirma gap
Donodan so’radilar:”Ey donishmand,kishi uchun eng yaxshi narsa nima?”…
m.g k.g
Aytdi:”Jim turmoq,ortiqcha so’zlarni aytmaslik”
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Badiiy asarlar matnidan ko’chirma gapli qo’shma gaplarni topib,ularning tuzilishini izohlash.
II.184-187-mashqlar ustida ishlash:
186-mashq:Gaplarni ko’chirma gapli qo’shma gaplarga aylantiring:
k.g m.g k.g
1.”Xalqning ishonchini oqlash,-deydi Mirtemir,-har birimizning muqaddas burchimizdir”.
III.Test sinovi:
1.Xalqimiz bejijga:”Ustoz-otangdek ulug’”,-deb aytmaydi.Ko’chirma gap qolipini aniqlang:
A.M.g:”K.g” B.”K.g”,-m.g C.M.g:”K.g”,-m.g D.”K.g,-m.g,-k.g”
2.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar qanday qismlardan tarkib topadi?
A.Muallif gapi va ko’chirma gap B.Birovning gapi va muallif gapi
C.Ko’chirma gap va so’zlovchi gapi D.O’zganing gapi va avtor gapi
3.Berilgan gap qanday gap:”Navbatchilar hamma joyni yaxshilab tozalasin”,-deb uqtirdilar ustozimiz.
A.Bog’lovchiziz qo’shma gap B.Sodda gap
C.Ko’chma gap D.Ko’chirma gapli qo’shma gap
4.Ko’chirma gap berilgan qatorni toping.
A.Darsdan so’ng kinoga borishimiz haqida Rahimaga aytdim.
B.Bahor keldi,ammo hali ham sovuq izg’irin o’z hukmini surmoqda.
C.Xalqimiz bir qizga qirq hunar ham ozligini aytib o’tgan.
D.”Urush davrida bir burda non uchun odamlar soatlab navbatda turishgan”,-deb eslaydilar buvijonim.
5.Avval ko’chirma gap berilgan ko’chirma gapli qo’shma gapni toping.
A.Donolar aytadilar:”Vatan ostonadan boshlanadi”
B.”Vatan ostonadan boshlanadi”,-deb aytadilar donolar.
C.Dunyoda onadan azizroq zot yo’qligini ustozimiz qayta-qayta uqtiradilar.
Bu yil bahor o’zgacha tarovat bilan kirib keldi.
Javoblar:1.A 2.A 3.D 4.D 5.B
Uyga vazifa:188-mashq:Ko’chirma gapli qo’shma gaplarga misollar topib yozing,ko’chirma va muallif gapini aniqlang:
k.g m.g
1.”Qiz bola o’qib,shahar olib beradimi?”-degan gaplar ta’siriga tushib qolma.
k.g
2.”Ilohim ,oyog’ing hech qachon zamindan uzilmasin,qadamlaring
m.g
shaxdam,yo’llaring ravon bo’lsin”,-pichirlaydi ona lablari.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Darsning mavzusi:Qo’shma gaplar yuzasidan mustahkamlash darsi
a)ta’limiy-o’quvchilarning qo’shma gaplar yuzasidan olgan bilim va tushunchalarini mustahkamlash
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Qoshma gaplar ma’nodoshligi yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.4-topshiriq-uyga vazifa tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Sinf o’quvchilari I2 guruhga ajratiladi:
II.Aqlih hujum:(1)
1.Gaplar tuzilishiga ko’ra necha turga bo’linadi?
2.Sodda gaplarga ta’rif bering.
3.Bog’langan qo’shma gaplar deb nimaga aytiladi?
4.Ayiruv bog’lovchili bog’langan qo’shma gaplarga misol keltiring.
5.Ergashtiruvchi bog’lovchilar qaysilar?
6.Qo’shma gaplar ma’nodoshligi deb nimaga aytiladi?
Aqliy hujim(2)
1.Qo’shma gaplar necha turga bo’linadi?
2.Zidlov bog’lovchili bog’langan qo’shma gaplarga misol keltiring.
3.Ergashgan qo’shma gapga ta’rif bering.
4.To’ldiruvchi ergash gap deb nimaga aytiladi?
5.Nisbiy so’zli ergashgan qo’shma gaplarga misol keltiring.
5.Bog’lovchisiz qo’shma gapga ta’rif bering.
II.Qo’shma gapning har bir turiga ikkitadan gaplar tuzing:
1.Salomat darsdan so’ng to’g’ri uyga qaytdi va ovqatga unnadi-bog’langan q/g;
2.Dehqonlar bu yil o’l hosil olishni rejalashtirmoqdalar,shu sababli alohida ishlar ustida amaliyot olib bormoqdalar-ergashgan q/g;
3.Maktab tugadi,hamma bitiruvchilar qalbini ming hayajon qopladi-bog’lovchisiz q/g
Dasrnini mustahkamlash bosqichida:
I.Tarqatmalarda berilgan matnlardan qo’shma gaplarni toping va gap turlarini,ularni bog’lovchi vositalarni aniqlang.
II.Gaplar ma’nodoshligiga gaplar tuzing:
1.Inson odobi bilan go’zal,uning odobi kimligidan darak beradi-bog’lovchisiz q/g’
2.Inson odobi bilan go’zal va uning odobi kimligidan darak beradi-bog’langan q/g;
3.Inson odobi bilan go’zal,chunki uning odobi kimligidan darak beradi-ergashgan q/g;
IV.Test sinovi:
1.Sayyora kimyo fanini sidqi dildan o’rganmoqchi,chunki u shifokor bo’lish niyatida -gap qaysi vosita bilan bog’langan?
A.Yuklama B.Erhashtiruvchi bog’lovchi C.Ohang D.Bog’lovchi vosita
2.Berilgan gap turini aniqlang:Osmonda quyosh porlab turibdi,qalblar esa sevinchga tola
A.Bog’langan q/g B.Sodda gap C.Ergashgan q/g D.Bog’lovchisiz q/g
3.Salim Oybekni kechirmadi,chunki u ishongan sirini hammaga oshkor etdi-gap nima bilan bog’langan?
A.Ergashtiruvchi bog’lovchi B.Ohang
C.Yuklama D.Ko’makchi qurilma
4.Qo’shma gap qismlari qaysi vosita orqali bog’langan?
Men ham kinoga bormoqchi edim,ammo vaqt topa olmadim.
A.Ohang B.Ergashtiruvchi bog’lovchi
C.Ayiruv bog’lovchisi D.Zidlov bog’lovchidi
5.Gap turini aniqlang:Dam qor gupillab yog’ar edi,dam jala quyar edi.
A.Bog’lovchisiz q/g B.Ergashgan q/g C.Sodda gap D.Bog’langan q/g
Javoblar:1.B 2.A 3.A 4.D 5.D
Uyga vazifa:Badiiy asarlardan qo’shma gap turlariga misollar topib yozing:
1.Akbarali Bektemir akaning baxtiyor kulib turgan yuzini ko’z oldiga keltirdi,u konchi formasini kiyganda juda quvonib ketgan edi-Bog’lovchisiz q/g;
2.U shoshib ona qo’lidan tugunchani oldi-yu,hech qayoqqa qaramasdan,hech nima demasdan o’zini ovqatga urdi-bog’langan q/g;
O’quvchilar bilimini baholash.
Ona tili 9-sinf 4-53
Sana:
Mavzu:Ko’chirma gap va o’zlashtirma gap
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda ko’chirma gapli qo’shma gaplar,ularni o’zlashtirma gapga aylantirish va o’zlashtirma gaplar haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ko’chirma gapli qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,badiiy asarlar,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.197-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Matnni o’qish va matn asosida savol-javob:
1.So’zlovchi nutq jarayonida qanday fikrlarni keltirishi mumkin?
2.O’zganing gapi qanday gap?
3.O’zganing gapi necha xil usulda amalga oshiriladi?Qanday usullarda?
II.Bilib oling:Hech bir o’zgarishsiz nutqqa olib kirilgan o’zganing gapi ko’chirma gap,mazmun saqlanib,shakli o’zgartirilgan o’zganing gapi esa o’zlashtirma gap deyiladi.
198-mashq:Avval o’zlashtirma,so’ng ko’chirma gaplarni ko’chiring:
1.OydinHojiyeva xalqni og’ir sinovlar,mashaqqatlar,ulug’ o’zgarishlar
Jipslashtirishini,uning kuch-qudratini imtihon qilishini yozadi.-O’zlashtirma gap;
2.Amakim bizga uqtirdi:”Bir-biringizga ahil bo’linglar!”
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Badiiy asarlar matnidan ko’chirma gapli qo’shma gaplarni topib,ularning tuzilishini izohlash.
II.199-201-mashqlar ustida ishlash.
201-mashq:Ko’chirma gaplar tuzing,uni o’zlashtirma gapga aylantiring.
Gaplarni ko’chirma gapli qo’shma gaplarga aylantiring:
1.”Doimo yo’lning chap tarafidan harakatlaning”,-deydilar doimo ustozimiz.-Ko’chirma gap;Ustozimiz doimo yo’lning chap tomonidan harakatlanishimizni ta’kidlab o’tadilar.-O’zlashtirma gap;
III.O’yin:1-guruh-ko’chirma gap tuzadi,2-guruh uni o’zlashtirma gapga aylantiradi.
IV.Test sinovi:Ko’chirma gap qolipini toping.
1.”Xalqning ishonchini oqlash,-deydi Mirtemir,-har birimizning muqaddas burchimizdir”.
A.M.g:”K.g” B.”K.g”,-m.g C.M.g:”K.g”,-m.g D.”K.g,-m.g,-k.g”.
2.O’zganing gapi nutqda necha xil usulda qo’llaniladi?
A.2 xil B.3 xil C. 4 xil D. 1 xil
3.Mazmuni saqlanib ,shakli o’zgartirilgan o’zganing gapi:
A.O’zlashtirma gap B.O’zganing gapi C.Yig’iq gap D.Ko’chirma gap
3.Berilgan gap qolipi qanday?”Navbatchilar hamma joyni yaxshilab tozalasin”,-deb uqtirdilar ustozimiz.
A.M.g:”K.g” B.”K.g”,-m.g C.M.g:”K.g”,-m.g D.”K.g,-m.g,-k.g
4.O’zlashirma gap gap berilgan qatorni toping.
A.Darsdan so’ng kinoga borishimiz haqida Rahimaga aytdim.
B.Bahor keldi,ammo hali ham sovuq izg’irin o’z hukmini surmoqda.
C.Xalqimiz :”Bir yigitga yetmish hunar ham oz”,-deydi.
D.”Urush davrida bir burda non uchun odamlar soatlab navbatda turishgan”,-deb eslaydilar buvijonim.
5.Ko’chirma gapli qo’shma gap berilgan qatorni toping.
A.”O’tkan kunlar””romanini do’stim o’qish uchun so’radi.
B.”Vatan ostonadan boshlanadi”,-deb aytadilar donolar.
C.Dunyoda onadan azizroq zot yo’qligini ustozimiz qayta-qayta uqtiradilar.
Bu yil bahor o’zgacha tarovat bilan kirib keldi.
Javoblar:1.D 2.A 3.A 4.A 5.B
Uyga vazifa:202-mashq:Nuqtalar o’rniga ko’chirma gaplar qo’ying,ularni o’zlashtirma gaplarga aylantiring.
1.Do’stim dedi:”Sport insonni chiniqtirar ekan”-Do’stim sport insonni chiniqtirishini aytdi.
2.Sinfdoshim mendan so’radi:”Sen ustoz aytga topshiriqlarni bajardingmi?”-Sinfdoshim mendan ustozim aytgan topshiriqlarni bajarganligim haqida so’radi.
3.O’qituvchimiz:”Sinf xonasini doimo ozoda tuting”,-dedi.-Ustozimiz doimo sinf xonamizni ozoda tutishimiz haqida uqtirib o’tdilar.
4.Maktab direktori o’quvchilarga qarata dedi:”Biz sizga maktab sha’nini oqlashga ishonch bildiramiz!”-Maktab direktori o’quvchilarga maktab sha’nini oqlashishlariga ishonch bildirdi.
O’quvchilar bilimini baholash
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-54
Sana:
Mavzu:Ko’chirma gaplarni o’zlashtirma gapga aylantirish.
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarda ko’chirma gapli qo’shma gaplar,ularni o’zlashtirma gapga aylantirish haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida mehr-muhabbat,o’zaro hurmat,mehtatsevarlik kabi insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Ko’chirma gapli qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,badiiy asarlar,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.202-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-,2-topshiriq:Matnni ifodali o’qish va matn asosida savol-javob:
1.Ko’chirma va o’zlashtirma gaplar qanday gaplar sanaladi?
2.Ko’chirma gaplar qanday usullarda o’zlashtirma gapga aylantiriladi?
II.Bilib oling:Ko’chirma gapli qo’shma gap quyidagi usullarda o’zlashtirma gapga aylantiriladi:a)darak gap shaklifagi ko’chirma gap kesimi tushum kelishigidagi sifatdosh yoki harakat nomi bilan ifodalangan to’ldiruvchiga ,egasi qaratuvchi aniqlovchiga aylantiriladi.Muallif gapining kesimi dedi so’zi aytdi kesimi bilan almashtiriladi.Muallif gapining egasi o’zlashtirma gap egasi bo’lib gap boshida keladi;b)so’roq,buyruq shaklidagi ko’chirma gaplar darak shakliga aylantiriladi;
d)ko’chirma gap tarkibidagi undov,kirishlar tushirib qoldiriladi.Undalma chiqish kelishigidagi to’ldiruvchiga aylantiriladi.
Ko’chirma gap o’zlashtirma gapga aylantirilganda ,ko’chirma gapli qo’shma gap sodda gap shaklini oladi.
203-mashq:Ko’chirma gaplarni o’zlashtirma gapga aylantiring:
Donolar deydiki:”Vaqting ketdi-baxting ketdi”.-Donolar vaqtning ketishini baxtning ketishi deb aytadilar…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Badiiy asarlar matnidan ko’chirma gapli qo’shma gaplarni topib,ularning tuzilishini izohlash va ularni o’zlashtirma gapga aylantirish.
II.204-208-mashqlar ustida ishlash:
206-mashq:Ko’chirm gaplarni o’zlashtirma gapga aylantiring.Ular o’rtasidagi farqni ayting:
1.Qadimlar demishki:”O’z uyim – o’lan to’shagim”.-Ko’chirma gap;
Qadimlar oz uyimizni o’lan to’shagimiz deb aytadilar.-O’zlashtirma gap;
III.O’yin:1-guruh-ko’chirma gap tuzadi,2-guruh uni o’zlashtirma gapga aylantiradi.
III.Test sinovi:
1.Xalqimiz bejijga:”Zar qadrini zargar bilar”,-deb aytmaydi.Ko’chirma gap qolipini aniqlang:
A.M.g:”K.g” B.”K.g”,-m.g C.M.g:”K.g”,-m.g D.”K.g,-m.g,-k.g”
2.Undov va so’roq gaplar o’zlashtirma gapga aylantirilganda qanday gapga aylanadi?
A.Darak gapga B.Istak gapga
C.Buyruq gapga D.Yig’iq gapga
3.Berilgan gap qanday gap:”Navbatchilar hamma joyni yaxshilab tozalasin”,-deb uqtirdilar ustozimiz.
A.Bog’lovchiziz qo’shma gap B.Sodda gap
C.Ko’chma gap D.Ko’chirma gapli qo’shma gap
4.O’zlashtirma gap va ko’chirma gap qanday ma’no kasb etadi?
A.Zidlik B.Shakldoshlik C.Ma’nodoshlik D.Qarama-qarshilik
5.O’zlashtirma gap berilgan qatorni toping:
A.Xalqimiz bir yigitga yetmish hunar ham ozligini qayta-qayta uqtiradilar.
B.Bahor keldi,ammo hali ham sovuq izg’irin o’z hukmini surmoqda.
C.”Ishdan ertaroq qaytishga harakat qilaman”,-dedilar onam.
D.”Urush davrida bir burda non uchun odamlar soatlab navbatda turishgan”,-deb eslaydilar buvijonim.
Javoblar:1.C 2.A 3.D 4.C 5.A
Uyga vazifa:209-mashq:”Bobolarimiz o’gitlari”mavzusida matn tuzing.Ko’chirma va o’zlashtirma gaplardan foydalaning.
Xalqimiz purma’no va mazmunga boy maqollarga juda boy.Har bir maqol va hikmatlar hayot tajribalari asosida vujudga kelgan.Qolaversa,har kunlik tajribamizdan ma’lumki,nutqimizda bexosdan xalq maqollarini ishlatamiz.Bu nutqni boyitad,fikrni teran varavon qiladi.
Bobolarimiz:”Mevasi shirin,lekin mevasida danagi shirin”,-deb ,albatta,nevaralarni nazaeda tutadilar.Har doim avlodim davomchisi deya,ulardan mehr buloqlari,nasihatlarini ayamaydilar….
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-55
Sana:
Mavzu:Ko’chirma gaplar va o’zlashtirma gaplar yuzasidan mustahkamlash darsi.
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-ko’chirma va o’zlashtirma gaplar yuzasidan olgan bilimlarni takrorlash orqali mustahkamlash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida mehr-muhabbat,o’zaro hurmat,mehtatsevarlik kabi insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-qo’shma gap yuzasidan olgan bilimlarni takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
jihozi:Ko’chirma gapli qo’shma gaplar haqida ko’rgazma,badiiy asarlar,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.209-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Aqliy hujum:
1.Ko’chirma gapli qo’shma gaplarga ta’rif bering.
2.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar tuzilishi haqida so’zlang.
3.Ko’chirma gapli qo’shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishini misollar orqali izohlang.
4.Ko’chirma gaplar qanday yo’llar orqali o’zlashtirma gapga aylantiriladi?
5.O’zlashtirma gaplarga ta’rif bering.
I.1-topshiriq:O’zlashtirma va ko’chirma gapni aniqlang.
1.Do’stimga dedim:”Senga sir emaski,gul bebaho,guliston bevafodir”-M.g:”K.g”.
2-topshiriq:Ko’chirma gaplarni o’zlashtirma gapga aylantiring:
Amir Temur o’g’lini Tabrizdan Samarqandga jo’natayotganda shunday nasihat qilgan edi:”El-yurtning mushkulin oson qilgin,adolatli yo’l tutgin,savob ishlar qilib,ko’pchilikning duosini olgin!”-ko’chirma gap;
Amir Temur o’g’lini Tabrizdan Samarqandga jo’natayotganda o’g’lidan el-yurt mushkulini oson qilishini,adolatli yo’l tutishini,savob ishlar qilib,ko’pchilikning duosini olishini nasihat qiladi.-o’zlashtirma gap;
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.3-topshiriq:O’yin:
“Topqirlar” guruhi ko’chirma gapli qo’shma gap hosil qiladi,”Zikkolar”guruhi uni o’zlastirma gapga aylantiradi.
Ko’chirma gaplar | O’zlashtirma gaplar |
“Men,-dedi do’stim,-maktabni bitirgach,akademik litseyda o’qishimni davom ettirmoqchiman” | Do’stim maktabni bitirgach,akademik litseyda o’qishini davom ettirishini aytdi. |
II.Badiiy asarlar matnidan ko’chirma gapli qo’shma gaplarga misollar toppish,ularning tuzilishini izohlash va ko’chirma gapli qo’shma gaplarni o’zlashtirma gaplarga aylantirish.
Uyga vazifa:4-topshiriq:Ko’chirma gapli qo’shma gaplarga 4 ta misol yozing va ularni o’zlashtirma gaplarga aylantiring.
Ko’chirma gaplar | O’zlashtirma gaplar |
1.Onam:”Qizlar-oila ko’rki”,-deb doimo qayta-qayta aytadilar.2.Alisher do’sti haqida shunday deydi:”Rahim aqlli,mehnatsevar va kamtarin yigit”… | Onam doimo qayta-qayta menga qizlar oila ko’rki ekanligini uqtirib o’tadilar.Alisher do’sti Rahim aqlli,mehnatsevar va kamtarin yigit ekanligini aytdi… |
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-56
Sana:
Mavzu: 7-nazorat ishi.Ijodiy bayon “Bahor tarovati”
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy- o’quvchilarning olgan bilimlari asosida “Bahor tarovati”mavzusida reja tuzib,insho yozish,o’quvchilar olgan bilimlarni sinash va baholash;
b) tarbiyaviy- o`quvchilar qalbida ona tabiatga mehr-muhabbat,go’zallik va bahor tarovatidan bahra olish tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi- og`zaki va yozma nutqni o`stirish
Dars turi:yozma ish;
Nazorat turi: ijodiy bayon;
Dars uslubi:suhbat,reja tuzish,ijodiy bayon yozish;
Dars jihozi: Mavzuga oid ko`rgazma , matn,nazorat ishi daftarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomalshish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Berilgan ijodiy bayon matnini o’qish va matn asosida suhbat .Ijodiy bayon mavzisi va rejasi yuzasidan kerakli tavsiyalar berish;
II.Mavzuga oid reja tuzish va o’quvchilarning tuzgan rejalarini ko’rib,kerakli tuzatish va izohlar berish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Ijodiy bayonni yozdirish:
6-nazorat ishi
Ijodiy bayon
Bahor tarovati
Reja:
1.Sen bahorni sog’inmadingmi?
2.Ko’klam fasli nafosati.
3.Mehr-muhabbat va go’zallik tarannumi.
Salqin saharlarda,bodom gulida,
Binafsha labida,yerlarda bahor,
Qushlarning parvozi,yellarning nozi,
Baxmal vodiylarda ,qirlarda bahor..
Zulfiya
O’lkamizda fasli navbahor o’z tarovati,nafosati bilan kirib kelmoqda.Bu fasl uyg’onish,ko’klam va nafosat fasli deb ham ataladi.Chunki bahor kirib kelishi bilan tabiat ham uyqudan ko’z ocha boshlaydi.Atrof go’zallikdan yashnaydi.Ayting,qahraton qish izg’irinidan so’ng kim shu nafosatli kunlarni qo’msab,sog’inmagan?Shoir aytganidek:”Sen bahorni sog’inmadingmu?”…
Bahor kelishi bilan momolar ,avvalo,boychechaklrni ko’zlariga surtib,”omonlok-somonlik ”qiladilar.Shu bahorga yetkazganiga shukronalar aytadilar.
Ko’klam fasli nafosati har nafasda seziladi:daraxtlarning kurtak yozishi,maysalarning yerdan bosh ko’tarishi,boychachaklarning unishi,qushlar parvozi va xonishi,dalalarda ishlarning avj olishi…
Har nafasda ko’klam ifori ufurib turadi.Bu shunchalar nafis va beg’ubor…
Ko’klam fasli o’z go’zalligi bilan birga qalblarga mehr-muhabbat tuyg’ularini ham olib kiradi.8-mart,21-mart bayramlari mana shu ulug’ va insoniy tuyg’ular ila qalblarni shodlantiradi…
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uyga vazifa:Bahor haqida va Zulfiyaxonim ijodiga oid she’rlardan yod olib kelish;
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-57
Sana:
Mavzu: 7-nazorat ishi tahlili
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy-o’quvchilar yozgan ijodiy bayonlar tahlili,xatolar ustida ishlash;;
b) tarbiyaviy- o`quvchilarda bahor go’zalligi,Zulfiya ijodiga yuksak ehtirom,vafo,sadoqat,mehr-muhabbat tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi- og`zaki va yozma nutqni o`stirish ;
Dars turi:mustahkamlash;
Dars uslubi:tahlil,nazm gulshani,ijodiy ish;
Dars jihozi: mavzuga oid ko`rgazma , nazorat ishi daftarlari,Zulfiya she’riyati;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish va 6-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash;
2.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash;
b)uslubiy xatolar ustida ishlash;
d)ishoraviy xatolar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlsh bosqichida:
Nazm gulshani:Bahor haqidagi va Zulfiya ijodiga oid yod olingan she’rlar asosida:
Novdalarni bezab g’unchalar,
Tongda aytdi hayot otini.
Va shabboda qurg’ur ilk sahar
Olib ketdi gulning totini..
II.Ijodiy ish:Mehr-muhabbat va vafo-sadoqat timsoli
Hamon e’tiqodim,haqiqat,haqdir,
So’zlayman,yuzimni tutib Ka’baga.
Yemira olmaydi o’tkinchi taqdir,
Osuda o’tadi ruhim abadga.
E’zozlar,ardog’lar uchun tashakkur,
Asli Siz oftobim,men ziyosiman.
Tonglaringiz kulsin,dorilomon,hur,
Baxtim shul-o’zbekning Zulfiyasiman.
Yurtimizda har yili bahor Zulfiyaxonim bilan birga kirib keladi.Zilfiyaxonim bu yil 100 yoshni qarshiladilar.hamid Olimjon ila bahor go’zalligini tarannum etib,qalblarga iliq tuyg’ular baxsh etgan shoiramiz o’zbek ayolining asl siymosi bo’lib gavdalanadilar.Chunki hayoti ila o’z she’rlarida ha vafo,sadoqat va nafis tuyg’ularni tarannum etdi.Shoira she’rlari bugun ham dunyo tillarida barilla yangramoqda.Shoira”Baxtiyor sevgini kuylardi sozim”,-deb aytganida haq edi.Lekin Hamid Olimjon vafotidan so’ng uning she’rlarida vafo,sadoqat va o’zbekona ayollarga xos milliylik shoira ijodining muhim mavzusiga aylandi va har bir satri o’zbek ayoli uchun ibrat maktabi bo’lib qoldi…
II.Ijodiy ishlar tahlili
Uyga vazifa :Shoiraning bahor haqidagi she’rlaridan yod olish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-58
Sana:
Mavzu:Nutq uslublari haqida ma’lumot
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga nutq uslublari,ularning turlari haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,badiiy va ilmiy asarlar,darslik,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Ko’chirma gapli qo’shma gaplar yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.Uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-,2-topshiriq:Matnni o’qish va matn asosida savol-javob:
1.”Notiq ”hikoyasi orqali nima nazarda tutilgan?
2.Ona tilimizning imkoniyatlari haqida gapiring.
II.Bilib oling:Adabiy tilning ijtimoiy holatdagi ma’lum soha doirasidagi .ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan ko’rinishi nutq uslubi hisoblanadi.So’zlar ham ma’lum nutq uslubiga xoslanish-xoslanmaslik belgisiga ko’ra uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so’zlarga bo’linadi.
Adabiy nutq uslubi doirasidagina qo’llanadigan so’zlar uslubiy xoslangan so’zlar,bunday xususiyatga ega bo’lmagan so’zlar esa uslubiy betaraf so’zlar sanaladi.
O’zbek tilining quyidagi nutq uslublari mavjud:1)so’zlashuv uslubi;2)publisistik uslub;3)ilmiy uslub;4)rasmiy uslub;5)badiiy uslub.Bularning birinchisi og’zaki,qolganlari yozma nutqqa xos.
Tilshunoslikning nutq uslublarini o’rganuvchi tilshunoslik bo’limi uslubshunoslik deyiladi.
III.O’qing.Matnning qaysi uslubga xosligini ayting.
Moddalar tarkibining qonuni kimyoviy asosiy qonunlaridan biridir.-Ilmiy uslub
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.211-213-mashqlar ustida ishlash:
212-mashq:Gaplarning qaysi uslubga xosligini ayting:
1.Ko’kdan quyosh mo’ralab qaraydi.-Badiiy uslub.
4.Fe’llar harakat ma’nosini bildiruvchi so’zlardir.-Ilmiy uslub.
III.O’yin:”Men kimga tegishliman?”Nutq uslublariga 1-guruh-gap tuzadi,2-guruh qaysi uslubga tegishlisini aytadi .
Masalan:1-guruh:-Hoy,og’zingga qarab qarab,bo’lmasa hozir adabing berib qo’yaman;
2-guruh-So’zlashuv uslubi…
IV.Test sinovi
1. Adabiy tilning ijtimoiy holatdagi ma’lum soha doirasidagi .ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan ko’rinishi
A.Uslubshunoslik B.Nutq uslublari
C.Betaraf uslubshunoslik D.Xoslangan uslubshunoslik
2.Qaysi uslub faqat og’zaki uslubga xos?
A.Badiiy B.Ilmiy C. So’zlashuv D. Publisistik
3.Nutq uslublari necha turga bo’linadi?
A.5 B.4 C.6 D.3
Tilshunoslikning nutq uslublarini o’rganuvchi tilshunoslik bo’limi
A.Sintaksis B.Punktuatsiya C.Leksikologiya D.Uslubshunoslik
5.Berilgan gap qaysi uslubga xos?
Bugun yurtimizda Hamdo’stlik mamalakatlari vakillari bilan uchrashuv bo’lib o’tdi.
A.Badiiy B.Ilmiy C. So’zlashuv D. Publisistik
Javoblar:1.B 2.C 3.A 4.D 5.D
Uyga vazifa:214-mashq.Turli nutq uslublariga oid gaplar tuzing:
1.Hoy,qitmir,nega muncha qaitmirlik qilasan,axir hamma bu ishga teng tashlayapti,sen nega o’zingni olib qochasan?-So’zlashuv uslubi.
2.Bu yil bahor erta keldi.Daraxtlar ham erta kurtak chib,tabiat oq,pushti gullarga burkandi.-Publisistik uslub
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-59 Sana:
Mavzu:So’zlashuv uslubi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda so’zlashuv uslubi,uning o’ziga xos jihatlari haqida bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ular,o’zaro hurmat,-mehr-muhabbat fazilatlarini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,tarqatmalar;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nutq uslublari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.214-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I..1-,2-topshiriq:Matnni o’qish va matn qaysi uslubga xosligini ayting:
-Birontasini ko’rsatsangiz o’lasizmi?hammaning yuragini qon qildingiz-u.
-Yaxshi xat yozsa ham yig’laysan,yomon xat yozsa ham yig’laysan,nima qilaman ko’rsati?-So’zlashuv uslubi ga xos matn.
II.Bilib oling:Oilada,ko’cha-ko’yda kishilarning fikr almashshi jarayonida qo’llaniladigan nutq uslubi so’zlashuv uslubi sanaladi.So’zlashuv uslubi badiiy va oddi so’zlashuv uslubini o’z ichiga oladi.
Adabiy me’yorlariga qat’iy amal qilingan so’zlashuv uslubi badiiy so’zlashuv uslubi,bunday xususiyatga ega bo’lmagan so’zlashuv uslubi esa oddiy so’zlashuv uslubi sanaladi.
So’zlashuv uslubining har ikkala turi ko’pincha dialog shaklida ro’yobga chiqadi.Ikki shaxsning o’zaro so’zlashuvi dialogic nutq sanaladi.
So’zlashuv uslubiga so’zlarko’pincha kinoya,piching,qochirimlarga boy bo’ladi.Bu uslubga yana bir o’ziga xos xususiyati-erkinlik.
215-mashq:Matn qaysi uslubga xos?
-Badbaxt ,fitna !Qo’yasanmi,qo’ymaysanmi,axir?”Hidbul vatani minalimon” deganlar.-“Vatanni sevish iymondandir”,axir….-So’zlashuv uslubi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.216-218-mashqlar ustida ishlash:
217-mashq:Matnning qaysi uslubga xosligini ayting:
-Turing,Nazira buvi!Turing To’xtabuvinikiga chiqamiz.
-A?Nimaga?
-To’xtabuvinikiga chiqamiz.rais kelibdi.
-Rais?…
Matn oddi so’zlashuv uslubiga xos.
III.O’yin:1-guruh badiiy so’zlashuv uslubiga;2-guruh-oddiy so’zlashuv uslubiga gaplar tuzadi.
IV.Test sinovi
1 Oilada,ko’cha-ko’yda kishilarning fikr almashshi jarayonida qo’llaniladigan nutq uslubi
A.Og’zaki uslub B.Badiiy uslub C.So’zlashuv uslubi D.Oddiy uslub
2.So’zlashuv uslubi qanday turlarga bo’linadi?
A.Oddiy va badiiy B.Oddiy va publisistik
C.O’g’zaki vayozma D.Adabiy va oddiy
3 Adabiy me’yorlariga qat’iy amal qilingan so’zlashuv uslubi.
A.Oddiy so’zlashuv uslubi B.Badiiy so’zlashuv uslubi
C.Adabiy so’zlashuv uslubi D.Nutqiy uslub
So’zlashuv uslubiga xos xususiyatlar:
A.Kinoya,piching ,qochirma B.Erkinlik
C.Soddalik,tushunarlilik,ta’sirchanlik D.A va B javoblar
5.So’zlashuv uslubiga xos gap berilgan qatorni toping.
A.Bahor keldi,gullar oschildi.
B.Yet tortish kuchiga ega.
C.Axmoq bo’lmasang,shu ishni bemaslahat qilasanmi?
D.Vodiylarni yayov kezganda,Bir ajib hs bor edi manda.
Javoblar:1.C 2.D 3.C 4.D 5.C
Uyga vazifa:219-mashq.”Do’stlar davrasida”mavzusida matn tuzing.So’zlashuv
Uslubiga xos muhim belgilar haqida fikr yuriting.
Do’stlar davrasida
-Bilasizlarmi,do’stlar,kecha kallamga zo’r bir fikr keldi?
-Xo’sh,qanday fikr kelibdi?Biz ham eshitaylik-chi?
-Uchalamiz bir bo’lib,bir ish ochsak,ishimiz o’ngidan kelarmidi?Axir bitta kalla-kalla,a ikkita kalla…
-Qayerdan bugun bu qovoq kallaga bu fikr kelibdi?Bugun deyman oftob g’arbdan chiqibdimi?
-Ha,yana mayna qillaring,hech o’zi mening fikrim senlarga yoqqanmi?
-Mayli ,bo’ldi-boldi,darrov qiz bolaga o’xshab arazlama,qani rejalaringni ayt-chi?…
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-60
Sana:
Mavzu:Publisistik uslub
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda publisistik uslub,uning o’ziga xos jihatlari haqida bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ular,o’zaro hurmat,-mehr-muhabbat ,matbuot o’qishga qiziqish fazilatlarini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,maqola yozish,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,tarqatmalar,matbuot materiallari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nutq uslublari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.219-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I..1-,2-topshiriq:Matnni o’qish va matn qaysi uslubga xosligini ayting:
Shoshilish zo’riqishga olib keladi.Qadamingni o’rinsiz tezlashtirsang,qoqilib ketishing mumkin.Qo’l harakatingga zo’r bersang,uni bunga urishtirib yuborishing,tilingni shoshiltirsang,nokerak gapni aytib qo’yishing ,aqlingni shosirsang,xom xulosalarga kelib qolishinging mumkin.-Publisistikuslub.
II.Bilib oling:Ommaviy axborot vositalari uslubi publisistik uslub sanaladi.Bu uslubning muhim xususiyati axborot berish va ta’sir qilish bo’lib,soddalik,tushunarlilik,adabiy til meyorlariga qat’iy amal qilishdir.
Publisistik uslubning ham og’zaki va yozma shakllari mavjud.Radio-televideniyapublisistik uslubning og’zaki shakliga,gazeta,jurnal uslubi esa yozma shakliga xosdir.
220-mashq:Matn qaysi uslubga xosligini va muhim jihatlarini ayting:
Bahor…Bu kun olam yonmoqda.Ana,yam-yashil maysalar xuddi jajji qizaloqlar kabi qiqirlqb bosh ko’tarmoqda…-Publisistik uslubga xos
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.221-223-mashqlar ustida ishlash:
222-mashq:Matnning qaysi uslubga xosligini ayting:
Vatan,istiqlol,ma’naviyat…bu so’zlar inson ongidagi eng buyuk tushunchalarni ifodalovchi purhikmat so’zlardir.Agar insonda bu so’zlarning birontasi yo’q bo’lsa,hayotning qayeridir kemtik bo’lib qolaveradi…-Publisistik uslub
Matn oddi so’zlashuv uslubiga xos.
II.O’yin:”Intervyu”-bir kishi journalist bo’ladi,bir mavzu asosida bir necha kishidan intervyu oladi .
III.Maqola yozish:”Muhammad Yusuf-vatan kuychisi”-maktabda tashkil etilgan tadbirlar asosida.
IV.Test sinovi:
1.Ommaviy axborot vositalari uslubi
A.Axborot uslubi B.Publsistik uslub C.Rasmiy uslub D.Ilmiy uslub
2.Publisistik uslubga xos jihatlar:
A.Soddalik,tushunarlilik B.Ta’sirchanlik,adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilish
C.Ava B javoblar D.Erkinlik,ta’sirchanlik,obrazlilik
3.Publisistik uslub qandauy ko’rinishlarda bo’ladi?
A.Oddiy va adabiy B.Oddiy va badiiy
C.O’g’zaki va yozma D.Axborot matni va matbuot matni
4.Publisistik uslubning og’zaki shakli
A.Radio-televideniye B.Gazeta va jurnal
C.A va B javobalar D.Intervyu,maqolalar
5.Publisistik uslubga xos gapni belgilang:
A.Muhammad Yusufga atalgan tadbir shoir she’ri asosida yaratilgan ajib kuy bilan boshlandi.
B.Yet tortish kuchiga ega.
C.Axmoq bo’lmasang,shu ishni bemaslahat qilasanmi?
D.Vodiylarni yayov kezganda,Bir ajib hs bor edi manda.
Javoblar:1.B 2.C 3.C 4.A 5.A
Uyga vazifa:225-mashq:Maktabingiz hayoti haqida gazetaga maqola yozing va uslubiy belgilarini aniqlang:
Prezident asarlari bilimdoni
Yaqinda “Prezident asarlari bilimdoni” tanlovining shahar bosqichi bo’lib o’tdi.Bunda maktabimizning eng iqtidorli va bilimdon o’quvchisi…………….. ishtirok etdi.Har bir ishtirokchi President asarlarini qay darajada o’zlashtirgan,bu asarlarning mazmun-mohiyati haqida chuqur bilimga ega ekanliklarini namoyish etdilar.Ko’rik-tanlov bahs- munozaralarga boy bo’ldi…
Har bir o’quvchi bu ko’rik-tanlivda 4 ta shart bo’yicha bellashdilar……………….. yana bir bor yuksak iqtidor egasi ekanligini ko’rsatib,barcha raqiblarni yengib,faxrli I o’rinni egalladi.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4 -61
Sana:
Mavzu:Badiiy uslub
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda badiiy uslub,uning o’ziga xos jihatlari haqida bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ular,o’zaro hurmat,-mehr-muhabbat ,badiiy adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,matn ustida ishlash,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,tarqatmalar,badiiy asarlar;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nutq uslublari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.225-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-,2-topshiriq:Matnni o’qish va matn qaysi uslubga xosligini ayting:
Tabiatning ko’m-ko’k sochpopuklari qizlarning mayda o’rilgan kokillariday selkillab tushmoqqa boshladi.muz tagida loyqalanib oqqan suvlarning namli yuzlari kuldi.
Matn badiiy uslubga xos.
II.Bilib oling:
Ma’lum bir voqelikni badiiy tasvir vositalari orqali obrazli fodalovchi va shu yo’l bilan tinglovchiga estetik ta’sir ko’rsatuvchi nutq uslubi badiiy uslub deyiladi.
Obrazlilik va estetik ta’sir etish badiiy uslubning muhim belgisidir.
226-mashq:Matnda qanday badiiy tasvir vositalaridan foydalanilgan?
Martning oxirgi kunlari.Ko’k yuzida suzib yurgan bulut parchalari oftobni bir zumda yuz ko’yga solyapti.-Matnda jonlantirish san’atidan foydalanilgan.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.227-229-mashqlar ustida ishlash:
227-mashq:She’rdagi badiiy uslubga xos so’zlarni toping:
Muruvvat-u ma’rifatdir buyuklikning nishonasi,
Qadam qo’ying,mana sizga asl yo’lning ostonasi.
Bu baytda “yo’lning ostonasi”birikmasi badiiy uslubga xos hisoblanadi va shoir ko’chim san’ati asosida badiiy ta’sirchanlikni yanada oshirgan…
II.O’yin:”Kim so’zga boy”.Bunda o’quvchilar badiiy tasvir vositalari asosida gaplar tuzishlari talab qilinadi.
III.Nazm gulshani:she’riy asarlardan parchalar aytib,badiiy tasvir vositalari izohlanadi:
Qorli tog’lar turar boshida,
Gul vodiylar yashnar qoshida.
Chor atrofga yoyganda gilam,
Also yo’qdir bundatin ko’klam.
Shoir mubolag’ali tashbih orqali yurt tabiatini go’zal va betakror tasvirlaydi.
IV.Test sinovi:
Ma’lum bir voqelikni badiiy tasvir vositalari orqali obrazli fodalovchi va shu yo’l bilan tinglovchiga estetik ta’sir ko’rsatuvchi nutq uslubi
A.Adabiy uslub B.Publsistik uslub C.Rasmiy uslub D.Badiiy uslub
2.Badiiy uslubga xos jihatlar:
A.Soddalik,tushunarlilik B.Ta’sirchanlik,adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilish
C.Obrazlilik va estetik ta’sir D.Erkinlik,ta’sirchanlik,obrazlilik
3.Novdalarni bezab g’unchalar
Tongda aytdi hayot otini.Misralarda qanday badiiy tasvir vositasi qo’llangan?
A.Tashbih B.Jonlantirish C.Tazod D.Talmeh
4.Badiiy uslubga xos gapni belgilang.
A.Muhammad Yusufga atalgan tadbir shoir she’ri asosida yaratilgan ajib kuy bilan boshlandi.
B.Yet tortish kuchiga ega.
C.Axmoq bo’lmasang,shu ishni bemaslahat qilasanmi?
D.Vodiylarni yayov kezganda,Bir ajib his bor edi manda.
5.Qanday badiiy tasvir vositasi qo’llangan?
Odinaning kipriklari yerdan endi bosh ko’targan maysalar kabi tizilib turar edi.
A.Tashbih B.Jonlantirish C.Tazod D.Talmeh
Javoblar:1.D 2.C 3.B 4.D 5.A
Uyga vazifa:230-mashq:”Yurtimizda bahor”mavzusida matn tuzing,badiiy uslubdan foydalaning.
Yurtimizda bahor
Yurtimizda ko’klam nafasi.Maysalar yerdan bosh ko’tardi.Daraxtlar uyqudan uyg’onib,tabiat unga yana hayot baxsh etdi.Unda kurtaklar jonlandi,gullar chiroy baxh etdi…
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4 -62
Sana:
Mavzu:Ilmiy uslub
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda ilmiy uslub,uning o’ziga xos jihatlari haqida bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ular,o’zaro hurmat,-mehr-muhabbat ,badiiy adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,matn ustida ishlash,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,tarqatmalar,badiiy asarlar;
Darsning borishi: Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida: a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati; d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nutq uslublari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.229-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Matnni o’qing .Qanday nutq uslubiga xos ekanligini aniqlang.
Tobe so`zning hokim so`z talabiga ko`ra ma’lum kelishik qo`shimchalari yoki ko`makchi bilan kelishiga boshqaruv deyiladi.
2-topshiriq Matnning o`ziga xos qanday belgilariga ega ekanligini ayting.
II.Bilib oling:
Daliliy ma’lumotlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalarga asoslanuvchi, har bir fan sohasining o`ziga xos atamalariga tayanuvchi, fikrni aniq va mantiqiy izchil shaklda bayon qiluvchi uslub ilmiy uslub sanaladi.
231-mashq:Matnni ko`chiring. Qaysi nutq uslubiga mansub ekanligini va o`ziga xos uslubiy vositalarini aniqlang.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.232-233-mashqlar ustida ishlash:
233-mashq:Matnni ko`chiring, qaysi uslubga mansubligini aniqlang.
Odamzot organik olamning tarkibiy qismi va uzoq davometgan evolutsiya jarayoning mahsuli sanaladi.
II.O’yin:”Kim so’zga boy”.Bunda o’quvchilar ilmiy uslub vositalari asosida gaplar tuzishlari talab qilinadi.
III.Nazm gulshani:.
IV.Test sinovi:
1.Gaplarning qay birida uslubiy xatoga yo‘l qo’yilgan? A. Tilingni asra, boshing ketmasin. B. SeningToshkentda o’qishing kerak. C. Til — madaniyatimizning ko’zgusi. D. Odamning husni mehnatda.
2.Nutq madaniyatiga to ‘liq ta ’rif berilgan qatorni aniqlang. A. Lug’aviy me’yorlarga rioya qilish. B. To‘g’ri yozish qoidalariga rioya qilish. C. Yoqimli so’zlash. D. Mantiqiy izchillikka va adabiy til me’yorlariga rioya qilgan holda to’g‘ri. aniq va yoqimli so’zlash. 3.Quyidagi so’zlaming qaysi biri faqat badiiy uslubga xos? A. Kabi. B. Yanglig`. C. Misoli. D. Singan. 4. Quyidagi gaplardan ilmiy uslubga tegishlisini belgilang. A. Qani endi, barchasi ham senga o’xshasa.
Mayin shamol daraxt yaproqlarini asta tortqilaydi. C. Mushfiq onaning hasratlari bir dunyo edi. D. Yonishning tashqi belgisi issiqlik va yorug‘lik chiqishidir. 5.Ilmiy uslubga xos jihatlar:
A.Fikr aniq mantiqiy izchillik B.Ta’sirchanlik,adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilish
C.Obrazlilik va estetik ta’sir D.Erkinlik,ta’sirchanlik,obrazlilik
Javoblar:1.B 2.D 3.B 4.D 5.A
Uyga vazifa:234-mashq:Adabiyot darsligidan adabiyot nazariyasiga oid matnni toping. Undagi ilmiy uslubga xos vositalarini aniqlang va daftaringizga ko`chiring.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi: MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4 -63
Sana:
Mavzu:Rasmiy uslub
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda rasmiy uslub,uning o’ziga xos jihatlari haqida bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ular,o’zaro hurmat,-mehr-muhabbat ,badiiy adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,matn ustida ishlash,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,tarqatmalar,badiiy asarlar;
Darsning borishi: Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida: a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati; d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nutq uslublari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.234-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Matnni o’qib, qanday nutq uslubiga xos ekanligini ayting.
Buxoro shahar 1-umumiy o`rat ta’lim maktabi direktori
Jalolovga 9-sinf o`quvchisi Kari Salimovda
TUSHUNTIRISH XATI
Men onamning qattiq betobligi tufayli 10 kun davomida darslarga kela olmadim. Qoldirgan darslarimni o`zlashtirib olishga va’da beraman.
Ilova: Onamning kasalligi haqidagi ma’lumotnoma.
(imzo) (K. Salimov)
(Tushuntirish xati yozilgan sana)
2-topshiriq Matnning uslubiy belgilari haqida fikr yuriting..
II.Bilib oling:
Adabiy tilning yozma rasmiy shakliga xos bo`lib, muayyan nutqiy qolip,qat’iy odat tusiga kirib qolgan shakllarga ega bo`lgan nutq uslubi rasmiy uslub sanaladi.
Bu uslub davlat arboblari o`rtasidagidiplamatik munosabatlarda, idora, korxona, muassasalarning rasmiy ish yuritish jarayonlarida, shaxslarning ariza, tilxat, ishonch qog`ozi singari ish yuritish qog`ozlari qo`llaniladi.
235-mashq:Matnnio`qing.Mazmunini so`zlab bering.
236-mashq:Ko`chiring. O`ziga xos uslubiy belgilarning ostiga chizing.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.237-238- 239-mashqlar ustida ishlash:
239-mashq:Namuna asosida sinf o`quvchilari yig`ilishining bayonnomasini yozing.
G`ijduvon tumanidagi 61-IDUMning
9-sinf o`quvchilari yig`ilishining bayonnomasi
2016-yil, 10-may G`ijduvon shahar
Qatnashdilar:
Sinf rahbari: M. Ismoilova va sinf o`quvchilari
Kun tartibi:
Eshitildi:
Yig`ilish qaror qiladi: 1. 2. 3.
Majlis raisi: | / M. Ismoilova
Kotiba : / / M. Atajonova
II.O’yin:”Kim so’zga boy”.Bunda o’quvchilar ilmiy uslub vositalari asosida gaplar tuzishlari talab qilinadi.
III.Nazm gulshani:.
IV.Test sinovi:
Rasmiy uslubda ko`pincha qanday gaplardan foydalaniladi? A. Faqat darak gaplardan. B. Asosan buyruq gaplardan. C. Asosan buyruq va his-hayajon gaplardan. D. Asosan buyruq va darak gaplardan. 2. Ilmiy uslubga xos belgilardan biri noto‘g‘ri bayon qilingan qatomi belgilang. A. Undalmali gaplar, his-hayajonli gaplar deyarli qo’llanmaydi. B. Tilning tasviriy-ta’siriy vositalari ishlatilmaydi. C. Qo’shma gaplardan foydalanilmaydi. D. Main monologik nutq tarzida bo’lib, dialoglar bolmaydi. 3. Qaysi qatorda “yo‘l” so‘zi uchun ko`makchisi ma’nosida qo’llangan? A. Yo‘lga chiqsang, yo’ldoshing bo`lsin. B. Bir yo’li oq, bir yo`li qizil shoyi. C. Yusufjon qiziqning ijodiy yo‘li juda murakkab, rang-barangdir. D. Vatan yo`lida jonni fido qilishga tayyormisiz? 4. Asosan badiiy uslubga xos bo’lgan izn (izn bermoq) so’zining sinonimini toping. A. Ixtiyor. B. Ijozat. C. Erk. D. Nishona. 5. Ish yuritish qog`ozlari qaysi uslubda yoziladi? A.Adabiy uslub B.Publsistik uslub C.Rasmiy uslub D.Badiiy uslub
Javoblar:1.D 2.B 3. 4.B 5.C
Uyga vazifa:240-mashq:Tarjimaiy holingizni yozing. O`ziga xos uslubiy vositalarni aniqlang.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi: MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4 -64
Sana:
Mavzu:Mustahkamlash
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilar egallagan nutq uslublari bo`yicha bilimlarini mustahkamlash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida insoniy tuyg’ular, badiiy adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,matn ustida ishlash,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,tarqatmalar,badiiy asarlar;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida: a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati; d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nutq uslublari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.240-mashq-uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:O`qing. Berilgan matnning qaysi uslubga mansubligini aniqlang. Uslub nutq vaziyatiga muvofiq tanlangan-tanlanmaganligi haqida so`zlang.
2-topshiriq . Nutq uslubini nutq vaziyatigamuvofiq tanlash qanchalik katta ahamiyatga egaligi haqida bahs yuriting.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.3 — 4-5-topshiriqlar ustida ishlas:
3-topshiriq. Ko`chring. Matnning qaysi nutq uslubiga mansubligini va uslubiy xususiyatlarini ayting.
TILXAT
Men, Paxtakor tumanidagi 9-sinf o`quvchisi Ahmadjon Mamajonov, “Gulzor” mahallasida yashovchi Bahrom Safarovning shaxsiy kutubxonasidan 10 kun ichida qaytarish sharti bilan “O`tkan kunlar ” romanini oldim.
(Sana) (imzo) A. Mamajonov
4-topshiriq.Do`stingiz haqida tavsifnoma yozing. Tavsifnoma qanday yozilishi haqida fikr yuriting.
5-topshiriq. Rasm asosida “Men qushlarni sevaman” mavzusida badiiy matn tuzing. Qanday badiiy tasvir vositalaridan foydalanganingizni ayting.
II.O’yin:”Kim so’zga boy”.Bunda o’quvchilar nutq uslub vositalari asosida gaplar tuzishlari talab qilinadi.
III.Nazm gulshani:.
IV.Test sinovi:
Uslubiy bo`yoq, ta ’sirchanlik mavjud bo’lgan so’zlami aniqlang. A. Qizgina, onajon. B. O’quvchi. qushcha. C. Kitobcha, suv. D. To‘g‘ri javob berilmagan. 2.Fikr hissiy-ta’siriy bo`yoq bilan ifodalangan qatomi aniqlang. A. Bu o‘ylardan Sayyoraning boshi g‘ovlab ketdi. B. Ultar malik Asrorqul Haydar otaning qadrdon oshnasi bo`ladi. C. Bolalar behad quvonishib, Yo`lchining bo’yniga osilishdi. D. Men sizga aytsam. Odamning yomoni bo‘lmaydi. 3. Faqat insonlarga nisbatan qo`llanadigan so’zlar qatorini belgilang. A. Dumaloq, urchimoq, g‘ajimoq, chaqirmoq. B. Bekinmoq. tanovvul qilmoq. Ivib ketmoq. C. Ag’anamoq, damlanmoq. bag‘ishlamoq,joylamoq. D. Balandlamoq, tashlamoq, pusmoq, sakillamoq. 4. Ko’plik qo‘shimchasini olmaydigan so ‘z la r qatnashgan qatorni belgilang. A. Siz. kitob, qalam. B. Safar, oqshom. u. olim. C. Quvonch, men, sen. D. Kun, baliq, ishchi, kiyim. 5. Quyidagi matn qaysi uslubga xos? Bo‘yginangdan onang o’rgilsin! Baxtingga tasadduq bo`lay, qizginam! Aspiranturang bittimi? A. Ommabop uslubga. B. So’zlashuv uslubiga. C. Ilmiy uslubga. D. Rasmiy uslubga.
Javoblar:1.A 2.A 3. B 4.C 5.B
Uyga vazifa:6-topshiriq. Maktabingizda bo`lib o`tgan majlis bayonnomasini yozing. Bayonnomaning tuzilish tartibi haqida fikr yuriting.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi: MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4 -65
Sana:
Mavzu:Insho nazariyasi haqida ma’lumot
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda insho nazariyasi,uning o’ziga xos jihatlari haqida bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida o’zaro hurmat,-mehr-muhabbat ,badiiy adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,matn ustida ishlash,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,tarqatmalar,badiiy asarlar;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida: a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati; d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nutq uslublari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.6-topshiriq. — uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1-topshiriq:Insho haqida bilganlaringizni so`zlab bering.
2-topshiriq.Inshoga qanday reja tuziladi? Shu to`g`risida so`zlang.
II.Bilib oling:
Insho arabcha soz bo`lib, “yaratish”, “ijod”, “yozma ish” kabi ma’nolarni bildiradi.
Insho qoralama (xomaki) va oq nusxalardan iborat bo`ladi. Insho yozish uchun sodda va murakkab ko`rinishlarda reja tuzib olinadi.
INSHO REJASI NAMUNALARI:
Sodda reja: “Bunyodkorlik — xalqimizga xos azaliy odat”
Reja:
1.Obodlik ko`ngildan boshlanadi
2.Shahar va qishloqlarimizning qiyofasi tubdan o`zgarmoqda.
3.Barcha bunyodkorlik va obodonlashtirish ishlarining tagida yaxshi niyat va mehnat yotadi.
Murakkab reja: “Farhod — Alisher Navoiy talqinidagi barkamol inson”
Reja:
I Kirish. “Farhod va Shirin” dostoni — Alisher Navoiyning shoh asarlaridan biri sifatida.
II Asosiy qism:
1.Farhod timsoli orqali ilm va hunar o`rganishning ulug`lanishi.
2.Farhod timsolida vafodorlik, sadoqat g`oyalarining ifodalanishi.
3.Farhod timsolida xalqparvarlik, chimakam insoniylikning tarannum etilishi.
4.Farhod – o`z ahdiga sodiq, vafodor yor, jismoniy va aqliy jihatdan barkamol inson.
III Xulosa.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.241-243-mashqlar ustida ishlash:
241-mashq: Quyidagilarni ko`chiring, insho yozayotganingizda ularga e’tibor bering.
242-mashq. Quyidagi sodda reja asosida insho yozishga hozirlaning.
Mavzu: “Mustaqillik – eng ulug` ne’mat”
Reja:
1.Ota-bobolarimizning asriy orzulari ro`yobga chiqdi.
2.Istoqlol bergan baxt.
3.Kelajak – yoshlarniki.
II.O’yin:”Kim so’zga boy”.Bunda o’quvchilar ilmiy uslub vositalari asosida gaplar tuzishlari talab qilinadi.
III.Nazm gulshani:.
Uyga vazifa:243-mashq:Quyida berilgan insho turlari haqida fikrlashing va ulardan keyingi darsda berilgan topshiriqni bajarishda ijodiy foydalaning va yodlang.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi: MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4 -66
Sana:
Mavzu:Insho nazariyasi haqida ma’lumot
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilarda insho nazariyasi,uning o’ziga xos jihatlari haqida bilim va tushunchalar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida o’zaro hurmat,-mehr-muhabbat ,badiiy adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashini takomillashtirish,nazariy bilimlarni kengaytirish,fikrlash salohiyatini o’stirish.
Darsning turi;noan’anaviy;
Darsnning uslubi:suhbat,mashqlar tahlili,qiyoslash,matn ustida ishlash,o’yin;
Darsning jihozi:Nutq uslublari haqida ko’rgazma,tarqatmalar,badiiy asarlar;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida: a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati; d) o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nutq uslublari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.243-mashq. — uyga vazifalar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.244-mashq. Matnni o`qing. Siz ham “Mening Vatanim” mavzusida insho yozish haqida o`ylab ko`ring.
II.Bilib oling:
Insho arabcha soz bo`lib, “yaratish”, “ijod”, “yozma ish” kabi ma’nolarni bildiradi.
Insho qoralama (xomaki) va oq nusxalardan iborat bo`ladi. Insho yozish uchun sodda va murakkab ko`rinishlarda reja tuzib olinadi.
245-mashq. 3 guruhga bo`lining. Quyidagi mavzular bo`yicha reja tuzingva insho yozishga tayyorlaning.
Hunar – zar, hunardan rizqing unar.
Ilm baxt keltirar.
O`zbekiston – kelajagi buyuk davlat.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.246-247-248-mashqlar ustida ishlash:
246-mashq: Quyidagi qolip asosida ”Men nechun sevaman O`zbekistonni ?”, ”Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q” mavzulari bo`yicha murakkab reja tuzing.
Reja:
Kirish.______________________________________________________________________________
Asosiy qism.
1._________________________________________________________________________________2._________________________________________________________________________________
3._________________________________________________________________________________
Xulosa.
247-mashq. Matnni o`qing. ”Ilm – insoniyat qudrati” mavzusi uchun epigraf tanlang.
248-mashq. Matnni o`qing, undan olgan taassurotlaringiz asosida ”Ona qishlog`im (shahrim)” mavzusida insho yozish uchun reja tuzing, materiallar to`plang.
II.O’yin:”Kim so’zga boy”.Bunda o’quvchilar ilmiy uslub vositalari asosida gaplar tuzishlari talab qilinadi.
III.Nazm gulshani:.
Uyga vazifa:249-mashq:Tohir Malikning “Alvido, bolalik…” qissasidan olingan parchani o`qing. Uning mazmuni haqida suhbatlashing, so`ng shu mavzuda insho yozishga tayyorgarlik ko`ring..
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi: MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-67
Sana: Darsning mavzusi:8-nazorat ishi .Test sinovi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-II chorakda o’tilgan mavzular bo’yicha o’quvchilar bilimini test sinovi orqali sinash va o’quvchilar olgan bilimlarini baholash; b)tarbiyaviy-o’quvchilarning bilim olishga bo’lgan qiziqishini oshirish; d)rivojlantiruvchi-II chorakda olgan bilimlarn takomillashtirish va o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish. Darsning turi:yozma ish; Darsning uslubi:suhbat,test sinovi,tahlil; Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,test tarqatmalari. Darsning borishi: Tashkiliy ishlar: Darsning chaqiriq bosqichida: a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)nazorat ish daftarlarini tarqatish; d)o’quvchilarning diqqatini darsga jalb qilish. Darsning mohiyatini anglash bosqichida: I.7-nazorat ishining mazmun-mohiyati asosida suhbat: 4-nazorat ishi –Test sinovi.II chorakda o’tilgan mavzular asosida o’quvchilar bilimi sinaladi va bilim,ko’nikma,malakalar tahlil qilinadi,test sinovi 20 ta savoldan iborat bolib,har bir test sinovida 4 ta javob berilgan,A,B,C,D-faqat bitr to’g’ri javobni belgilash talab qilinadi.
II.Test tarqatmalarini tarqatish. Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Test sinovini o’tkazish va o’quvchilarning yozma nazorat ishini kuzatish,kerakli tushuncha,ko’rsatkichlar berib borish. II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish va o’quvchilarning bajargan test sinovlarini tekshirib,baholash
III.Test natijalarini izohlash va yol qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qilib,to’g’ti javoblar bilan qiyoslash. Ta’til topshiriqlari:1.II chorakda o’tilgan mavzularni takrorlash; 2.She’rlar yod olish. 3.Badiiy asarlar o’qib kelish na mutolaa qilish.
Ko`rildi: MO`IBDO`: Norova N
Ona tili 9-sinf 4-68
Sana :
Mavzu: Yakuniy dars va yozgi topshiriqlar Darsning maqsadi: a) ta`limiy- Yil davomida olingan bkmlarni xulosalash , yozgi topshiriqlar berish; b) tarbiyaviy- o`quvchilar qalbida ona-Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash; d) rivojlantiruvchi- og`zaki va yozma nutqni o`stirish Dars tipi: Suhbat Dars turi: O`quvchilar bilimlarini mustahkamlash. Dars usuli: Induktiv Dars manbai: Darslik Dars jihozi: Mavzuga oid ko`rgazma Dars metodi: Savol-javob Dars shiori: Chiroyli yozuv ham bir san`at Darsning borishi:
I.Tashkiliy qism. a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)nazorat ish daftarlarini tarqatish; d)o’quvchilarning diqqatini darsga jalb qilish. II.Asosiy qism. Hurmatli o`quvchilar, siz bilan biz 9-sinfda “Sintaksis”bo`limining bir qismi-sodda gap sintaksisi – bo`limini o`qib o`rgandik. Yil davomida egallagan bilim ko`nikma malakalarimiz bizga akademik litsey va kasb hunar kollejlarida kirish testlarini ishlashda yordam beradi. Shu uchun yozgi ta`tilda maroqli dam olish bilan birga yil davomida egallagan bilim ko`nikma malakalarimizni takrorlab bo`rishimiz kerak bo`ladi.Shularni hisobga olgan holda sizlarga yozgi ta`tilda bajarish uchun quyidagi topshiriqlarni bermoqchiman.O`ylaymanki, siz bu vazifalarni,albatta , bajarasiz. Mustaqil o`qish uchun “Alpomish” dostoni A .Qodiriy. “Mehrobdan chayon” romani Oybek . “Qutlug` qon” romani O .Yoqubov “Ulug`bek xazinasi”romani Shekspir “Romeo va Julyetta” asari A .S. Pushkin. “Kapitan qizi” asari Ch .Aytmatov “Asrga tatigulik kun” romani Mustaqil yodlash uchun A . Oripov “Bahor”, “Sarob”, “Genetika”, “Bahor kunlarida..” Furqat “Musaddas” Ogahiy “Ustina” radifli g`azali
Mustaqil yozish uchun Insho mavzulari: “Yoshlarga e`tibor-kelajakka poydevor” “O`zbekiston –kelajagi buyuk davlat” “Qatra suvda hayot jilosi” “Onajonim tabiat” “O`zbekiston- imkoniyatlar yurti”
YOZGI TA`TILINGIZ MAROQLI O`TSIN,
AZIZ O`QUVCHILAR
