1-9 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:N.B.Rabg’uziy”Qisasi Rabg’uziy”asari
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-“Qisasi Rabg’uziy”asari yuzasidan o’quvchilarga ma’lumot berish va asardan keltirilgan parcha”Rasul alayhissalom vafoti so’zlari”matni ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-adolat,haqiqat,tenglik,imon-e’tiqod tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning islom dini,olam va odamning yaratilishi ,ulug’ Anbiyolar,imon-e’tiqod yuzasidan tushuncha va fikrlarini kengaytirish.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:matn ustida ishlash,asar tahlili,bahs;
Darsning jihozi:”Qisasi Rabg’uziy”asari,tarqatmalar,”Sharq hikoyatlari va rivoyatlari ”kitobi.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb .
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Nosiriddin Burxoniddin Rabg’uziy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Qissasi Rabg’uziy”asarining yaratilishi va asarning g’oyaviy olami haqida so’zlang.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Qisasi Rabg’ziy”asari sharq adabiyotida “Qisas ul-anbiyoyi turkiy”nomi bilan ham mashhur bo’lgan.Adib o’zigacha yaratilgan payg’ambarlar haqidagi qissalarni puxta o’rgandi,ularning yutuqlarini umumlashtirdi,rivojlanntirdi.Ikkinchidan,salaflari yo’lqo’gan kamchiliklarni tuzatdi.Xato va kamchiliklarga barham berdi.Uchinchidan,oldingi nabiylar qissalari arab va fors tillarida yozilgan bo’lsa,Rabg’uziy qissalari turkiy tilda bitilib,turkiyzabon xalqlarning bebaho ma’naviy mulkiga aylandi.
Qissalar turlicha bo’lsa-da,ularni bir zot siymosi-Muhammad alayhissalom siymosi birlashtirib turadi.Bu asar buyuk ibrat va insonga taskin,umid bag’ishlovchi mo’tabar manbadir.Qolaversa, asarda ayrim qissalar boshlanishida o’zbekcha va arabcha she’rlar uchraydi.Bu uning nozikta’b zullisonayn shoir bo’lganligidan darak beradi.
II.”Qisasi Rabg’uziy ”asaridan berilgan “Rasul alayhissalom vafoti so’zlari”matni ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asardan berilgan parcha yuzasidan savol-javob:1.Ukosha Muhammad alayhissalomdan nimani talab qildi?2.Muhammad alayhissalom bu vaziyatda qanday yo’I tutdi? 3.Ukoshaning asli niyati nima edi?
4.Sahobalar Muhammad alayhissalomga qanday ta’rif va tavsiflar berdilar?
5.Rasul alayhissalomning Jon berish paytidagi ruhiy holatlari,yaqinlari va sahobalarining iztirobi asarda qay tarzda berilgan?
6.Rasul alayhissalomning o’z ummatlariga bo’lgan mehribonliklarini izohlang.
II.”Qisasi Rabg’uziy ”asarining to’liq nashri ustida ishlash va undagi hikoyatlarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.III.Test sinovi:
1.”Qisasi Rabg’ziy” qissalarni qaysi siymo o’zaro birlashtiradi?
A.Muso payg’ambar B.Muhammad alayhissalom
C.Odam Ato D.Momo havo
2.Odamato va Momohavo nima uchun jannatlan quvildilar?
A.Bug’doy mojarosi tufayli B.Shayton vasvasiga uchdilar
C.Dunyoda yashab,nom qozonishlarini istashgani uchun
D.Taqdirlarida shu bitilgani uchun
3.Ukosha nega Muhammad Alayhissalom egnini yalang’och ko’rishni istadi?
A.Payg’ambarlik muhrini ko’risn uchun B.Qamchi bilan urish uchun
C.Barchaning yonida izza qilish uchun D.Atrofdagilar shunin talab qilgani uchun
4.Sahobalar kim?
A.Muhammad alayhissalomning qarindoshlari
B.Muhammad paygambar bilan suhbatda bo’lgan,uni yaqindan bilgan kishilar
C.Payg’ambarni tanimagan va bilmagan kishilar
D.Had is yig’uvchilar
5.Muhammad alayhissalom Azroildan nimani iltimos qildi?
A.Ummatlariga mehribonlik ko’rsatishni
B.Jon bermoqligini oson qilishni
C.Yaqinlarining diydorini yana bir bor ko’rishni
D.Ummatlarining jonini qattiq og’ritmasdan olishni va ummatlarining jon berishidagi azoblarni unga yuklashni
JAVOBLAR:1.B 2.A 3.A 4.C 5.D
Uyga vazifa:”Qisasi rabg”uzuy ”asari matni ustida ishlash va asarning to’liq nashrini o’qish
Oquvchilar bilimini baholash.
1- 10 ADABIYOT 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:”QISASI RABG’UZIY “ASARI TAHLILI
DARSNING MAQSADI:a)ta’limiy-“Qisasi Rabg’uziy” asarini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,matn ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-hikoyalarda ilgari surilgan pok insoniy tuyg’larni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:matn ustida ishlash,asar tahlili,bahs,hikoyalarni qiyoslash;
Darsning jihozi: “Qisasi Rabg’uziy”asari,tarqatmalar,darslik.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.”Qisasi Rabg’uziy” asaridan berilgan”Rasul alayhissalom vafoti so’zlari”hikoyati yuzasidan bahs;
2.Asarning bugungi kundagi ahamiyati:asarning to’liq nashridan hikoyatlarga tayanib tahlil;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:I.”Qisasi Rabguziy”asaridan berilgan parcha asosida asar matnini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:“Bugun diningizni sizlarga mukammal qilib berdim va tamom qilib berdim sizlarga ne’matimni va to’g’ri yo’l ko’rsatadigan din bo’lsin uchun islomni sizga ravo ko’rdim”-Islom dini insonni ruhan va qalban poklaydi.Muhammad alayhissalom ushbu da’vatlari bilan ummatlarini poklikka chorlaydilar,islom dinining mohiyatini anglashga chorlaydilar.Lekin bugungi kunda islom dinini niqob qilib olgan ayrim kimsalar islom dinining pok olamini o’zlarining nopok hatti-harakatlari bilan bulg’amoqdalar.Islom dinining maqsadi :inson qalbini poklantirish.
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.Hikoyalardan o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.
Darsning mustahkamlash bosqihida:
I.”Qisasi Rabg’uziy”berilgan parca haqida maqolasini o’qish,asar yuzasidan fikrlarni bayon qilish;
“Din azaldaninson ma’naviyatining tarkibiy qismi sifatida odamzodning yuksak ideallari ,haq va haqiqat ,insof va adolat to’g’risidagi orzu-armonlarini o’zida mujassam etgan ,ularni barqaror qoidalar shaklida mustahkamlab kelayotgan g’oya va qarashlarning yaxlit bir tizimidir”-“Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch”asaridan keltirilgan Prezidentimizning bu fikri asar haqidagi xulosamizning umumiy ko’rinishidir.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Uyga vazifa:
O’quvchilar bilimini baholash.
1-11 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:Alisher Navoiy hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-Alisher Navoiy hayoti va ijodi haqidagi bilimlarni takomilllashtirish;
b)tarbiyaviy-adabiyotga,she’riyatga va shoir ijodiga buyuk hurmat,ehtirom va qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini boyitish.
Datsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,B.B.B. ,matn ustida ishlash,nazm gulshani;
Darsning jihozi:darslik,Alisher Navoiy asarlari,Shoir siymosi va tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Lutfiy merosi va nazariy bilimlar yuzasidan savol-javob;
2.Lutfiy g’azallari vatuyuqlaridan yod so’rash;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Nazm gulshani:Alisher Navoiy ijodidan yod aytish.
II.Siz Alsher Navoiy hayoti vaIjodiy merosi haqida nimalarni ayta olasiz.
III.Alisher Navoiy 1441-yil 9-fevralda Xuroson davlatining poytaxti Hirot shahrida dunyoga keldi,maktabda o’qib yurgan kezlaridanoq Frididdin Attorning “Mantiq yt-tayr”asarini sevib oqigan,”Lison ut-tayr”asarida”…men “Mantiq ut-tayr ”matnini to’liq yod olgan edim” ,-deb yozgan edi.Siyosiy vaziyatlar tufayli ular oilasi Mashhadga ko’chib keladi.
1466-1469-yillarda shoir Samarqand madrasalarida tahsil oladi.1469-til do’sti Hirot taxtini egallagach,u yurtiga qaytib,bir necha yil saroyda oily martabalarda ishladi.Husayn Boyqaro unga “Muqarrabi shohiy”(shohning eng yaqin kishisi) martabasinin bergan edi.
1483-1485-yillarda shoirning mashhur “Xamsa ”asari yaratildi.Umrining so’nggi on yilida juda ko’p badiiy ,ilmiy,tarixiy asarlar yaratdi.”Tarixi Muluki Ajam”,”Mezon ul-avzon”,”Majolis un-nafois”,”Lison ut-tayr” …
Adib 1501 yil 3-yanvarda Hirotda vafot etdi…
Datsning mustahkamlash bosqichida:
I.A.Navoiy haqida berilgan adabiy maqola tahlili.
II.Alisher navoiyning lirik merosi:
Navoiyning ilk devoni 1465-1466 –yillarda uning muxlislari tomonidan”Ilk devon”nomi bilan chiqariladi,1472-1476-yillarda Husayn Boyqaro iltimosi bilan “Badoyi’ ul-bidoya”ni tuzdi.1486-yilda”Navodir un-bihoya”devonini yozdi.!493 yil forsiy devoni “Devoni Foniy”ni yaratdi.(554 ta g’azal)
1491-1499-yillarda”Xazoyin ul-maoniy” (“Chor devon”)-turkiy devonini tuzdi:
1.”G’aroyib us –sig’ar”-“Bolalik g’aroyibliklari”
2.”Navodir ush-shabob”-”Yigitlik nodirliklari”
3.”Badoye’ ul-vasat”-“Orta yosh yangiliklari”
4.”Favoyid ul-kibar”-“Qari;lik foydalari”
Devonda 16 ta lirik janrda:har bir devonda 650 ta g’azal,jami 2600 ta g’azal keltirilgan.
III.Test sinovi:
1.Alisher Navoiy yoshligida yod olgan asar
A.”lson ut-tayr” B.”Mantiq ut-tayr” C.”Gul vaNavro’z” D”Guliston”
2.Boyqaro Navoiyga qanday ta’rif bergan?
A,Muqarrabi shohiy B.Mavlono C.Eshik og’asi D.Ulug’ ustod
3.”Xamsa ”dostoni nechanchi yillarda yaratildi?
A.1482-86y B.1483-87y C1483-85y D.1484-88y
4.H.Boyqaro iltimosi bilan yozilgan devon
A.”Badoyi’ ul-bidoya” B”Ilk Devon” C.”Navodir un- nihoya” D.”G’aoyib us-sig’ar”
5.Navoiyning forsiy devoni
A.”Chor devon” B.”Devoni Foniy” C.”Navodir ush-shabob” D.”Ilk Devon”
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.A 5.B
Uyga vazifa :Alisher Navoiyning lirik merosini o’rganish va ijodidan yod olib kelish.
Oquvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: M.Turdiyev
1-12 ADABIYOT 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:Xamsa va xamsachilik an’anasi
DARSNING MAQSADI:a)ta’limiy-o’quvchilarda “Xamsa”yaratilishi tarixi va xamsachilik an’anasi haqidagi bilim,ko’nikma va tushunchalarni berish;
b)tarbiyaviy-milliy qadriyatlar va an’analarga hurmat ,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,merosni qadrlash tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning tiri:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,qiyoslash,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:Alisher Navoiy siymosi,”Xamsa”asari,ilmiy adabiyot,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Alisher Navoiy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Shoir asarlari,mavzusi,”Xamsa”va xamsachilik an’anasi haqida nimalar ayta olasiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Xamsa” yozishni ozarbayjonlik ulug’ shoir Nizomiy Ganjaviy boshlab bergan.1173-1201 yillarda “Panj ganj ”yaratiladi.”Mahzan ul-asror”,”Xusrav va Shirin”,”Layli va Majnun”,”Haft paykar”,”Iskandarnoma”dostonlaridan iborat,
Nizomiydan yuz yil o’tgach, shahrisabzlik turkiy xalqlar avlodidan bo’lgan Xusrav Dehlaviy 1253-1325-yillarda “Xamsa”sini yozdi. Bu asar”Matla’ ul- anvor”,”Shirin va Xusrav”,”Majnun va Layli”,”Hasht bihisht”,”Oyinayi Iskandariy”dostonlaridan iborat.
“Xamsa ”yaratishning quyidagi shrtlari mavjud:a)besh dostondan tashkil topmog’I;b)birinchi doston,albatta,pand-nasihat ruhidagi ta’limiy-axloqiy,falsafiy bo’lmog’I’d)ikkinchi doston Xisrav va shirin munosabatlariga bag’ishlanmog’I,e)uchinchi doston Layli va Majnun muhabbatini mavzu qilib olmog’I;f)to’rtinchi doston shoh Bahrom va beshinchi doston Iskandar haqida yozilmog’i lozim.
II.”Xamsa”va xamsachilik an’anasi haqidagi ma’lumotlarni darslik va qo’shimcha adabiyotlardan o’qib,o’quvchilar bilimi va tushunchalarini boyitish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Alisher Navoiy “Xamsa”si haqida va boshqa dostonlar bilan qiyoslash:
Dehlaviydan qariyb 200 yil o’tib,ikki buyuk xamnavis maydonga chiqdi.Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiy.Jomiy “Xamsa”si 7 dostondan iborat,”Haft avrang”deb nomlanadi.”Tuhfatul- ahror”,”Sabhatul abror”,”Yusuf va Zulayxo”,”Layli va Majnun”,”Xiradnomayi Iskandariy”,”Silsilat uz-zahab”,”Salomon va Absol”
Alisher Navoiy asarining ahamiyatlisi shundaki ,u turkiy tilda yozilgan birinchi “Xamsa”dir.”Hayrat ul-abror” ,”Farhod va Shirin”,”Layli va Majnun”,”Sab’ai sayyor”,”Saddi Iskandariy”dostonlaridan iborat.
Gar nuktalari olamni tutdi,
G’avg’olari ins-u jinsni tutdi.
Chun forsiy erdi nukta shavqi,
Ozroq rdi andi turk zavqi,-
Deb shoir “”Xamsa “yozish sababini yozadi.
II.”Xamsa”haqidagi darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.
III.Test sinovi:
1.Nizomiy Ganjaviy o’z asarini necha yil davomida yozgan?
A.25 B.28 C.30 D.18
2.Xusrav Dehlaviy “Xamsa”sidagi birinchi doston qanday ataladi?
A.”Matla’ ui-anvor” B.”Mahzan ul-asror” C”Xusrav va shirin’’ D.”Hasht bihisht”
3.Abdurahmon Jomiy “Xamsa”si qanday ataladi?
A.”Xamsa” B.”Haft avrang” C.”Panj ganj” D.”Haft paykar”
4.Gar nuktalari olamni tutdi,
G’avg’olari ins-u jinsni tutdi.- Navoiyning qaysi asaridan olingan?
A.”Farhod va Shirin” B.”Layli va Majnun” C.”Saddi iskandariy” D.”Sab’ai sayyor”
5,Alisher Navoiy”Xamsa”si hajmi?
A.51 ming misra B.64 ming misra C.52 ming misra D.50 ming misra
Javoblar:1.B 2.A 3.B 4.B 5.A
Uy ishi:””Farhod va Shirin” dostonining to’liq nashrini o’qish;
O’quvchilar bilimini baholash.
1-13 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:Alisher Navoiyning”Farhod va Shirin ”dostoni matni ustida ishlash
Darsning maqsadi: a)ta’limiy-asar haqidagi bilimlarni kengaytirish,asardan berilgan parchalarni o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlili qilish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan mehr-muhabbat,ilm va hunar egallash,sof ilohiy tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilar dunyoqarashi ,fikrlash salohiyati,matn ustida ishlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,asar tahlili,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik.tarqatmalar,”Farhodva Shirin ”dostoni.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
Aqliy hujum:
1.Shoir nima uchun “Farhod va Shirin ”ni “shavq dostoni ” deb aaydi?
2.Bu asarning boshqa dostonlardan farqi nimada?
3.Shoir Farhodning tug’ilishini qanday o’xshatishlar bilan beradi?
4.“Yuzinda ishq asrori yozilg’an,Ichinda dard ta’vizi qozilg’an”misralarida Farhodga xos qaysi jihatlar ifoda etilgan?
5.Farhod ismiga oid so’zlarni izohlang.
6.Farhodning tahsil olish jarayoni haqida gapiring.
Darsning mohiyatini anglash bosqichda:
I.Asardan berilgan parcha ustida ishlash,matnni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Farhpd Chin hoqonining intizor kutgan o’g’li.Otasi bu orzusi yo’lida xalqiga saxovat ko’rsatadi.Olloh unga o’g’il ato etgach,unga yaxshi niyat bilan “Farhod” deb ism qo’yadi:
…Qo’yib yuz himmat-u iqboli davlat,
Hamul far soyasidin tpdi ziynat,-ya’ni
“far” soyasida unga himmat,iqbol,davlat yor bo’lsin.Lekin taqdir unga ismi ila:
Firoq-u rashk-u hajr-u oh ila dard,
Biror harf ibtidodin aylabon fard,-ya’ni firoq.rashk,hajr,oh va dardni yubordi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri asosida asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,voqealar rivoji asosida asar yuzasidan qo’shimch ma’lumot va bilimlarni berish.
Farhod yigit yoshiga yetdi.Lekin tug’ma ishq ta’sirida u doim g’amgin yurar edi.Buning sababini utushuntirib berolmas edi.Otasi to’rt faslga mos to’rt qasr qurdirdi.Shu orada Boniydan me’morchilikni,Moniydan naqqoshlikni,Qorandan tosh yo’nishni o’rgandi.Lekin undagi dard ketmadi:
Biravkim zor yig’lab-yig’lab ul zor,
Topib ko’ngli el ozoridin ozor.
II.Test sinovi:
1.Farhod taqdirida bitilgan 4-taqdir
A.Hajr B.Oh C.Dard D.Rashk
2.Farhod naqqoshlikni kimdan o’rgandi?
A.Qoran B.Boniy C.Moniy D.Mulkoro
3.Farhod Suqrot bilan nechanchi manzilda uchrashadi?
Birinchi B.To`rtinchi C.Ikkinchi D.Uchinchi
4.Chin xoqoni kimni qasr qurilishiga ma’mur etb tayinladi?
A.Mulkoro B.Boniy C.Moniy D.Qoran
5.Farhod qaysi manzilda Ahriman devni yengadi:
A.Birinchi B.Uchinchi C.Ikkinchi D.To’rtinchi
Javoblar:1.B 2.C 3.B 4.A 5.C
Uy ishi:Doston matni ustida ishlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
1-14 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:Alisher Navoiyning”Farhod va Shirin ”dostoni matni ustida ishlash
Darsning maqsadi: a)ta’limiy-asar haqidagi bilimlarni kengaytirish,asardan berilgan parchalarni o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlili qilish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan mehr-muhabbat,ilm va hunar egallash,sof ilohiy tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilar dunyoqarashi ,fikrlash salohiyati,matn ustida ishlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,asar tahlili,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik.tarqatmalar,”Farhodva Shirin ”dostoni.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
Aqliy hujum:
1.Shoir nima uchun “Farhod va Shirin ”ni “shavq dostoni ” deb aaydi?
2.Bu asarning boshqa dostonlardan farqi nimada?
3.Shoir Farhodning tug’ilishini qanday o’xshatishlar bilan beradi?
4.“Yuzinda ishq asrori yozilg’an,Ichinda dard ta’vizi qozilg’an”misralarida Farhodga xos qaysi jihatlar ifoda etilgan?
5.Farhod ismiga oid so’zlarni izohlang.
6.Farhodning tahsil olish jarayoni haqida gapiring.
Darsning mohiyatini anglash bosqichda:
I.Asardan berilgan parcha ustida ishlash,matnni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Farhpd Chin hoqonining intizor kutgan o’g’li.Otasi bu orzusi yo’lida xalqiga saxovat ko’rsatadi.Olloh unga o’g’il ato etgach,unga yaxshi niyat bilan “Farhod” deb ism qo’yadi:
…Qo’yib yuz himmat-u iqboli davlat,
Hamul far soyasidin tpdi ziynat,-ya’ni
“far” soyasida unga himmat,iqbol,davlat yor bo’lsin.Lekin taqdir unga ismi ila:
Firoq-u rashk-u hajr-u oh ila dard,
Biror harf ibtidodin aylabon fard,-ya’ni firoq.rashk,hajr,oh va dardni yubordi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri asosida asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,voqealar rivoji asosida asar yuzasidan qo’shimch ma’lumot va bilimlarni berish.
Farhod yigit yoshiga yetdi.Lekin tug’ma ishq ta’sirida u doim g’amgin yurar edi.Buning sababini utushuntirib berolmas edi.Otasi to’rt faslga mos to’rt qasr qurdirdi.Shu orada Boniydan me’morchilikni,Moniydan naqqoshlikni,Qorandan tosh yo’nishni o’rgandi.Lekin undagi dard ketmadi:
Biravkim zor yig’lab-yig’lab ul zor,
Topib ko’ngli el ozoridin ozor.
Uy ishi:Doston matni ustida ishlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
1-15 ADABIYOT 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:”Farhod va Shirin”dostononining badiiy xususiyatlari
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-“Farhod va Shirin”dostoni matni ustida ishlash,asarnimg badiiy xususiyatlari haqida tushuncha berish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan komillik,oliyjanoblik,insoniylik tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi-asar yuzasidan o’quvchilar dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,asar matni ustida ishlash;
Darsning jihozi:tarqatmalar,”Farhod va Shirin”dostoni,asarda ishlangan minnnatyuralar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida o’tilgan mavsuni mustahkamlash;
2.Darslikda berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlASH.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Darslikda berilgan parchalardan matnlarni ifodali o’qib,asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
“Farhod va Shirin”dostoni ham g’oyaviy,ham badiiy jihatdan yetuk va mukammal asardir,Unda shoirning ijodkorligi bilan birga so’z boyligi,badiiy vositalardan o’rinli foydalana olishi yaqqol namoyon bo’ladi.
Harimi iffat ichra shoh ul ermish,
Sipehri ismat uzra moh ul ermish.
Iffat haramining shohi,tiniq osmonning yulduzi ,deya Alisher Navoiy Shirin visoliga ta’rif berar ekan,bu tavsiflar bilan u uning qalbidagi ilohiy,pok muhabbatga ishora qiladi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Darslikda berilgan “Xusrav va Farhod bahsi”haqidagi parchni o’qib,tahlili qilish:
Dedi-“Qaydinsen,ey majnuni gumrah?”
Dedi-“Majnun vatandin qayda ogah?”
Dedi-“nedur sanga olam pasha?”
Dedi-“Ishq ichra majnunliq hamesha”.
Asarning mana shu o’rnida Farhodning javoblari orqali Navoiy ilohiy isq,inson qalbini poklash,komil inson…tushunchalariga keng izoh beradi.bahslardagi tashbihlar,so’z o’yinlari ,qahramonlar taqdiridagi ziddiyatlar asar badiiyligi bilan birga ta’sirchanligi,voqealarning keskin o’zgarishiga ham ta’sir qiladi…
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Farho to’rtinchi manzilda kim bilan uchrashadi?
A.Arastu B.Suqrot C.Shopur D.Mulkoro
2.Farhod sirli ko’zguda nimani ko’radi?
A.Arman yurtini B.Yo’l azobini
C.Tog’dan ariq qaziyotgan odamlar,o’zining ariq qaziyotgani va Shirinni
D.Xusravning Arman yurtiga yurishini
3.Shirinning Arman yurtidan ekanligini kim aytadi?
A.Shopur B.Mulkoro C.Bahrom D.Qoran
Uy ishi:Asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Turdiyev M
1-16ADABIYOT 9-SINF
DARSNING MAVZUSI:”Farhod va Shirin”dostononining badiiy xususiyatlari
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-“Farhod va Shirin”dostoni matni ustida ishlash,asarnimg badiiy xususiyatlari haqida tushuncha berish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan komillik,oliyjanoblik,insoniylik tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi-asar yuzasidan o’quvchilar dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,asar matni ustida ishlash;
Darsning jihozi:tarqatmalar,”Farhod va Shirin”dostoni,asarda ishlangan minnnatyuralar
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida o’tilgan mavsuni mustahkamlash;
2.Darslikda berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlASH.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Darslikda berilgan parchalardan matnlarni ifodali o’qib,asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
“Farhod va Shirin”dostoni ham g’oyaviy,ham badiiy jihatdan yetuk va mukammal asardir,Unda shoirning ijodkorligi bilan birga so’z boyligi,badiiy vositalardan o’rinli foydalana olishi yaqqol namoyon bo’ladi.
Harimi iffat ichra shoh ul ermish,
Sipehri ismat uzra moh ul ermish.
Iffat haramining shohi,tiniq osmonning yulduzi ,deya Alisher Navoiy Shirin visoliga ta’rif berar ekan,bu tavsiflar bilan u uning qalbidagi ilohiy,pok muhabbatga ishora qiladi.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Darslikda berilgan “Xusrav va Farhod bahsi”haqidagi parchni o’qib,tahlili qilish:
Dedi-“Qaydinsen,ey majnuni gumrah?”
Dedi-“Majnun vatandin qayda ogah?”
Dedi-“nedur sanga olam pasha?”
Dedi-“Ishq ichra majnunliq hamesha”.
Asarning mana shu o’rnida Farhodning javoblari orqali Navoiy ilohiy isq,inson qalbini poklash,komil inson…tushunchalariga keng izoh beradi.bahslardagi tashbihlar,so’z o’yinlari ,qahramonlar taqdiridagi ziddiyatlar asar badiiyligi bilan birga ta’sirchanligi,voqealarning keskin o’zgarishiga ham ta’sir qiladi…
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Farho to’rtinchi manzilda kim bilan uchrashadi?
A.Arastu B.Suqrot C.Shopur D.Mulkoro
2.Farhod sirli ko’zguda nimani ko’radi?
A.Arman yurtini B.Yo’l azobini
C.Tog’dan ari qaziyotgan odamlar,o’zining ariq qaziyotgani va Shirinni
D.Xusravning Arman yurtiga yurishini
3.Shirinning Arman yurtidan ekanligini kim aytadi?
A.Shopur B.Mulkoro C.Bahrom D.Qoran
4.Arman xalqi qaysi ariqdan suv yo’li ochayotgan edilar?
A.Ayn ul-hayot B.Bahr un-najot C.Yunon arig’I D.Ajam
5.Xusrav Parviz qaysi shaharlarda hukmron edi?
AArman B.Chin C.Ajam va Arab D.Yunoniston va Arab
Uy ishi:Asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish
O’quvchilar bilimini baholash.
1-17 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi: Farhod- komil inson timsoli
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-Farhod timsolidagi komillikka xos fazilatlarni asar matniga tayanib tahlil qilish,asr haqidagi bilimlarni kengaytirish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan komillik tuyg’ularini o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarahi,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turu:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,asar tahlili,tavsif berish,qiyoslash;
Darsning jihozi:darslik,”Farhod va Shirin ”dostoni.tarqatmalar,minnatyuralar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida asar yuzasidan savol-javob o’tkazish;
2.Asar qahramonlariga tavsif(Shopur,Mehnbonu,Xusrav,Sheruya…)
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri asosida bahs-munozara:
1.Farhod o’limidan so’ng Shirin qanday tushkunlikka tushdi?
2.Xusrav qanday yo’l bilan Shiringa erishishni ko’zladi?
3.Mehnbonu va Shirinnning Xusrav taklifiga ko’nish sababini izohlang.
4.Sheruya va Xusrav…va Shirin munosabatlarini izohlang.
5.Shirin Sheruyaga qanday talablar qo’yadi?
6.Shirinning o’limini shoir qanday tasvirlaydi?
7.Asar oxiridagi voqealarni sharhlang.(Bahrom va Sopur asosida)
II.Asar matni ustida ishlash:
Turgandan fahm etib umri baqosin,
Sovug’ oh urdi yod aylab atosin
Anosi ham ko’zi oldig’a keldi,
Ko’zidin ikki qonlig’ rud ochildi.
Farhod Shirin o’limi haqidagi “xabar”ni eshitib,oh-u fig’on chekdi.Borliqdagi barcha narsalar bilan vidolashgach,yaqinlari-ota-onasi bilan vidolashdi.navoiy buo’rinda farhodga xos jihatlarni ifodalashi bilan birga ,inson uchun eng yaqin insonlar,avvalo,ota-ona ekanligini,qiyin vaziyatlarda,avvalo,ularni yod etajagiga ishora qiladi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri ustida ishlash
“Farhod va Shirin”dostonida shoir asar mazmunini,har bir fikrni go’zal badiiyat qobig’ida berishga intiladi.Buni Farhod timsoli misolida ham ko’rish mumkin.”…Yangi oy yo’qki,mehri olamoroy”,-ya’ni Farhodni olamni yorituvchi quyosh,deb ta’riflashida ham shoir uning komillik sifatlariga ishora qiladi,uning qalbida ham,yuzida ham ilohiy ishq sezimlarini tasvirlaydi
Ichinda dard ta’vizi qozilg’an,-
Bu misralarda Farhod ishq bilan tug’ilganini va bu ishq otashdek insonning butun borlig’ini yondiradi.
Hunarni asrabon natgumdur oxir,
Olib tufroqqami ketgumdur oxir,-
Farhodning bu so’zlari orqali shoir komillikning sirlaridan yana biri-mehnatsevarlik deya,asarni yana “Mehnatnoma”deb ham ataydi.Farhoddagi ishq,vafo,aql-idrok,mehnatsevarlik,sabr-qanoat,mashaqqatlarnin yangish…komillikninig tub ildizlari sanaladi…
II,Asar matniga tayanib,farhod timsoliga tavsif berish.
III.Test sinovi:
1.Shabistonida tug’di yangi biro y,
Yangi oy yo’qki,mehri olamoroy,-qanday san’at qo’llanilgan?
A.Istiora B.Tazod C.Irsoli masal D.Jonlashtirish
2.Ochildi bog’ida bir otashin vard…
Misradagi “vard ” so’zini izohlang.
A.Bulbul B.Atirgul C.Gul D.G’uncha
3.Arab alifbosi harflari,yozuvi asosida o’ziga xos tashbih yaratish san’ati
a.Istiora B.Tanosub C.Kitobat D.Tashbih
4.Farhod ismiga bitilgan 5-taqdir nima ?
Oh B.Hajr C.Diydor D.Dard
5.Xusravning “Dilbaringning de sifotin” degan savoliga farhod qanday javob beradi?
A.Tildan rashk qilib,otin tutmayman.
B.Sendek insonlar uning ismini aytishga loyiq emas.
C.Uning ismi yuragimga g’avg’o solur
D.Ushbu ism jonim murodi
Javoblar:1.A 2.B 3.C 4.D 5.A
Uy ishi:Farhod timsoliga tavsif.
O’quvchilar bilimini baholash.
1-18 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi: Farhod- komil inson timsoli
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-Farhod timsolidagi komillikka xos fazilatlarni asar matniga tayanib tahlil qilish,asr haqidagi bilimlarni kengaytirish;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan komillik tuyg’ularini o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarahi,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turu:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,asar tahlili,tavsif berish,qiyoslash;
Darsning jihozi:darslik,”Farhod va Shirin ”dostoni.tarqatmalar,minnatyuralar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati; d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida asar yuzasidan savol-javob o’tkazish; 2.Asar qahramonlariga tavsif(Shopur,Mehnbonu,Xusrav,Sheruya…)
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri asosida bahs-munozara: 1.Farhod o’limidan so’ng Shirin qanday tushkunlikka tushdi?
2.Xusrav qanday yo’l bilan Shiringa erishishni ko’zladi? 3.Mehnbonu va Shirinnning Xusrav taklifiga ko’nish sababini izohlang. 4.Sheruya va Xusrav…va Shirin munosabatlarini izohlang. 5.Shirin Sheruyaga qanday talablar qo’yadi? 6.Shirinning o’limini shoir qanday tasvirlaydi? 7.Asar oxiridagi voqealarni sharhlang.(Bahrom va Sopur asosida)
II.Asar matni ustida ishlash: Undan fahm etib umri baqosin, Sovug’ oh urdi yod aylab atosin
Anosi ham ko’zi oldig’a keldi,
Ko’zidin ikki qonlig’ rud ochildi.
Farhod Shirin o’limi haqidagi “xabar”ni eshitib,oh-u fig’on chekdi.Borliqdagi barcha narsalar bilan vidolashgach,yaqinlari-ota-onasi bilan vidolashdi.navoiy buo’rinda farhodga xos jihatlarni ifodalashi bilan birga ,inson uchun eng yaqin insonlar,avvalo,ota-ona ekanligini,qiyin vaziyatlarda,avvalo,ularni yod etajagiga ishora qiladi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri ustida ishlash
“Farhod va Shirin”dostonida shoir asar mazmunini,har bir fikrni go’zal badiiyat qobig’ida berishga intiladi.Buni Farhod timsoli misolida ham ko’rish mumkin.”…Yangi oy yo’qki,mehri olamoroy”,-ya’ni Farhodni olamni yorituvchi quyosh,deb ta’riflashida ham shoir uning komillik sifatlariga ishora qiladi,uning qalbida ham,yuzida ham ilohiy ishq sezimlarini tasvirlaydi Ichinda dard ta’vizi qozilg’an,-
Bu misralarda Farhod ishq bilan tug’ilganini va bu ishq otashdek insonning butun borlig’ini yondiradi.
Hunarni asrabon natgumdur oxir, Olib tufroqqami ketgumdur oxir,-
Farhodning bu so’zlari orqali shoir komillikning sirlaridan yana biri-mehnatsevarlik deya,asarni yana “Mehnatnoma”deb ham ataydi.Farhoddagi ishq,vafo,aql-idrok,mehnatsevarlik,sabr-qanoat,mashaqqatlarnin yangish…komillikninig tub ildizlari sanaladi… II,Asar matniga tayanib,farhod timsoliga tavsif berish.
III.Test sinovi: 1.Shabistonida tug’di yangi bir oy, Yangi oy yo’qki,mehri olamoroy,-qanday san’at qo’llanilgan?
A.Istiora B.Tazod C.Irsoli masal D.Jonlashtirish
2.Ochildi bog’ida bir otashin vard…Misradagi “vard ” so’zini izohlang.A.Bulbul B.Atirgul C.Gul D.G’uncha
3.Arab alifbosi harflari,yozuvi asosida o’ziga xos tashbih yaratish san’atia.Istiora B.Tanosub C.Kitobat D.Tashbih Javoblar:1.A 2.B 3.C 4.D 5.A
Uy ishi:Farhod timsoliga tavsif.
O’quvchilar bilimini baholash.
1-19 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:”Farhod va Shirin “ dostoni tmsollari ,qahramonlarga tavsif
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-dostondagi timsollarni matnga tayanib ,tahlil qilish,ularga xos fazilatlarni izohlash,qahramonlarga tavsif berish;
b)tarbiyaviy-dostonda ilgari surilgan insoniy fazilatlarni,komillik tuyg’ularini o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati,ijobiy fazilatlarini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,”Farhod va Shirin”dostoni,tarqatmalar.asar yuzasidan ishlangan minnatyuralar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Asar asosida berilgan savol-topshriqlar ustida ishlash;
2.Asarning badiiy-g’oyaviy olami haqida gapiring.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.“Farhod va Shirin”dostoni o’ziga xos syujet,o’ziga xos timsollar olmiga ega.Timsollar o’rtasidagi ziddiyatlar asarni yanada ta’sirchan,yanada o’qimishli bo’lishiga turtki bo’ladi.Bunda ,albatta,Alisher Navoiyning o’ziga xos ijod yo’li borligi sababdir.
Dostonda Farhod,Shirin,Shopur,Mehnbonu kabi ijobiy timsollar Xusrav,Shopur salbiy timsollar bilan keskin kurashadi.Farhod va Xusrav bahsining o’zida ikki qahramonlarga xos iiki xil olam, ikki xil dunyoqarash namoyon bo’ladi.
…Dedi:-“Joningg’a bu ishdin alm bor”.
Dedi:-“Ishq ichra jondin kimga g’am bor?!”
“Ishq “so’zini har ikki qahramon ikki xil talqin qiladi .Biri bu yo’lda har qanday qiyinchilik,jabrni tortshga tayyor,biri esa bu yo’lda makr,hiyla ila yo’l tutadi…
II.Darslikda berilgan oarcha asosida qahramonlarga xos fazilatlarni ochib berish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri orqali Shopurga xos vafodorlik,chin do’stlik,Mehnbonuga xos oliyjanoblik,lekin Xusrav hiylsila tushgan ilojsizlik,Shirin vafodorligi,mehr-muhabbati,sadoqati,Shopur va Xusrav yovuzliklarini ochib berish.
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash va mazmun-mohiyatini anglash,asar yuzasidan ishlanga minnatyuralar tahlili;
III.Test sinovi:
1.Xusrav kimning buyrug’I bilan Shiringa sovchi qo’yadi?
A.Shopur B.Buzurg Ummid C.Bahrom D.Mulkoro
2.Harimi iffat ichra shoh il ermsh,
Sipehri ismat uzra moh ul ermish,-
Deya Alisher Navoiy kimga ta’rif bergan?
A.Shiringa B.Farhodga C.Mehnbonuga D.Shopurga
3…”Jonparvar anfosingdan o’ldim..”degan misralarda Farhpd “anfos ”deganda nimani nazarda tutadi?
A.Shirin go’zalliga B.O’tli nafasi C.Quyosh yanglig’ yuzi D.Shirinning nafosati
4.”Ne aylaykim .qayu mahro’ ekansen”,-misrasidagi “mahro”so’zini sharhlang.
Oy yuz B. Quyoshday nur taratuvchi C.Mahram D.Go’zal
5.”Yaqindurkim ,bu bama’ni fasona,
”Erur boshtin-ayog’ makru-bahona”,-deya Xusrav nimani nazarda tutadi?
A.Farhodning jasoratlarini B.Arman xalqining tog’yo’lidan ariq qaziyotganini
C.Shirin haqidagi Mehnbonuning aytganlarini D.Farhodning bir o’zi lashkarini yengganini
Javoblar:1.B 2.A 3.B 4.A 5.C
Uy ishi:Doston qahramonlariga tavsif.
O’quvchilar bilimini baholash
1-20 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:Komil inson haqida tushuncha
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchlarga komil inson tushunchasi haqida nazariy ma’lumot berish,”Farhod va Shirin”asari orqali bu tushuncha mohiyatini anglab,tahlili qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida komllikka xos insoniy fazilatlarni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,asar tahlili,nazariy ma’lumot ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,”Farhod va Shirin ”dostoni,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Asar asosida berilgan savol va topshiriqlar ustida ishlash;
2.Asarning to’lig nashri asosida bahs-munozara daqiqasi.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz “Komil inson ”deganda nimani tushunasiz?Komil inson o’zida qanday jihatlarni qamrab oladi?Misollar asosida izohlang.
II.Nazariy ma’lumot:Komil inson
Tasavvuf-musulmon olami mamlakatlarida keng tarqalgan,butun dunyoda mashhur bo’lgan islom diniga asaoslangan buyuk ta’limot.Tasavvufning maqsadi:komil insonni tarbiyalashdir.Qalb pokligiga erishgan,yuksak ma’naviyatli,aqlan va jismonan barkamol shaxs komil insondir.Komil inson tushunchasining asosini nafs tushunchasi tashkil etadi.Muhammad alayhissalom hadislarida:”Yo Ali,valoyat(avliyolik)maqomiga yetishgan zotlar ko’p-ko’p ibodat qilganlariga emas,o’z nafslarini yengganlaridan bunday ulug darajada erishganlar”,-deb aytganlar.Navoiy “Nafs itin qilsang,zabun olmda yo’q sendek shujo”,-deb yozsa,Rabg’uziy bir nafsning ishini yetmish shayton qilolmaydai,deb yozadi….
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Komil inson haqida ”adbiy maqolasi ustida ishlash.
“Farhod va Shirin” dostonida komillik talqini.
”Farhod va Shirin “dostonida farhod olishib yenggan aidaho,ahriman dev ,temir odam shunchki xayoli,afzonaviy obrazlar emas,balki har bir insonning bitinidagi nafsoniy istak ,shaytoniy intilishlarning ramziy tmsollaridir.Asarda Boniy- ko’ngilga ishq binosini qurgan va qurishni o’rgatgan piri komil,Moniy-olloh isqini qalbga naqshlashish sirlarini anglatgan ustoz,Qoran-ko’ngildagi toshdan ham qattiq nafsoniy istaklarni parchalash ilmini bildirh=gan murshid…
III.Test sinovi
1.Tasavvufning maqsadi:
A.Komil insonni tarbiyalash B.Nafsni yengish
C.Ishqni tarbiyalash D.Insoniylik sirlarini anglash
2.Ruhni poklashning yo’li:
A.Ma’nanpok bo’lish B.ishq sirlarini anglash
C.Nafsni yengish D.Qalb pokligiga erishish
“… avliyolik maqomiga erishgan zotlar ko’o-ko’p ibodat qilganlaridan emas,o’z nafslarini yengganlaridan bunday ulugdarajada erishganlar”,-deb nafsni tiya olish haqida kim ta’rif berganlar
A.A.Navoiy B.N.Rabg’uziy C.Muhammad alayhissalom D.Yassaviy
4.Nafsni yengish quroli:
A.Isgq B.Sabr C.Insoniylik D.Komillik
5.Ko’ngilga ishq binosini qurgan va qurishni o’rgatgan piri komil:
A.Mulkoro B.Qoran C.Moniy D.Boniy
Javoblar:1.A 2.C 3.C 4.A 5.D
Uyga vazifa :Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Oquvchilar bilimini baholash.
1-21 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:2-nazorat ishi.Insho”Farhod va shirin timsollariga tavsif”
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-berilgan mavzu asosifa reja tuzib,berilgan mavzu asosida insho yozish,”Farhod va Shirin”dostoni asosida olgan bilimlarini sinash;
b)tarbiyaviy-dostonda ilgari surilgan insoniy tuyg’ularni tarbiyalash.
d)rivojlantituvchi-o’quvchilarning yozma savodxonlini,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yozma ish;
Darsning uslubi:bahs,reja tuzish,insho yozish;
Darsning jihozi :”Frahod va Shirin”dostoni, nazorat ishi daftarlari,asar asosida ishlangan minnatyuralar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.2-nazorat ishi yusazidan fikr-mulohazalar bildirish,insho mavzusining mazmun-mohiyatini izohlash.
2.Mavzu yuzasidan rejalar tuzish va o’quvchilar tuzgan rejalarni ko’rib,kerkli tushuncha va tuzatishlar berish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.O’quvchilarga inshoni yozdirish:
Farhod va Shirin timsollariga tavsif
Reja:
1.Alisher Navoiy orzusi
2.Komil inson siymosi
3.Harimi iffat ichra shoh ul ermish…
“Farhod va Shirin ”dostoni “Xamsa”asarining mukammal va yetuk dostonlaridan biri sanaladi.Bu doston Alisher Navoiygacha “Xusrav va Shirin ”tarzida talqin etilgan .Alisher Navoiy komil inson siymosini yaratish orzusida bu dostonni “Farhod va Shirin ”doston deb nomladi.Xusrav komillik fazilatlaridan yiroq,toj-taxtga ruju qo’ygan,ishda beqaror edi .farhod siymosida esa Navoiy komillikm sifatlari bilan birga o’z orzusini ham ro’yobga chiqardi.
Hunarni asrabon netgumdur oxir,
Olib tufroqqami ketgumdur oxir.
Farhod –komil inson timsoli.U ilm-u hunar o’rganib,komillik darajasiga erishadi.Ishq bilan ko’ngilni poklaydi.Ishq bilan birga mehnatsevarlik ulug’langan bu doston”Mehnatnoma “,”Shavq dostoni”deb ham atalishi bejiz emas…
Harimi iffat ichra shoh ul ermish,
Sipehri ismat ichra moh ul ermish.
Alisher Navoiy talqinida Shirin iffat haramining shohi,tiniq osmon mohidir.Uning yuzi yanglig’ qalbi ham ishq bilan poklangan …
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uyga vazifa:Otilganlarni mustahkamlash.
1-22 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzusi:Nazorat ishi tahlili
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilar yozgan yozma ishlar tahlili,xatolar ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-insoniylik,mehr-muhabbat va ezgulik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati,yozma savodxonligi va dunyoqarashini kengaytirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:tahlil,xatolar ustida ishlash,ijodiy ish.
Darsning jihozi:darslik,”Farhod va Shirin”dostoni
Darsning borishi :
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Datsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Nazorat ishi daftarlarini tarqatish va o’quvcholarning nazorat ishidan olgan baholarini izohlash;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash; b)ishoraviy xatolar ustida ishlash; d)uslubiy xatolar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Matn tuzing:Hunarni asrabon netgumdur oxir…
Hunarni asrabon netgumdur oxir,
Olib tuproqqami ketgumdur oxir.
Farhod aytgan bu fikrlar hozirgi kunimiz uchun ham har kunlik shiorga aylangan.Zero,inson bolasi hunar va mehnat ortidan kamolotga erishadi. Hayotda o’z o’rnini topishga harakat qiladi.Bu kungi yoshlarimiz shu shiorni ozlari uchun hayot haqiqati deb bilyaptilarmi?Keling shu haqda fikr va mulohazalarimizni bayon qilsak…
Bugungi davr yoshlarini intilishi va harakatini ikki xil baholash mumkin.Birinchi toifa yoshlarimiz har vaqtini g’animat bilib,ilm-u hunar sirlarini o’rganishga oshiqsa,ikkinchi toifa yoshlarimiz internet o’yinlariga mukkasidan ketib,yoshligini xazon qilmoqda.Erta ona Vatan qanday yoshlarga tayanadi?Albatta, ilmli,hunarli yoshlarga tayanadi.Chunki bu yoshlar ham o’zining,ham Vatanning kamolotini ta’minlaydi.
II.Ijodiy matnlar tahlili.
Uyga vazifa:Badiiy dostonlar o’qish,o’tilganlarni takrorlash va mustahkamlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
1-23 ADABIYOT 9-sinf
Darsning mavzusi: Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi haqida qo’shimcha ma’lumot berish,ijodiy merosi haqida ma’lumotlar berish;
b)tarbiyaviy-adabiyotga bol’gan qiziqishni tarbiyalash ,Ona Vatanni sevish,ardoqlash,qadrlash tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,she’riyat gulshani,tavsif berish,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik,Z.M.Bobur siymosi,badiiy asrlari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Alisher Navoiy hayoti va ijodi yuzasidan bilimlarni xulosalash;
2.”Farhod va Shirin” dostoni haqidagi olgan bilimlarni tarqatmalar asosida mustahkamlash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichi:
I.Z.M.Bobur hayoti va ijodi haqida qanday bilim va tushunchalarga egasiz?
II.She’riyat gulshani:Z.M. ZBobur ijodidan yod ayting.
Tole’ yoqi jonima balolig ‘bo’ldi,
Har ishniki ayladim xatolig’ bo’ldi.
O’z yurtin qo’yib Hind sori yuzlandim,
Yo Rab,netayin ne yuz qarolig’ bo’ldi.
III. Z.M.Bobur yirik davlat va madaniyat arbobi ,mohir sarkarda,donishmand tarixchi,zakovatli olom va tarjimondir.U 1483-yil Farg’ona viloyatining poytaxti Andijonda tug’ilgan.Otasi Umarshayx Mirzo Amir Temurga to’rtinchi avlod,evara,Andijon hokimi.Onasi Qutlug’ Nogorxonimnong otasi Yunusxon Chongizxonga o’n ikkinchi avlod.Bobur 12 yoshida otasi kabutarxonasi bilan Axsi qo’rg’onidagi jarga qulab,halok bo’ladi.Undan 3 o’g’il va 5 qiz qoladi.Bobur katta o’g’il bo’lgani uchun 12 yoshida taxtga o’tiradi.1497-yil Samarqandni egallaydi.Samarqand uchun ukasi Jahongir Mirzo va Shayboniyxon bilan bir necha bor kurashlar olib boradi.Xiyonat ortidan u Qobul va Hindistonga yo’l olib,”Buyuk mo’gul imperiyasi”deb atalgan ulkan saltanatga asos soladi.1526-yil Bobur dushmanlari(Ibrohim Lo’diy) tomonidan zaharlanadi va 1530 yil Agrada vafot etadi.Keyin uning xoki vasiyatiga muvofiq Qobulga ko’chiriladi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Z.M.Bobur haqidagi adabiy maqola ustida ishlash va ma’lumotlarni o’zlashtirish.
II.Z.M.Bobur ijodiy merosi:
“Chorgoh”-musiqaga oid,”Mubayyin al-zakot”(1521 y)-“Zakot bayoni”,”Muxtasar”(1523-1525 y)-risola,”Harb ishi”,”Musiqa ilmi”,”Boburnoma”,”Xatti Boburiy”…
III.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
IV.Test sinovi:
1.Z.M.Boburning otasi Amir Temurga nechanchi avlod:
A.5 B.4 C.3 D.12
2.Otasi qaysi qo’rg’on jarligida halokatga uchraydi?
A.Axsi B.Urganch C.Xo’jand D.Quva
3.Bobur Hindistonni qachon zabt etdi?
A.1525 y B.1526 y C.1530 y D.1507 y
4.Bobur Xoja Ahrorning qaysi asarini sheriy yo’l bilan o’zbekchaga tarjima qilgan?
A.”Harb ishi” B.”Hiloliya” C.”Vaqfiya” D.“Volidiya”
5.Z.M.Boburning musiqa ilmiga oid asari:
A.”Chorgoh” B.”Mubayyin al-zakot” C.”Volidiya” D.”Xatti Bobur”
Javoblar:1.B 2.A 3.B 4.D 5.A
Uyga vazifa:Zahiriddin Muhammad Boburning ijodiy merosini va sh’eriyatini o’rganib kelish.
Oquvchilar bilimini baholash.
1-24 Adabiyot 9-sinf
Darsning mavzisi: Zahiriddin Muhammad Boburning adabiy merosi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-Zahiridin Muhammad Boburning adabiy merosi va adbiyotimizda tutgan o’rni haqida ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-adabiyotga bo’lgan qiziqishni tarbiyalash,Ona Vatanni sevish,ardoqlash,qadrlash tuyg’ularini o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati,dunyoqarashini takomillashtirish.
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,ma’lumot berish,matn ustida ishlash.
Darsning jihozi:darslik,Bobur siymosi,tarqatmalar,qo’shimcha adabiyotlar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darag jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Z.M.Bobur hayoti va ijodi yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.Bobur ijodidan yod aytish va tarjimai holi bilan bog’lash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Zahiriddin Muhammad Boburning adbiy va ijodiy merosi,uning mavzu olami,badiiyati haqida nimalarni ayta olasiz?
Zahiriddin Muhammad Bobur “Musiqa ilmi”,”Chorgoh”,”Harb ishi”,”Mubayyin al-zakot”,”Muxtasar”,”Xatti Boburiy”kabi asarlarida turli mavzularni qalamga olib,o’z iqtidori va salohiyatini ko’rsata oldi Lekin bu asarlar orasida “Boburnoma” asari shoh asar hisoblanib,bu asar orqali u o’zining yana ko’p qirralarini ko’rsata oldi.Bobur tarjima bilan shug’ullandi.Xoja Ahrorning”Volidiya”asarini she’riy yo’l bilan o’zbekchaga tarjima qildi.
Bobur fors va turkiy tilde ijod qilgan zullisonayn shoir.U ona tilida yozgan she’rlarini to’plab,1519-yilda Kobulda,1528-1529-yillarda Hindistonda devonlar tuzgan.bu devonlar “Kobul devoni ” va “Hind devoni” deb nomlanadi.Shoirning “Kobul devoni ”topilgan emas.Mutaxassislarning fikricha,saqlanib qolgan she’rlarning soni 400 dan ortiq,shundan 119 tasi g’azal,231 tasi ruboiy,qolganlari tuyuq,fard,masnaviy,qit’a,muammo…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Zahiriddin Muhammad Bobur haqida berilgan darslikdagi ma’lumotlarni o’zlashtirish va qo’shimcha adabiyotlardan o’quvchilarga qo’shimcha ma’lumotlar berish,matn ustida ishlash va tahlil qilish.
II.Bobur ijodiga oid she’rlardan o’qish va tahlili qi;ish:
Charxning men ko’rmagan javr-u jafosi qoldimu?!
Xasta ko’nglum chekmagan dard-u balosi qoldim?!
“Qoldimu?!”radifli g’azali 1507-yilda Hirot- Kobul yo’lida yozilgan. Bobur bu davrda o’z ona shahridan umidini uzib,yo’lga chiqqan,Shayboniyxon bilan kurashdan toliqqan,qolaversa, hech temuriyzodadan yordam ko’rmagan,yolg’iz qolgan damlari edi…
II.Test sinovi:
1.Boburning aruz vazniga oid asari
A.”Muxtasar” B.”Volidiya” C.”Risolai aruz” D.”Chorgoh”
2.”Kobul devoni”ga qachon tartib berilgan?
A.1528 –y B.1529-y C.1519-y D.1520-y
3.Boburdan bizgacha nechta she’lari yetib kelgan?
A.500 dan ortiq B.400 dan ortiq C.119 ta D.231 ta
4.Boburdan bizgacha nechta g’azal va ruboiy yetib kelgan?
A.119,231 B.231,119 C.400,118 D.119,400
5.”Xazon yaprog’I yanglig’ gul yuzung hajrida sarg’ardim,
Ko’rub rahm aylagil,ey lolarux, by chehrai zardim” misralarida qanday san’at qo’llanilgan?
A.Tazod B.Tashbih C.Jonlantirish D.Talmeh
Javoblar:1.A 2.C 3.B 4.A 5.B
Uyga vazifa:Bobur g’azallaridan yd olish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 -sinf
Darsning mavzusi:Zahiriddin Muhammad Bobur g’azallari tahlili.Mening ko’nglumki…”,”Topilmas”radifli g’azallarini g’oyaviy-badiiy tahlili.
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Bobur lirikasining g’oyaviy-badiiy olami haqida bilim berish,”Mening ko’nglumki…”,”Topilmas ”radifli g’azallarini tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-g’azallarda ilgari surilgan mehr-muhabbat,Vatan sog’inchi,vatanni qadrlash,shukronalik fazilatlarni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil,nazariy ma’lumot ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Bobur siymosi,tarqatmalar,”Boburnoma”asari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida zahiriddin Muhammad bobur hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Nazm gulshani:Bobur ijodidan yod olingan she’rlar asosida-she’rlar tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz Zahiriddin Muhammad Bobur g’azallar g’oyasi ,badiiyati haqida nimalar ayta olasiz?deganda nimani tushunasiz?
II.”Mening ko’nglumki…”g.azalini ifodali o’qish,g’azalni g’oyaviy-badiiy tahlili qilish”
Mening ko’nglumki gulning g’unchasidek tah-batah qondur,
Agar yuz ming bahor o’lsa ochilmog’I ne imkondur…
Bu g’azalda shoir ona Vatan sog’inchi bilan birga yor ishqidagi azobini ham ifodalaydi.Oshiq qalbi gulning g’unchasidek tah-batah qondur,agar g’uncha bir bahor mavsumida gul bo’lb ochilsa,oshiq ko’nglining esa yuz ming bahor bo’lganda ham ochilmog’iga imkon yo’q.Bu g’azalda Bobur Yor timsoli orqali Vatan ishqini nazarda tutadi.
III.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
1.”Topilmas”radifli g’azalini ifodali o’qish va g’azalni g’oyaviy—badiiy tahlil qilish.
Sendek menga bir yori jafokor topilmas,
Mendek senga bir zori vafodor topilmas.
Bu g’azal tili ddiy va sodda.Ishqiy mavzudagi g’azal,oshiq,ma’shuqaq va ag’yor-orasidagi munosabatlar aks ettirilgan .Bunda ma’shuqa juda go’zal va sitamko,oshiq esa jabrdiyda va bardoshli…
G’azalda shoir tarse’(“ipga tizilgan marjon”-misralardagi ost-ust joylashgan so’zlar ohangdosh,vazndosh va qofiyadosh bo’ladi-1-bayt ),tashbih(o’xshatish),tardi aks(bir baytda so’zlar o’rnini almashtirib qo’llash-1-bayt ),tazod(qarshilantirish),tajnis(shakldosh so’zlardan foydalanish),istiora san’atidan keng foydalangan…
Agarchi senizin sabr aylamak ,ey yor,mushkuldur,
Sening birla chiishmoqlik dag’I bisyor mushkuldur…
“Mushkuldur”radifli g’azali ham shoirning ishqiy g’azallaridan biri hisoblanadi,bunda shoir ilohiy ishqni tarannum etib,u yor hajtida,sitamlarida ozor chekadi va buni o’ziga xos bir ohangda kuylaydi…
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.”Boburnoma da keltirilgan Bobur g’azalarida ifodali o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish va Zahiriddin Muhammad Bobur hayotiga yana bir nazar…
IV.Test.sinovi:
1.Mening ko’nglumki gulning g’unchasidek tah-batah qondur,
Agar yuz ming bahor o’lsa o’chilmog’I ne imkondur- Qanday san’at qo’llanilgan?
A.Tazod,tashbih B.Talmeh C.Irsoli masal D.Tajnis
2.”Tarse”so’zining ma’nosi:
A.Qarshilantirish B.Shakldosh so’zlardan foydalanish
C.O’xsharish D.Ipga tizilgan marjon
3.Sendek menga bir yori jafokor topilmas,
Mendek senga bir zori vafodor topilmas-misralarida qanday san’atlar qo’llanilgan?
A.Tazod,talmeh B.Tazod.tashbih.tarse,tardi aks,
C.Irsoli masal,tajnis D.Istiora,tanosub,tashbih
4.Qarshilantirish san’ati qanday nomlanadi?
A.Tazod B.Tardi aks C.Tashbih D.Tanosub
5.Ag’yor ko’z oldida ul yor ayon yo’q,
G’am xori ko’ngul ichra-yu g’amxor topilmas,-qanday san’at qo’llanilgan?
A.Tajnis B.Talmeh C.Irsoli masal D.Tashbih
Javoblar:1.A 2.D 3.B 4.A 5.A
Uyga vazifa :Shoir g’azallaridan birini yod olish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Zahiriddin Muhammad Bobur “Boburnoma”asari,Andijon tasviri.
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Boburning “Boburnoma”asari,uning badiiy qiymati,dunyo taraqqiyotida tutgan o’rni,asarda Andijon tasvirining ifodalanishi haqida bilim berish;
b)tarbiyaviy-buyuk ajdodlarga ehtirom, vatanparvarlik, mehr-muhabbat,Vatan sog’inchi,vatanni qadrlash,shukronalik fazilatlarni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Bobur siymosi,tarqatmalar,”Boburnoma”asari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida zahiriddin Muhammad bobur hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Nazm gulshani:Bobur ijodidan yod olingan she’rlar asosida-she’rlar tahlili;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma ”asari,uning dunyo taraqqiyoti va tariximiz,ma’naviyatimizda tutgan o’rni haqida nimalar bilasiz?
II.Boburning “Boburnoma”asari nafaqat,o’zbek adabiyoti,balki jahon adabiyotining ham nodir durdonasi hisoblanadi.Bu memuar(esdalik)asarda Bobur o’n ikki yoshida taxtga chiqishidan boshlab,to umrining oxirigacha boshidan o’tkazganlarini ,ko’rgan-kechirganlarini ,guvoh bo’lgan voqealarni siyosatchi,davlat arbobi ,olim,sayyoh va shoir nigohi bilan tahlil etadi.Shuning uchun bu asar tarix,etnografiya,geografiya,tilshunislik,adabiyotshunoslik va boshqa fanlar uchun birday manba bo’la oladi.”Boburnoma”ning o’zbek nasri taraqqiyotida o’rni beqiyosdir.Bu asarXIV-XV asrlardagi Movarounnahr,Xuroson,Hindiston,,,tarixi,jug’rofiyasi..ni o’rganish uchun muhim va asosli manba hisoblanadi…
III.Andijon tasviri:
“Farg’ona viloyati beshinchi iqlimdindur.ma’muraning kanorasida voqe’ bo’lubtur….Janubiy tarafidag’I qasabalardan biri Andijondurkim,vasatta voqe’ bo’lubtur ,Farg’ona viloyatining poytaxtidur…”
Bunda Zahiriddin Muhammad Bobur Andijon chegaralari,tabiati ,qovun va hokining betakrorligi,qal’alari,eli,bozori,mahoratli kishilari,shuningdek Alisher Navoiy asarlarining bu yerda mashhurligi …haqida yozadi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Darslikda berilgan “Andijon tasviri”matni ustida ishlash,matnni ifodali o’qib,tahlil qilish va bugungi Andijon tasviri,tarixi bilan qiyoslash;
II.”Boburnoma”asarining to’liq nashri ustida ishlash va asardan parchalar,she’rlar o’qib uni Bobur hayoti va tarix bilan bog’lash;
III.Test sinovi:
1.”Boburnoma”qanday asar?
A.Memuar B.Tarixiy C.Sarguzasht D.Jangnoma
2.Asar Boburning qaysi davrini yoritish tasviri bilan boshlanadi?
A.Boburning Samarqandni ilk bor egallab olishi.
B.Shayboniyxondan yengilib,Kobulga yo’l olishi.
C.Otasi vafotidan so’ng,taxtga chiqishi.
D.Jahongir Mirzo bilan Samarqand uchun olib borgan jangi.
3.Andijonning qaysi mevasidan “yaxshiroq ……. bo’lmas”,-deydi Bobur
A.Behi B.Nok C.Olma C.Olcha
4.Andijonning qaysi qushini”to’rt kishi yeb ,tugata olmas…”
A.Mayna B.Qarg’a C.Qirg’ovul D.G’oz
5.El orasida qaysi kasb egalarini mashhur deb aytadi?
A.San’atkorlar B.Me’morlar C.Shoirlar D.Olimlar
6.Bu o’rinda qaysi ijodkor asrlarining mashhurligi orqali turk tiliga ta’rif beradi?
A.A.Navoiy B.Lutfiy C.Binoiy D.Sakkokiy
Javoblar:1. A 2.C 3.B 4. C 5.A 6.A
Uyga vazifa:”Boburnoma ”asari to’liq matni ustida ishlash,darslikdagi asardan berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Zahiriddin Muhammad Bobur “Boburnoma”asari,Samarqand tasviri .
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Boburning “Boburnoma”asari,uning badiiy qiymati,dunyo taraqqiyotida tutgan o’rni,asarda Samarqand tasvirining ifodalanishi haqida bilim berish;
b)tarbiyaviy-buyuk ajdodlarga ehtirom, vatanparvarlik, mehr-muhabbat,Vatan sog’inchi,Vatanni qadrlash,shukronalik fazilatlarni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Bobur siymosi,tarqatmalar,”Boburnoma”asari,Samarqand tasviri;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi “Boburnoma”asari yuzasidan savol-javob;
2.Asarda Andijon tasvirining ifodalanishi yuzasidan bahs;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Boburning “Boburnoma”asari oz davrida turli nomlat nomlangan.Jumladan “Voqeoti Boburiy”,”Boburiya”,“Voqeanoma”,”Tuzuki Boburiy”…kabi nomlar bilan atalgan.Bu asar Boburdan qolgan ijodiy merosning eng muhim va eng yirigi O’rta Osiyo,Hindiston,Eron va Afg’onison xalqlari tarixi,etnografiyasi,geografiyasi…ga oid qimmatli ma’lumotlarni o’z ichiga olgan va o’sha davr o’zbek tili va adabiyotining yorqin namunasidir… nafaqat,o’zbek adabiyoti,balki jahon adabiyotining ham nodir durdonasi hisoblanadi.
II.Samarqand tasviri:
“ Rub’I maskunda Samarqandcha latif sahr kamroqdur.Beshinchi iqlimdandur.Shahri Samarqanddur,viloyatini Movarounnahr derlar.Hech yog’iy dahr va g’alaba ila munga dast topmog’on uchun “baldayi mahfuza” derlar.samarqand amirul mominin Usmon zamonida musulmon bo’lg’ondur…”
Bunda Zahiriddin Muhammad Bobur Samarqand chegaralari,tabiati ,buyuk kishilari va tarixiy obidalari haqida ma’lumot beradi.Ayniqsa,Amir Temur Vamirzo Ulug’bek ,ularning qurgan imoratlari haqida batafsil ma’lumot beradi.”Temurbekning va Ulug’bek mirzoning imoroti va bog’oti Samarqand mahallotida ko’pdur.Samarqand arkida Temurbek bir ulug’ koshk soliptur,to’rt oshyonliqKo’ksaroyga mavsum va mashhur va bisyor oily imotattur…”
III.”Samarqand tasviri”ni ifodali o’qish va matn asosida Samarqand tasvirini izohlash va hozirgi Samarqand tasviri asosida qiyoslash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Nazariy ma’lumot:Memua asar
“Memuar” fransuzcha “esdalik” degan ma’noni anglatadi.Muallif o’zi qatnashgan yoki ko’zi bilan ko’rgan real voqralar asosida hikoya qilingan asar memuar asar hisoblanadi.Oybekning “Bolalik”,Abdulla Qahhorning “O’tmishdan ertaklar” asarlari memuar asarlar sanaladi.Ozbek adabiyotida badiiy memuar va tarixiy memuar asarlar uchraydi…”
II.”Boburnoma”asarining to’liq nashri ustida ishlash va asardan parchalar,she’rlar o’qib uni Bobur hayoti va tarix bilan bog’lash;
III.Test sinovi:
1.”Boburnoma”asari yana qanday ataladi?
A.”Boburiya” B.”Voqeoti Boburiy ” C.”Voqeanoma”,”Tuzuki Boburiy” D.B.j.t
2.Mog’ul va turk ulusi Samarqandni qanday ataganlar,deb yozadi Bobur?
A.Maroqand B.Semizkand C.Movarounnahr D.So’g’diyona
3.”Va iz yarfau Ibrohimu al-qavoida”(“va mana,Ibrohim uyning assini ko’tardi..”)so’zkari qaysi tarixiy obida peshtoqida yozilgan?
A.”Koksaroy” B.”Masjiddi Muqatta” C.”Go’ri Amir” D.”Bibixonim”
4.Ulug’bekning “Ko’hak damanasida…”joylashgan “oily imorati…”
A.Rasadxona B.”Ko’ksaroy ” C.“Masjidi Muqatta’” D.”Chilsutun”
5.”Memuar” so’zi qaysi tilde olingan,qanday ma’no ifodalaydi?
A.Fransuzcha “Xotira” B.Fransuzcha “Esdalik”
C.Yunoncha “Esdalik” D.Fransuzcha ”Sarguzasht”
Javoblar:1. D 2.B 3.A 4.A 5.B
Uyga vazifa:”Boburnoma ”asari to’liq matni ustida ishlash,darslikdagi asardan berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi: Zahiriddin Muhammad Bobur “Boburnoma”asari haqida, nazariy ma’lumot:Memuar asar
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Boburning “Boburnoma”asari,uning badiiy qiymati,dunyo taraqqiyotida tutgan o’rni,asarning badiiy qiymati haqida to’liq ma’lumot berish va memuar asar haqida nazariy bilim berish;
b)tarbiyaviy-buyuk ajdodlarga ehtirom, vatanparvarlik, mehr-muhabbat,Vatan sog’inchi,Vatanni qadrlash,shukronalik fazilatlarni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Bobur siymosi,tarqatmalar,”Boburnoma”asari,asar asosida yaratilgan minnatyuralar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi “Boburnoma”asari yuzasidan savol-javob;
2.Asarda Samarqand tasvirining ifodalanishi yuzasidan bahs;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Nazariy ma’lumot:Memua asar
“Memuar” fransuzcha “esdalik” degan ma’noni anglatadi.Muallif o’zi qatnashgan yoki ko’zi bilan ko’rgan real voqralar asosida hikoya qilingan asar memuar asar hisoblanadi.Oybekning “Bolalik”,Abdulla Qahhorning “O’tmishdan ertaklar” asarlari memuar asarlar sanaladi.Ozbek adaboyotida badiiy va tarixiy memuar asarlar uchraydi.
Memuar asarlarlarda o’ziga xos asosiy qirra shundaki,unda muallif ishtirokchi yoxud tanig(guvoh)sifatida tasvirlanayotgan voqralar markazida turadi.”Boburnoma ”avtobiografik ocherklarni eslatuvchi voqeiy hikoyalardan iborat.
II.”Memuar asar”haqidagi adabiy ma’lumotlarni o’zlashtirish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma”asari to’liq nashri ustida ishlash va qo’shimcha ma’lumotlarni o’zlashtirish:
Bu olam aro ajab alamlar ko’rdum,
Olam elidun turfa sitamlar ko’rdum.
Har kim bu “Vaqoye’”ni o’qub,bilgaykim,
Ne ranj-u ne mehnat-u ne g’amlar ko’rdum.
Zahiriddin Muhammad Bobur o’zining “Boburnoma”asarini ilk bora”Vaqoye’”deb nomlaganini aytadi.Buni qizi Gulbadanbegim ham “Humoyunnoma”asarida ta’kidlab o’tadi.Bu asar 20dan ortiq nom bilan atalgan:”Voqeoti Boburiy”,”Voqeanomai podshohiy”,”Tabaqoti Boburiy”,”Vaqoye’”,”Voqeanoma”,”Bobur podshohining tarjimai holi”,”Boburiya”,”Bobur memuarlari”,”Esdaliklar”,”Bobur tarixi”,”G’aroyib tarjimai hol”,”Sharhlar”,”Ma’murnoma”,”Boburning hayoti”,”Tuzuk”,”Podshohnoma”,”Bobur xotiroti”,”Bobur bitiklari”,”Boburnoma ingliz tilida”…
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Abdug’aniyevich Karimov:”Bobomiz Zahiriddin Muhammad Bobur nomi bilan har qancha faxrlansak arziydi.O’zbek xalqining dovrug’ini dunyoga taratgan ulug’ ajdodlarimizdan biri o’laroq ,ul zot bizni tariximizni qadrlashga ,kelajakka buyuk ishonch qarashga o’rgatdi.Bobur Mirzo nomi bilan atalmish Milliy bog’ning ,shoir ramziy maqbarasi hamda “Bobur va jahon madaniyati”muzeyining barpo etilishi –xalqimiz tarixida yangi,ozodlik zamoniga qadam qo’yilganidan yaxshi bir mujdadir.
Zairiddin Muhammad Bobur kabi mumtoz insonlarni dunyoga bergan xalq hech qachon xor bo’lmaydi.,muqarrar tarzda saodatga erishadi.
Qadimiy Andijon xalqining bu kabi savobli ishlari va boshqa vatandoshlarimizga ibrat bo’lsin.
Bobur Mirzo bobomizning siymosini abadiylashtirishga qo’l urgan insonlarga samimiy minnatdorchilik bildiraman” (1994-yil 4-oktabr “Xotira daftari”ga)
“Boburnoma”asarida ayim yillarga oid ma’lumotlar kiritilmagan.Hijriy 908(1500)yilning oxiridan 909(1501)yil so’nggigacha,914(1506)yildan boshlab to 925(1517)yilning boshigacha,926(1518),931(1521),934(1524-1525)aprel-sentabr pylari,936-937(1527-1528) yil voqealari kiritilmagan.Ingliz olimi Lyukas Yayt King boshqa manbalardan Bobur haqidagi ma’lumotlarni olib,asarning to’liq nashrini yaratadi.Uning aytishicha ,asarda 4000dan ortiq joy,o’simlik,hayvonot dunyosiga oid atamalar sharhi va izohi berilgan I
II.Test sinovi:
1.Zahiriddin Muhammad Bobur “Boburnoma”ni ilk marta qayta atagan?
A.”Vaqoye’” B.”Tuzuki Boburiy” C.”Voqeoti Boburiy” D.”Boburiya”
2.Bu haqida yana kim o’z asarida ma’lumot berib o’tgan?
A.Muhammad Solih “Shayboniynoma” B.Gulbadanbegim”Humoyunnoma”
C.Mashrab “Mashrab qissasi” D.Zebuniso”Boburiylar tarixi”
3.”Boburnoma” qancha nom bilan bosilib chiqqan?
A.30 dan ortiq B.20 ga yaqin C.20 dan ziyod D.!5 ga yaqin
4.”…Zahiriddin Muhammad Bobur kabi mumtoz insonlarni dunyoga bergan xalq hech qachon xor bo’lmaydi,muqarrar tarzda saodatga erishadi…”Bu fikrlar kimga tegishli?
A.I.A.Karimov B.Javoharla’l Neru C.Porso Shamsiyev D.King
5.Asarda qancha hayvonot,o’simlik va joylarga oid so’zlarnng izohi,sharhi keltirilgan?
A.4000 dan ortiq B.4000 ga yaqin C.3000 ta D.3500 dan ortiq
Javoblar:1.A 2. B 3. C 4. A 5.A
Uyga vazifa:Memuar asar haqidagi nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Mavzu: G`azalxonlik musobaqasi. Ifodali o`qish mashqi.
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy— takrorlash orqali o`quvchilar bilimini mustahkamalsh;
b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida ezgu insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning she’r aytish malakasi,dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Dars turi:mustahkamlash;
Dars uslubi:mushoira,savol-javob.musobaqa;
Dars jihozi : Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad Bobur asarlari
Darsning borishi :
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Zahiriddin Muhammad Bobur “Boburnoma ”asari yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob;
2.”Boburnoma”-memuar asar”mavzusida bahs.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
Mushoira
Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad Bobur g`azallari yuzasidan qatorlararo musobaqa.
II.Bahr-u bayt
Qatorlararo bahr-u bayt musobaqasi o`tkaziladi .Unda o`quvchilar g`azal bayti tugagan harf b-n boshqa bir g`azalni aytadilar.
Masalan ;
Yordin ayru ko`ngil mulkedurur sultoni yo`q
Mulkkim sultoni yo`q , jismedururkim joni yo`q.
Qoshi yosinmu deyin, ko`zi qarosinmu deyin,
Ko`ngluma har birining dard-u balosinmu deyin?!
Darsning ustahkamlash bosqichida:
Alisher Navoiyning va Zahiriddin Muhammad Bobur darslikdan tashqari va”Boburnoma”da berilgan g’azal,ruboiy,tuyuq,qit’alaridan ifodali o’qib,ularni g’oyaviy,badiiy va nazariy bilimlar asosida tahlil qilish.
II.Test sinovi:
1.Mantiqan ketma-ketlikka ega bo’lgan g’azalar qanday g’azallar sanaladi?
A.Yakpora B.Parokanda C.Musalsal D.Voqeaband
2.G’azaning ilk bayti qanday ataldi?
A.Maqta’ B.Begona bayt C.Matla’ D.Bayt
3.”Qit’a” so’zining ma’nosi A.Parcha,bo’lak ,qism B.Bagishlov,madh C.To’rtlik D.Oshiqona so’z,ayollarga xushomad
4.Tuttum o’lmakdin tirilmak hajrida, tengdir manga
Emdi gar bergil ziloli Xizr ,agar jallod bo’l.-Qanday badiiy san’at q’llanilgan?
A.Tashbih B.Irsoli masal C.Talmeh D.Tazod
5.”G’azal”so’zining ma’nosi
A.Ayolga xushomad,oshiqona so’z B.Parcha.bo’lak
C.Madh etish,tarannum D.Quyosh nurlarining tarqalishi
Javoblar: 1. A 2. C 3.A 4. C 5.A
Uyga vazifa: Darslikdan tashqari g’azal va qit’alar yod olish.
O’quvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:4-nazorat ishi.Insho
”Boburnoma – o’zbek adabiyotining hodir durdonasi”
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-berilgan mavzu asosifa reja tuzib,insho yozish,”Boburnom”asari asosida olgan bilimlarini sinash;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan insoniy tuyg’ular,vatanparvarlik,buyuk ajdodlarga hurmat va tariximizga buyuk ehtirom tuyg’ulatini tarbiyalash.
d)rivojlantituvchi-o’quvchilarning yozma savodxonlini,fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:nazorat;
Darsning uslubi:bahs,reja tuzish,insho yozish;
Darsning jihozi :”Boburnoma”asari, nazorat ishi daftarlari,asar asosida ishlangan minnatyuralar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.2-nazorat ishi yusazidan fikr-mulohazalar bildirish,insho mavzusining mazmun-mohiyatini izohlash.
2.Mavzu yuzasidan rejalar tuzish va o’quvchilar tuzgan rejalarni ko’rib,kerakli tushuncha va tuzatishlar berish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.O’quvchilarga inshoni yozdirish:
“Boburnoma ”-o’zbek adabiyotining nodir durdonasi
Reja:
1.Sharqning nodir durdonasi.
2.Bobur izidan.
3.”Boburnoma” va bugun.
Bu olam aro ajab alamlar ko’rdum,
Olam eliding turfa sitamlar ko’rdum.
Har kim bu “Vaqoye’”ni o’qib ,bilgaykim,
Ne ranju ne mehnatu ne g’amlar ko’rdum.
Zahiriddin Muhammad Bobur
“Boburnoma”-sharq adabiyotining nodir durdonasi.Nafaqat,sharq adabiyoti balki dunyo adabiyotida ham bu asarning alohida o’rni bor.Chunki bu asar XIV-XV asrlar tarixi,ma’naviyati,madaniyati,jug’rofiyasi…haqida ma’lumot beruvchi bebaho xazinadir.Unda Bobur o’z ko’zi bilan ko’rgan va bevosita o’zi ishtirok etgan voqea-hodisalar haqida yozadi.Shuning uchun ham biz bu asarni memuar asar deb ataymiz.Asarda Movarounnahr,Xuroson,Eron,Hindiston davlatlarining o’sha davrdagi tasviri har tomonlama mukammal aks ettirilgan…
“Boburnoma” nafaqat,tarix balki Bobur hayoti va ijodini o’rganosh uchun ham eng qimmatli manba hisoblanadi.Unda shoir hayoti bilan birga ijodi borasida ham aniq va batafsil ma’lumotlar,she’riy parchalar(fors va turkiy tilda),ularning yaratilish tarixi…haqidagi muhim ma’lumotlar ham bor.
Shuning uchun ham bu asar har davrda qimmatli va qadrlidir.
Nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uyga vazifa:O`tilganlarni mustahkamlash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Nazorat ishi tahlili
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchilar yozgan yozma ishlar tahlili,xatolar ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-insoniylik,mehr-muhabbat va ezgulik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati,yozma savodxonligi va dunyoqarashini kengaytirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:tahlil,xatolar ustida ishlash,ijodiy ish.
Darsning jihozi:darslik,”Boburnoma”asari
Darsning borishi :
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Datsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Nazorat ishi daftarlarini tarqatish va o’quvcholarning nazorat ishidan olgan baholarini izohlash;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash;
b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;
d)uslubiy xatolar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Matn tuzing:Adabiyotimizning nodir durdonalari…
Bizning mumtoz adabiyotimiz ham,bugungi davr adabiyoti ham nodir va durdona xazinalar,ya’ni kitoblarga boydir. Bu asarlar xoh ilmiy,xoh badiiy,xoy falsafiy,xoh memuar asar bo’lsin ,ularning barida ona tilimiz go’zalligi va jozibasi tarannum etilgan.
“Devonu lug’otit turk”,”Hibbat-ul haqoyiq”,”Qutadg’u bilig”,”Xamsa”kabi nodir asarlar mumtoz adabiyotimizning nodir durdonalari sanalasa,”O’tkan kunlar”,”Mehrobdan chayon”,”Kecha va Kunduz”kabi g’ozal va beqiyos ,betakror asarlar bugungi davr adabiyotining javohir xazinasi hisoblanadi.
Bu asarlar milliylik ,o’zlik kabi tuyg’ular tarannumining ham beqiyos namunasidir.
Adabiyotimizdagi nafaqat,nasriy ,balki she’riy va dramatik asarlar ham ona tilimizning cheksiz imkoniyatlarini ko’rsata oldi…
II.Ijodiy ishlar tahlili.
Uyga vazifa:Darslikdan tasqari she’rlar yod olish
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Boborahim Mashrab hayoti va ijodi Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Mashrab hayoti va ijodi yuzasidan bilim berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida pok insoniy tuyg’ularni,imon-e’tiqod fazilatlarinim tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:suhbat,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Boborahim Mashrab siymosi,Mashrab ijodidan namunalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi “Boburnoma”asari yuzasidan savol-javob;
2.Lirik chekinish:Bobur Na Nzvoiy ijodidan(darslikdan tashqari she’rlar asosida )
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
Xalqimiz orasida Boborahim Mashrab haqida turli afsonalar yuradi.Mashrab halollik,to’g’rilik,haqqa oshiqlik timsoli.Mahsrab Farhod-u Majnun kabi Olloh vasliga beqaror intilgan oshiqi ahalhaqdir.Mashrab 1653-yilda Namanganda kosib oilasida tug’ilgan.U bolaligidan majnunsifat,so’fiysurat,odamovi va xomush qiyofada yurgan.Uning gap-so’zlari,yurgan yo’lida aytgan baytlari ota-onasi vaatrofdagilarni hayron qoldirgan.Ota-onasi olib bergan yangi kiyimlarni duch kelgan ojiz-bechoralarga yechib bergan.Ota-onasi uni shu hududda katta ulamo,Haq yo’liga boshlovchi tariqat rahnamosi Mullo Bozor Oxundga uchrashtiradilar.Undan ta’lim –tarbiya oladi,lekin Mulla Bozor Oxund Mashrabni Koshg’ardagi islom dunyosining ulug’laridan bo’lmish Ofoq Xoja huzuriga ta’lmni davom ettirishini ma’qul deb topadi.Ofoq xoja undagi ilohiy muhabbat nurlarini ilgab,unga Mashrab(ishq sharobini ichgan)nomini beradi.Mahsrab Ofoq Xoja huzurida yeti yil ta’lim oldi va Haqqa yaqin avliyo zot bo’lib yetishdi.Mashrab ustozi Ofoq xoja bashorat qilganidek,1711-yil Balx hokimi Mahmud Qatag’on amri bilan Qunduz shahrida qatl etilgan.
II.Boborahim Mashrab hayoti va ijodi yuzasidan darslikda berilgan ma’lumotlar ustida ishlash,matndagi ma’lumotlarni o’zlashtirish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Mahsrab o’z asarlarini jamlab ,devon tuzgan emas,she’rlari “Devoni Mashrab ”qissalarida ,turli bayozlar va to’plamlar tarkibida tarqoq holda bizgacha yetib kelgan .1958-1980-yillarda shoir she’rlari birnecha marta to’plam holida nashr qilindi.Adabiyot jonkuyayari Jaloliddin tomonidan 1990-yilda “Mehribonim,qaydasan”nomi bilan qaytadan nashrga tayyorlandi.Unda soirning g’azal,mustazod.murabba’,muxammas,musaddas,musabba’ janrida yozilgan she’rlari va “Mabdai nur”,”Kimyo”kabi falsafiy-badiiy,diniy-axloqiy asarlari ham o’rin olgan.
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi.
I.Mashrab nimaning timsoli?
A.To’g’rilik B.Halollik C.Haqga oshiqlik D.B.j.t
2.U qanday oilada tavallud topgan?
A.Kosib B.Dehqon C.Savdogar D.Temirchi
3.Mashrab ismining ma’nosi?
A.Oshiq B.Ishq sharobini ichgan C.Telba oshiq D.Jinun
4.Mashrab kimdan ilohiy ishq sirlarini chuqur o’rgandi?
A.Mulla Bozor Oxund B.Ofoq xoja C.vaysiy D.Mahmud Qatag’on
5.Mashrabning 1990-yilda chop eyilgan se’riy to’plami?
A.”Mashrab qissasi” B.”Mehribonim.qaydasan” C.”Kimyo” D.”Mabdai nur”
Javoblar:1. D 2.A 3. B 4. B 5.B
Uyga vazifa:Mashrab lirik merosini o’rganib kelish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Boborahim Mashrab lirikasi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Boborahim Mashrab lirikasi ,ijodiy merosi haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish,”O’ttum ”radifli g’azaliniifodali o’qish,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-buyuk ajdodlarga ehtirom,imon-e’tiqod.pok insoniy tuyg’ular ruhida tarbiyalash; v
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Boborahim Mashrab siymosi,tarqatmalar,Mashrab g’azallaridan namunalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Boborahim Mashrab hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Mashrab lirikasi haqida qanday ma’lumotlarni bilib oldingiz.Draslikdagi ma’lumotlar asosida bahs-munozara;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Mashrab tasavvuf adabiyotining mashhur vakilidir.Barcha so’fiy shoirlar kabi uham nafsni yengish orqali ko’ngilni yuksaltirish,ruhni poklantirish,o’tkinchi dunyo havaslaridan ustun bo’lishga urinadi,insonga uning moddiy mavqeidan wmas,ma’naviy fazilatlaridan kelib chiqib yondashadi.
So’fiy shoirlarni ilohiy ishq kuychilari deyishadi.Lekin ishqni kuylashda har bir shoirning o’z yo’li,o’zgachaligi bor.Mashrab ko’ngildagi ishq olovi qanday bo’lsa,unni shundayligicha she’rga ag’daradi.
Ollohga bo’lgan muhabbatini ochiq izhor etadi.Shuning uchun ham she’rlarini o’qigan kitobxon oshiq shoir ko’nglidagi jununni,betoqatlikni aniq his qilib turadi.Shoir boshqa mavzularni ham qalamga olb o’tgan.
Arshning kungurasin ustida qo’ydim ayoq’im,
Lomakondin joy olibman,bu makonni na qilay?
II,Mashrab she’riyati haqida daslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish va matn ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”O’ttum”radifli g’azalini ifodali o’qish va g’azalni g’oyaviy’badiiy tahlil qilish.
Ishq vodiysidin bir kecha hay-haylab o’ttum,
Monandi nayiston guliga o’t qalab o’ttum.
Ofoqni bir lahzada kezdim na ajabdur,
Mino tog’idin akkasidan hakkalab o’ttum…
Bu g’azal so’fiy shoirning ishqdagi holati,tariqat-poklanish yo’lidagi a’moli tasviri va tavsifiga bag’ishlangan.She’rning birinchi baytida Yaratgan bilan yaqinlik hosil qilgan va buning natijasida o’zining jismoniy o’zligidan kechib borayotgan oshiq timsolini ko’ramiz.Baytda ishq bir vodiygab o’xshatilmoqda .Bu vodiy jism bilan oyoqda yurib o’tilmaydi,balki qalb bilan qalbdagi yo’nish bilan behud bo’lib(o’zlikni yo’qotib) hay-haylab o’tiladi…
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi.
1.”Kimyo”,”Mabdai nur”qanday asarlar sanaladi?
A.Badiiy-falsafiy ,diniy-axloqiy B.Tarixiy,ilmiy
C.Ilohiy ushq D.Didaktik
2.Mashrab qaysi yo’nalshda ijod qilgan?
A.Yassaviylik B.Tasavvuf C.Naqshbandiylik D.Peyzaj
3.Arshning kungurasin ustiga qo’ydim ayoqim,
Lomakon –so’zini izohlang.
A.Makondan tashqari B.Bog’I eram
C.Jannat D.Makon ishi
4.Ishq vodiysidin bir kecha men hay-haylab o’ttum,
Monandi nayiston guliga o’t qalab o’ttum.
A.Ishq dardi B.Ilohiy ishq bilan to’lgan qalb
C.Oshiq qalbining azobi D.Bu dunyoning o’tkinchiligi
5.Dunyo yasanib ,jilva qilib oldima keldi,
“Borg’il nariga!”-deb ketig’a shattalab o’ttum. Baytda qanday san’at qo’llanilgan?
A.Tazod B.Tashbih C.Jonlantirish D.Irsoli masal
Javoblar:1.A 2.B 3.A 4.B 5.C
Uyga vazifa:G’azallar tahlili va yod olish.
Oquvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Boborahim Mashrab “O’rtar”radifli g’azali tahlili.Nazariy ma’lumot:tasavvuf va tasavvuf atamalari
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchlarga Boborahim Mashrab lirikasi ,ijodiy merosi haqida bilim va ko’nikmalarni takomillashtirish ,”O’rtar ”radifli g’azalini ifodali o’qish,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,tasavvuf va tasavvuf atamalari haqida nazariy ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-buyuk ajdodlarga ehtirom,imon-e’tiqod.pok insoniy tuyg’ular ruhida tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini,nazariy bilimlarini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Boborahim Mashrab siymosi,tarqatmalar,Mashrab g’azallaridan namunalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Boborahim Mashrab hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Mashrab lirikasi haqida qanday ma’lumotlarni bilib oldingiz.Darslikdagi ma’lumotlar asosida bahs-munozara;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Mashrabning “O’rtar”radifli g’azalini ifodali o’qish va g’azalni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Agap oshiqlig’im aytsam,kuyub jon-u jahon o’rtar,
Bu ishq sirrin bayon etsam ,taqi ul xonumon o’rtar.
Bu g’azal shoirning el orasida mashhur g’azallaridan biri hisoblanadi.Bu g’azalda ilohiy ishqning
yuksak ifodasi tarannum etilgan .Bunda oshiq ilohiy ishq dardini qiyidagicha izohlaydi:”Agar oshiqlik sinoati aytilsa,jon-kishining o’zi kuymoqqa do’nadi,bir jon nima bo’libdi,balki butun borliq,butun jahon o’rtanadi”
Shoir keying misralarda bu ishq dardining sirlarini birin-ketin bayon etadi.Ishq dardi misrama misra kuchaya boradi…
II.”O’rtar”g’azalining darslikda berilgan tahlili ustida ishlash va savol-topshiriqlar tahlili.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Nazariy ma’lumot:Tasavvuf va tasavvuf tamalari
Tasavvuf ta’limotining maqasadi komil insonni tarbiyalashdan iboratdir.Unda inson shariat,tariqat,haqiqat deb ataladigan bosqichlardan o’tishi kerak.Shariat-poklanish yo’li.
Tariqat-“yo’l”degan ma’noni bildiradi.Bi yo’lga kirgan odamni so’fiy,solik,murshid ,darvesh deb etaydilar.So’fiy tariqatda pir(murshid)ga qo’l beradi.
Tasavvuf adabiyotida ishq markaziy tushunchadir…
II.Tasavvuf va tasavvuf atamalari haqida darslikda berilgan nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirish va savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Mashrab g’azallarida tasavvuf va tasavvufiy atamalarning aks ettirilishi:Mashrab g’azallari asosida talqin…
IV.Test sinovi:
1.”Ortar”radifli g’azali qo’shig’I qaysi o’zbek filmida ijro etilgan?
A.”Mehrobdan chayon” B.”O’tkan kunlar”
C.”Mahallada duv-duv gap” D.”Maftuningman”
2.Tasavvufning maqsadi:
A.Komil insonni tarbiyalash B.Ilohiy ishqni targ’ib erish
C.Qalbni poklash D.Shariat ilmlarini o’raganish
3.Tariqat so’zining ma’nosi . A.Ishq B.Komillik C.Yo’l D.Haqiqat
4.Tasavvuf adabiyotida markaziy tushuncha:
A.Ishq B.Tariqat C.Komillik D.Haqiqat
5.Kishig’a ishq o’tidin zarraye yetsa ,bo’lur giryon,
Bo’lub besabr-u betoqat,yurak bag’ri chunon o’rtar.
Baytda qanday san’at qo’llanilgan?
A.Talmeh B.Tazod C.Irsoli masal D.Tanosub
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.A 5.D
Uyga vazifa:G’azallar tahlili va yod olish.
Oquvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Muhammad Rizo Ogahiy hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Muhammad Rizo Ogahiy hayoti va ijodi yuzasidan batafsil ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-buyuk ajdodlarga ehtirom,adabiyotga va she’riyatga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini,nazariy bilimlarini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Muhammad Rizo Ogahiy siymosi,tarqatmalar;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Boborahim Mashrab hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Mashrab lirikasi haqida qanday ma’lumotlarni bilib oldingiz.Darslikdagi ma’lumotlar asosida bahs-munozara.Tasavvuf va tasavvufiy atamalarni izohlash.She’riyatidan yod so’rash;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Shoir,tarjimon,tarixnavis,davlat va jamoat arbobi Muhammad Rizo Ogahiy 1809 yil 17-dekabrda Xiva yaqinidagi Qiyot qishlog’ida Erniyozbek mirob oilasida tavallud topgan .Otasi vafot etgach,amakisi,adabiyotimizning yetuk vakili Munis qo’lida tarbiya topadi. U yoshligida arab va fors tillari,tarix ilmini o’rganadi.Munis vafot etgach hukmdor 1829-yil Olloqulixon uni Munis o’rniga mirob qilib tayinlaydi.Saroy tarixchisi vazifasida ish olib boradi.
U 1839-yil Munis boshlab bergan “Firdavs ul-iqbol”(”Iqbol bog’i”)asarini tugatadi.
Shoir 1845-yil miroblik ishlari bilan safarda yurganda tasodif tufayli oyog’I qattiq shikastlanadi va to’shakka mixlanib qoladi.1857-yil istefoga chiqadi.Lekin also ijoddan to’xtamadi.U 1874-yil vafot etadi.
II.Shoir hayitiga oid darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirirsh
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.U 1839-yil Munis boshlab bergan “Firdavs ul-iqbol”(”Iqbol bog’i”)asarini tugatadi.
Tarixiy asarlari:
“Riyoz ud-davla”(Saodat bog’lari)-1944y
“Zubdat ut-tavorix”(Tarixlar aymog’i)—1946 y
“Jome ul-voqeoti sultoniy”(Sultonlik voqralarining yigindisi)-1847-1855 y
“Gulshani davlat”-60-yillarda
“Shohidi iqbol”(Iqbol shohidi)-60-yillarda
Tarjimalari:
“Qobusnoma”-Kaykovus
“Haft payfkar”-Nizomiy Ganjaviy
“Guliston”-Sa’diy Sheroziy
“Shoh va gado”-Badriddin Hiloliy
“Yusuf va Zulayxo”-Abdurahmon Jomiy
II.Darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish va savol-topshiriqlar ustida ishlash.
II.Test sinovi:
1.Ogayiy kim?
A.Shoir,tarjimon B.Tarixnavis C.Davlat va jamoat arbobi D.B.j.t
2.U qanday oilada tavallud topgan?
A.Mirob B.tarixchi C.Shoir D.Kosib
3.Munisning qaysi asrini davom ettirgan?
A.”Guliston” B.”Firdavs ul-iqbol”
C.”Riyoz ud-davla” D.”Haft paykar”
4.Kaykovusning qaysi asarini tarjima qilgan?
A.”Qobusnoma” B.”Guliston”
C.”Hafta paykar” D.”Shoh va gado”
5.Umrining so’nggi yillarida yozgan tarixiy asarlari
A.”Firdavs ul-iqbol” B.”Riyoz ud-davla”,”Zubdat ut-tavorix”
C.”Jome ul –voqeoti sultoniy” D.”Gulshani davat”,”Shohidi iqbol”
Javoblar:1. D 2.A 3. B 4. A 5.D
Uyga vazifa:Muhammad Rizo Ogahiy lirik merosini o’rganib kelish
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Muhammad Rizo Ogahiy lirikasi.”Ustina ”radifli g’azali
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-o’quvchlarga Muhammad Rizo Ogahiy lirikasi ,ijodiy merosi haqida bilim va ko’nikmalarni takomillashtirish ,”Ustina ”radifli g’azalini ifodali o’qish,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-g’azallarda ilgari surilgan ezgu insoniy tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Muhammad Rizo Ogahiy siymosi,,tarqatmalar,Ogahiy g’azallaridan namunalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Muhammad Rizo Ogahiy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Ogahiy lirikasi haqida qanday ma’lumotlarni bilib oldingiz.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Ogahiyning lirik merosi asosan ona tilida yozilgan bo’lib,”Ta’viz ul-oshiqin”devonida jamlangan.”Ta’viz ul-oshiqin ””Oshiqlar tumori ”degan ma’noni anglatadi.Devon ma’rifatparvar shoh va shoir Feruz-Muhammad Rahimxon Soniy (ikkinchi)taklifi va talabi bilan tuzilgan.Devonda shoirning yigirmadan ortiq janrdagi salkam yigirma ming misrali lirik merosi jamlangan.Ularning 1300 misradan ortig’i fors tilida .Devondan ijtimoiy-siyosiy,axloqiy-didaktik,tabiat tasviri va boshqa mavzudagi she’rlari o’rin olgan.
Ul sho’xki | Ochildi | xat-u | ruxsori |
Ochildi | Rayohinda | yuzi | gulnori |
Xat-u | Yuzi | besabr-u qarori | man man |
Ruxsori | Gulnori | man man | zori |
Shoir bu she’rda musoviyattarafayn(ikki tomonlama teng,bir xil)shaklida yozilgan she’ri adabiotimizda kam uchraydigan hodisalardan sanaladi.
II.Ogahiyning “Navro’z”radifli g’azali tahlili
Balans aylab quyoshga poya navro’z,
Ko’tardi yer yuzidin soya navro’z…
Bu she’r tabiat lirikasining go’zal namunasi sanaladi.Unda tashxis san’ati asosida bahoriy ayyomni madh etadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Ogahiyning “Ustina”radifli g’azalini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Mushkin qoshining hay’ati ul chashmi jallod ustina,
Qatlim uchun “nas”keltirur “nun”eltibon “sod”ustina…
Shoirning bu g’azali eng mashhur g’azallaridan biri sanaladi.Unda yorning cheksiz go’zalligi ta’riflanadi.Lirik qahramonning ishqdagi o’rtanishi tsvirlanadi.Maqta’da yorning qoshi va ko’zi ta’rif etilmoqda.”Mushkin”so’zi ham qoralik,ham xushbo’ylikni ifodalaydi.Qosh va ko’zning qoraligi jallod sifatida tasvirlanadi…
II.”Ustina”radifli g’azali asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash,g’azal badiiy tasvir vositalaridan foydalanishning o’ziga xosligi yuzasidan bahs;
III.Test sinovi
1.Shoirninh lirik devoni
A,”Firdavs ul-iqbol” B.”Ta’viz ul-oshiqin”
C.”Gulshani davlat” D.”Shohidi iqbol”
2.Devondan qancha forsiy misralar o’rin olgan?
A.1300 misradan ortiq B.1300 misraga yaqin
C.20 mingga yaqin D.1400 misradan ortiq
3.Devon kimning talabi va taklifi biln tuzilgan?
A.Nasrulloxon B.Olloqulixon
C.Muhammad Rahimxon D.Olimxon
4.”Navro’z”radifli g’azali qaysi san’at asosida qurilgan?
A.Tazod B.Irsoli masal
C.Tashxis D.Talmeh
Mushkin qoshining hay’ati ul chashmi jallod ustina,
Qatlim uchun “nas”keltirur “nun”eltibon “sod”ustina –Misralarida qanday san’at qo’llanilgan?
A.Tashbih B.Tashxis
C.Talmeh D.Irsoli masal
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.C 5.A
Uyga vazifa:G’azallar tahlili va yod olish.
Oquvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi: Muhammad Rizo Ogahiy lirikasi.Tarji’band,tuyuqlari
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Muhammad Rizo Ogahiy lirikasi ,ijodiy merosi haqida bilim va ko’nikmalarni takomillashtirish ,shoirning g’azalari,tarji’band,tuyuqlarini ifodali o’ish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-g’azallarda ilgari surilgan ezgu insoniy tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Muhammad Rizo Ogahiy siymosi,,tarqatmalar,Ogahiy g’azallaridan namunalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Muhammad Rizo Ogahiy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Ogahiy lirikasidan yod aytish va g’azallar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Aylansun”radifli g’azalini ifodali o’qish va g’azalni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Yuzing ochkim,quyosh sadqang bo’lub,boshingdin aylansun,
Yangi oy yuz tavozu ko’rguzub ,qoshingdin aylansun…
Shoirning bu g’azalida ham boshqa g’azallari kabi yorning chiroyli ta’rif-u tavsif berilgan bo’lb,yor tasviri chiroyli narsalarga qiyos etilgan…
II.Tarji’band
Dahr uyi bunyodkim,su uzradir ,mahkam emas,
Onga kirgan el xavotirdin amon bir dam emas.
Doimo vayronlig’ osori oning arkonidin,
Borcha olam ahlig’a ma’lum erur,mubham emas…
Shoir dunyoni suv ustida qurilgan omonat dunyoga o’xshatadi.Unda yolg’onchi va riyokorlar ko’plig uchun ham uni omonat deb ataydi.Bu dunyoga kelgan har bir inson uning sinovlaridan o’tishi shubhasiz..
Dunyo ayollar kabi g’ozal,lekin bir tomonan ayollar kabi makkora,mehr-u vafosiz kabi o’xshatilishida ham alohida ma’no va mazmun bor..
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Shoir tuyqlarini ifodali o’qish vag’oyaviy-badiiy tahlil qilish
G’am yuki to qomatim yo qilmadi,
Oshim o’tig’a falak yoqilmadi.
Qilmadi rahmi mango,xud o’zgaga,
Bilmadimkim,qildimi,yo qilmadi.
Tuyuq,bizga ma’lumki,tajnis san’ati asosida yaratiladi.Bu tuyuqda shoir o’sha davrdagi ijtimoi-siyosiy hayot,bu hayotning unga rahm qilmaganligi va jamiyat qiyinchiliklarini qalamga oladi.Bunda shakldosh so’zlar ma’nosi quyidagicha izohlanadi:
Yo qilmadi-bukmadi(yo arab alifbosi shakliga ishora)-1-misra;
Yoqilmadi-yonmadi-2-misra;
Yo qilmadi-yoki qilmadi-4-misra;
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi
1.Boqib ko’z uchidin pinhon fosh etding tag’ofillar,
Yog’-u borim hamul pinhon ila foshingdin aylansun
Baytda qanday san’at qo’llanilgan?
A.Talmeh B.Tashbih
C.Tazod D.Irsoli masal
2.Shoir tarji’bandining g’oyasi
A.Dunyo xavotirlardan,mashaqqatlardan xoli emas
B.Vaqtni qadrlash,hayotda yaxshi nom qoldirish
C.Bu dunyo o’tkinchi dunyo
D.Osha zamonaga xos illatlar fosh etilgan
3.Tarji’bandda shoir qanday kishi” g’am bandasidan ozod bo’lur”deb yozadi?
A.Mahshaqqatlarga bardosh etgan va uni yenggan
B.Mehr,vafoli kishi
C.Maqsadi tomon doim olg’a intilgan
D.Xarobani obod aylab,undan omon chiqqan kishi
4.Tuyuq qaysi san’at asosida yaratiladi?
A.Tajnis B.Talmeh C.Tashxis D.Irsoli masal
5.Ogahiyning “Qasidai nasihat”she’ri anday yo’nalishda yozilgan?
A.Siyosiy-didaktik lirika B.Ijtimoiy-falsafiy lirika
C.Ishqiy D.Falsafiy-didaktik lirika
Javoblar:1.C 2.A 3.D 4.A 5.A
Uyga vazifa:Tuyuqlardan birini yod olish va tahlil qilish
Oquvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi: Muhammad Rizo Ogahiy lirikasi “Ogohnoma”asari.
Tashxis haqida nazariy ma’lumot
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchlarga Muhammad Rizo Ogahiy lirikasi ,ijodiy merosi haqida bilim va ko’nikmalarni takomillashtirish ,shoirning “Ogohnoma”she’riy asrini ifodali o’qish,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,tashxis haqida nazariy ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-g’azallarda ilgari surilgan ezgu insoniy tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Muhammad Rizo Ogahiy siymosi,,tarqatmalar,Ogahiy g’azallaridan namunalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Muhammad Rizo Ogahiy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Ogahiy lirikasidan yod aytish va g’azallar ,tuyuqlar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Shoirning “Ogohnoma”qasidasini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Shahanshahliq o’lsun muborak sango,
Madadkor Tangri taborak sango.
Zamiringni sabr aylabon shod tut,
Bori kulfat-u g’amdin ozod tut.
“Ogohnoma”qasida janrida yozilgan bo’lib,bu qasida shoh va shoir Muhammad Rahimxonning taxtga chiqish munosabati bilan yozilgan.Shoir xonni taxtga chiqish munosabati bilan qutlaydi.Olloh bu ishda unga har qadamda madadkor ekanligini aytadi.Chunki xon xalq farovonligi va osoyishtaligi uchun muhim o’rin tutadi.
Bugun ,podshosho,sanga saltanat,
Beribdur Xudo ko’rguzub marhamat…
Bu misralar orqali shoir xonga murojaat qilib,unga xos fazilatlarni sanab o‘tadi …
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash boqichida:
I.Tashxis haqida nazariy ma’lumot
Tashxis mumtoz adabiyotimizda keng qo’llaniladigan badiiy vositalardan biridir.”Tashxis”arabcha so’z bo’lib,”shaxs”o’zagidan olingan bo’lib,shaxslantirish degan ma’nini bildiradi.tashxis faqat insongagina xos bo’lgan jismoniy va ruhiy holatlarni tabiat manzaralari,jonzodlar,brliqdagi narsa-buyumlar hamda hayotdagi tushunchalarga ko’chirish san’atidir.
Tarab tiflin tug’urdi dahr zoli,
Ongo bo’ldi magarkim doya navro’z…
Ma’nosi:dunyo kampiri shodlik chaqalog’ini tug’arkan,navro’z unga doyalik qildi…
II.Darslikda berilgan tashxis haqidagi ma’lumotlarni o’zlashtirish va matn ustida isshlash,savol-tpshiriqlar ustida ishlash;
III.Shoir she’rlaridan parchalar o’qish va tashxis san’ati keltirilgan o’rinlarni olgan bilimlar asosida tahlil qilish.
IV.Test sinovi
1.”Ogohnoma”qaysi janrda yozilgan?
A.Qasida B.Ballada C.Tarji’band D.ta’rix
2.”Tashxis”-so’zining ma’nosi
A.Shaxs B.Ko’chirish C.Shaxslantirish D.Belgilash
3.Tashxis –qanday san’at turi sanaladi?
A.Misralarda qarama-qarshi so’zlardan foydalanish
B.Insonlarga xos fazilatlarni borliqdagi narsalarga ko’chirish
C.Misralarda shakldosh so’zlardan foydalanish
D.O’xshatish san’ati
4.Baland aylab quyoshga poya navro’z,
Ko’tardi yer yuzidin soya navro’z
Baytda qanday san’at qo’llanilgan?
A.Tazod B.Talmeh C.Irsolu masal D.Jonlantirish
5.”Ogohnoma”da shoir xonga xos nechta fazilatni ko’rsatb o’tadi?
A.22 B.23 C.40 D.30
Javoblar:1.A 2.C 3.B 4.D 5.A
Uyga vazifa: Savol-topshiriqlar ustida ishlash
Oquvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi: Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat hayoti va ijodi
haqida ma’lumot berish
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarga Zokirjon Xolmuhammad o’gli Furqat haqida ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ma’rifatparvarlik,Vatan sog’inchi,adabiyotga ishtiyoq tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Furqat siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,taratmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Muhammad Rizo Ogahiy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Ogahiy lirikasidan yod aytish va g’azallar ,tuyuqlar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat lirik she’rlari bilan adabiyotimiz xazinasini boyitgan,ma’rifatchilik adabiyotining darg’alaridan biri.Shoir 1859-yil Qo’qonda savdogar oilasida tug’ilgan.Otasi Mulla Xolmuhammad she’riyatga,badiiy ijofga oshno kishi bo’lgan.Dastlab mahallsidagi maktabda tahsil oladi,so’ng “Haftiyak” va “Chor kitob”ni o’qib tugatadi.sakkiz yoshida Farididdin Attorning”Mantiq ut-tayr”dostonini yod oladi.Navoiyni mutolaa qiladi.To’qqiz yoshida”Mening maktab aro buldur murodim,xatimdek chiqsa imlo-yu savodim” baytini yozgan ekan.14 yoshidamadrasa talabasi bo’ladi.Keyinchalik Marg’ilonga tog’asi yoniga borib mirzalik,xattotlik ,savdogarchilik qiladi.Badiiy ijoddan also to’xtamaydi.Furqat taxallusini qo’llab,she’rlar yozadi.1880-yil Qoqonga qaytib,ijodni davom ettiradi.”hammomi xayol”risolasini yaratadi,”Chor darvesh”,”Nuh manzar”asarlarini fors tilidan o’zbek tiliga tarjima qiladi.21-22 yoshida she’rlarini toplab,devon qiladi.1890-1891-yillarda Toshkentda yashab,”Turkiston viloyatining gazeti”da tarjimon bo’lb ishlaydi.1891-yildan Samarqand,Buxoro,Marv,Ashxobod,Boku,Botum,Istanbul,Iskandariya,Misr,Shom,Makka,
Madina,Bombay,Kashmir,Tibet,Xo’tan va Yorkentga sayohat qiladi va umrining oxirigacha Yorkentda yashaydi.Lekin 1906-yilgacha Turkiston ,gazeta bilan aloqani uzmaydi.Uning ijodi quyidagi asarlarni o’z ichiga oladi:1)lirika;2)publisistika,nasriy asarlar;3)tarjimalar;4)ilmiy asarlar.Furqat tarjimalari bizgacha yetib kelmagan.”To’y tavsifi”,”Gap ta’rifida”,”Aza tavsifi0,”Ilmi ash;orning qoidai avzoni”ilmiy asarlari bor.Furqat o’zining tarjimayi holi haqida yozgan maqolalar adabiyotshunoslikda “Furqatnoma”,ba’zan “Sarguzashtnoma”deb ataladi.
II.Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat haqida darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish va matn ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Fasli navbahor o’ldi..”matla’li g’azalini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Fasli navbahor o’ldi ketibon zimistonlar,
Do’stlar, g’animatdur ,sayr eting gulistonlar.
Bu g’azal tabiat lirikasining go’zal namunasi.Unda ko’klam kelishi bilan tabiatga ro’y berayotgan g’ozal o’zgarishlarni g’oyat sinchiklab kuzatgan shoirning qalb kechinmalari aks etgan.Shoir bahor kelib,zimistonlar ketgan ekan,do’stlarini g’animat bu damlarda gulistonda sayr etishga chaqiradi…
II.G’azal haqida darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.
III.Test sinovi:
1.Furqat qanday oilada tug’ilgan?
A.Kosib B.Savdogar C.Dehqon D.Temirchi
2.Yoshligidan puxta egallagan hunari
A.Xattotlok B.Mirzalik C.Savdogarchilik D.Temirchilik
3.Qo’qong qaytgan adib qaysi asarini yaratadi?(1880-yillarda)
A.”Nuh manzar” B.”Sarguzashtnoma”
C.”Hammomi xayol” D.”To’y tavsifi”
“To’y tavsifi”,”Gap ta’rifida”,”Aza tavsifi”Furqatning qanday asarlari hisoblanadi?
A.Publisistik B.Ilmiy C.Badiiy D.Nasriy
5.Kolomindin halovat topmog’I jonlarni ondinkim,
Dahon nozik,zabon nozik ki lab nozik,suxan nozik
Baytda qanday badiiy tasvir vositasi qo’llanilgan?
A.Tazod B.Talmeh C.Jonlashtirish D.Mubolag’a
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.B 5.D
Uyga vazifa: Shoirning lirik merosi haqidagi ma’lumotlarni o’zlashtirish va g’azallar tahlili
O’quvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi: Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat lirikasi,
g’azallarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-o’quvchilarga Zokirjon Xolmuhammad o’gli Furqat lirikasi haqida ma’lumot berish,g’zallarni ifodali o’qib,undagi g’oyaviy-badiiy xususiyatlarni tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ma’rifatparvarlik,Vatan sog’inchi,adabiyotga ishtiyoq tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Furqat siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Furqat lirikasi haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo’ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Furqat lirikasi g’azal,masnaviy,muxammas,musaddas,mustazod kabi janrlardan iborat.She’rlarining salmoqli qismi g’azallardan iborat bo’lib,ularning soni 200 ta qtrofida.
Chaman sahnida derlar sarv birla yosuman nozik,
G’alatdur,qomating oldida guldan pirahan nozik…
Bunda shoir yor go’zalligini o’ta nozik sifatlar bilan tasvirlaydi.
Shoir Fuzuliy g’azaliga nazira sifatida”Surmadin ko’zlar qaro”g’azalida,”Muncha zolim bo’lmish ul xunrez qaro ko’zlaring ” g’azallarida ham ma’shuqa tasviri,yor ishqi va sadoqati haqida kuylaydi.
Furqat ijodida Vatan cog’inchi,ayriliq azoblari ham ustunlik qiladi.”Sabog’a xitob” she’ri,”Manam sho’rida bulbul”muxammasi va turli g’azallari shu ohangda yozilgan.
O’z diyoridin adashgan,Furqatiy devonaman,
Chug’zi har vayronadurkim,baytul ehzondin gapir..
II.”Ul qaro ko’z..”g’azali tahlili
Ul qaro ko’z ko’zlariga surma bejo tortadur,
Balki andin dahr eli ortiqcha g’avg’o tortadur
Bu g’azal boshqa g’azallar kabi ma’shuqa ta’rifiga bag’ishlanadi va bu g’ozallik yor qalbiga ozor beradi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Surmadin ko’zlar qaro…”g’azali tahlili
Surmadin ko’zlar qaro,qo’llar hinodin lolarang,
G’ozadin yuzlarida tob-u ,o’smadin qoshlar tarang…
Bu g’azalda ma’shuqa g’ozal tavsiflar bilan tilga olinadi.Qolaversa,bu misralar shoirning mashhur misralaridan biri sanaladi.Chunki bu misralar go’zallik tasviri bilan birga milliylik ifodasi hamdir.Bu g’azalda shoir o’zbek qiz;arining o’ziga xosligi,milliyligi,suratini chizib bera olgan…
II.”Biz istig’no eli…”
Biz istig’no eli,qichqiemag’on mavog’a bormasmiz,
Agar chandiki xirman aylasa,dunyog’a bormasmiz…
Bu she’rdagi ohanglar,so’zlar va g’oya o’ziga xos.G’azal ma’rifat,o’zlikni anglash,poklik tuyg’ularini tarannum etadi…
III.Test sinovi
1.Furqat taxallusi qaysi so’z bilan hamohang,shoir taqdiri bilan bog’liq taxallus ma’nosini izohlang.
A.Azob,sog’inch B.Ayriliq,firoq
C.Farz,burch D.Dard,iztirob
2.Furqat lirikasi g’azallar soni
A.200 atrofida B.189 ta C.200 dan ortiq D.300 ga yaqin
3.”Surmadin ko’zlar qaro…”g’azali kimning g’azaliga nazira tarzida bitilgan?
A.Navoiy B.Bobur C.Atoiy D.Fuzuliy
4.”Sabog’a xitob”,”Manam shorida bulbul “she’rlari ohangi
A.Muhabbat,ishq azobi B.Tabiat tasviri
C.Vatan sog’inchi,ayriliq azobi D.Ma’shuqa tasvifi
5.Ne bilur Yusufki noz-u husn ila mag’rurdur,
Ul qadarkim,ishq dardini Zulayxo tortadur…
Baytda qanday san’at qo’llanilgan?
A.Talmeh B.Irsoli masal C.Tazod D.Jonlantirish
Javoblar:1.B 2.A 3.D 4.C 5.A
Uyga vazifa:Shoir g’azalaridan birini yod olish
O`quvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi: Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat muxammasi, g’azal haqida nazariy ma’lumot berish
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat muxammasini ifodali o’qish,tahlil qilish,savol-topshiriqlar ustida ishlash,g’azal haqida nazariy ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ma’rifatparvarlik,Vatan sog’inchi,adabiyotga ishtiyoq tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o’qish,tahlil ,matn ustida ishlash,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Furqat siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Furqat g’azallaridan yod so’rash va tahlil qlish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqatning darslikda berilgan muxammasini ifodali o’qish va muxammasni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Kishi holimni bilmas mehribonidin adashganman,
Vatan ovoradurmen,do’stonidin adashganman,
Vatansiz benavodurmen,makonidin adashganman,
G’aribi ko’yi g’urbat xonumonidin adashganman,
Vayo bir murg’I vahshiy oshiyonidin adahganman…
Bu muxammasda Vatandan ayrilgan,ayriliq azoblaridan qiynalgan,mehribonlarini qo’msagan ,sog’inchda o’rtanayotgan insonning ichki kechinmalari kuylanadi..
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash
Darsning mustahkamlsh bosqichida:
I.Darslikda berilgan shoir musaddasi matni ustida ishlash:
Sayding qo’yaber sayyod,sayyora ekan mendek,
Ol domini bo’ynidin,bechora ekan mendek,
O’z yorini topmasdan ovora ekan mendek,
Iqboli nigun,baxti ham qora ekan mendek,
Hijron o’qidin jismi ko’p yora ekan mendek,
Kuygan jigari-bag’ri sadpora ekan mendek…
Bu she’riy asar ham muxammas kabi ayriliq azoblari,sog’inch azoblari bilan ifoda etilgan.Bunda shoir sayd-ohuni o’ziga o’xshatyapti.Chunki sayd(ohu)sayyod(ovchi)ning qo’lida,tutqunda.Shoir ohuni erkinlikda qo’yib yuborishga,erkinlikda ,o’z go’shasida sayr etishga imkon berishga chorlamoqda.Ohuni taqdirini o’zining taqdiri bilan o’xshatib,ayriliq azoblarini ichi kechinmalari orqali kuylaydi…
II.G’azal haqida nazariy ma’lumot:
G’azal arabcha so’z bo’lib,oshiqona so’z,ayollarga xushomad ma’nolarini anglatadi.G’azal ilk marotaba arab adabiyotida paydo bo’lgan.Turkiy adabiyotda ilk g’azal “Qissasi Rabg’uziy”,”Muhabbatnoma”da uchraydi.G’zal baytlardan iborat bo’lib,bayt ikki misradan iborat.Bayt arabcha “uy”degani.G’azalning birinchi bayti-matla’(boshlanma),oxirgi bayti-maqta’(tugallanma).Qofiyalanishi-a-a,b-a,c-a…G’azal 3baytdan 19 baytgacha bo’lishi kuzatilgan…
II.Darslikda berilgan g’azal haqidagi nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirish va matn ustida ishlash.
III.Test sinovi
1.Muxammas nima?
A.Har bayti 5 misradan iborat she’riy janr
B.Har bayti 6 misradan iborat she’riy janr
C.Har bayti 7 misradan iborat she’riy janr
D.Har bandi 8 misradan iborat she’riy janr
2.Har bayti 6 misradan iborat she’riy janr
A.Muxammas B.Mustazod D.Murabba’ D.Musabba’
A.Parcha,bo’lak,qism
B.Ayolga xushomad,oshiqona so’z
C.Quyosh nurlarining tarqalishi
D.Madh etish,ta’riflash
4.Mumtoz adabiyotda ikki misradan iborat shakl qanday nomlanadi?
A.Band B.Bayt C.Matla’ D.Maqta’
5.Musaddasda shoir o’zining taqdirini qaysi qush bilan qiyoslaydi?
A.Kakku B.Bulbul C.Ohu D.Oqqush
Javoblar:1.A 2.B 3.B 4.B 5.C
Uyga vazifa: Shoir muxammas,mustazodi tahlili va nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirish.
Oquvchilar bilimini baholash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Mavzu: 5-nazorat ishi .Insho “G’azal shaydosiman”
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy— o’tilgan mavzular asosida o`quvchilarning olgan bilimlarini nazorat qilish;
b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida g’azallarda ilgari surilgan insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:nazorat;
Nazorat turi: Insho
Dars uslubi: suhbat,reja tuzish,insho yozish;
Darsning jihozi:darslik,nazorat ishi daftarlari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)o’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Nazorat ishi mavzusi asosida suhbat,qisqa fikrlarni yig’ish;
I1.Mavzuga oid reja tuzish
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Mavzuga oid tuzilgan rejalar asosida insho yozish:
Nodira-o`zbek mumtoz adabiyotining malikasi.
“Eshit”radifli g`azali –men yoqtirgan g`azal.
3.G`azalda sharq ayollariga xos tuyg`ularning ifodalanishi.
4.G`azalda qo`llangan badiiy san`atlar.
5.Asrlarni maftun etgan Nodira mangu barhayot.
Nodira –o’zbek mumtoz adabiyotining yorqin namoyondalaridan biri sanaladi.U adabiyotimizda vafo,sadoqat,sabr-qanoat …timsoli.Uning ijodidagi ohanglar Zulfiya ijodidagi ohanglar bilan hamohang.Chunki bu ikki buyuk shoiraning hayot yo’li,qalb kechinmalari,muhabbat iztiroblari bir-biriga juda yaqindir.
Doda keldim,ey salotin,sarvari dodim eshit,
Sen shah-u,men benavo ,lutf ayla.faryodim eshit…
Bu g’azalda shoiraning boshqa g’azallari kabi firoq azoblari,muhabbat iztiroblari badiiy,ta’sirli ifodasini topgan…
G’azalda sharq ayollariga xos vafo,sadoqat,bardosh… kabi tuyg’ular tarannum etiladi.Shoiraning butun ijodi mana shu go’zal tuyg’ular ila sayqal topgan.Shuning uchun ham Nodira o’zbek ayolining yorqin timsoli sifatida tilga olinadi.
Shoira qalb iztoroblari,muhabbat kechinmalarini soda tilde,tirli badiiy san;atlar asoida go’zal ifoda etadi.O’quvchi bu g’azallarni o’qiganda shu olam girdobida g’arq bo’ladi go’yo…
Nodirabegim asrlar o’tsa-da,mangu ,barhayot yashaydi.Chunki uning ijodidagi har bir misra mangu va barhayot mavzular ila yo’g’rilgan…
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uyga vazifa:O’tilganlarni takrorlash
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi: Nazorar ishi tahlili
Darsning maqasadi:
a}ta’limiy-o’quvchilar yozgan nazorat ishlarini tahlil qilish,nazorat ishidan olgan baholarini izohlash,xatolar ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilar qalbida mehr-muhabbat va insoniylik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning yozma savodxonligi va fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:tahlil,she’riy daqiqa,ijodiy ish.
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari, she’rlar va hikmatlar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlr nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini tarqatish va 5-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash;
b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;
d)uslubiy xatolar ustida ishlash.
Datsning mustahkamlash bosqichida:
I.Nazm gulshani.darslikdan tashqari yod olingan she’rlar aosida;
II.Ijodiy ish:Bir misrada ming ma’no(Bir she’r asosida fikrlarni erkin bayon etish)
Onajon!bu galgi yurak so’zimni.
Senga bag’ishladim,senga onajon.
Yo’q,yo’q so’zim emas,balki o’zimni
Senga bag’ishladim ,ey ulug’ inson!
Ha,inson bu dunyoga kelibdimi,avvalo,ota-onasi oldidagi burchini ado etishini istaydi,chunki bu bizning birinchi farzandlik burchimizdir.Shoir,ey farzand,sen,nafaqat,yurak so’zlaringni,balki o’zingni ,butun umringni baxsh etsang ham,ular oldidagi burchingni ado tolmaysan,demoqchi shoir.
O’zbek she’riyatida har bir misra ming ma’noga teng.Uladagi so’zlar marjon kabi tizilgan.Bu so’zlar qalblarga alanga yoqadi,insonni fikrlashga,o’ylashga da’vat etadi.Zero,so’z ham tarbiya,ham ma’naviyat asosidir…
II.Ijodiy ishlar tahlili.
III.She’riy kitoblardan she’riy parchalar o’qish va she’rlardagi badiiy tasvir vositalarini topish,tahlil qilish;
…Eshilib,to’lgnib ingranadi kuy,
Qaylardan kelmoqda bu oh-u,fartod.
Kim u uig’layotgan Navioymikan,
Va yomay kuychisi Hayyommikin dod…
Bu misralarda Abdulla Oripov jonlantirish san’atidan foydalangan,kuydagi mahzun ohanglarni insonning ingranishiga qiyos etadi…..
Uyga vazifa:O’tilganlarni takrorlash.
Oquvchilar bilimini baholash.
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi haqida ma’lumot berish
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy- Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi haqida o’quvchilarga nazariy ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda erk,ozodlik,ma’rifatparvarlik,adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Qodiriy siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar,adib romanlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Furqat g’azallaridan yod so’rash va tahlil qlish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”…men turli bo’hton ,shaxsiyat va soxtalar bilan oqlanmaydurg’on bo’lib qoralandim.Ko’ngliga shamsi g’uboroti ,teskarichilik maqsadi bo’lmag’on sodda ,vijdonli yogitga bu qadar xo’rlikdan o’lim tansiqroqdir…”(1926-yil 15 iyun Qodiriyning suddagi nutqidan)
Abdulla qodiriy 1894-yil 10 –aprelda Toshkent shahrida bog’bon oilasida dunyoga kelgan.Zamonasining eng bilimdon kishilaridan bo’lgan.Zamona mashaqqati tufayli yugurdaklik,xizmatkorlik qiladi.Rus tilini shu davrda puxta o’rganadi.adib 1914-yil Abulqosim madrasasiga o’qishga kirdi.Shariat ilmi,islom falsafasi,arab va fors tillarini chuqur o’rgandi.1913-yildan boshlab “Oina”,”sadoyi Turkiston”,”Samarqand”gazetalarida maqola yoza boshlaydi.”Sadoyi Turkiston ”gazetasining 1914-yil 1-aprel sonida “Yandi masjid va maktab”maqolasi Abdulla Qodiriy imzosi bilan bosilib chiqadi.Oradan ko’p o’tmay “Millatimga”,”Ahvolimiz”she’rlari,”Baxtsiz kuyov ”dramasi,”Juvonboz ”hikoyasi chiqdi.1928 –yil “Mehrobdan chayon”romani,1934-yil “Obid ketmon”qissalarini yaratadi.U o’nlab publisistik maqolalar,hikoyalar ham yozadi.Qolaversa,Qodiriy “Dahshat”,”Amir Umarxonning kanizagi”,”Namoz o’g’ri”nomli romanlarni yozmoqchi edi,materiallar to’pladi.Lekin sho’ro hukumati bunga unga imkon bermadi.
1926-yilfayoq “Mushtum ”jurnalining uchinchi sonida “Yig’indi gaplar”maqolasi uchun “aksiinqilobiy maqsadda sho’ro rahbarlarini matbuot orqali obro’sizlantirdi..”degan ayblov bilan qamoqqa olinadi.U “Men to’g’rilik orqasida bosh ketsa,”it”deydirgan tigit emasman…”,-deya o’zining nomini oqlaydi.1937-yil Yangi yil kechasi adib ikkinchi marta qamoqqa olinadi.1938-yil 4-oktabrda adib “xalq dushmani”deb otib tashlanadi,vaholanki hukm 5-oktabrda chiqarilgan edi.
II.Darslikda berilgan Abdulla Qodiriy haqidagi ma’lumotlarni o’zlashtirish va matn ustida ishlash
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Savol va topshiriqlar ustida ishlash.
II.Abdulla Qodiriy haqida qo’shimcha adabiyotlarda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish va “Istiqlol fidoyilari”mavzusida bahs-munozara
III.Test sinovi
1.Abdulla Qodiriy qanday oilada tavallud topgan?
A.Dehqon B.Bog’bon C.Temirchi D.Savdogar
2.”Yangi masjid va maktab”maqolasi qaysi matbuotda bosilgan?
A.”Sadoyi Turkiston” B.”Oina”
C.”Samarqand” D.”Mushtum”
3.”Baxtsiz kuyov”asari qanday janriy asar sanaladi?
A.Hikoya B.She’r C.Roman D.Drama
4.Abdulla Qodiriy birinchi marta qaysi maqolasi uchun qamoqqa olinadi?
A.”Yig’indi gaplar” B.”Ahvolimiz”
C.”Yangi maktab va masjid” D.”Millatimga”
5.Yozuvchining kolxozlashtirish munosabati bilan yozgan asari
A.”Mehrobdan chayon” B.“Baxtsiz kuyov”
C.”Obid ketmon” D.”Juvonboz”
Javoblar:1.B 2.A 3.D 4.A 5.C
Uyga vazifa:”Otkan kunlar”romanini to’liq o’qib kelish
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Darsning mavzusi:6-nazorat ishi .Test sinovi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy-II chorakda o’tilgan mavzular bo’yicha o’quvchilar bilimini test sinovi orqali sinash va o’quvchilar olgan bilimlarini baholash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarning bilim olishga bo’lgan qiziqishini oshirish;
d)rivojlantiruvchi-II chorakda olgan bilimlarn takomillashtirish va o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yozma ish;
Darsning uslubi:suhbat,test sinovi,tahlil;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,test tarqatmalari.
Darsning borishi:
Tashkiliy isklar:
Darsning caaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ish daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilarning diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.6-nazorat ishining mazmun-mohiyati asosida suhbat:
4-nazorat ishi –Test sinovi.II chorakda o’tilgan mavzular asosida o’quvchilar bilimi sinaladi va bilim,ko’nikma,malakalar tahlil qilinadi,test sinovi 20 ta savoldan iborat bolib,har bir test sinovida 4 ta javob berilgan,A,B,C,D-faqat bitr to’g’ri javobni belgilash talab qilinadi.
II.Test tarqatmalarini tarqatish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Test sinovini o’tkazish va o’quvchilarning yozma nazorat ishini kuzatish,kerakli tushuncha,ko’rsatkichlar berib borish.
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish va o’quvchilarning bajargan test sinovlarini tekshirib,baholash
III.Test natijalarini izohlash va yol qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qilib,to’g’ti javoblar bilan qiyoslash.
Ta’til topshiriqlari:1.II chorakda o’tilgan mavzularni takrorlash;
2.She’rlar yod olish.
3.Badiiy asarlar o’qib kelish na mutolaa qilish
Sana:
Sinf: 9 “A”-sinf
Mavzu: Takrorlash
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: O’tilgan mavzular yuzasidan takrorlash va olgan bilimlarni mustahkamlash;
b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ilm olish,adabiyotga ,badiiy asar o’qishga qiziqish ona Vatanga muhabbat tuyg`ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi: o’quvchilar olgan bilimlarni takomillashtirish.
Dars turi : takrorlash
Dars uslubi: musobaqa,nazm gulshani,ijodiy ish.
Dars jihozi : adabiyot darsligi,tarqatmalar,badiiy asarlar,g’azallar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida :
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kirob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Ta’til topshiriqlari asosida suhbat:
1.Ta’tilda yod olingan darslikdan tashqari yod olingan she’rlar asosida suhbat;
2.darslikdan tashqari o’qilgan badiiy asarlar yuzasidan bahs-munozara.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.II chorakda o’tilgan shoir va shoiralar hayoti vaijodi yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob.(Zahiriddin Muhammad Bobur,Boborahim Mashrab,Muhammad Rizo Ogahiy,Furqat,Abdulla Qodiriy)
II.Qatorlararo musobaqa: II chorakda yod olingan she’rlar asosida bahr-u bayt:Zahiriddin Muhammad Bobur,Boborahim Mashrab,Muhammad Rizo Ogahiy,Furqat g’azallari asosida
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Ijodiy ish: Dilga yaqin satrlar
Fasli navbahor o’ldi ketibon zimistonlar,
Do’stlar ,g’animatdur,sayr eting gulistonlar.
Subhidan tushib shabnam,bo’ldi sabzalar xurram,
Gul uza tomib kam-kam,yog’di abri naysonlar…
Furqatning bu mashur misralari har gal kuy bo’lib jaranglaganda,qalbda yashash zavqi,yashash ishtiyoqi yanada jo’sh uradi.Chunki fasli navbahor g’ozallik,nafosat hislarini olib kiradi.Qolaversa,bu she’rdagi har bir so’z sizga ta’sir etmay qolmaydi.So’zlar jilosi rango-rang,kamalakdek tovlanadi.Sizni yanada ildam harakat qilishga,yuksak cho’qqilarni zabt etishga undaydi… II.G’azalxonlik musobaqasi.
Uyga vazifa:O’tilgan mavzular asosida testlar,tarqatmalar tayyorlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
2-47 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar”romani
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulla Qodiriyning “O’tgan kunlar ”romani haqida ma’lumot berish va asarni o’qib,tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda asarda ilgari surilgan milliy o’ziga xoslik,insoniyliktuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,asar tahlili;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Qodiriy siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar,adib romanlari,”O’tkan kunlar”romanlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”O’tkan kunlar”romani haqida qanday tushuncha va ma’lumotlarga egasiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar ’asari o’zbek romanchiligining ilk va mukammal namunasi,shu bilan birga shu roman asosida yaratilgan o’zbek kinosi ham o’zbek kinochiligida alohida o’rinda turadi .Chunki bu asar va kini durdonasi Abdulla Qodiriy iste’dodininig yuksak mevasidir.Unda adib haqiqiy hayot sahnasini chizib bera olgan ,ham kitobxon,ham tomoshabin uning qahramonlari bilan birga yashaydi va undagi tuyg’ularni his qila oladi.
Har qanday ishda bo’lgani kabi asarlarini yozishda ham g’oyatda puxta tayyorgalik ko’radigan yozuvchi 1917-1918-yillardan boshlab asosiy asari bo’lmish “O’tkan kunlar”romani uchun material yig’ishga kiradi.Yozuvchi xalqning hayoti ,ahvoli-ruhiyatini yirik badiiy asarda tasvirlash zaruriyatini his etardi.O’zbekning qanday xalq ekanligini ko’rsatib beradigan katta hajmli asarda ulkan ehtiyoj borligini sezadi.Adib romanni 1919-yildan yoza boshlaydi..1922-yilda birinchi o’zbek romanining dastlabki boblari “Inqilob ”jurnalida chop etiladi.1925-yilda romanning bo’limlari alohida-alohida uch kitob tarzida,1926-yilda esa “O’tkan kunlar”yaxlit asar holda bosilib chiqdi
II.”O’tkan kunlar”asari haqida darslikda va qo’shimcha badiiy adabiyotlarda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Darslikda berilgan “O’tkan kunlar”asaridan berilgan parcha ustida ishlash va asarni tahlil qilish:
“Kirayi kuyaving shundoq bo’lsa”bobida Abdulla Qodiriy milliy o’zligimizga ,hunarmandchiligimizga mos imoratlarga chiroyli va to’g’ri ma’lumot berib,bu ma’lumotlarni qahramonlar ichki olami (Mirzakarim qutidor)bilan bog’laydi.Bu o’ziga xos tasvir ifodasi.Qahramonlar tashqi qiyofasi yoshi va ichki olami bilan uyg’unlashgan(Oftob oyim,Oysha bibi,To’ybeka,Kumushbibi)..
II.asarning to’liq nashri ustida ishlash va voqealar bayoni asosida bahs-munozara o’rkazish
III.Test sinovi:
1.Adib “O’tkan kunlar”romanini qachondan yoza boshlagan?
A.1919-yil B.1917-1918-yil C.1922-yil D.1920-yil
2.Asar to’liq holda qaysi matbuotda bosilgan?
A.”Oina” B.”Inqilob” C.”Samarqand” D.”Sadoyi Turkiston”
3.1926-yil…
A.Asarning ilk boblari bosilib chiqdi
B.Asar uch kitobda nashr etildi.
C.Asar yozila boshlandi.
D.”O’tkan kunlar”yaxlit asar sifatida bosilib chiqdi.
4.Mirzakarim qutidor uyidagi “ko’zga chalinadurg’on ortiqliqlardan “eng birinchi narsa nima edi?
A.Ehtiyoj binolar B.To’rdagi binolar
C.Koshinkon va naqshin chorxari ayvon D.Tancha
5”….ichidan atlas ko’ynak,ustidan xon atlas guppy kiygan,boshig’a oq dakanini tashlagan…”ayol kim edi?
A.Oftob oyim B.Oysha bibi C.Kumush D.To’ybeka
Javoblar:1.A 2.B 3. D 4.C 5.A
Uyga vazifa:”Otkan kunlar”romanini to’liq o’qib kelish
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
2-48 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar”romani
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulla Qodiriyning “O’tgan kunlar ”romani haqida ma’lumot berish va asarni o’qib,tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda asarda ilgari surilgan milliy o’ziga xoslik,insoniyliktuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,asar tahlili;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Qodiriy siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar,adib romanlari,”O’tkan kunlar”romanlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”O’tkan kunlar”romani haqida qanday tushuncha va ma’lumotlarga egasiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar ’asari o’zbek romanchiligining ilk va mukammal namunasi,shu bilan birga shu roman asosida yaratilgan o’zbek kinosi ham o’zbek kinochiligida alohida o’rinda turadi .Chunki bu asar va kini durdonasi Abdulla Qodiriy iste’dodininig yuksak mevasidir.Unda adib haqiqiy hayot sahnasini chizib bera olgan ,ham kitobxon,ham tomoshabin uning qahramonlari bilan birga yashaydi va undagi tuyg’ularni his qila oladi.
Har qanday ishda bo’lgani kabi asarlarini yozishda ham g’oyatda puxta tayyorgalik ko’radigan yozuvchi 1917-1918-yillardan boshlab asosiy asari bo’lmish “O’tkan kunlar”romani uchun material yig’ishga kiradi.Yozuvchi xalqning hayoti ,ahvoli-ruhiyatini yirik badiiy asarda tasvirlash zaruriyatini his etardi.O’zbekning qanday xalq ekanligini ko’rsatib beradigan katta hajmli asarda ulkan ehtiyoj borligini sezadi.Adib romanni 1919-yildan yoza boshlaydi..1922-yilda birinchi o’zbek romanining dastlabki boblari “Inqilob ”jurnalida chop etiladi.1925-yilda romanning bo’limlari alohida-alohida uch kitob tarzida,1926-yilda esa “O’tkan kunlar”yaxlit asar holda bosilib chiqdi
II.”O’tkan kunlar”asari haqida darslikda va qo’shimcha badiiy adabiyotlarda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Darslikda berilgan “O’tkan kunlar”asaridan berilgan parcha ustida ishlash va asarni tahlil qilish:
“Kirayi kuyaving shundoq bo’lsa”bobida Abdulla Qodiriy milliy o’zligimizga ,hunarmandchiligimizga mos imoratlarga chiroyli va to’g’ri ma’lumot berib,bu ma’lumotlarni qahramonlar ichki olami (Mirzakarim qutidor)bilan bog’laydi.Bu o’ziga xos tasvir ifodasi.Qahramonlar tashqi qiyofasi yoshi va ichki olami bilan uyg’unlashgan(Oftob oyim,Oysha bibi,To’ybeka,Kumushbibi)..
II.asarning to’liq nashri ustida ishlash va voqealar bayoni asosida bahs-munozara o’rkazish
III.Test sinovi:
1.Adib “O’tkan kunlar”romanini qachondan yoza boshlagan?
A.1919-yil B.1917-1918-yil C.1922-yil D.1920-yil
2.Asar to’liq holda qaysi matbuotda bosilgan?
A.”Oina” B.”Inqilob” C.”Samarqand” D.”Sadoyi Turkiston”
3.1926-yil…
A.Asarning ilk boblari bosilib chiqdi
B.Asar uch kitobda nashr etildi.
C.Asar yozila boshlandi.
D.”O’tkan kunlar”yaxlit asar sifatida bosilib chiqdi.
4.Mirzakarim qutidor uyidagi “ko’zga chalinadurg’on ortiqliqlardan “eng birinchi narsa nima edi?
A.Ehtiyoj binolar B.To’rdagi binolar
C.Koshinkon va naqshin chorxari ayvon D.Tancha
5”….ichidan atlas ko’ynak,ustidan xon atlas guppy kiygan,boshig’a oq dakanini tashlagan…”ayol kim edi?
A.Oftob oyim B.Oysha bibi C.Kumush D.To’ybeka
Javoblar:1.A 2.B 3. D 4.C 5.A
Uyga vazifa:”Otkan kunlar”romanini to’liq o’qib kelish
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
2-49 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Qodiriy “O’tkan kunlar ”romani .Bahs-munozara:”Otabek,Kumush va zamonamiz yoshlari ”
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulla Qodiriy “Otkan kunlar”romanini ifodali o’qish,asar mazmuni ,badiiyati yuzasidan savol-javob,matn ustida ishlash,asar yuzasidan bahs-munozara tashkil etib,bugungi hayot bilan bog’lash;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilagan mehr-muhabbat,sevgi va sadoqat,ishonch,milliy g’urur,o’zlikni unutmaslik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs-munozara,matn ustida ishlash,qiyoslash;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Qodiriy siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”O’tkan kunlar”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”O’tkan kunlar”romani asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”O’tkan kunlar”romani to’grisida “ berilgan adabiy maqolani ifodali o’qish va maqola asosida savol-javob:
“O’tkan kunlar”Abdulla Qodiriyning bosh asaridir.Yozuvchi asar mavzusini bekorga o’tgan kunlardan olmagan.Chunki buguni mustahkam ,ertasi poydor bo’lishni istagan har bir xalq o’tmishni yaxshi bilishi kerak.Adib millat tarixining “eng kirlik,qora kunlari”ni tasvirlash asnosida xalqning asl ma’naviy qiyofasini ko’rsatib berishga harakat qiladi.
Yozuvchi asarda tarixning eng chirkin paytlarida ham millat hayotida yuksak ma’naviyatli yorqin shaxslar va yorug’ jihatlar bo’lganligini aks ettiradi…
II.Bahs-munozara:”Otabek,Kumush vazamonamiz yoshlari”
“O’tkan kunlar ”romani har zamon uchun ham qadrli va hamiyatlidir.Chunki u bizga tarixni unutmaslik bilan birga,o’zligimizga xos milliy urf-odatlarni,sevgi va sadoqatni,qanoat va mehr-muhabbatni…o’rgatadi.Ayniqsa ,bugungi kunda yoshlarimizning muhabbat borasidagi qarashlariga ibrat maktabi bo’la oladi,desak adashmaymiz.Muhabbat borasida yengil-yelpi qarab,uni xor qilayotgan bugungi yoshlar Otabek-u Kumush,ularning vafo va sadoqati,mashaqqatlarga bergan bardoshidan o’rnak olsalar bo’lar edi….
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Romanning to’liq nashri matni ustida ishlash va asar so’nggidagi voqealar rivoji,voqealar yakuni va echim asosida bahs.Otabek,Kumush Va Zaynab munosabatlarini tahlil qiyoslash.
II.Bahs:”Biz Zaynabni ayblay olamizmi?”
Zaynab!Necha yillar davomida qoralanib,Muhabbat yo’lida Kumush va Otabekkka rahna slogan bir timsol sifatida tilga olinadi?Vaholanki,u ham ayol,uning ham sevishga ,sevilishga haqqi bor edi.Kundoshlik qismati Kumush bilan birga uni ham domiga tortdi.Zamon zayli,ota-ona orzusi,Xushro’ybibining hasadlari bu ikki munisa ayol qismatiga yakun yasashdi.Ular opa-singil tutinib,Otabek muhabbati ila birga hayot kechirishga ham rozo edilar.Ammo qalb bir muhabbat ila tirik.Zaynabning gunohi,u Otabekni sevdi,suymaganga intildi,rashk va qizg’anishlar qalbiga g’ulg’ula soldi…
III.Test sinovi:
1.Kumush o’z xatida “…… quvishga bel bog’ladim”,- deb yozadi?
A.Biravlarni quvishga B.Zaynab bilan do’st tutinishga
C.Vafoli yor bo’lishga D.Ikki yil ichidag sarsonchililarni unutishga
2.Kumush nimadan “behad qo’rqaman ”deb yozadi?
A.O’zbek Oyimning uni qabul qilmasligidan
B.Zaynabning jerkishlaridan va qarg’ishlaridan
C.Onasi Oftob Oyimning usiz qiynalishidan
D.O’tkan kunlarni esga olishdan
3.Otabek esa nimadan cho’chiydi?
A.Onasi Kumushni qanday qabul qilishidan
B.Zaynab bilan Kumush orasidagi munosabatlardan
C.Ikki yillik ayriliqdan keying uchrashuvdan
D.Mirzakarim qutidorning ko’ziga qarashdan
4.Adib asarda qalamga olgan”eng kirlik,qora kunlar”qaysi kunlarga ishora qilinadi?
A.I jahon urushi davriga B.Inqilob davriga
C.Sho’ro hukumatiga D.Xonlik tuzumiga
5.”O’tkan kunlar”romani
A.Tarixiy roman B.Sarguzasht roman
C.Ishqiy roman D.Dilogik roman
Javoblar:1.A 2.B 3.A 4.D 5.A
Uyga vazifa:”Otkan kunlar”romani asosida ijodiy ish:”Otabek,Kumush va zamonamiz yoshlari”
O’quvchilar bilimini baholsh.
Ko`rildi:
MO`IBDO`:Norova N
3-52 Adabiyot 9-sinf
Sana:.
Darsning mavzusi:Abdulla Qodiriy “O’tkan kunlar ”romani matni ustida ishlash,asar tahlili
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulla Qodiriy “Otkan kunlar”romanini ifodali o’qish,asar mazmuni ,badiiyati yuzasidan savol-javob,matn ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilagan mehr-muhabbat,sevgi vasadoqatga ishonch,milli g’urur,o’zlikni unutmaslik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Qodiriy siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”O’tkan kunlar”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”O’tkan kunlar”romani asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Kutilmagan baxt”bo’limida Abdulla Qodiriy o’zbek xalqiga xos sevgi va muhabbatni,muhabbatga va oilaga qarashni xos tarzda ifoda etadi.Kumushning turmushga chiqishida darhol rozilik bermasligida sabab bor.Mehr-muhabbat,sadoqat,ishonch bilan quriladigan oila mustahkam bo’lishiga ishora qiladi yozuvchi.Lekin niigohlar to’qnashganda Kumushning “Siz o’shami”
deya aytgan so’zlari barcha savollarga javob topganday,azoblarni yengganday tuyuladi.Bu mehr,ibo,hayo bilan aytilgan ,qalbdan chiqqan iliq so’zlar edi.mana shu lahzalarda yozuvchi o’zbek qizlariga xos obo,hayo,nafosat bilan birga miiliy o’ziga xosligini ham go’zal ifoda etadi…
II.”Kutilmagan baxt”matni ustida ishlash va unda qahramonlar holati tasviri va badiiy ifodaviy tasvirlar ifodasi yuzasidan bahs-munozara
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Ota-ona orzusi”bo’limi matni ustida ishlash va bu bo’limning o’ziga xosligi haqida bahs-munozara:
Bu bo’lim asarning o’ziga xox bo’limlardan sanaladi.Chunki bunda o’zbek xalqiga xos milliy ruh yorqin ifoda etilgan.Ota-ona orzusi tufayli farzandlar taqdirining”hal qilinishi”muammosi chuqur ko’rsatilib berilgan.Bunda ota-onaning farzandiga,farzandning ota-onaga bo’lgan munosabatlari milliy ruhda aks ettirilgan .Qolaversa,Otabekning ota va onasiga,Yusufbak hojining o’gliga munosabati,so’zlarida bu yaqqol seziladi…
“-O’g’lim,hali san eshitdingmi,yo’qmi,haytovur biz sening ustingdan bir ish qilib qo’ydiq…
…-Aqllik kishilarning o’g’ullari ustidan qilg’an ishlari albatta nomaqbul bo’lmas…”
II.Bo’limdagi g’oya va fikrlar asosida bahs—munozara
III.Asarning to’liq nashri asosida savol-javob.
III.Test sinovi:
1.Otabek ilk marta Kumushni qayerda ko’radi?
A.Qutidorning uyida B.Soy bo’yiga
C.Poyabzal bozorida D.Ariq bo’yig’a
2.”…ellik besh yoshlar chamaliq,chala-dumbul tabiatlik,erga o’tkirligi bilan mashhur…”kim edi?
A.To’ybeka B.O’zbek oyim C.Oftob oyim D.Oybodoq
3.Yusufbek hojining o’ziga xos qiziq bir tabiati
A.Har qanday masala ustida uy ichisi bilan uzoq suhbatlashib o’tirmaydi.
B.Har qanday masalani oilasi bilan keng muhokama qiladi.
C.Faqat Hasanali bilan muhokama qiladi.
D.O’g’li Otabekkka har qanday masalada yon bosadi.
4.O’zbek oyim marg’ilonlik kelinini qanday ataydi?
A.Lo’li B.Kalvak C.Andi D.Kumushbibi
5.Otabek “…bir bechoraga ko’ra bila turib,ham jabr ham xiyonat…”deb kimni nazarda tutadi?
A.Kumush B.Zaynab C.O’zbek oyim D.Hasanali
Javoblar:1.D 2.B 3.A 4.C 5.B
Uyga vazifa:”Otkan kunlar”romani matni ustida ishlash.
O’quvchilar bilimini baholash Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Sana: Sinf: 9-sinf
Darsning mavzusi:Abdulla Qodiriy “O’tkan kunlar ”romani matni ustida ishlash,asar tahlili
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulla Qodiriy “Otkan kunlar”romanini ifodali o’qish,asar mazmuni ,badiiyati yuzasidan savol-javob,matn ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilagan mehr-muhabbat,sevgi vasadoqatga ishonch,milli g’urur,o’zlikni unutmaslik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Qodiriy siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”O’tkan kunlar”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”O’tkan kunlar”romani asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Kutilmagan baxt”bo’limida Abdulla Qodiriy o’zbek xalqiga xos sevgi va muhabbatni,muhabbatga va oilaga qarashni xos tarzda ifoda etadi.Kumushning turmushga chiqishida darhol rozilik bermasligida sabab bor.Mehr-muhabbat,sadoqat,ishonch bilan quriladigan oila mustahkam bo’lishiga ishora qiladi yozuvchi.Lekin niigohlar to’qnashganda Kumushning “Siz o’shami”
deya aytgan so’zlari barcha savollarga javob topganday,azoblarni yengganday tuyuladi.Bu mehr,ibo,hayo bilan aytilgan ,qalbdan chiqqan iliq so’zlar edi.mana shu lahzalarda yozuvchi o’zbek qizlariga xos obo,hayo,nafosat bilan birga miiliy o’ziga xosligini ham go’zal ifoda etadi…
II.”Kutilmagan baxt”matni ustida ishlash va unda qahramonlar holati tasviri va badiiy ifodaviy tasvirlar ifodasi yuzasidan bahs-munozara
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Ota-ona orzusi”bo’limi matni ustida ishlash va bu bo’limning o’ziga xosligi haqida bahs-munozara: Bu bo’lim asarning o’ziga xox bo’limlardan sanaladi.Chunki bunda o’zbek xalqiga xos milliy ruh yorqin ifoda etilgan.Ota-ona orzusi tufayli farzandlar taqdirining”hal qilinishi”muammosi chuqur ko’rsatilib berilgan.Bunda ota-onaning farzandiga,farzandning ota-onaga bo’lgan munosabatlari milliy ruhda aks ettirilgan .Qolaversa,Otabekning ota va onasiga,Yusufbak hojining o’gliga munosabati,so’zlarida bu yaqqol seziladi…
“-O’g’lim,hali san eshitdingmi,yo’qmi,haytovur biz sening ustingdan bir ish qilib qo’ydiq…
…-Aqllik kishilarning o’g’ullari ustidan qilg’an ishlari albatta nomaqbul bo’lmas…”
II.Bo’limdagi g’oya va fikrlar asosida bahs—munozara
III.Asarning to’liq nashri asosida savol-javob.
III.Test sinovi:
1.Otabek ilk marta Kumushni qayerda ko’radi?
A.Qutidorning uyida B.Soy bo’yiga
C.Poyabzal bozorida D.Ariq bo’yig’a
2.”…ellik besh yoshlar chamaliq,chala-dumbul tabiatlik,erga o’tkirligi bilan mashhur…”kim edi?
A.To’ybeka B.O’zbek oyim C.Oftob oyim D.Oybodoq
3.Yusufbek hojining o’ziga xos qiziq bir tabiati
A.Har qanday masala ustida uy ichisi bilan uzoq suhbatlashib o’tirmaydi.
B.Har qanday masalani oilasi bilan keng muhokama qiladi.
C.Faqat Hasanali bilan muhokama qiladi.
D.O’g’li Otabekkka har qanday masalada yon bosadi.
4.O’zbek oyim marg’ilonlik kelinini qanday ataydi?
A.Lo’li B.Kalvak C.Andi D.Kumushbibi
5.Otabek “…bir bechoraga ko’ra bila turib,ham jabr ham xiyonat…”deb kimni nazarda tutadi?
A.Kumush B.Zaynab C.O’zbek oyim D.Hasanali
Javoblar:1.D 2.B 3.A 4.C 5.B
Uyga vazifa:”Otkan kunlar”romani matni ustida ishlash.
O’quvchilar bilimini baholsh
Sinf: 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Qodiriy “O’tkan kunlar ”romani .Badiiy asarda milliy ruh ifodasi-nazariy ma’lumot;
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulla Qodiriy “Otkan kunlar”romanini ifodali o’qish,asar mazmuni ,badiiyati yuzasidan savol-javob,matn ustida ishlash;badiiy asarda milliy ruh ifodasi yuzasidan nazariy ma’lumotlar berish va “O’tkan kunlar”romani asosida mustahkamlash;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilagan mehr-muhabbat,sevgi va sadoqat,ishonch,milliy g’urur,o’zlikni unutmaslik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,nazariy ma’lumot,qiyoslash.
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Qodiriy siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar, tarqatmalar ”O’tkan kunlar” romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”O’tkan kunlar”romani asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Otkan kunlar”romanining to’liq nashri asosida va voqealar rivoji yuzasidan savol-javob va bahs-munozara daqiqasi;
II.”O’tkan kunlar “romanidan darslikda berilgan parchalar ustida ishlash va matn ustida ishlash:
“Oy etak bilan yopilmas ”bo’limida biz yana ota va o’g’ilning dardli suhbatiga duch kelamiz.Bunda endi Yusufbek hoji o’z o’g’liga tasalli beradi.Marg’ilonda qilgan ishlaridan voqif bo’lgan Mirzakarim qutidorning yozgan xati orqali uning yuragi yana muhabbat nurlaridan porlay boshlaydi.Chunki Kumush Toshkentga yo’l olgan,Mirzakarim qutidor uni kechirgan… edilar.Visol yaqin edi…
II.Kumushning yozgan “Maktub”ini ifodali o’qish va maktub asosida bahs:
“Yusuf savdosida beqaror Zulayxo ismidan,Majnun ishqida yig’lag’an Layli otidan sizg’a boshimfag’I boshimdagi tuklarigacha behad salom.Mendan haddi hisobsiz gunoh,sizdan – kechirish…” Bu maktub orqali biz yana Kumush qalbidagi go’zalliklar,muhabbat iztiroblari,ibo-hayosi,oqila va donoligiga guvoh bo’lamiz.Otabekni o’zicha “ayblagan” Kumush har bir voqeani donolik bilan mushihada qiladi va “Erta-indin ko’zimga yo’l ko’rinur, Yo’l bosishliq ko’ngliga bir umr ko’rinur..”,-deb ayriliq azoblarining qanchalik achchiq ekanligiga ham ishora qiladi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Nazary ma’lumot:Badiiy adabiyotda milliy ruh ifodasi
Ayni bir milltga cos ruhiy-ma’naviy xususiyatlarning badiiy adabiyotda aks etishi badiiy asarning milliyligi bo’ladi.Xalq,millat turmush manzaralari,milliy urf-odatlar millat vakillariga xos xususiyatlar bilan birga qahramonlarning sezimlari ,o’y-xayollarini tasvirida milliylik o’z aksini topadi.”O’tkan kunlar ”romani ham milliy ruh bo’rtiq aks etganligi bilan ajralib turadi…
II.”O’tkan kunlar”romanida milliy ruh ifodasi aks ettirilgan o’rinlar asosida bahs-munozara;
III.Romanning to’liq nashri matni ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Otabek Yusufbek hojiga qanday“…odamlar qatorida..”odam o’ldirib yurganini aytadi?
A.Majburlar va zo’rlanganlar atorida B.Jo’n odamlar qatorida
C.Kazzob va qalloblar qatorida D.Xo’rlanganlar qatorida
2.Yusufbek hoji Marg’ilondagi bu xabarni kimdan eshitadi?
A.Zaynab B.O’zbek oyim C.Mirzakarim qutidor D.Hasanali
3.”Kishining boshig’a bir ish tushkanda,darrav biravdan ……. va ……so’raydur”,-deganda Yusufbek hoji nimani nazarda tutadi?
A.Maslahat va yordam B.Kengash va yordam
C.Najot va qanoat D.Ko’mak va maslahat
4.Yusufbek hoji nimadan cho’chirdi?
A.Zaynabning Kumushga ozor berishidan
B.O’zbek oyimning Mrg’ilonlik keliniga ro’shnolik bermasligidan
C.Otabekning ikki muhabbat ta’siridan ozor chekishidan
D.Mirzakarim akaga o’g’lining xo’rlik keltirishidan
5.badiiy adabiyotda milliy ruh ifodasi deganda nimani tushunasiz?
A.Asarning o’zbek tilida yaratilishi
B.Xalq,millat turmushi manzaralari,milli urf-odatlar,millat vakillariga xos xususiyatlarni ko’rsatish
C.Qahramonlarga xos o’y-sezimlar va kechinmalarni aks ettirish
D.Barcha javoblar to’g’ri
Javoblar:1.A 2.C 3.B 4.D 5.D
Uyga vazifa:”Otkan kunlar”romani asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash;asardan milliy ruh ifoda etilgan o’rinlarni topish.
O’quvchilar bilimini baholsh.
Sana:9-sinf Sana: Darsning mavzusi: Abdulla Qodiriy “O’tkan kunlar ”romani tahlili,savollar ustida ishlash.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulla Qodiriy “Otkan kunlar”romanini ifodali o’qish,asar mazmuni ,badiiyati yuzasidan savol-javob,matn ustida ishlash;
b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilagan mehr-muhabbat,sevgi va sadoqat,ishonch,milliy g’urur,o’zlikni unutmaslik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Qodiriy siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”O’tkan kunlar”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”O’tkan kunlar”romani asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”O’tkan kunlar”romaninig to’liq nashri yuzasidan savol-javob,romanning voqealar rivoji yuzasidan o’quvchilarning mustaqil fikrini tinglash va asarni tahlil qilish;
II.”Dushanba kun kechasi”bo’limini ifodali o’qish va bo’lim asosida Otabek,Homid,Mutal va Sodiqqa xos xususiyatlarni ochib berish. “Bu kungi kech Otabek va Homidning hayot va mamot masalalarini o’zining qora quchog’iga olgan qorong’I bir tun edi va bulardan qaysi birining so’ng soatlari yetkanligi shu qorong’u tun kabi qorong’u edi…” Abdulla Qodiriy tunning zulmatli tasvirini berar ekan,uning zulmati,qaroligi ortida qahramonlar taqdirini ifodalashga ham harakat qiladi va kitobxonni qahramon taqdiri bilan qiziqishga bir tugun hosil qiladiki,kitobxon shu tugunni yechishga urinadi.Homid,Sodiq va Mutalning yovuz niyatlaridan xabardor bo’lgan Otabek o’z sevgisi,sha’ni,muhabbati va g’ururini himoya qilishga chog’lanadi va yakka o’zi uch bad niyatli kishi bilan olishib,yovuz niyatli kishilarni mag’lub etadi…
II.Bo’lim oxirida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Darslikda berilgan keyingi bo’limlarni ifodali o’qish va matn asosida bahs-munozara:
“Otkan kunlar”romani –tarixiy roman,unda Kumush va Otabekning chin muhabbati bilan birga XIX asr oxiri XX asr boshlarida Marg’ilon va Toshkentdagi ijtimoiy-siyosiy hayot,xalq ahvoli,tarix yaqqol tasvirlar bilan aks ettirilgan.Xudoyorxon davrida xonlik ahvoli,zulm tufayli ezilgan xalqning bosh ko’tarishi voqealari bizni o’sha davrga boshlaydi ,go’yo.Bu voqealarda Yusufbek hoji va Otabekning aloqadorligi,munosabati Qodiriy tomonidan aniq tasvirlar bilan ks ettirilgan.Qolaversa,bu voqealar ota va o’g’il orasida tez-tae munozaralarga sabab bo’ladi.Ammo Yusufbek hojining xalq manfaati yo’lidagi xatti-harakatlari uninf xalqparvarligidan dalolat beradi va xonga qarshi qo’zg’olonlarda ishtirok etadi…
II.Romanning to’liq nashri matni ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.”Bu tegi kesilgan bino.. ”kimning uyi edi?
A.Mirzakarim qutidorning uyi B.Kumushning uyi
C.Homidning o’z uyi D.Ular qo’nim topgan mehmonxona
2.Otabekning birinci o’ljasi kim bo’ldi?
A.Homid B.Sodiq C.Mutal D.Hasanali
3.Romanda qaysi xonning xonlik davri aks ettrilgan?
A.Xudoyorxon B.Olloqulixon
C.Normuhammad D.Musulmonqul
4.Otabek otasining nimada ishtiroki bor deb o’ylab,undan ranjiydi?
A.Qipchoqlarning ayovziz qirib tashlanganligiga
B.Xudoyorxonga xalqqa soliq to’lash haqida maslahat berganida
C.Qo’zg’olonda rahbarlik qilganida
D.Kumush bilan Zaynab orasidagi kelishmovchilikda
5.Xudoyorxon kimga adovat qilib,qipchoqlarni qirib tashlaydi?
A.Normuhammad B.Ollloqulixon
C.Nasrulloxon D.Musulmonqul
A.Qutidorning uyida B.Soy bo’yiga
Javoblar:1.B 2.C 3.A 4.A 5.D
Uyga vazifa:”Otkan kunlar”romani asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana: 9-sinf Sana:.
Darsning mavzusi:Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon hayoti va ijodi yuzasidan bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ezgulik,ozdlik,ularni qadrlash va dabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish;
Darsning jihozi:darslik,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”Kecha va Kunduz”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”O’tkan kunlar”romani asosida berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash va”Otabek,Kumush va zamonamiz yoshlari”mavzusidagi ijodiy ishlar tahlili.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz yettinchi sinfda Cho’lpon hayoti va ijodi bo’yicha ma’lumotlarga ega bo’lgansiz.Aytingchi,shoir haqida nimalarni bilasiz?
II.Shoir she’lari asosida mushoira daqiqasi:
Qorong’u kechada ko’kka ko’z tikib,
Eng yorug’ yulduzdan seni so’rayman.
Ul yulduz uyalib,boshini bukib,
Aytadir,men uni tushda ko’raman.
Tushimda ko’raman,shunchlar go’zal,
Oydan-da go’zaldir,kundan-da go’zal…
III.Shoir,dramaturg Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon 1897-yil Andijonda tug’ildi.Otasi savdo bilan shug’ullansa-da,sh’erlar ham yozib turgan.Turk,fors va arab tillarini va adabiyotini puxta o’rgangan.”Sadoyi Turkiston”,”Sadoyi Farg’ona”,”Turkiston viloyati gazeti”nashrlarida o’z yozishmalarini “Qalandar”,”Mirza Qalandar”,”Q”,”Andojonlik”,”Cho’lpon”taxalluslari bilan chop etgan.1918-yilda “Sadoyi Turkiston ”gazetasida “Turkistonli qarindoshlarimga”she’ri,so’ngra “Qurboni jaholat ”hikoyasi,”Adabiyot nadur?”maqolasi,”Do’xtir Muhammadiyor ”hikoyasi bosilib cgiqadi.Turli matbuot va tashkilotlarda ishlaydi,erk va ozodlik yo’lida kurashadi.
Cho’lpon ijodiy va dabiy merosi ham salmoqli.”O’zbek yosh shoirlari”,”Go’zal yozg’ichlar”,”Dabiyot parchalari”to’plam va majmualari,”Uyg’onish”,”Buloqlar”,”Tong sirlari”,she’riy to’plamlari,”Yorqinoy”,”Halil farang”,”Cho’rining isyoni”,”Yana uylanaman”,”O’rtoq Qarshiboyev”,”Hujum” kabi pyesalarni yaratdi.1932-yil Moskvaga ko’chib keladi.Gogolning “Tergovchi”,I.Frankoning”Feruza”,L.Andreyevning “Osilgan yetti kishining hikoyasi”asarlarini o’zbek tiliga tarjima qildi.”Kecha va Kunduz”romanini.”Soz” she’riy to’plamini ham shu davrda yaratadi. Shoir birinchi marta 1926-yil “millatchi va badbin shoir”sifatida ayblangan bo’lsa,ikkinchi marta 1937-yil 14-iyulda “xalq dushmani”deb qo’lga olinib,1938-yil 4-oktabrda otib tashlanadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon hayoti va ijodi yuzasidan darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish va matn ustida ishlash.
II.Qo’shimcha badiiy adabiyotlardan shoir haqidagi qo’shimcha ma’lumotlarni o’zlashtirish.
III.Test sinovi:
1.Quyidagi taxalluslardan qaysi biri Cho’lponga xos emas??
A.Qalandar,Q B.Andijonlik,Cho’lpon
C.Mirza Qalandar D.Julqunboy
2.1918-yil 18-aprelda “Sadoyi Turkiston”gazetasida qaysi asari chiqadi?
A.”Turkistonli qarindoshlarga”she’ri B.”Adabiyot nadur”maqolasi
C.”Qurboni jaholat”hikoyasi D.”Do’xtir Muhammadiyor”hikoyasi
3.1921-22-yillarda shoir qaysigazetani boshqaradi?
A.”Inqilob” B.”Buxoro axbori” C.”Sadoyi Farg’ona” D.”Oina”
4.U I.Frankoning qaysi asarini o’zbek tiliga tarjima qilgan?
A.”Tergovchi” B.”Feruza”
C“Osilgan yetti kishining hikoyasi” D.”Soz”
5.Shoir 1926 –yi qanday tuhmat bilan qamoqqa olinadi?
A.Xalq dushmani B.Millatchi shoir
C.Millatchi va badbin shoir D.Sho’ro hukimatiga qarshi bosh ko’t.
Javoblar:1.D 2.A 3.B 4.B 5.C
Uyga vazifa:Cho’lpon she’riyati yuzasidan ma’lumotlarni o’zlashtirish va sh’erlar tahlili
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana: 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Abdulhamid Sulaymon o’g’li she’riyati. Ijtimoiy va intim lirika.
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy- Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon sh’erlarini ifodali o’qish va she’rlarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,ijtimoy va intim lirika haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ezgulik,ozodlik,ularni qadrlash va adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”Kecha va Kunduz”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Cho’lpon hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Cho’lpon she’rlaridan yod so’rash va undagi badiiyat,g’oya yuzasidan bahs-munozara;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz yettinchi sinfda Cho’lpon hayoti va ijodi bo’yicha ma’lumotlarga ega bo’lgansiz.Aytingchi,shoir she’rlarida ,asosan,qanday g’oya ilgari surilgan?
II.Shoirshe’rlarida uning ilhomihamisha buloqday qaynab turgan.Uning yoniq yuragi,ta’sirchan ko’ngli ,isyonkor tabiati yaqqol ko’rinib turadi.U shaxsiyati bilan she’riyati bir bo’lgan ijodkor edi.
Muhabbatning saroyi kehg ekan yo’lni yo’qotdim-ku,
Asrlik tosh yanglig’ bu xatarlik yo’lda qotdim-ku.
Bu she’rda shoir muhabbatning o’tli va dardli olaminio’zining qalb tug’yonlari bilan birga kuylaydi..
II.”Ko’ngil”,”Yong’in”she’rlaritahlili:
Ko’ngil,sen munchlar nega
Kishanlar birla do’stlashding?
Na faryoding,na doding bor,
Nechun se muncha sustlashding?
Shoir qullik tananing kishanlanishidan emas,balki ruhning ,ko’ngilning zanjirbandlgidan boshlanishini biladi.Chunki ko’ngli hur odamni qul qilib bo’lmaydi…
Nega mening qulog’imda tun va kun
Boyqushlarning shumli tovshi baqirar?
Nega manim borlig’imda har o’yun
Va har kulgu og’u separ,o’t yoqar?
Bu sh’erda ham shoir o’sha davrdagi Turkiston o’lkasi va xalq ahvolni yorqin aks ettirib beradi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Vijdon erki”she’rini ifodali o’qish va tahlil qilish:
Ay tutqinlar,ay ezilganlar,
Ay qiynalgan ,yo’qsil eller,
Ay umidsiz,ay chizilgan
Dor oldiga …oppoq dillar!
Bu she’rda erksizlik va mustamlakalik zulmi tufayli ezilgan xalq ahvoli bayon qilinadi va har bir ezilgan xalqni ozodlik uchun kurashga da’vat etadi…
II.Cho’lpon she’rlari tog’risida berilgan adabiy maqola matni ustida ishlash.
III.Nazariy ma’lumot:Ijtimoiy va intim lirika
“Intim” lotincha so’z bo’lb,”eng ichki ”va “yashirin”degan ma’nolarni anglatadi.Intim she’rda shoir bevosita o’ziga tegishli sezim,tuyg’u va holatlarni aks ettiradi.”Qalandar ishqi”sh’eri shu ruhda bitilgan. Ijtimoiy hodisalarning muallif tuyg’ularini bezovta qilish ,ini muvozanatdan chiqarish natijasida dunyoga kelgan asarlar ijtimoiy lirika namunalari sanaladi.Unda hayot hodisalari,odamlararo munosabatlar aks ettiriladi.”Ko’ngil”,”Buzilgan o’lkaga”,”Yong’in”…
IV.Test sinovi:1.Shoirning umrining oxirida yozgan she’riy to’plami
A.”Tong” B.”Buloqlar” C.”Soz” D.”Uyg’onish”
2.”Qalandar ishqi”she’ri qanday lirika mahsuli sanaladi?
A.Intim B.Ijtimoiy C.Peyzaj D.Falsafiy
3.Karashma dengizin ko’rdum,na nozlik to’lqini bordur,
Halokat bo’lg’usin bilmay qulochni katta otdim-ku.Qanday badiiy san’at qo’llanilgan?
A.Tashbih B.Jonlantirish C.Tazod D.Irsoli masal
4.”Intim” so’zining ma’nosi
A.Eng yashirin,ichki B.Hayot hodisalari bilan hamohang
C.Qalb iztiroblari D.Muhabbat qo’shiqlari
5.””Vijdon erki,”Ko’ngil”,”Buzilgan o’lkaga”,”Yong’in ”she’rlari qaysi lirika mahsuli?
A.Intim B.Ma’rifatparvarlik C.Ijtimoiy D.Peyzaj
Javoblar:1. C 2. A 3.B 4. A 5.C
Uyga vazifa:Shoir she’rlaridan yod olish.
O’quvchilar bilimini baholash
Sana: 9-sinf Sana: Darsning mavzusi:Abdulhamid Sulaymon o’gli “Kecha va Kunduz ”romani Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lponning “Kecha va Kunduz ”romani haqida o’quvchilarga ma’lumot berish va asar matnidan o’qib,asarni tahlil qilish; b)tarbiyaviy-o’quvchilarda insoniy tuyg’ularni tarbiyalash; d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini,badiiy asar o’qish salohiyatini oshirish. Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish,tahlil;
Darsning jihozi:darslik,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”Kecha va Kunduz”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Cho’lpon hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Cho’lpon she’rlaridan yod so’rash va undagi badiiyat,g’oya yuzasidan bahs-munozara;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Hurmatli o’quvchilarI Siz qanday tarixiy romanlarni bilasiz?
II.Cho’lpon 1934-yil “Kecha va Knduz romanini yozib,o’zining buyuk inosirlik iqtidorini ko’rsardi.Kitob “Kecha” va “Kunduz” deb nomlangan ikki kitobdan iborat bo’lishi nazarda tutilgan edi.”Kecha ” kitobining birinchi bobi 1935-yilda “Sovet adabiyoti”jurnalida bosilgan. 1936-yilda roman to’liq chop etilgan.Cho’lponning ayrim zamondoshlari o’z xotiralarida ikkinchi kitob ham yozib tugallanganligini aytadilar’Afsuski,ikkinchi kitob topilgan emas.Ehtimol’shoir qatag’on qilgan vaqtda kitob qo’lyozmasi yo’q qilingandir.Lekin asarning birinchi kitobiyoq eng yetuk o’zbek romanlaridan biri sifatida tarixda qoldi.
Darsning mustahkamlash bosqichida
I.Darslikda berilgan “Kecha va Kunduz”romani matni ustida ishlash.Asardan berilgan parchani io’qib,g’oyaviy-badiiy va qahramonlarga xos ichki fazilatlarni tahlil qilish.
II.”Kecha va Kunduz”romanining to’liq nashri ustida ishlash;
III.Test sinovi:
1.”Kecha va Kunduz”qanday romanlar sirasiga kiradi?
A.Sarguzasht B.Tarixiy
C.Ishqiy D.Falsafiy
2.Asar qachon yozila boshlangan?
A.1936-y B.1934-y C.1935-y D.1938-y
3.Asar qaysi jurnalfa chop etilgan?
A.”Sovet adabiyoti” B.”Inqilob”
C.”Sharq adabiyoti” D.”Sadoyi Turkiston”
4.Asar qachon to’liq chop etilgan?
A.1936-y B.1935-y C.1934-y D.19937-y
5.Zebi kimning o’rnini egalladi?
A.Poshshaxon B.Sultonxon
C.Hadicha D.Nodirmohbegim
Javoblar:1.B 2.B 3.A 4.A 5.B
Uyga vazifa:Asarni to’lq o’qib kelish
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana: 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Abdulhamid Sulaymon o’gli “Kecha va Kunduz” romani matni ustida ishlash.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lponning “Kecha va Kunduz ”romani haqida o’quvchilarga ma’lumot berish va asar matnidan o’qib,asarni tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini,badiiy asar o’qish salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish,tahlil;
Darsning jihozi:darslik,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”Kecha va Kunduz”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Cho’lpon hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Cho’lpon she’rlaridan yod so’rash va undagi badiiyat,g’oya yuzasidan bahs-munozara;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Aqliy hujum:
1.Asarda kundoshlik tasviri qanday ifodalangan?
2.Poshshsaxonning jahliga tekkan narsa nima edi?
3.Choynakda qanday suv bor edi?
4.Poshshaxonbu suvni qanday suv bilan almashtirdi?
5.Zebi asarda qanday tasvirlangan?Uning o’ziga xos xususiyatlari qaysi o’rinlarda namoyon bo’ladi?
6.Noyib to’ra va Akbarali mingboshi nima haqda suhbatlashishdi?
II.”Kecha va Kunduz ”romanida Cho’lpon olamga hayrat ko’zi bilan qaraydigan sodda,samimiy Zebi ,umri to’rt devor o’rtasida o’tayotgan ,na tirikchilikdan,na erdan yalchigan Qurvonbibi ,dunyoga faqat eshonning so’zinigina haqiqat deb biladigan johil razzoq so’fi,dumbul va savodsiz Akbarali mingboshi ,ayyor noyib to’ra,uning makkor va sharmsiz xotini kabi ko’plab timsollar haqqoniy va jonli tasvirlangan.Cho’lponning mahorati shundaki,asarda unchalik katta bo’lmagan epizodik personajlarni ham g’oyat puxta va o’ziga xos yo’sinda tasvirlaydi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Kecha va Kunduz”romabidan darslikda berilgan parchadan ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.“-Bekamiz bunday dedilar:hokim to’raning xotini bilan o’zim gaplashib ko’raman,ish qaltis,bir narsa chiqadimi,yo’qmi oldindan aytolmayman.har qalay bir ming,bir yarim ming pul kerak,dedilar…”Bu fikrlar orqali Cho’lpon noyib to’ra va uning xotinining makkorligi,Akbarali mingboshining savodsizligi,pul bilan bo’lsa ham mansabga intilishi…haqida Cho’lpon ta’sirli ifodalar beradi.
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Poshshaxonning jahliga tekkan narsa…
A.Zebining iqtidori B.Siltonxonning beparvoligi
C.Akbarali mingboshining beparvoligi D.Noib to’raning makkorligi
2.Choynakdagi zaharli suv kimga atalgan edi?
A.Zebiga B.Akbarali mingboshiga
C.Poshshaxonga D.Xadichaga
3.”Ikkala boy bir bo’lib eng yaxshi advokatga ikki quloch ariza yozdirib,to’ppa-to’g’ri hokim to’raga tutibdilar”Bu ariza kim haqida edi?
A.Akbarali mingboshi B.Hoib to’ra
C.Musulmonqul D.Maschitga ikki boyga qarshi musht ko’tarib chiqqanlar haqida
4.Noib to’raning fikricha,obro’ nima bilan topiladi?
A.Davlat bilan B.Mehnat bilan
3.Riyokorlk bilan D.Boylik o’zi seni topib keladi
5.Yozuvchi Poshshaxonni qanday tasvirlaydi?
A.Bir o’q bilan ikki quyonni mo’ljalga olgan
B.O’q otib mo’ljaliga tegizolmagan
C.O’z ishidan pushymon bo’lgan
D.Tarvuzi qo’ltig’idan tushgan
Javoblar:1.B 2.A 3.D 4.A 5.B
Uyga vazifa:Asarni tahlili
O’quvchilar bilimini baholash.
Sinf: 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Abdulhamid Sulaymon o’gli “Kecha va Kunduz” romani to`g`risida.Asar tahlili.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lponning “Kecha va Kunduz ”romani haqida o’quvchilarga ma’lumot berish va asar matnidan o’qib,asarni tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini,badiiy asar o’qish salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish,tahlil;
Darsning jihozi:darslik,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”Kecha va Kunduz”romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Cho’lpon hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Kecha va Kunduz”romani asosida berilgan savol va topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Asar matnidan ifodali,rollarga bo’lib o’qish va qahramonlarga xos fazilatlarni izohlash:
“… -Ichida qanday suv borligini bilarmidingiz?
-Bilardim.
-Qanaqa suvidi?
-Irim suvidi.
-Kimga qilingan irim?
-Menga..
-Nima uchun irim qildirardingiz?
-Farzand bo’lsin deb….”
Bu suhbat orqali Cho’lpon nafaqat o’sha davrdagi qizlarga xos soddalik,samimiylik,ishonuvchanlik,balki erksizlik tuyg’ularini ham ochib beradi.Mana shu soddalik Zebi qalbining pokligi,beg’uborligini asoslab beradi…
II.Romanda Zebi ishtirokidagi voqealar tasviriga ko’p o’rin berilgan.Adibning mahorati tufayli mute va odmiligi sababli hech qanday ijtimoiy salmoqqa ega bo’lmagan Zebi o’z soddaligi,husni,noyob iste’dodi bilan o’quvchilar mehrini qozonadi.Cho’lpon qizni o’z tabiati mantig’iga muvofiq qiladi.
Zebi-o’zbek ayoli timsoli.Hurkak ohu singari go’zal va ilojsiz.U vaziyatga ta’sir ko’rsatishni ,nobop hayotga qarshiisyon qilishni xayoliga ham keltirmaydi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri ustida sihlash.
II.”Kecha va Kunduz ”romani to’g’risida berilgan adabiy maqola tahlili.
III.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
IV.Test sinovi:
1.Cho’lpon Akbarali mingboshining o’limini qanday ataydi?
A.sadoqatli siyosat arbobi qurboni
B.To’rt chaqaga arzimagan bu qurboni zamoni
C.Nafs qurboni D.Ayollar isyonining qurboni
2.Prokuror Zebini qanday ataydi?
A.”Sodda ” va “”gunohsiz” sart ayoli B.Aybsiz aybdor
C.Qo’y og’zidan chop olmagan C.Gunohini yashirayotgan,makkora
3.Zebi nimadan qo’rqar edi?
A.O’z uyini topolmay borishidan B.Hukm ijrosidan
C.Ota-onasining qahridan D.Onasi Qurvonibibining yolg’iz qoloshidan
4.Zebi qayerga necha yil surgun qilinadi?
A.Sibirga 5 yil B.Sibirga 7 yil
C.Kamchankaga 7 yil D.Kavkazga 7 yil
5.Razzoq so’fi Zebini homoya qilish uchun kimdan yordam so’raydi?
A.Tilmoch B.Prokuror C.Eshon D.Noib to’ra
Javoblar:1.B 2.A 3.A 4.B 5.C
Uyga vazifa:Asarni tahlili .Qahramonlarga tavsif.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana: Sinf: 9 sinf
Darsning mavzusi:7-nazorat ishiga tayyorlanish.
Insho 1.”Otabek va Kumush timsoliga tavsif”(“O’tkan kunlar” romani asosida );
2.”Zebi timsoliga tavsif”(”Mehrobdan chayon”romani asosida).
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lponning “Kecha va Kunduz ”romani va Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar”romanlari asosida o’quvchilarning olgan bilimlarini nazorat qilish va inshoga tayyorlanish.
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda insoniy tuyg’ularni tarbiyalash,romanlarda aks ettirilgan ezgu tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini,badiiy asar o’qish salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,asar tahlili,qiyoslash,matn ustida ishlash,reja tuzish;
Darsning jihozi:darslik,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”Kecha va Kunduz”romani;
Abdulla Qodiriy siymosi,”O’tkan kunlar”romani
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Cho’lpon hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Kecha va Kunduz”romani asosida berilgan savol va topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Bahs:Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar” va Cho’lponning “Kecha va Kunduz”romanidan olingan taassurotlar asosida:”Romandan olgan taassurotlarim”
II.Asar matnlaridan ifodali o’qish va asarda ilgari surilgan g’oya va badiiyat haqida suhbat.Matndagi g’oya asosida qahramonlarga xos fazilatlarni ochib berish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Berilgan insho mavzulariga mos reja tuzish va mavzularga mos epigraf tanlash:
Insho
Otabek va Kumush timsollariga tavsif
Reja:
1.Xon qiziga loyiq bir yigit.
2.Ota-ona orzusi.
3.Kundoshlikning achchiq qismati. Moziyga qarab ish ko’rmoq xayrlikdir. (Abdulla Qodiriy)
Insho
Zebi timsoliga tavsif
Reja:
1.Baxtli onlar yakuni.
2.Kundoshlikning achchiq zahri.
3.Zebi-o’zbek ayoli siymosi.
Men dutor bilan tug’ishgan,
Ko’hna bir devonaman.
Ul tug’ishgonim bilan,
Bir o’tda doim yonaman.
(Cho’lpon)
II.O’quvchilar tuzgan rejalarni ko’rish,tahlil qilish va ular sosida fikrlar bayonini tinglash.
III.O’quvchilarning inshoga tanlab olingan epigraflarning insho mavzulariga qanchalik mos ekanligi yuzasidan suhbat.
Uyga vazifa:Tuzgan rejalar asosida berilgan ikki mavzu(1)”Otabek va Kumush timsollariga tavsif”;2)”Zaynab timsoliga tavsif”)dan biriga insho yozib kelish.
O’quvchilar bilimini baholash
Sana: Sinf: 9 sinf
Darsning mavzusi:7-nazorat ishi
Insho 1.”Otabek va Kumush timsoliga tavsif”(“O’tkan kunlar” romani asosida );
2.”Zebi timsoliga tavsif”(”Mehrobdan chayon”romani asosida).
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lponning “Kecha va Kunduz ”romani va Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar”romanlari asosida o’quvchilarning olgan bilimlarini nazorat qilish va berilgan mavzulardan birini tanlab,insho yozish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda insoniy tuyg’ularni tarbiyalash,romanlarda aks ettirilgan ezgu tuyg’ularni o’quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini,badiiy asar o’qish salohiyatini oshirish.
jihozi:darslik,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tarqatmalar”Kecha va Kunduz”romani;
Abdulla Qodiriy siymosi,”O’tkan kunlar”romani,nazorat ishi daftarlari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Insho mavzulari yuzasidan suhbat va o’quvchilarning Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar” va Cho’lponning “Kecha va Kunduz”romanlari asosidagi fikrlarini xulosalash.
II.O’quvchilarning tuzgan rejalari va uyda yozib kelgan insholarini ko’rish va yo’l qo’yilgan kamchiliklar asosida kerakli izohlar berib,insho yozishga tayyorlanish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.O’quvchilarning nazorat ishi daftarlariga inshoniyozdirish:
Insho
Otabek va Kumush timsollariga tavsif
Reja:
1.Xon qiziga loyiq bir yigit.
2.Ota-ona orzusi.
3.Kundoshlikning achchiq qismati.
Moziyga qarab ish ko’rmoq xayrlikdir.(Abdulla Qodiriy)
Abdulla Qodiriyning “O’tkan kunlar”romani birinchi o’zbek romani,tarixiy roman.Unda Kumush va Otabekning chin va samimiy muhabbati bilan birga o’sha davrdagi tarixiy muhit ham yorqin ranglar bilan aks ettirilgan.Asar shu jihati bilan ham qimmatlidir.Abdulla Qodiriy “Moziyga qarab ish ko’rmoq xayrlikdir”,-deydi…
Qodiriy Otabekni “Xon qiziga loyiq bir yigit”deb ta’riflaydi.Bu ta’rif nafaqat Otabekka,balki Kumushga ham taaluqlidir.Otabekda ham ,Kumushda ham milliy fazilatlar singdirilgan.Vafo,sadoqat,qanoat,ota-onaga qarshi chiqmaslik….
Otabek ota-ona orzusi ila Zaynabga uylanadi.Ammo Zaynab ham sevish,sevilishga haqli edi.Ammo Otabek Kumush muhabbati ila qalbini dog’lagan edi…
Kumush kundoshlikning achchiq zahri qurboni bo’ldi.Lekin uning muhabbati va sadoqati hali necha yillar qalblarni yashnatadi.
Insho
Zebi timsoliga tavsif
Reja:
1.Baxtli onlar yakuni.
2.Kundoshlikning achchiq zahri.
3.Zebi-o’zbek ayoli siymosi.
Men dutor bilan tug’ishgan,
Ko’hna bir devonaman.
Ul tug’ishgonim bilan,
Bir o’tda doim yonaman.
(Cho’lpon)
Zebi ohu kabi hurkak,sodda,samimiy,ishonuvchan,shabnam kabi beg’ubor… qiz.Lekin mana shu fazilatlar uni kundoshlik qismatiga duchor etdi.Xush ovozi uni achchiq taqdirga duchor etdi.Bu qismatda hasad uni “qotil”qilib qo’ydi va kundoshlikning achchiq zahri uni ham xarob qildi.
Akbarali mingboshining o’limida ayblanayotgan Zebi sud hukmidan emas,uyini qanday qilib topib borishdan cho’chiydi.Bu qismat o’sha davr qizlarining ko’pchiligi taqdirida bitilgan edi.Zebi timsoli har bir o’zbek ayoliga erkinlik nashidasidan erkin nafas olishga undaydi….
II.O’quvchilarning nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uyga vazifa:Darslikdan tashqari mustaqil badiiy asarlar o’qish.
Sana: Sinf: 9 sinf
Mavzu: 7 –nazorat tahlili
Insho:1.Kumush va Otabek timsollarifa tavsif;
2.Zebi timsoliga tavsif.
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy— o`quvchilarning o’tilgan mavzular yuzasidan olgan bilim ,ko`nikma, malakalarini baholash va xatolar ustida ihlash;
b) tarbiyaviy— o`quvchilar qalbida ona-Vatanga muhabbat,buyuk ajdodlarga hurmat va ehtirom ruhida tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi— oquvchilarning badiiy asar o’qish salohiyatini takomillashtirish,og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:tahlil,xatolar ustida ishlash,nazm gulshani,ijodiy ish;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,buyuk ajdodlar timsolari,Alisher Navoiv va Zahiriddin Muhammad Bobur siymolari,asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish ,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning 7-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash va tahlil qilish;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash;b)uslubiy xatolar ustida ishlash;d)ishoraviy xatolar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Nazm gulshani:Alisher Navoiy Va Zahiriddin Muhammad Bobur ijodidan yod aytish(Alisher Navoiyning 574 yillik va Zahiriddin Muhammad Boburning 532 yillik tavalludlariga bag’ishlab lirik chekinish va o’quvchilarning shoirlar haqidagi fikrlarini tinglash).
II.Ijodiy ish:1.So’z mulkining sultoni
2.Vatan ishqida kuygan shoir
So’z mulkining sultoni
Turk nazmida chumen tortib alam,
Ayladim ul mamlakatni yakqalam.
Alisher Navoiyning bu misralari barcha asarlarini birlashtiradigan oltin ko’prik.Shoir qalami bilan nafaqat turkiy xalqlarni,turkiy yurtlarni ham birlashtirdi.Islom Abdug’aniyevich Karimov bu zotni “Ul zotni avliyo desak,avliyolarning avliyosi,mutafakkir desak,mutafakkirlar mutafakkiri,shoir desak,shoirlarning sultonidir”,-deb ta’riflaydilar.
Zahiriddin Muhammad Bobur “Alisherbek naziri yo’q kishi erdi.Turkiy til bila to sher bitibdurlar hech kim oncha ko’p va xo’p aytqon emas”,-deb ta’rif beradi.
Emas oson bu maydon ichra turmoq,
Nizomiy panjasiga panja urmoq.
Kerak sher oldida ham she’ri jangi,
Agar she’r o’lmasa bori palangi Vatan ishqida kuygan shoir
Zahiriddin Muhammad Bobur Alisher Navoiyni o’ziga ustoz deb bilgan va Navoiy kabi o’zbek adabiyotimiz xazinasini nodir va betakror g’azallari,buyuk “Boburnoma”asari… bilan boyitdi.Bobur bizga Vatanni sevishni,uning har bir qarich tuprog’ini asrash…ni o’rgatdi..
Tole’ yo’qi jonima balolig’ bo’ldi,
Har ishniki ayladim xatolig’ bo’ldi.
O’z yerin qo’yib Hind sori yuzlandim,
Yo Rab,netayin ,ne yuz qarolig’ bo’ldi…
Javohirla’l Neru “Bobur-dilbar shaxs”deb ta’rif beradi.Chunki Bobur Hindistonda turli madaniy yodgorloklar qurdi,ma’naviy-madaniy tarqqiyotiga ulkan hissa qo’shdi,ulkan bunyodkorlik ishlarini amalga oshirdi ,turli bog’lar barpo qildi.U ona yurtida amalga oshirmagan orzularini shu yerda amalga oshiradi.Ammo ona yurt sog’inchi uni umrbod qiynaydi..
Charxning men ko’rmagan javr-u jafosi qildimu,
Xasta ko’nglum chekmagan dard-u balosi qoldimu?
II.Ijodiy ishlar tahlili.
Uyga vazifa:Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad g’azallaridan yod olish.
O’quvchilar bilimini baholash
Sana: Sinf: 9 sinf
Darsning mavzusi:Muso Toshmuhammad o’g’li O’ybek hayoti vaijodi
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy- Muso Toshmuhammad o’g’li Oybek hayoti va ijodi haqida bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ezgulik,ozodlik,ularni qadrlash va adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Muso Toshmuhammad o’g’li Oybek siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,badiiy asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Qodiriy va Cho’lpon hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Alisher Navoiu va Bobur ijodidan yod aytish,she’rlar badiiyati,g’oyasi yuzasidan bahs-munozara;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz Muso Toshmuhammad o’g’li haqida nimalar bilasiz?
II.Muso Toshmuhammad o’gli Oybek 1905-yilning 10-yanvarida Toshkentning Gavkush mahallasida ,hunarmand to’quvchi oilasida tig’ilgan.16 yoshida Navoiy nomidagi ta’lim-tarbiya texnikumida o’qishga kiradi.Bu davrda rus adabiyoti bilan yaqinlahsdi.Ilk she’ri texnikumning “Tong yulduzi”gazetasida bosilib chiqadi.U O’rta Osiyo davlat universiteti va Sankt Peterburgdagi Plexanov nomli xalq xo’jaligi institutida tahsil oladi.U “Dilbar-davr qizi”,”Och”,”Baxtigul va Sog’indiq”,”Navoiy”kabi o’nlab dostonlarni 3-yillarda yaratdi va hikoyachilikda ham o’zini sinab ko’rdi.
1937-yil qatag’oni uni ham chetlab o’tmadi.Institutdan ,Yozuvchilar uyushmasidan haydaldi.”Qutlug’qon ”asari mana shu davrda yaratilgan.
“Navoiy”romani 1942-y.”Mahmud Torobiy”dramasi 1942-y,””Oltin vodiydan shabadalar “romani 1949-y,umrining so’nggi yillarida esa”Nur qidirib”,”Bolalik”,”Bola Alisher”qissalari,”Nur qidirib”,”Quyosh qoraymas”romanlarini yaratdi.
Oybek 1968-yil 1-iyulda 63 yoshida vafot etdi.Zulfiya saidnosiriva bu haqda shunday yozadi:”1968-yilning 1-iyulida oltmish uch yoshida Oybek vafot etdi.Men hayotimning birdan bir ma’nosi bo’lgan ulug’ insondan judo bo’ldim… ”
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Darslikda berilgan Oybek haqidagi ma’lumotlarni o’zlashtirish.
II.Qo’shimcha badiiy adabiyotlar Zarifa Saidnosirovaning“Oybegim mening”asaridan Oybekka oid ma’lumotlarni o’zlashtirish;
III.Test sinovi:
1.Oybek qanday oilada tavallud topgan?A.Ziyoli B.Kosib C.Hunarmand to’quvchi D.Temirchi
2.Uning asli kasbi nima bo’lgan? A.Injener B.Doktor C.Arxitektor D.To’quvchi
3.Birinchi she’rlari qaysi matbuotda bosilgan?A.”Tong yulduzi”devoriy gazetasi B.”Sadoyi Turkiston”gazetasi C.”Sharq yulduzi”jurnali D.”Gulxan”devoriy gazetasi
4.”Dilbar-davr qizi”,”O’ch”,”baxtigul va Sog’indiq”qaysi janrda yozilgan?
A.Qissa B.She’r C.Doston D.Ballada
5.Qatag’on davrida yozilgan asari: A.”O’ch” B.”Navoiy” C.”Qutlug’qon” D.”Ulug’ yo’l”
Javoblar:1.C 2.A 3.A 4.C 5.D
Uyga vazifa:Shoir she’rlarini tahlil qilib kelish.
O’quvchilar bilimini baholash
Sana:
Darsning mavzusi: Oybek lirikasi haqida ma’lumot berish,”Na’matak”va “Tog’ sayri”she’rlari
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy- Muso Toshmuhammad o’g’li she’riyatining badiiy va g’oyaviy olami haqida bilim berish va “na’matak” va “Tog’ sayri”she’rlarini ifodali o’qish va sh’rlarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ona tabiatni asrash,uning har bir go’zalligidan bahra olish,she’riyatga,adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish,she’rlar tahlili,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Oybek siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,tabiat tasvirlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Oybek hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Muso Toshmuhammad o’gli Oybek she’riyati,uning g’oyaviy-badiiy olami haqida qanday ma’lumotlarga ega bo’ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Oybekning “Na’matak”she’rini ifodali o’qish she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Nafis chayqaladi birtup na’matak,
Yuksakda shamolning belanchagida.
Quyoshda ko’tarib bir savat oq gul,
Viqor-la o’shshaygan qoya labida
Nafis chayqaladi bir tup na’matak…
Na’matak tog’ning eng yuqori choqqisida o’sadigan oq gul.Shoir mana shu yuksaklikda yolg’iz o’sgan na’matakka chiroyli ta’rif-u tashbihlar berishi blan birga
Unda insoniylik tuyg’ularini jo etadi.Na’matak qanchalik yuqorida bo’lmasin,u insonlarga go’zallik baxsh etishdan charchamaydi.na’matak-kamtarlik timsoli…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Tog’ sayri”she’rini ifodali o’qish va she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Axtarib topganimda o’n ikki buloq,
Qalbimda o’n ikki sh’er birdan jo’sh urdi.
Hammasi shivirlaydi sizdek sha’n,inoq,
Ko’ksimda naq o’n ikki bahor yugurdi…
Shoir tabiatning buyuk mo’jizalaridan bo’lmish o’n ikki buloq haqida jo’shib kuylaydi.Unda tashbihlar,jonlantirishlar buloq tasviriga betakror husn baxsh etadi.Bu tuyg’ular beg’ubor va buloq yanglig’ kabi jo’shqin aks ettiriladi..
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash;
1.”…Men hozir Oybekning o’limoldi kunlarini yozishga qanchalik shaylanmay ,qo’lim qaltirab ,nafasim tiqilib qolmoqda…”,-degan fikrlarni kim aytgan?
A.Zulfiya B.Zarifa Saidnosirova C.G’afur G’ulom D.Hamid Olimjon
2.”Na’matak”she’rida qanday g’oyani ulug’laydi?
A.Kamtarlik B.Go’zallik C.Tabiatni asrash D.Manmanlikka qarshi
3.Poyiga yig’laydi kumush qor yum-yum,
Nafis chayqaladi bir tub na’matak-qanday san’at qo’llanilgan?
1A.Mubolag’a B.Tazod C.Tashbih,jonlantirish D.Irsoli masal
4.Quyidagi misralarda qanday san’at qo’llanilgan?
Hammasi shivirlaydi sizdek sha’n ,inoq, Ko’ksimda haq o’n ikki bahor yugurdi.
A.Tashbih ,jonlantirish B.Tardi aks C.Tazod D.Talmeh
5.”Sevinch qaynar,jildirar sof kumushida…”degan misralarda shoir nimani nazarda tutadi?
A.Quyosh nurida suvning tovlanisnini B.Suvning tiniqligi va beg’uborligini
C.Buloq atrofidagi qor uyumlarini D.O’n ikki buloqning ko’zlarini
Javoblar:1. B 2. A 3.C 4. A 5.B
Uyga vazifa:Shoir she’rlaridan yod olish.
O’quvchilar bilimini baholash
Sana: Sinf: 9 sinf
Darsning mavzusi:Muso Toshmuhammad o’g’li Oybekning “Qutlug’ qon”romani
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Muso Toshmuhammad o’g’li Oybekning “Qutlug qon”romani haqida ma’lumot berish va asardan parchalar o’qib,asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda mehr-muhabbat,jaholatga qarshi kurashish,mardlik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:yangi bilim berish;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish,asar tahlili;
Darsning jihozi:darslik,Oybek siymosi,qo’shimcha badiiy adabiyotlar,”Qutlug’ qon” romani;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati; d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Oybek hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Muso Toshmuhammad o’gli Oybek she’riyati,uning g’oyaviy-badiiy olami haqida qanday ma’lumotlarga ega bo’ldingiz?She’rlardan yod so’rash.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.1916-yilgi tarixiy voqealar va ularning oqibatlari haqida nimalar ayta olasiz?
II.Oybekning “Qutlug’ qon”romani 1938-yil Oybek qatag’onga uchragan davrda yozilgan.Bu haqda Zarifa Saidnosirova shunday yozadi:”… Oybek butun yoz ichi bog’dan chiqmay ijod qildi.Oybek buyuk iroda egasi edi.Shuning uchun ham u o’ta tahlikali va fojiali kunlarda ,g’urbat yutib kechirilgan hayotda “Qutlug’ qon”day go’zal va o’lmas asarni yaratdi…”
Adabiyotshunos Homil Yoqubov esa:”Oybek shu qadar qizg’in ilhom bilan qalam tebratdiki,olti oy badalida milliy ozodlik harakatida mehnatkash xalqning ongida munavvarlashishini tasvirlagan badiiy jihatdan yuksak asar “Qutlug’ qon”ni yozib bitirdi..”,-deb yozadi.Roman asosida 1916-yilgi Toshkentda bo’lib o’tgan qo’zg’olon yotadi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Qutlug’ qon “ asaridan parchalar o’qish va asar matni asosida qahramonlarga xos fazilatlar,asar badiiyati,g’oyasi yuzasidan bahs-munozara:
“…Yo’lchi tishini qisib,indamasdan o’rnidan turdi.Unsinning qo’lidan ushlab turg’izdi.Uni erkalab boshini,yelkasini siladi”
-Jonim,-ichkariga kirib tayyorlan.Chaqirganda chiqarsan,ketamiz,o’ksima-dedi-da,Yo’lchi ichidagi og’riqning zarbiga chidolmaganidan ,tishini tishiga bosib qisirlatib,ko’chaga chiqdi..”
Bunda o’z singlisining qizlik sha’nini himoya qilishga tayyor,uning xo’rlanganiga chodolmay,g’azabga botgan Yo’lchi timsoli yorqin aks ettirilganBu holat nafaqat Yo’lchiga,balki butun xalqimiz o’g’lonlariga xos.Chunki xalqimiz har doim ayollar sha’nini yuqori o’ringa tutgan.Mana shu g’azab Yo’lchini Mirzakarimboy,Salimboyvachcha bilan kurashga undadi va ziddiyatlarga dchor etdi…
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.”Oybek shu qadar qizg’in ilhom bilan qalam tebratdiki,olti oy badalida milliy ozodlik harakatida mehnatkash xalqning ongida munavvarlashishini tasvirlagan badiiy jihatdan yuksak asar “Qutlug’ qon”ni yozib bitirdi..”,-deb Oybekka ta’rif beradi?
A.Z.Saidnosirova B.G’ G’ulom C.H.Yoqubov D.Cho’lpon
2.Asar voqealari asosida qaysi tarixiy voqea yotadi?
A.Jizzax qo’zg’oloni -1916.y B. Toshkent qo’zg’oloni-1916-yil
C.Birinchi jahon urushi D.Turkiston o’lkasining Chor Rossiyasi tom. bosib olin.
3.Unsin Mirzakarimboy uyida nimadan qo’rqardi?
A.Uydagi yumushlardan B.Gulnorning xo’rlanishidan
C.Salimboyvachchaning tegajog’ligidan D.Akasining azob tortishidan
4.Yo’lchi Mirzakarimboyni qanday ataydi? A.Qora qarg’a B.Xasis boy C.Tekin tomoq D.Keksa tovuq
5.”…U beg’ubor yigit emas…”iborasi kimga qaratib aytilgan edi?
A.Yo’lchiga B.Hakimboyvachchaga C.Salimboyvachchaga D.Yormatga
Javoblar:1. C 2. B 3.C 4. D 5.A
Uyga vazifa:”Qutlug’ qon”romanini to’liq o’qish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana: Sinf: 9 sinf
Darsning mavzusi: Oybekning “Qutlug’ qon ”romani tahlili .Nazariy ma’lumot:Roman
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Muso Toshmuhammad o’g’li Oybekning “Qutlug’ qon”romanini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,roman haqida nazariy ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ona Vatan ozodligini asrash,mardlik,jasorat,nohaqlik va jaholatga qarsgi kurash tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,nazariy ma’lumotlarni kengaytirish;
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ifodali o’qish,asar tahlili,qahramonlarga tavsif;
Darsning jihozi:darslik,Oybek siymosi,tarqatmalar,”Qutlug’ qon”romani.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)kitob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Oybek hayoti va ijodi,”Qutlug’ qon”romani yuzasidan savol-javob;
2.”Qutlug’ qon”asari asisida savol-topshiriqlar ustida ishlash;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Qutlug qon ”asaridan parchalar o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
“Yo’lchining butun borlig’ida siqilib yotgan kuch olov kabi bir onda lov yonib ketdi
Odam ancha qalinlashdi ,xitoblar,qarg’ishlar,ayol yig’ilari kuchaydi.Shu chog’da ,qayerdandir kelib qolgan oppoq,ko’rkam soqolli bir keksa ,odamlarga qarab,duo qilgan kabi ,qo’l yozib,baland qichqirdi:
-Azamatlar,shaylaninglar,g’azot,g’azot!”
Bu parchada qo’zg’olon tasviri aniq va yorqin aks ettirilib,Yo’lchi kabi boshqalarning ham nohaqlikka qarshi kurashi ifodalangan.Asarda yozuvchi Yo’lchi,Gulnor,Shokir ota,Mirzakarimboy,Yormat,tantiboyvachcha singari kishilar taqdirini yoritadi.Yo’lchi-halol,mard,oqko’ngil yigit.Zulm va adolatsizlikka qarshi kurashadi.Shu yo’lda qon to’kadi.Shuning uchun asar “Qutlug’ qon”deb nomlanadi.
II.”Qutlug’ qon”romani haqida berilgan adabiy maqolani o’qish;
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.
II.Nazariy ma’lumot:Roman
Roman so’zi fransuzcha so’zdan olingan.,nasriy asarlar ma’nosini anglatgan.Qahramonlarning boshqalarga o’xshamaydigan ,o’ziga xos jihatlarini biror muhim voqea-hodisa asosida ko’rsatib berishga bag’ishlangan katta hajmli asar roman deyiladi.Romanlar she’riy va nasriy shakllarda,maishiy,tarixiy,falsafiy,siyosiy,biografik,fantastic,dedektiv mavzularda yozilishi mumkin.Ular bir necha kitobdan iborat bo’lishi mumkin:dilogoya-ikki;trilogiya-uch,tetralogiya-to’rt,pentalogiya-besh kitobdan iborat romanlar;
III.Test sinovi:
1.Yo’lchi Mirzakarimboy uyidan ketgandan so’ng kim bo’lib ishladi?
A.Hammol B.Dehqon C.Temirchi D.Ishchi
2.”Yo’lchining qoni behuda ketmaydi,sira behuda ketmaydi.Bu hikmatli qon,qutlug’ qon.unda sir ko’p…”Bu fkr kimga tegishli? A.Yormat B.Shokir ota C.Qoratoy D.O’roz
3.”Roman”so’zi qaysi tildan olingan? A.Lotin B.Yunon C.Fransuz D.Ingliz
4.Dilogiya… A.Uch B.To’rt C.Besh D.Ikki kitobdan iborat romanlar
5.Besh kitobdan iborat romanlar qanday ataladi?
A.Dilogiya B.Tetralogiya C.Pentalogiya D.Epopeya
Javoblar:1. A 2. B 3.C 4. D 5.C
Uyga vazifa:Qahramonlarga tavsif yozib kelish.
O’quvchilar bilimini baholash
Sana: Sinf: 9 B sinf
Darsning mavzusi:Odil Yoqubov hayoti va ijodi.
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy- Odil Yoqubov hayoti va ijodi yuzasidan bilim va ko’nikmalar hosil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ezgu insoniy tuyg’ular va adabiyotga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,suhbat;
Darsning jihozi:darslik,Odil yoqubov siymosi,badiiy asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Oybekning “Qutlug’ qon”romani yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Asar qahramonlariga tavsif va asarning bugungi kundagi ahamiyati haqida suhbat
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Odil Yoqubov haqida qanday ma’lumotlarga egasiz,quyi sinflarda qaysi hikoya bilan tanishgansiz?
II.Odil Yoqubov 1926-yil 20-oktabrda Janubiy Qozog’iston viloyatining Turkiston shahri yaqinidagi Qarnoq qishlog’ida tug’ilgan Otasi 1937-yil qatag’on tufayli qamoqqa olinib,qaytib kelmagan.Adib 1944-yil maktabni bitirib,II jahon urushi Uzoq Sharq Va Yaponiyaga qarshi kurashda xizmat qiladi.
1951-56-yillarda SAGUning filologiya fakulteteida o’qiydi.Yozuvchilar uyushmasi,”Literaturnaya gazeta”,”O’zbekfilm”kinostudiyasi,”O’zbekiston adabiyoti va san’ati”matbuotlarida ishlaydi.Adib 2009 yil 21-dekabrda Toshkentda vafot etadi. Ilk asari “Tengdoshlar”1951-yil “Sharq yulduzi”jurnalida bosilgan.”Chin muhabbat”,”Aytsam tilim kuyadi,aytmasam dilim”,””Yurak yonmog’i kerak”,
“Olma gullaganda”kabi dramatik asarlar,”Ikki muhabbat”nasriy asarlarto’olami,”Muqaddas ”,”Bir felyeton qissasi”,”Tilla uzuk”,”Larza”… kabi qissalar,”Er boshiga ish tushsa”,”Diyonat”,”Oqqushlar,oppoq qushlar”,”Adolat manzili”,”Osiy banda kabi ”romanlar muallifi
Darsning mustahkamlsh bosqichida:
I.Yozuvchi haqida berilgan darslikdagi ma’lumotlarni o’zlashtirish va qo’shimcha badiiy adabiyotlar ustida ishlash.
II.Test sinovi:
1.Adibning ilk asari:A.”Muqaddas” B.”Tengdoshlar”C.”Diyonat” D.”Larza”
2.Adibning ilk asari qaysi jurnalda bosilgan?
A.”Sharq yulduzi” B.”Gulxan” C.”Til va adabiyot ” D.”Literatura “
3.Adibning nasriy asarlar to’plami qanday nomlanadi?
A.”Tilla uzuk “ B.”Yurak yonmog’i kerak” C.”Ikki muhabbat” D.”Matluba”
4.Adib 1970-82 –yillarda qayerda xizmat qilgan? A.Yozuvchilar uyushmasida B.”Literaturnaya gazeta”sida C.”O’zbekfilm”da D.”Sharq yulduzi”da
5.”Chin muhabbat”,”Yurak yonmog’I kerak”,”Olma gullaganda”qanday asarlar sirasiga kiradi?
A.Nasriy asarlar B.Romanlar C.Qissalar D.Dramatik asarlar
Javoblar:1. B 2. A 3.C 4. C 5.D
Uyga vazifa:”Ulug’bek xazinasi”romanini o’qib kelish
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana: Sinf: 9 B sinf
Darsning mavzusi:Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi”romani
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Odil Yoqubov hayoti va ijodi yuzasidan bilimlarni kengaytirish va “Ulug’bek xazinasi”romani haqida batafsil tushuncha berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ezgu insoniy tuyg’ular va adabiyotga qiziqish ,buyuk ajdodlarga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish.
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,suhbat;
Darsning jihozi:darslik,badiiy asarlari,”Ulug’bek xazinasi”asari,Mirzo Ulug’bek siymosi;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Odil Yoqubov hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi ”asari haqida nimalar ayta olasiz?(suhbat)
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Mirzo Ulug’bek haqidagi qanday asarlarni bilasiz?
II.Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi”asari 1974-yilda yozilgan bo’lib,tarixiy romanlar sirasiga kiradi.Asarda Mirzo Ulug’bek buyuk olim ,adolatli va xalqparvar hukmdor,shogirdlarga haqiqiy ustoz… sifatida talqin etiladi.Asar voqealari ziddiyatlarga va qarama-qarshikliklarga boy.Mana shu ziddiyatlar asosan,Mirzo Ulug’bek va Abdulatif Mirzo ,ya’ni ota va bola orasida taxt muzmmolari asosida vujufga keladi.Mirzo Ulug’bek xalq g’amida ,osoyishtaligi va farovonligi yo’lida qayg’uradi.Ammo Abdulatif atrofidagi Amir Jondor ,Abbos singari g’alamislar singari Abdulatifning taxtga bo’lgan ishtiyoqi yanada ortadi.Ota va o’g’il o’rtasidagi ziddiyatlar kuchayadi.Bundan esa ,albatta,oddiy xalq ozor chekadi.oddiy xalq bilan birga ilm ahli ham ancha ziyon ko’radi.MIrzo Ulug’bek esa mana shundan,ilm ahlidan,shogirdlari taqdiridan,abservatoriyasi ,kitoblari…dan xavotir oladi.Asarda kabi hayotda ham Mirzo Ulug’bekka o’gillaridan ham ko’p uning eng yaqin shogirdi Ali Qushchining himmati va ko’magi ko’p tegadi.U Ali Qushchini “farzandiarjumandim”deb atagan edi…
Darsning mustahkamlsh bosqichida:
I.Darslikda berilgan asardan berilgan parchani o’qish va matn ustida ishlash,asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish; “…Mirzo Ulug’bek ko’zini nomadan uzib,o’g’li bilan shayxulislomga qaradi.iU endigina koshona yonida turgan bir guruh saroy mahramlariga ko’zi tushdi…. ”
Asarda Odil Yoqubov Mirzo Ulug’bek siymosi yaqqol va aniq tasvirlashi bilan birga,Abdulatif bilan birga ziddiyatlarga duch kelgan,xalq g’amida yongan Ulug’bek hayotidagi tasvirlar ham badiiy aks ettirilgan…
II.Test sinovi:
1.”Ulug’bek xazinasi”asari qachon yaratilgan?A.1978 yil B.1974 yil C.1976 yil D.1975 yil
2.”Ulug’bek xazinasi”asari qanday asar hisoblanadi? A. Ilmiy B.Sarguzasht C.Tarixiy D.Memuar
3.Nomada nima yozilgan edi? A.Abdulatif Mirzoning Ulug’bek Mirzoning qalb qo’shinlariga hamla qilgani B.Samarqand darvozalari yopilgani C.Mirzo Ulug’bek amirlarining xiyonati
D.Lahskarlarining Samarqandga yaqinlashgani
4.Nomani kim yuborgan edi? A.Amir Jondor B.Abdulatif C.Bobo Husayn D.Iskandar barlos
5.Qaysi voqea Ulug’bek g’azabini yanada qo’zg’atadi?
A.Amir Jondorninqochishi B.Amir Jondorning xiyonati
C.Darvozalarning ulaar uchun yopilgani D.Abdulatifning shartlari
Javoblar:1. B 2. C 3.A 4. C 5.D
Uyga vazifa:”Ulug’bek xazinasi”romanini to’liq o’qib kelish. O’quvchilar bilimini baholash
Sana: Sinf: 9 sinf
Darsning mavzusi:Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi”romani tahlili,qahramonlar olami.
Darsning maqsadi:
a)ta’limiy- Odil Yoqubov hayoti va ijodi yuzasidan bilimlarni kengaytirish va “Ulug’bek xazinasi”romani haqida batafsil tushuncha berish,asar voqealariga tayanib,qahramonlarga tavsif berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ezgu insoniy tuyg’ular va adabiyotga qiziqish ,buyuk ajdodlarga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash,adolat,haqiqat,jaholatga qarshi kurashish,xalqparvarlik va ajdodlar merosini asrash tuyg’ularini singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,suhbat;
Darsning jihozi:darslik,Odil yoqubov siymosi,asarlari,”Ulug’bek xazinasi”asari,Mirzo Ulug’bek siymosi;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Odil Yoqubov hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi ”asari yuzasidan savol-javoblar asosida bahs-munozara daqiqasi; (og`zaki)
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Ulug’bek xazinasi ”asaridan parchalar ifodali o’qish va matn asosida asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:“…-So’zinngga mantiq yo’qdur,Qalandar,haqiqat qidirib keldim ,deysan va lekin haqiqat emas, oltin qidirasen? -Buning boisi shukim,bu oltin boshingizga yetib, yostig’ingizni quritadur, mavlono…”
Aslida Qalandar Qarnoqiy aytgan bu boylik oltin-u zarlar emas,aslida MorZo Ulug’bekning buyuk xazinasi,uning kitoblari edi.Qalandar Qarnoqiy rasdaxonadan bu kitoblarni olib chiqishni va boshqa joyda saqlashni maslahat beradi…
II.Asarning to’liq nashri ustida ishlash.
Darsning mustahkamlsh bosqichida:
I.Asardan berilgan parcha asosida asar qahramonlariga tavsif berish:
Asarda Mirzo Ulug’bek,Ali Qushchi,Qalandar Qarnoqiy,temur Samarqandiy ijobiy fazilatlarda gavdalanadilar.Mirzo Ulug’bek xalq ahvoli,ilm ahlidan xavotirlansa,Ali Qushchi Ulug’bek dardiga o’zini sherik deb biladi.Qalandar Qarnoqiy va Temur Samarqandiy esa Mirzo Ulug’bekning ulkan xazinasi,rasadxonadagi kitoblar va noyon ilmiy kashfiyotlarni asrab qolish yo’lida jon kuydirishadi.
Andulatif,Amir Jondor kabi kishilar zulmi tufayli oddiy xalq,ilm ahli ,shu bilan birga ajdodlar merosi ham jabr ko’radi.
II.Test sinovi:
1.Mirzo Ulug’bekka darvozani ochmagan,”qo’shinni tashlab ketgan mal’un ”kim edi?
A.Bobo Husayn B.Amir Jondor C.Shahzoda Abdulaziz D.Abu Said Mirzo
2.Ali Qushchiga Mirzo Ulug’bek xazinalarini asrab qolishda kim yordam beradi?
A.Qalandar Qarnoqiy,Temur Samarqandiy B.Ibrohim Po’lat o’g’li
C.Abu Said Mirzo D.Shahzoda Abdulaziz
3.”Ulug’bek xazinasi”nimadan iborat edi?
A.Rasadxonadagi kitoblar,noyob qo’lyozmalar
B.Amir Temurning javohir va oltinlari
C.”Ziji Koragoniy ”asari D.Ulug’bek saltanatidagi g’azna
4.Lahim yo’lni kimlar bilar edi?
A.Mirzo Ulig’bek va Abdulatif B.Abdulaziz va Mirzo Ulug’bek
C.Qalandar Qanoqiy va Ali Qushchi D.Ali Qushchi va Mirzo Ulug’bek
5.Ali Qushchi xazinani qayerga yashirishni xayolidan o’tkazdi?
A.Temur Samarqandiy makon qilgan g’orga
B.Mirzo Ulug’bek bilan ov qilgandako’rgan g’orga
C.Quduqqa D.Jar yoqasiga
Javoblar:1. B 2. A 3.A 4. D 5.B
Uyga vazifa:”Ulug’bek xazinasi”romanini o’qib kelish
O’quvchilar bilimini baholash
Sana: Sinf: 9 sinf
Darsning mavzusi:Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi”romani tahlili,savol-topshiriqlar ustida ishlash .Nazariy ma’lumot:Badiiy adabiyotda ruhiyat tahlili.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- Odil Yoqubov hayoti va ijodi yuzasidan bilimlarni kengaytirish va “Ulug’bek xazinasi”romani haqida batafsil tushuncha berish,badiiy adabiyotda ruhiyat tahlili haqida nazariy ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ezgu insoniy tuyg’ular va adabiyotga qiziqish ,buyuk ajdodlarga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash,adolat,haqiqat,jaholatga qarshi kurashish,xalqparvarlik va ajdodlar merosini asrash tuyg’ularini singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:mustahkamlash;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,suhbat,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Odil yoqubov siymosi,badiiy asarlari,”Ulug’bek xazinasi”asari,Mirzo Ulug’bek siymosi;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kitob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida “Ulug’bek xazinasi”asari yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi ”asaridagi qahramonlarga tavsif berish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Ulug’bek xazinasi ”asaridan parchalar ifodali o’qish va matn asosida asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
“…Mirzo Ulug’bek qalbini chulg’ab olgan alamli duddan bo’g’ilib ,xonaning o’rtasida to’xtadi.U endigina xonaga qorong’I tushganini ,shiftdagi tuynukchadan quyilib turgan bir hovuchgina nur so’nib ,kaftdekkina osmonda milt-milt yulduzlar yonganini ko’rdi..”
Bunda Mirzo Ulug’bekning “Ko’ksaroy”dagi chetdagi bir xonada asir tushgan holati tasvirlangan.Ulugbek o’z odamlarining yordami bilan bo’layotgan hodisalardan xabar topadi.Xalq g’amida o’ksinadi.Shu onlarda ham yulduzlar bilan dardlashib,sirlashgisi keladi.Shu g’amlar ortida vaqt qanday o’tganini sezmay qoladi…
II.Bahs”Padarkush,toj-u taxt,olti oy…
“…Shahzoda diliga dahshat slogan bu ikki baytni oxirigacha o’qidimi yo’qmi,o’zi ham bilmas edi.Lekin undagi “Padarkush,toj-u taxt,olti oy…”degan so’zlar xuddi qizdirilgan temir bilan o’yib yozilganday miyasini jaz-jaz kuydirib,nigohi oldida yal-yal yonib turardi…”
Olti asrki Abdulatif tarixda “padarkush ”nomi bilan tilga olinadi.U nafaqat xalq g’amida kuygan podsho va otasi,balki xalqning nafratiga ham duchor bo’lgan edi.Otasining o’limidan so’ng o’z atrofdgilari ham unga xiyonat qilishadi va barsha zulm va zo’ravonliklari,nohaqlik va adolatsizliklari,xalqqa yetkazgn jabri tufayli o’z chohiga o’zi tushdi…
Darsning mustahkamlsh bosqichida:
I.Nazariy ma’lumot:Badiiy asarda ruhiyat tahlili
Har bir asarda qaysi davr ifoda etilmasin adib voqelarni qahramon ruhiyatiga mos ifoda etishi kerak.Ya’ni uning kechinmalari,iztiroblari,qalb hissiyotlari tasviri voqealar bilan uyg’unlashib ketishi kerak.”Ulug’bek xazinasi”asarida ham Mirzo Ulug’bekda ham ,Abdulatifda ham ruhiyat tasviri ta’sirli va ishonarli berilgan.Ya’ni ular boshidan kechirgan kechinmalar orqali qanday ruhiyatni boshdan kechirganliklarini adib yaqqol ko’rsata oladi.Bu asarning ta’sirchanligi,o’sha davr bilan uyg’unligini yanada oshiradi…
II.Test sinovi:1.Mirzo Ulug’bek qayerda bandi qilingan edi?
A.Ko’ksaroyda B.Oqsaroyda
C.Rasadxonada D.G’orda
2.U shahzodadan nima uchun imkon berishini so’ramoqchi edi?
A.Samarqanddan chiqib ketishga xalaqit bermasligi
B.Qolgan umrini ilm-ma’rifatga bag’ishlashi
C.Xalqqa jabr – zulm qilmasligi
D.Insof va adolatga chaqirmoqchi edi
3.Maktubni Ulug’bek qayerdan topdi?
A.Kitoblar orasidan B.Barkash ostidan
C.Choynak ichidan D.Patir orasidan
4.Mirzo Ulug’bek Abdulatifni “Taxtni o’z kuch-qudratim bilan qo’lga kiritdim ”deganidan so’ng qanday ataydi?
A.Qarg’a.Qora qarg’a B.Burgut.Qora burgut
C.Mal’un D.Shazodai juvonbaxt
5.Shahzoda tushida barkashda nimani ko’radi?
A.Qonli boshini B.Kiyik boshini
C.Otasining boshini D.Amir Jondor qilichini
6.”Padarkush,toj-u taxt,olti oy…”Bu so’zlarni Abdulatif kimning asaridan o’qiydi?
A.Nizomiy Ganjaviy B.Xusrav Dehlaviy
C.Xorazmiy D.Anmad Yassaviy
Javoblar:1. A 2. B 3.D 4. B 5.A 6.A
Uyga vazifa:Savol va topshiriqlar ustida ishlash
O’quvchilar bilimini baholash
Sana:
Mavzu: 8-nazorat ishiga tayyorlanish.
Insho. Mavzu:”Mirzo Ulug’bek – shoh va olim”
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy: o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari asosida bkmlarini nazorat qilish;
b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,ota-onaga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:nazorat;
Dars uslubi:bahs,asar tahlil,savol-topshiriqlar ustida ishlash,reja tuzish;
Dars jihozi:darslik,”Ulug’bek xazinasi”asari ,Ulug’bek siymosi,tarixiy va badiiy asarlar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida asar yuzasidan savol-javob o’tkazish;
2.Asar qahramonlariga tavsif.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Ulug’bek xazinasi”romanidan parchalar o’qib,g’oyaviy—badiiy tahlil qilish,asar yuzasidan o’quvchilarning olgan xulosalari yuzasidan bahs-munozara;
Ma’rifatning dargohiga qo’ydim ixlosim,
Og’ir bo’ldi qismat menga qo’ygan vazifa.
Men , sultonlar o’rtasida bo’ldim donishmand,
Donishmandlar tepasida sulton sanaldim.
Ma’rifatni hukumatga qilib rahnamo,
Bu o’lkaning yerida ham yulduzlar yoqdim
Mirzo Ulug’bek bu misralari orqali davlatchilik faoliyati ma’rifatchilik asosiga qurilganligiga ishora qiladi.Ma’rifat tufayli yurtni obod qilgan Ulug’bek nomi hali-hamon adolat va haqiqat,ilm va ma’rifat nomlari bilan birga tilga olinadi…
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Insho mavzusi yuzasidan bahs-munozara:
“Mirzo Ulug’bek –shoh va olim”
II..Mavzuga oid reja tuzish
2.Qisqa fikrlarni yig`ish
Mirzo Ulug`bek ilm va ma`rifat homiysi
Reja :
I.Kirish:
1.Odil Yoqubov tarixiy romanlar ustasi .
2.Adibning buyuk tarix haqidagi o’lmas asari.
II.Asosiy qism:
“Temurbek naslidin Mirzo Ulug`bek…”.
2.Mirzo Ulug’bekning nodir xazinasi.
Ulug`bek Mirzo va Abdulatif Mirzo o`rtasidagi munosabatlar.
III.Xulosa:
Asarda ota va bola munosabatlarining aks ettirilishi
2.Mirzo Ulug`bek zakosi- mangu ,barhayot.
II.Bahs:Ota va o’g’il o’rtasidagi ziddiyatlar asosi
Asarda Odil Yoqubov ata va bola,ya’ni Abdulatif Mirzo va Mirzo Ulug’bek ziddiyatlariga alohida to’xtalib,tarixdagi bu ziddiyatlarning oqibatiga ham keng urg’u beradi.Mirzo Ulug’bek Abdulatifga adolat,haqiqat,insof va diyonat haqida maslahatlar bermoqchi b’oldi,uning ilm shug’ullanishi uchun imkon bermoqlikni so’ramoqchi bo’ldi,afsuski,u toj-u taxtni ota mehri,maslahatidan ustun bilib,toj-u taxtdan tushmay,”Men bu taxtnio’z qudratim bilan egalladim ”,-deb eytadi.Ota uni bejizga:”Burgut.Qora burgut”,-deb atamadi…
Uyga vazifa:”Mirzo Ulug’bek-shoh va olim”mavzusidagi inshoning qoralama nusxasini yozib kelish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Sana:
Mavzu: 8-nazorat ishi
Insho. Mavzu:”Mirzo Ulug’bek – shoh va olim”
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy- o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari asosida bkmlarini nazorat qilish;
b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,ota-onaga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:nazorat;
Dars uslubi:bahs,asar tahlil,reja tuzish,insho yozish;
Dars jihozi:darslik,”Ulug’bek xazinasi”asari ,Ulug’bek siymosi,tarixiy va badiiy asarlar,nazorat ishi daftarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilar tuzgan rejalarni ko’rish ,kerakli izoh va tushunchalar berish hamda insho yozishga tayyorlanish;
II.O’quvchilarning insho yozish jarayonini nazorat qilish;
Darsning mustahkamlash bosqichida;
Mirzo Ulug’bek-shoh va olim
Reja :
I.Kirish:
1.Odil Yoqubov tarixiy romanlar ustasi.
Adibning buyuk tarix haqidagi o’lmas asari.
II.Asosiy qism:
“Temurbek naslidin Mirzo Ulug`bek…”
2.Mirzo Ulug’bekning nodir xazinasi
Ulug`bek Mirzo va Abdulatif Mirzo o`rtasidagi munosabatlar.
III.Xulosa:1. Asarda ota va bola munosabatlarining aks ettirilishi
2.Mirzo Ulug`bek zakosi mangu ,barhayot.
Bobolardan so`zladim, ammo
Bir kalom bor so`z avvalida.
Osmon ilmi tug`ilgan ilk bor,
Ko`ragoniy jadvallarida.
Qotil qo`li qilich soldi mast,
Quyosh bo`lib uchdi tillabosh.
Do`stlar ko`kda yulduzlar emas,
U Ulug`bek ko`zidagi yosh.
Yerda qolgan o tanim manim,
O`zbekiston ,Vatanim manim.
Abdulla Oripov
Odil Yoqubov tarixiy romanlar ustasi.Uning “Diyonat”,”Ko’hna dunyo”,”Ulug’bek xazinasi”kabi romanlar tarixiy roman bo’lishi bilan birga buyuk siymolar haqidagi durdona asar hamdir.Ayniqsa,uning “Ulug’bek xazinasi”romani tarix va haqiqat bilan yaqindir.Unda Mirzo Ulug’bek buyuk va adolatli shoh,xalqparvar hukmdor,ilm ahli va ma’naviy meros g’amxo’ri,buyuk olim sifatida gavdalanadi.Mirzo Ulug’bek-Amir Temurning suyukli nevarasi.Toj- taxt buyuk sohibqironga,unga vafo qilmaganide,Abdulatif Mirzoga vafo qilmasligi haqida o’ylaydi,ilm –ma’rifat bilan shug’ullanish uchun imkon izlaydi.
O’z taxtini Abdulatifga topshirayotgan dam u xalqqa,ilm ahliga adolat qilishni,buyuk merosga ,ahli ayol nomusiga ziyon keltirmaslikni so’raydi.O’z o’g’illaridan mehr ko’rmagan Ulug’bek Ali Qushchini “farzandi arjumandim”deb ataydi.Ali Qushchi bilan birga Qalandar Qarnoqiy hamda Temur Samarqandiyning Ulug’bek xazinasi,ya’ni noyob qo’lyozma,kitoblarni qanday asrash haqidagi fikrlari,bu yo’ldagi harakatlari yorqin va ishonarli aks ettirilgan.Asar shu jihati bilan ham qimmatlidir.
Asarda Odil Yoqubov ata va bola,ya’ni Abdulatif Mirzo va Mirzo Ulug’bek ziddiyatlariga alohida to’xtalib,tarixdagi bu ziddiyatlarning oqibatiga ham keng urg’u beradi.Mirzo Ulug’bek Abdulatifga adolat,haqiqat,insof va diyonat haqida maslahatlar bermoqchi b’oldi,uning ilm shug’ullanishi uchun imkon bermoqlikni so’ramoqchi bo’ldi,afsuski,u toj-u taxtni ota mehri,maslahatidan ustun bilib,toj-u taxtdan tushmay,”Men bu taxtnio’z qudratim bilan egalladim ”,-deb eytadi.Ota uni bejizga:”Burgut.Qora burgut”,-deb atamadi…
Uyga vazifa:tarixiy shaxslar haqidagi badiiy asarlar o’qish va she’rlar yod olish
Adib asarda ota va bola munosabatlariga ham keng o’rin beradi
Sana:
Darsning mavzusi:8-nazorat ishi tahlili
Insho. Mavzu:”Mirzo Ulug’bek – shoh va olim”
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy- o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari,shu bilim vako’nikmalar asosida yozgan insholarini tahlil qilish;
b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,ota-onaga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:mustahkamlash;
Dars uslubi:tahlil,ijodiy ish;
Dars jihozi:darslik,”Ulug’bek xazinasi”asari ,Ulug’bek siymosi,tarixiy va badiiy asarlar,tarixiy shaxslar timsoli;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning 8-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash va tahlil qilish;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash;
b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;
d)uslubiy xatolar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Ijodiy ish
Tariximizning buyuk timsollari
Reja:
1.Ajdodlar merosi muqaddas.
2.Men buyuk yurt farzandiman.
3.Buyuk bobolar izidan.
Biz Amir Temur,Mirzo Ulug’bek,Jaloliddin Manguberdi ,To’maris,Alisher Navoiy,Zahiriddin Muhammad Bobur,Abu Ali ibn Sino,Beruniy,Xorazmiy,Forobiy …kabi mard ,jasur,oqil-u dono ajdodlar avlodimiz.Ular bizga mardlik,ulug’ saltanat,adolat,haqiqat bilan birga yuksak ma’naviy xazinalrni meros qilib qoldirganlarki,bu buyuk xazinalar hali-hanuz dunyo ahlini lol qoldirib kelmoqda.Ular yaratgan ilm sirlari dunyo ilm ahliga dasturamal bo’lib kelmoqda…
Men shunday buyuk yurt farzandi ekanligimdan g’ururlanaman.Bu g’urur meni ular merosini asrashga,ular izidan borishga undaydi.Chunki ajdodlarga munosib farzand bo’lmoq joiz.
Buyuk bobolar izidan borib,yurt nomini dunyoga taratmoq,erkinlik nashidasi ila yuksakliklarga intilmoq,ozodlik ruhini asray bilmoq har bir yurt farzandi uchun ham farz,ham qarzdir.Buyuk bobolar ruhi bizni hamisha bizni qo’llagay..
II.Buyuk bobolar haqidagi she’rlar va badiiy asarlar yuzasidan suhbat…
Bobolardan so`zladim, ammo
Bir kalom bor so`z avvalida.
Osmon ilmi tug`ilgan ilk bor,
Ko`ragoniy jadvallarida.
Qotil qo`li qilich soldi mast,
Quyosh bo`lib uchdi tillabosh.
Do`stlar ko`kda yulduzlar emas,
U Ulug`bek ko`zidagi yosh.
Yerda qolgan o tanim manim,
O`zbekiston ,Vatanim manim
III.Ijodiy ishlar tahlili.
Uyga vazifa:Tarixiy shaxslar haqidagi sh’erlardan yod olish va tarixiy-badiiy asarlar o’qish.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
3-76 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Oripov hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o;quvchilarga Abdulla Oripov hayoti va ijodi yuzasidan bilim va ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda ezgu insoniy tuyg’ular va adabiyotga qiziqish ,buyuk ajdodlarga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash,adolat,haqiqat,jaholatga qarshi kurashish,xalqparvarlik va ajdodlar merosini asrash tuyg’ularini singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,nazm gulshani;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Oripov asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida “Ulug’bek xazinasi”asari yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Odil Yoqubovning “Ulug’bek xazinasi ”asaridagi qahramonlarga tavsif berish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz Abdulla Pripov hayoti va ijodi yuzasidan qanday ma’lumotlarga egasiz?
Nazm gulshani:Abdulla Oripov she’rlari asosida
Qani ayt maqsading nimadir sening,
Nega tilkalaysan bag’rimni ohang.
Nechun kerak bo’ldi senga ko’z yoshim,
Nechun kerak rubob,senga shuncha g’am?
II.Abdulla Oripov 1941-yil 21-mart Qashqadaryo viloyati Koson tumani Neko’z qishlog’ida tug’ilgan.Bolaligi ko’rkam tog’ etaklarida o’tdi.Mana shu g’ozallik uni shoir qilib o’stirdi.1958-1963-yillar ToshDUning “O’zbek filologiyasi ”fakulteti jurnalistika bo’limida o’qiydi.”Yosh gvardiya”nashriyotida muharrir bo’lb ishga kiradi.1967-74-yillarda G’afur G’ulom nashriyotida dastlab muharrir,so’ng katta muharrir bo’lib ishlaydi.1974-76-yillarda “Sharq yulduzi”jurnalida nazm bo’limini boshqaradi.Turli uyushma va tashkilotlarda,nashriyotlarda faoliyat ko’rsatadi.”O’zbekiston xalq shoiri”1983-yil unvoni,1994-yil Alisher Navoiy davlat mukofoti,1998-yil”O’zbekiston qahramoni”unvoni bilan taqdirlanadi.
Ilk she’ri”Qushcha”-talabalik davrida;ilk she’riy to’plami-“Mitti yulduz”-1965-yil
“Ko’zlarim yo’lingda”,”Onajon”,”Ruhim”,”O’zbekiston”,”Qasida”,”Xotirot”…kabi o’nlab to’plamlari nashr et…kabi o’nlab to’plamlari nashr etildi.
Abdulla Oripov Dantening “Ilohiy komediya”,Ukrainko,Shevchenko,Nekrasov,Quliyev,Hamzatov asarlarini o’zbek tiliga tarjima qildi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Abdulla Oripov hayoti va ijodi haqida qo’shimcha adabiyotlarda berilgan ma’lumotlar ustida ishlash.
II.Abdulla Oripovning darslikdan tashqari she’rlaridan ifodali o’qish va she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Ming yillarkim bulbul kalomi,
O’zgarmaydi yaxlit hamisha.
Ammo sho’rlik to’tining holi,
O’zgalarga taqlid hamisha…
Shoirning “Ona tilim”nomli she’ri har bir til bayramlarida chiroyli kuy ,ohang bo’lib taraladi.Chunki unda ona tilimizning go’zalliklari o’zgacha ta’rif va tavsif etilgan…
III.Test sinovi.
1.Abdulla Oripov qaysi viloyatda tavallud topgan?
A.Buxoro B.Qashqadaryo C.Farg’ona D.Andijon
2.Shoirning ilk she’ri qanday nomlanadi?
A.”Qushcha” B.”Mitti yulduz” C.”Yillar armoni” D.”Qasida”
3.Shoirning ilk she’riy to’plami qanday nomlanadi?
A.”Ko’zlarim yo’lingda” B.”Najot qal’asi”
C.”Mitti yulduz” D.”Qushcha”
4.Adib dastlab qaysi nashriyotda ishlaydi?
A.”Gulxan” B.”Sharq yulduzi” C.G’afur G’ulom D.”Yosh gvardiya”
5.Adib Dantening qaysi asarini o’zbek tiliga tarjima qiladi?
A.”Ilohiy komediya” B.”Qirol Lir”
C.”Bog’chasaroy fontani” D.”Anna Karenina”
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.D 5.A
Uyga vazifa:Abdulla Oripov lirik merosini o’rganish va she’rlarini o’qib,tahlil qilish.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
3-77 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Oripov she’riyati.”Sarob” va “Bahor ”she’rlari
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o;quvchilarga Abdulla Oripovning lirik merosi haqidagi bilimlarni kengaytirish va “Sarob”va “Bahor ”she’rlarini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda she’rlarda ilgari surilgan tabiatga mehr-muhabbat,insoniylik va go’zallik tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,nazm gulshani;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Oripov asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Oripov hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Abdulla Oripov she’rlari asosida bahs-munozara.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Sarob”she’rini ifodali o’qish va she’rini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Olti oykim,she’r yozmayman yuragim zarda,
Olti oykim,o’zgalarga tilyman omad.
Olti oykim,do’stlarim ham pana-panada
Iste’dodim so’nganidan qilar karomat.
Shoir bu she’rda olis bolalik davrini,undagi beg’ubo hislarni qalamga olar ekan,bir lahza bo’lsa-da ,o’sha onlarga qaytishni istaydi.Chunki u damlarda u illat,fisq-u fasod nima ekanligini,odamlar yomonlikka qodir ekanligini bilmas edi.Ammo yillar o’tib,odamlar orasida ulg’ayib,ularning yovuzliklarini o’z ko’zi bilan ko’rdi,ona va Vatan oldidagi burchini his eta olgan shoir odamzodning bunday kirdikorlarini qabul qil olmadi…
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Bahor”she’rini ifodali o’qishva g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Yana bahor keldi.Yana olamda
Ajib bir go’zallik,ajib bir bayot.
Men seni qutlayman shu ulug’ damda,
Ulug’ yelkadoshim muzaffar hayot!
Tashbih axtarmangiz ushbu g’azaldan,
Naqd joyda nasiya ne kerak asli?
Ayon bir xislating border azaldan,
Seni atamishlar uyg’onish fasli.
Shoir bahor fasli,uning go’zalligi va nafosatidan ilhom olib,uning tabiatini go’zal tashbihlar bilan ta’riflaydi.Uyg’onish faslining o’ziga xos jihatlarini go’zal aks ettiradi…
II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Shoirning 1983-yilda chop etilgan to’plami:
A.”Qasida” B.”Yillar armoni” C.”O’zbekiston” D.”Haj daftari”
2.Shoir tamomila qaytmoqchi bo’lgan “bearmon kunlar”qachon bo’lgan?
A.Bolalik onlari B.Yigitlik davri C.O’qish yillari D.Bog’cha davri
3.Xira tuman orasida cho’g’day miltirar,
Jayron quvib,jayron yanglig’ o’tgan kunlarim.
Qanday badiiy san’at qo’llanilgan?
A.Tazod B.Jonlantirish C.Tashbih D.Mubolag’a
4.Ha,mangu zavollik bo’lmas olamda,
To suyin socharkan abri naysonlar…-ajratilgan sozni izohlang:
A.Yomg’ir B.Gullar C.Lolalar D.Ko’klam
5.Jonlantirish san’ati qo’llanilgan qatorni toping:
A.Hovliqma jilg’alar chopar beega…
B.Bugun-chi, ne kezar o’tli qoningda..
C.Beqiyos edi u sher lochini..
D.Faqat sen dunyoga mangu qolursan…
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.D 5.A
Uyga vazifa:Abdulla Oripov lirik merosini o’rganish va she’rlarini o’qib,tahlil qilish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
3-78 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Oripov she’riyati.”Bahor kunlarida kuzning havosi”,”Kuz manzaralari” va “Genetika ”she’rlari
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o;quvchilarga Abdulla Oripovning lirik merosi haqidagi bilimlarni kengaytirish va “Bahor knlarida kuzning havosi”,”Kuz manzaralari”va “Genetika ”she’rlarini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda she’rlarda ilgari surilgan tabiatga mehr-muhabbat,insoniylik va go’zallik,ajdodlarga munosib farzandbo’lish tuyg’ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,nazm gulshani;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Oripov asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Oripov hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Abdulla Oripov she’rlari asosida bahs-munozara.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I”Bahor kunlarida kuzning havosi”she’rini ifodali o’qish va she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Bahor kunlarida kuzning havosi.
Tanimni junjitar oqshomgi shamol.
Nega muncha g’amgin nayning navosi,
Nega qalbib to’la o’linch va malol?
Bahor faslidagi kuzgi manzara shoir qalbini o’rtaydi.Shu kezlarda qaysidir mungli xotira uning qalbini ezadi.Bahor tabiati ,aslida ,qalblarga g’ozallik baxsh etmog’I lozim,lekin bugungi bahor tabiati mahzunlik kayfiyatini baxsh etmoqda…
II.”Genetika”she’rini ifodali o’qish va she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Men ham yashayapman o’z zamonamda,
Davrimdan qayga ham tushardim yiroq.
Va lekin bilmadim,mening qonimda
Qaysi bir bobomning xislati ko’proq…
Shoir buyuk ajdodlar ruhini shod aylar ekan,har bir o’quvchiga murojaat etb,ajdodlarga munosib farzanf bo’lishga undaydi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Kuz manzaralari”she’rini ifodali o’qishva g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Yana dalalarda boshlaydi havas,
Bog’larda xazonlar yonadi lov-lov.
Do’stlarim,bu kuzning barglari emas,
Mening yuragimdan to’kilgan olov..
Shoir kuz manzaralarini tasvirlash orqali o’zining yoshlikda toptalgan,xazon bo’lgan muhabbatini qalamga oladi…
II.”Abdulla Oripov she’rlari to’grisida”,”Lirik qahramon”adabiy maqolalari ustida ishlash:Abdulla Oripov lirikasi orqali o’zbek she’riyatida ko’ngil dardlarining suratlarini ,ruhiy iztiroblar manzarasini,armonga aylangan orzular inson sezimlariga qoldirgan izlar tasviri kirib keldi..
Lirik asarda tuyg’u va o’ylar tasvirlangan shaxs obrazi liri qahramondir.U,ko’pincha shoirning o’zini anglatadi.Chunki lirik asarda ishtirok etadigan asosiy timsol-shoirning o’zi ,she’rda uning o’ylari,sezimlari,tuyg’ulari,kayfiyati namoyon bo’ladi..
Kechinma va o’ylari lirik asarda ifoda etilgan va she’rxonni o’ziga tuyg’udosh qila oladigan shaxs timsolini lirik qahramon deyish mumkin.Adabiyotshunoslikda lirik qahramon tushunchasi 1921-yildarus olimi Y.N.Tinyanov tomonidan kiritilgan.
III.Test sinovi:1.Shoir terak uchlarining egilishini nimaga qiyos etadi?
A.Kelinchak salomiga B.Majnuntol tollariga
C.Mag’lub bahodir nayzasiga D.Ko’ngli o’ksigan go’dakka
2.Shoir qaysi she’rida kelajak avlodni buyuk ajdodlarga munosib bo’lishga undaydi?A.”Genetika” B.”Kuz manzaralari”
C.”Bahor kunlarida kuzning havosi” D.”Bahor”
3.”Kuz manzaralari”she’rida shoir kuz tasviri orqali nimani tasvirlaydi?
A.Yoshlik onlarini B.Behuda o’tgan vaqtini
C.Tabiat go’zalligini D.Olis yoshlikda qolgan muhabbatini
4.”Mag’lub bahodirning nayzasi misol
Ma’yus egiladi terak uchlari…” Qanday badiiy san’at qo’llanilgan?
A.Tashbih B.Jonlantirish C.Tazod D.Mubolag’a
5.”Lirik qahramon”tushunchasi birinchi marta kim tomonidan qo’llanilgan?Qachon?
A.1926-yil Abdurauf Fitrat B.1954-yil Ozod Sharafiddinov
C.1921-yil Y.N.Tinyanov D.1921-yil Turgenev
Javoblar:1.C 2.A 3.D 4.A 5.C
Uyga vazifa:Abdulla Oripov lirik merosini o’rganish va she’rlarini o’qib,tahlil qilish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`:Norova N
3-79 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Oripov “Sohibqiron”dramatik dostoni
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga “Sohibqiron”dramatik dostoni haqida ma’lumot berish,dostonni ifodali o’qish,badiiy-g’oyaviy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda buyuk ajdodlarga munosib farzand bo’lish,mardlik,jasorat va insoniylik fazilatlarini singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,nazm gulshani;
Darsning jihozi:darslik,Abdulla Oripov asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Oripov hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Abdulla Oripov she’rlari asosida bahs-munozara. She’rlaridan yod so’rash va badiiy-g’oyaviy tahlil;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Sohibqiron”dramasida Amir Temur jangler ichida emas,balki ko’proq o’ylar girdobida aks ettiriladi.Asarda Temurning murakkab tabiati uning sulton Boyazid,amirlar,o’gillariga munosabatini ko’rsatish mobaynida yorqin aks etgan.Amir Temur tajribali hukmdor va o’ychil mutafakkir sifatida davlatni ushlab turguchi tayanchlarni :”Mo’l xazina ,yagona shoh ,yengilmas lashkar ”,-deya belgilaydi.Uning jahongirlik tabiati suruvda bitta cho’pon bo’lganiday,xalqni ham bir podshoh boshqarishi kerakligi borasidagi qanoatga namoyon bo’ladi.Dramada jahongirning fuqarolarga munosabati :”Hukmdor seva turib fuqarolarni,Umid hamda qo’rquv ichra saqlashi darkor ”,-degan qarashida aks etadi.
II.”Sohibqiron “dramasidan ifodali o’qish va asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Temur:
Bolalarim,unutmangki,davlat ishida
Har qanday yumushning ham o’z orni border.
Minglab xuyfa xizmat qilar bizga ,masalan,
Ammo ular tanishmagay bir-birlarini…
Amir Temur har bir so’zi orqali atrofdagilarni hushyorlikka da’vat etadi.Har bir qilayotgan ish va rejalarni puxta bilan o’ylashga chaqiradi.Amir Temur Boyazid yozgan xatdagi haqoratlarni boshqacha talqin etadi.Lashkarlari va o’g’illariga to’g’ri yo’l ko’rsatib,dushmanini mag’lub etadi.Shunda ham u sultonga hurmat ko’rsatadi.Haqiqiy Sohibqironga xos fazilatlarini namoyon etadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Savol va topshiriqlar ustida ishlash.
II.”Sohibqiron”dramatik doston haqida berilgan adabiy maqola matni ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.”Sohibqiron”dramasida Amir Temurning qaysi urushi tasvirlanhan?
A.Uch yillik urushi B.Besh yillik urushi
C.Sulton Boyazid bilan urushi D.Mug’ullar bilan urushi
2.Sulton Boyazid qayerning hukmdori?
A.Rum B.Farang C.Turkiya d.Eron
3.Amir Temur qanday usulda jang qilgan?
A.Shatranj o’ynab,jang qilgan B.Hiyla bilan
C.Dushmanlarini qurshovga olgan D.Avval lashkar holini o’rgangan
4.Amir Temur shatranj o’yinini namaga o’xshatadi?
A.Urush maydoniga B.Dushman qal’asiga
C.Jang san’atiga D.Yengilmas bahodirga
5.Dramada Amir Temurning qaysi buyuk so’zlari esga olingan?
A.Kuch – birlikda
B.Bizkim,mulki Turon,Amiri Turkistonmiz.
C.Hamma bir kishi uchun,bir kishi hamma uchun.
D.Kuch adolatdadir.
Javoblar:1.C 2.C 3.A 4.C 5.B
Uyga vazifa:Drama tahlili,savol vatopshiriqlar ustida ishlash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
3-80
Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:9-nazorat ishi .Test sinovi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-III chorakda o’tilgan mavzular bo’yicha o’quvchilar bilimini test sinovi orqali sinash va o’quvchilar olgan bilimlarini baholash;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarning bilim olishga bo’lgan qiziqishini oshirish;
d)rivojlantiruvchi-III chorakda olgan bilimlarn takomillashtirish va o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish.
Darsning turi:yozma ish;
Darsning uslubi:suhbat,test sinovi,tahlil;
Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,test tarqatmalari.
Darsning borishi:
Tashkiliy isklar:
Darsning caaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ish daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilarning diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.9-nazorat ishining mazmun-mohiyati asosida suhbat:
9-nazorat ishi –Test sinovi.III chorakda o’tilgan mavzular asosida o’quvchilar bilimi sinaladi va bilim,ko’nikma,malakalar tahlil qilinadi,test sinovi 20 ta savoldan iborat bolib,har bir test sinovida 4 ta javob berilgan,A,B,C,D-faqat bitr to’g’ri javobni belgilash talab qilinadi.
II.Test tarqatmalarini tarqatish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Test sinovini o’tkazish va o’quvchilarning yozma nazorat ishini kuzatish,kerakli tushuncha,ko’rsatkichlar berib borish.
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish va o’quvchilarning bajargan test sinovlarini tekshirib,baholash
III.Test natijalarini izohlash va yol qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qilib,to’g’ti javoblar bilan qiyoslash.
Ta’til topshiriqlari:1.IIIchorakda o’tilgan mavzularni takrorlash;
2.She’rlar yod olish.
3.Badiiy asarlar o’qib kelish na mutolaa qilish.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
3-81 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Mavzu: O’tilgan mavzular yuzasidan takrorlash
Darsning maqsadi:
a)ta`limiy: o’tilgan mavzular yuzasidan takrorlash va olgan bilimlarni mustahkamlash;
b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ilm olish,adabiyotga ,badiiy asar o’qishga qiziqish ona Vatanga muhabbat tuyg`ularini tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi: o’quvchilar olgan bilimlarni takomillashtirish.
Dars turi : takrorlash
Dars uslubi: musobaqa,nazm gulshani,ijodiy ish.
Dars jihozi : adabiyot darsligi,tarqatmalar,badiiy asarlar,g’azallar.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida :
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kirob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Ta’til topshiriqlari asosida suhbat:
1.Ta’tilda yod olingan darslikdan tashqari yod olingan she’rlar asosida suhbat;
2.Darslikdan tashqari o’qilgan badiiy asarlar yuzasidan bahs-munozara.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.III chorakda o’tilgan shoir va shoiralar hayoti va ijodi yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob.(Abdulla Qodiriy,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon,Oybek,Odil Yoqubov,Abdulla Oripov…)
II.Qatorlararo musobaqa: III chorakda yod olingan she’rlar asosida bahr-u bayt:Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon ,Muso Toshmuhammad o’gli Oybek,Abdulla Oripov she’rlari asosida
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Ijodiy ish:
Menga yoqqan she’r
Nafis cayqaladi bir tup na’matak,
Yuksakda shamolning belanchagida,
Quyoshga ko’tarib bir savat oq gul,
Viqor-la o’shshaygan qoya labida,
Nafis chayqaladi bir tup na’matak…
Oybekning bu misralari dilga yaqin satrlar bo’lib,unda insoniylik,kamtarlik va go’zallik tuyg’ulari tarannum etiladi.Na’matak qanchalik yuksakda bo’lmasin,u o’z go’zalligini atrofdagilarga baxsh etishdan charchamaydi.Lekin bu go’zallik bilan u saslo g’ururlanmaydi,aksincha kamtarona ruhda o’zgalarga iliq tuyg’ularni baxsh etadi..
II.Bahs:Menga yoqqan adabiy qahramon
Menga Kumush Va Zebi timsollari o’zgacha taassurot qoldirdi.Chunki bu timsollarda hozirda o’zbek qizlari orasida yoqolib borayotgan samimiylik,soddalik ,kamtarinlik,mehr-muhabbat tuyg’ulari o’zgacha ruhda talqin etiladi.Asarni o’qigan sari qahramonlar taqdiri sizni befarq qoldirmaydi,aksincha asar sizni o’z girdobiga tortadi.Zebi va Kumush sabr qanoati,muhabbatga sadoqati… har bir qiz uchun ibrat maktabidir…
Uyga vazifa:O’tilgan mavzular asosida testlar,tarqatmalar tayyorlash.
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Abdulla Oripov she’rlari asosida she`rxonlik musobaqasi
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy- o`quvchilarda she`rxonlik va she`rxonlik fazilatlarini
shakllantirish;
b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida ona-Vatanga muhabbat va she’rlarda ilgari surilgan insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:takrorlash;
Dars uslubi:bahs,musobaqa,sher’xonlik,ijodiy fikr;
Dars jihozi : darslik,Abdulla Oripovning she’riy to’plamalari,tarqatmalar;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Abdulla Oripovning darsliksa berilgan she’rlari asosida qatorlararo musobaqa:
Bahor
Yana bahor keldi,yana olamda
Ajib bir go’zallik,ajib bir bayot.
Men seni qutlayman shu ulug’ damda,
Ulug’ yelkadoshim ,muzaffar hayot!
II.Darslikdan tashqari yod olingan shoir she’rlari asosida musobaqa:
Munojotni tinglab
Qani ayt maqading nimadir sening,
Nega tilkalaysan bag’rimni ohang?
Nechun kerak bo’ldi senga ko’z yoshim,
Nechun kerak rubob,senga shuncha g’am?
Darsning mustahkamlsh bosqichida:
I.Ijodiy fikr:Shoirning menga yoqqan misralari:
…Ma’yus bahodirning nayzasi misol
Ma’yus egiladi terak uchlari,
Burglar soyasida o’ynaydi behol
Uyqudagi qizning bedor tushlari.
Bu misralarda shoir chiroyli tashbihlar orqali o’z kechinmalarini ifodalabgina qolmay,tarixning o’chmas xotiralariga,tabiatning jonli tasviriga ham to’xtalib o’tadi
I.”Zulfiya-tong kuychisi”-mavzusi ostida she’rxonlik
(Zulfiyaxonimning 100 yillik tavalludlariga bag’ishlab)
Salqin saharlarda bodom gulida,
Binafsha labida, yerlarda bahor.
Qushlarning parvozi,yellarning nozi,
Baxmal vodiylarda,qirlarda bahor…
Men o’tgan umrimga achinmay qo’ydim,
Hech kimga ko’rmadim umrimga o’xshash.
Suydim,
Erkalandim,
Ayrildim,
Kuydim.
Izzat nima bildim,
Shu-da bir yashash…
II.Bahr-bayt musobaqasi:
Aziz asrimizning aziz onlari,
Aziz odamlardan so`raydi qadrin
Fursat g`animatdir shoh satrlar-la
Bezamoq chog`idir umr daftarin
Nelardandir ko`ngil bo`lib g`ash
Ham egilib bu egilmas bosh
Ko`zlarimdan qalqib tursa yosh
Bir mushtipar onam yig`laydir
Qolganlari yolg`on yig`laydir.
Uyga vazifa: Abdulla Oripovning darslikdan tashqari she`rlaridan yodlash.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-82 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Vilyam Shekspur hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Vilyam Shekspir hayoti va ijodi,jahon adabiyotida tutgan o’rni haqida bilim va ma’lumotlar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,nazm gulshani;
Darsning jihozi:darslik,Vilyam Shekspir siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Abdulla Oripov hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Abdulla Oripov she’rlari asosida bahs-munozara. She’rlaridan yod so’rash va badiiy-g’oyaviy tahlil;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz Vilyam Sekspir,uning mashhur asarlari “Otello”,”Hamlet ”…haqida qanday tasavvur va tushunchalarga egasiz?Jahon adabiyotida Shekspirning tutgan o’rni.
II.Ingliz shoiri,dramaturgi ,aktyori Vilyam Shekspir 1564-yilning 23-aprelida Yorkshir grafligidagi Stralford shahrida tug’ilgan .Otasi-Jon Shekspir shahar boshqaruvining turli lavozimlarida ishlagan.Onaso-Meri,kambag’al dvoryanlardan,Robert Ardenning qizi.
Taxminlarga ko’ra Shekspir 1592-yilda Londonga boradi va teatrda aktyorlik qiladi.1593-yilgacha biror asari e’lon qilingan emas.1593-yilda “Venera va Adonis”nomli dostonini nashr qiladi.1594-yil “Lukresiya”dostonini e’lon qiladi.Shu yil 28-dekabrda “Greyzz Inn”teatrida “Xatolar komediyasi”asari o’ynaladi.
1598-yilda aka-uka Berbejilar temza daryosining janubiy qirg’og’ida “Globus”teatrini tikladilar.Shekspir ham shu teatrga hissa qo’shib,ham aktyorlik qilar edi’.1603 yilda qirol yakov Shekspir truppasini o’z himoyasiga oldi.
Shekspir 1616-yil 23-aprelda Shekspir olamdan o’tdi.
Shekspir “Hamlet”da Arvoh,”Sizga bu yoqadimi?”spektaklida Odam rollarini,Jonsonning “O’ziga yetguncha”,”Seyan”pyesalarida rollar ijro etgan
Shekspir o’ttiz olti dramatik asar,154 ta sonnet,bir necha doston yozgan.
“Qirol Lir”,”romeo va Julyetta”,”Hamlet”,”Otello”,”Makbet”singari tragediyalar,”Yoz kechasidagi tush”,”Venetsiya savdogari”,”O’n ikkinchi kecha”komediyalari jahon adabiyotining nodir durdonalari sanaladi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Vilyam Shekspir hayoti va ijodi haqida darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish,matn ustida ishlash;
II.Savol va topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Vilyam Shekspirning ilk chop etilgan asari
A.”Lukresiya” B.”Otello”
C.”Venera va Adonis” D.”Hamlet”
2.”Xatolar komediyasi”asari qaysi teatrda o’ynaladi?
A.”Blekfraerz” B.Qirollik teatrida C.”Greyz Inn “ D.”Globus”
3.Shekspir “Hamlet”da qaysi rolni ijro etgan?
A.Arvoh B.Hamlet C.Odam D.Teatr aktyori
4.”Qirol Lir”,”Hamlet”,”Otello”,”Romeo va Julyetta ”qanday yo’nalishda yozilgan?
A.Doston B.Drama C.Tragediya D.Komediya
5.Adib dostonlari berilgan qatorni toping.
A.”Makbet”,”Otello” B.”Venera va Adonis”,”Lukretsiya”
C.”Xatolar komediyasi”,”O’n ikkinchi kecha” D.”Otello”,”Venetsiya savdogari”
Javoblar:1.C 2.C 3.A 4.C 5.B
Uyga vazifa:Shekspirning “Otello”asarini to’liq o’qish.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-83 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Vilyam Shekspurning “Otello”tragediyasi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Vilyam Sheksprning “Otello”tragediyasi,asarning jahon adabiyotida tutgan o’rni haqida bilim va ma’lumotlar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,asar tahlili;
Darsning jihozi:darslik,Vilyam Shekspir siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Vilyam Shekspir hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni asosida savol-javob;
2.”Otello”tragediyasi haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo’ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Otello”tragediyasi yuzasidan savol va topshiriqlar:
1.Otello kim?
2.Otello va Dezdemonnaning ilk munosabatlari haqida nimalar ayta olasiz?
3.Otello Kassioni nimaga o’zidn uzoqlashtirdi?
4.Kassio bilan Dezdemona nima haqda suhbatlashishadi?
5.Otello o’z monologida o’ kechinmalarini qanday ifodalaydi?
II.”Otello”tragediyasi 1604-yil yozailgan bo’lib,bu asar inson aqli vahislarining nozik,chigal jihatlari yuksak san’atkorlik bilan tasvirlangan.Dramada insoniyat paydo bo’lgandan buyon yonma-yon kelyotgan ezgulik va yovuzlik,xiyonat va sadoqat,jinoyat va ishonch,oliyjanoblik va pastkashlik kabi sifatlar o’rtasidagi kurash tasvirlangan.O’sha davrning barcha gumanistlari kabi Shekspir ham insonni har jihatdan yetuk,kamchiliklardan xoli,odam degan mukarram nomga munosib ko’rishni istaydi.asarda ana shunga intilgan zptlar va o’tkinchi manfaat,hokimiyatga erishish yo’lida qabihlik qilgan kimsalar taqdirining o’zaro kelishgan nuqtalari tasvir etilgan.
Manfaatparastlik ,hasadgo’ylik shunday illatki,unga yo’liqqan kimsa o’ziga ham,o’zgalarga ham zug’u m qilmasligi,zarar yetkazmasligi ham mumkin emas.General Otelloning mulozimi bo’lmish munofiq va hasadgo’y Yago o’rinbosarlikka uni emas,jasur Kassio tanlangani uchun ham xo’jayinidan,ham leytenantdan o’ch olishga tutinadi.Buning uchun u eng tuban yo’ldan boradi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Vilyam Shekspirning “Otello ”asaridan berilgan parchani o’qib,mazmunini o’zlashtirish,matn ustida ishlash;
Sababi bor,sababi bor,sababi,jonim,
Biroq kuchli sababi bor.men qon to’kmayman.
Qordan ham oq,qabrdagi marmardan silliq
Bir badanni tirnamayman,yaralamayman.
Tirik qolsa boshqalarni yana aldaydi,
Shuning uchun u mutlaqo o’lishi kerak…
Otello ko’nglidagi shubha va gumnlar uning qalbini tirnaydi.Dezdemona tepasida aytgan bu so’zlar orqali uning iztiroblari yorqin aks ettirilgan,hislar namoyon bo’lmoqda.U bu “ayblov” orqali Dezdemonani kechirmaydi,uni qalb hukmi bilan o’limga mahkum etib,boshqalar ham bu “ayblov”qurboniga aylanishini istamaydi….
II.Savol va topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.”Otello”asari qachon yozilgan?
A.1604-yil B.1606-yil
C.1594-yil D.1605-yil
2.Yago Otellodan nima uchun o’ch olishga intiladi ?
A.Dezdemona muhabbatini rad qilib,Otelloni tan olgani uchun
B.Otello Kassioni o’ziga leytenant qilib olgani uchun
C.Kassio bilan Dezdemona munosabatini oshkor qilish uchun
D.Xotini Emiliyani Dezdemona xo’rlagani uchun
3.Kassio Dezdemonadan nimani so’raydi?
A.Yagoning qilmishlarini fosh etishni
B.Eri bilan yarashtirib qo’yishni
C.Ro’molchaning yo’qolishida uning aybi yo’qligini
D.Emiliyaning eri haqidagi fikrlarini tinglashni
4.Dezdemona o’z gunohi deb nimani biladi?
A.Ro’molchani asray olmagani B.Otelloga bo’lgan ishqi
C.Ishonch va muhabbati D.Kassio bilan do’stlarcha suhbat qurganini
5.Emiliya Otelloni kim deb ataydi?
A.Qora shayton B.Qotil C.Mal’un D.Riyokor
Javoblar:1.A 2. B 3.B 4.B 5.A
Uyga vazifa:Shekspirning “Otello”asarini to’liq o’qish.Asar matni ustida ishlash.
Asar tahlili
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-84 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Vilyam Shekspurning “Otello”tragediyasi.Asar matni ustida ishlash.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Vilyam Sheksprning “Otello”tragediyasi,asarning jahon adabiyotida tutgan o’rni haqida bilim va ma’lumotlar berish,asar matniga tayanib,uni badiiy-g’oyaviy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,insoniy tuyg’ularni tarbiyalash,asarda ilgari surilgan jaholatga qatshi kurashish,insoniy ning
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,asar tahlili;
Darsning jihozi:darslik,Vilyam Shekspir siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Vilyam Shekspir hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni asosida savol-javob;
2.”Otello”tragediyasi haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo’ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Otello”asaridan berilgan parchadan ifodali,rollarga bo’linib o’qish va asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Oh,razillik!Bu to’g’rida men o’ylaymanki,
Sezmoqdaman razolatning sassiq hidini…
Shunday bo’lr,deb o’ylardim…Men o’z-o’zimni
Bu qayg’udan o’ldiraman razolat,pastlik!
Emiliya bu so’zlarini atrofdagilarga qarata aytar ekan,bu razolt orqali keladigan ko’ngilsizlaiklarni his qilib,uning ishtirokchilariha bevosita o’z nafratini oshkor qiladi.
II.Asardagi razolat Yago va Rodrigoning kirdikorlari orqali vujudga keladi. Yago o’z manfaatiga erisholmay,Rodrigo Dezdemna muhabbatini qozinolmay alamzada bo’lib,bir bo’lib,o’ch olishga harakat qiladilar.Asarda tog’ri odamlarning ishonuvchan ,sodda bo’lishi,o’zgalardan yomonlik,xiyonat kutmasligi Otello,Kassio,Dezdemona,Emiliya timsollari orqali ta’sirli ko’rsatilgan.
Otello mard,to’g’riso’z va ochiqko’ngil.U Dezdemonadan xiyonat kutmaydi,shuning uchun ham uni kechirmaydi.mana shu ishonuvchan odamlar mayda manfaatparastlar girdobida ,ular to’rlarining qurboniga aylanishadi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Menga so’z bering…”
Siz asarlardagi fojealarga kimni yoki nimani aybdor deb ilasiz?
II.Savol va topshiriqlar ustida ishlash.
III.Test sinovi:
1.Ro’molchani kim topib olgan edi?
A.Yago B.Dezdemona C.Kassio D.Rodrigo
2.Emiliya …nima haqda qo’shiq kuylaydi?
A.Muhabbat B.Majnuntol C.Nafrat D.hayot
3.Otelloning yana bir yarog’i:
A.Muhabbati B.Qalb dardi C.Ispan shamshiri D.Yurtga sodiqligi
4.Otello o’ziga qanday hukm chiqaradi?
A.Dezdemonadan uzr so’raydi
B.O’zini Gratsiano qo’liga topshiradi
C.Uni o’ldirishlarini so’raydi
D.Jahannam olovlarida cho’miltirishlarini so’raydi.
5.Otello o’z ko’ksini nima bilan”…turtsangiz ham tisariladi”,-deb aytadi.
A.Qol bilan B.Qamish bilan C.Bir og’iz so’z bilan D.Bir nigoh bilan
Javoblar:1.B 2. B 3.C 4.D 5.B
Uyga vazifa:Shekspirning “Otello”asari matni ustida ishlash.
Asar tahlili.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Vilyam Shekspurning “Otello”tragediyasi.Asar tahlili
Nazariy ma’kumot:Tragik obrazlar va hayot haqiqati
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Vilyam Sheksprning “Otello”tragediyasi,asarni g’oyaviy-badiiy tahlili qilish,tragik obrazlar va hayot haqiqati haqida nazariy ma’lumot berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqishni ,insoniy tuyg’ularni tarbiyalash,asarda ilgari surilgan jaholatga qarshi kurashish kabi fazilatlarni o’quvchi qalbiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlari,nazariy bilimlarini takomillashtirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,asar tahlili,nazariy ma’lumot;
Darsning jihozi:darslik,Vilyam Shekspir siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Vilyam Shekspir hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni asosida savol-javob;
2.”Otello”tragediyasi haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo’ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Otello”asaridan berilgan parchadan ifodali,rollarga bo’linib o’qish va asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Otello:Menda endi ozgina ham jur’at qolmagan,
Qilichimni ololadi tirnoqcha bola.
Sharafmikin shu shafqatsiz imrni yashash,
Hammasi ham nobud bo’lsin,yo’qolsin ,mayli…
Emiliya:Nozaninim qaysi qo’shiq senga yoqardi?
Tinglaysanmi?Aziz jonim?A,Dezdemona?
Oqqush bo’lib o’ynaymanmi so’ng qo’shiq aytib,
Bu dunyodan bir imrga ko’zni yumaman…
Bu jarayonda Shekspir Dezdemonaning o’limidan so’ng Otello oz’ gunohini anglaganidan so’ng,Otello va Emiliyaning ichki kechinmalari ,dard –iztiroblarini kuylaydi.Bu fojea Otelloni jur’arsiz qiladi,yashahsga bo’lagan ishonchini yo’qotadi,Emiliya esa Dezdemona o’limidan qattiq tashvishga tushadi,u yoqtirgan qo’shiqni aytib,bu dunyoni u bilan birga tark etishni istaydi,chunki bu dunyodagi nohaqliklar,Yagoning jabr –zulmi uni ham ko’p qiyniqqa qo’ygan edi.
Asarda shuncha ezgu sifatli odamlarning o’limi bir fojea bo’lsa,ularning arzimas biro damning mayda manfaatlari yo’lida halok bo’lganligi fojeaning darajasini yanada oshiradi….
II.”Otello”fojeasi to’g’risida berilgan adabiy maqola matni ustida ishlash.
Darsning mustahkamlsh bosqichida:
I.Nazariy ma’lumot:Tragik obrazlar va hayot haqiqati
Tragediyalarda timsollar tasvirida hayot mantig’iga to’la amal qilinmasligi,shartlikka yo’l qo’yilishi mumkin.Tragik timsollar duch keladigan nohaqliklarning ko’lami yirik bo’lgani uchun bunday obrazlarning halokati tifayli tug’iladigan fojea ham dahshatli bo’ladi.
III.Test sinovi:
1.”Ilon qani?Bu mal’unni beri keltiring!”Yago haqidagi bu so’zlarni kim aytadi?
A.Otello B.Lodoviko C.Kassio D.Rodrigo
2.Lodokivoning fikricha Otello kimning makriga uchadi?
A.Past qul B.Hasadg’oy C.Manfaatparast D.Mal’un
3.Otelloning bu ishlarni nima uchun qilganini aytadi?
A.Muhabbati B.Nomusi C.Rashki D.G’ururi
4.Rodrigoning cho’ntagidan topilgan xatda nima haqda yozilgan edi?
A.Dezdemonani xiyonatda ayblash
B.Kassiodan o’ch olish
C.Kassioni o’ldirishning maslahati
D.Ro’molchani Kassioning uyiga tashlashgani haqida
5.Otello o’z muhabbatini nima deb ataydi?
A.Pok tuyg’u B.Sof sevgi C.Dur D.Marvarid
Javoblar:1.B 2. A 3.B 4.C 5.D
Uyga vazifa:Shekspirning “Otello”asari matni ustida ishlash.
Asar tahlili.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-85 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Mavzu: 10-nazorat ishiga tayyorlanish.
Insho. Mavzu:”Otello timsoliga tavsif”
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy: o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari asosida bkmlarini nazorat qilish;
b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,makr va jaholatga qarshi kurashish,jahon adabiyotiga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:nazorat;
Dars uslubi:bahs,asar tahlil,savol-topshiriqlar ustida ishlash,reja tuzish;
Dars jihozi:darslik,”Otello”asari ,Shekspir siymosi va boshqa asarlari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida asar yuzasidan savol-javob o’tkazish;
2.Asar qahramonlariga tavsif.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Otello”tragediyasidan parchalar o’qib,g’oyaviy—badiiy tahlil qilish,asar yuzasidan o’quvchilarning olgan xulosalari yuzasidan bahs-munozara;
Otello:G’azab bilan oshirmang ham va aytingizki,
U tentakcha sevar edi,biroq ko’p kuchli
Rashk qilishga uncha moyil emasdi,ammo
Portladi-yu chegarada borib taqaldi.
Otello o’z so’zi va hayoti oxirida muhabbati haqida sof va pok tuyg’ularni aytadi.U Dezdemonani bor mehri bilan sevardi.uni rashk qilmasdi.Ammo manfaatparastlar makri tufayli birdan bu rashk olganini va bu rashk chegaradan otganini aytadi….
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Insho mavzusi yuzasidan bahs-munozara:
“Otello timsoliga tavsif”
II..Mavzuga oid reja tuzish.
II.Qisqa fikrlarni yig`ish
Namuna:
Otello timsoliga tavsif
Reja :
1.Shekspir tragediyalarining jahon adabiyotida tutgan mavqei.
2.Manfaatparastlik va hasadgo’ylikning “Otello”tragediyasida aks ettirilishi
3.Arosatda qolgan muhabbat.
4.Ishonch,muhabbat va rashk…
III.Tuzilgan rejalar asosida asosiy fikrlarni og’zaki bayon qilish va o’quvchilar fikri asosida rejalardagi fikrlarni to’ldirish va o’quvchilarga kerakli ma’lumot va izohlarni berib,insho yozishga yo’naltirish.
Uyga vazifa:”Otello timsoliga tavsif”mavzusidagi inshoning qoralama nusxasini yozib kelish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-86 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Mavzu: 10-nazorat ishi
Insho. Mavzu:”Otello timsoliga tavsif”
Darsning maqsadi:a) ta`limiy: o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari asosida bkmlarini nazorat qilish;
b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,makr va jaholatga qarshi kurashish,jahon adabiyotiga qiziqish tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish,fikrlash salohiyati va dunyoqarashini takomillashtirish;
Dars turi:nazorat;
Dars uslubi:reja tuzish,insho yozish;
Dars jihozi:nazorat ishi daftarlari,”Otello”asari.
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)knazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Otello timsoliga tavsif ”mavzusida tuzilgan reja va insholar qoralamasi ko’rib chiqish;
I.Insho va rejalar asosida kerakli ma’lumotlar va tavsiyalarni berib,insho yozishga tayyorlanish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Nazorat ishi daftarlariga inshoni yozish:
Otello timsoliga tavsif
Reja :
1.Shekspir tragediyalarining jahon adabiyotida tutgan mavqei.
2.Manfaatparastlik va hasadgo’ylikning “Otello”tragediyasida aks ettirilishi.
3.Arosatda qolgan muhabbat.
4.Ishonch,muhabbat va rashk…
.”Otello”tragediyasi 1604-yil yozilgan bo’lib,bu asar inson aqli va hislarining nozik,chigal jihatlari yuksak san’atkorlik bilan tasvirlangan.Dramada insoniyat paydo bo’lgandan buyon yonma-yon kelyotgan ezgulik va yovuzlik,xiyonat va sadoqat,jinoyat va ishonch,oliyjanoblik va pastkashlik kabi sifatlar o’rtasidagi kurash tasvirlangan.O’sha davrning barcha gumanistlari kabi Shekspir ham insonni har jihatdan yetuk,kamchiliklardan xoli,odam degan mukarram nomga munosib ko’rishni istaydi.asarda ana shunga intilgan zptlar va o’tkinchi manfaat,hokimiyatga erishish yo’lida qabihlik qilgan kimsalar taqdirining o’zaro kelishgan nuqtalari tasvir etilgan.
Manfaatparastlik ,hasadgo’ylik shunday illatki,unga yo’liqqan kimsa o’ziga ham,o’zgalarga ham zug’u m qilmasligi,zarar yetkazmasligi ham mumkin emas.General Otelloning mulozimi bo’lmish munofiq va hasadgo’y Yago o’rinbosarlikka uni emas,jasur Kassio tanlangani uchun ham xo’jayinidan,ham leytenantdan o’ch olishga tutinadi.Buning uchun u eng tuban yo’ldan boradi…
Sababi bor,sababi bor,sababi,jonim,
Biroq kuchli sababi bor.men qon to’kmayman.
Qordan ham oq,qabrdagi marmardan silliq
Bir badanni tirnamayman,yaralamayman.
Tirik qolsa boshqalarni yana aldaydi,
Shuning uchun u mutlaqo o’lishi kerak…
Otello ko’nglidagi shubha va gumnlar uning qalbini tirnaydi.Dezdemona tepasida aytgan bu so’zlar orqali uning iztiroblari yorqin aks ettirilgan,hislar namoyon bo’lmoqda.U bu “ayblov” orqali Dezdemonani kechirmaydi,uni qalb hukmi bilan o’limga mahkum etib,boshqalar ham bu “ayblov”qurboniga aylanishini istamaydi….
Otello:Menda endi ozgina ham jur’at qolmagan,
Qilichimni ololadi tirnoqcha bola.
Sharafmikin shu shafqatsiz imrni yashash,
Hammasi ham nobud bo’lsin,yo’qolsin ,mayli…
Emiliya:Nozaninim qaysi qo’shiq senga yoqardi?
Tinglaysanmi?Aziz jonim?A,Dezdemona?
Oqqush bo’lib o’ynaymanmi so’ng qo’shiq aytib,
Bu dunyodan bir imrga ko’zni yumaman…
Bu jarayonda Shekspir Dezdemonaning o’limidan so’ng Otello oz’ gunohini anglaganidan so’ng,Otello va Emiliyaning ichki kechinmalari ,dard –iztiroblarini kuylaydi.Bu fojea Otelloni jur’arsiz qiladi,yashahsga bo’lagan ishonchini yo’qotadi,Emiliya esa Dezdemona o’limidan qattiq tashvishga tushadi,u yoqtirgan qo’shiqni aytib,bu dunyoni u bilan birga tark etishni istaydi,chunki bu dunyodagi nohaqliklar,Yagoning jabr –zulmi uni ham ko’p qiyniqqa qo’ygan edi.
Asarda shuncha ezgu sifatli odamlarning o’limi bir fojea bo’lsa,ularning arzimas biro damning mayda manfaatlari yo’lida halok bo’lganligi fojeaning darajasini yanada oshiradi….
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish.
Uyga vazifa:Skespirning boshqa asarlaridan o’qish;
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-87 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:10-nazorat ishi tahlili
Insho. Mavzu:”Otello timsoliga tavsif”
Darsning maqsadi:
a) ta`limiy- o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari,shu bilim vako’nikmalar asosida yozgan insholarini tahlil qilish;
b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,ota-onaga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;
d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stirish.
Dars turi:mustahkamlash;
Dars uslubi:tahlil,ijodiy ish;
Dars jihozi:darslik,”Otello”asari Shekspir siymosi,tarixiy va badiiy asarlar,tarixiy shaxslar timsoli;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.O’quvchilarning 10-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash va tahlil qilish;
II.Xatolar ustida ishlash:
a)imlo xatolari ustida ishlash;
b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;
d)uslubiy xatolar ustida ishlash.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Shekspirning boshqa asarlari yuzasidan bahs-munozara:
I.Ijodiy ish
Sohbqiron Amir Temur
Amir Temur o’zbek tarixida shunday iz qoldirdiku, bu nom hali – hanuz dunyo ahlini lol qoldirmoqda.Uning nomi,buyuk kurashlari,davlatchili yo’lidagi ishlari faxr bilan tilga olinadi.Amir Temur kuch-qudratimiz,shon – shavkatimiz…
Amir Temur ta’kidlab o’tganidek:”Agar bizning kuch-qudratimizga shubha bilan qarasangiz,biz qurdirgan imoratlarga qarang”.Ha ,olti asrdan ziyodroq vaqt o’tibdi hamki, Amir Temur qurdirgan imoratlar hamon dunyo nigohida.Bu imoratlar o’z sayqali,o’z go’zalligi bilan dunyo mehmonlarini o’ziga rom etib kelmoqda.
Amir Temurning tarixdagi eng buyuk ishi markazlashgan davlatning barpo qilganligidir.U butun turkiy xalqlarni bir davlat ostida birlashtirdi.Ammo uning o’limidan so’ng Temur saltanati tannazzulga yurt tutdi.Temuriy shahzodalar Temur saltanatini mayda – mayda bo’laklarga bo’lib,boshqaraadilar..
“Bizkim,mulki Turon ,amiri Turkistonmiz,
Bizki,millatlarning eng qadimi va eng ulug’i
Turning bosh bo’g’inimiz”…
Amir Temur aytgan bu fikrlar Abdulla Oripovning “Sohibqiron”dramasida ham bejozga keltirilmagan.Shoir Amir Temurning bu fikrlarini keltirish orqali xalqni yana bir bor birdamirlikka,ahillikka,xalq ozodligi yo’lida bir tan-u bir jon bo’lib kurashishga da’vat etadi.Shu kunlar uchun shukrona aytishga da’vat etadi…
Ajdodlarga munosib farzanf bo’laylik…
Uyga vazifa:Tarixiy shaxslar haqidagi sh’erlardan yod olish va tarixiy-badiiy asarlar o’qish
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-88 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Haynrix Hayne hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Haynrix Hayne hayoti va ijodi,uning jahon adabiyotida tutgan o’rni haqida bilim va ma’lumotlar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,insoniy tuyg’ularni tarbiyalash;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik,Haynrix Hayne siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Vilyam Shekspir hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Vilyam Shekspirning “Otello”asari asosida bahs-munozara.Asar qahramonlariga tavsif va asardan olgan xulosalar;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz jahon she’riyatida o’z o’rniga ega,jahon tan olgan ,she’riyat tarqqiyotiga o’z hissasini qo’shgan qaysi shoirlarni bilasiz? Ularning she’rlaridan yod ayta olasizmi?
II.Haynrix Hayne nemis adabiyotining yirik vakili,samimiy ko‘ngil she’riyatida siyosiy hajviy tanqidni ustalik bilan qo‘sha olgan haqgo‘y shoir.U 1797-yil 13-dekabrda Olmoniyaning Dyusseldorf shahrida savdogar yahudiy oilasida tug’ilgan.Uning shoir bo’lib yetishishida onasi Bettining xalq og’zaki ijodidan aytgan namunalari asos bo‘lgan.Otasi va onasi uning savdogar bo’lishini orzu qilar edi.Lekin u she’riyatga shaydo edi va she’rlar yozar edi.
Haynrix Hayne 1819-yildan Bonn,Hettingen,Berlin universitetlarida o’qiydi.Mashhur Gegeldan ma’ruzalar tinglab,bilimini oshiradi.U huquqshunoslik sohasida o’qigan bo‘lsa ham,bu sohada bir kun ham ishlamaydi.
1827-yil hamburg shahrida “Qo‘shiqlar kitobi”she’riy to‘plami nashr qilinadi.1830-yilda “Yo‘l lavhalari” kitobi nashr qilinadi.Bu kitob yo‘l ocherklaridan iborat.Haynening yo‘li o’sha davrdagi nemis hukmdorlariga yoqmasdi,shuning uchun 1830-yilda u Fransiyaga kelib,Parijfagi siyosiy va adabiy hayotga faol ishtirok etadi .Shoirning “Sileziya to’quvchilari” she’ri,”Germaniya.Qish ertagi” dostoni,”Qullar kemasi ”balladasi ijtimoiy yo‘nalishdagi she’rlari sanaladi.1832-yilda”Fransuz ishlari”asari,1842-yilda “Atta Troll”majoziy dostoni,1854-yilda “Lyutesiya”asari,1851-yil “Romansero”,1854-yil “E’tirof”she’riy to‘plamlarini yaratdi.U “Germaniya.Qish ertagi”kitobida :”Men Vatanni sizlardan kam sevmayman.Shu sevgim tufayli men o‘n uch yil quvg’inda bo‘ldim,ayni mana shu sevgim tufayli oh-voh qilmasdan,iztirobdan yuzimni bujmaytirmasdan ,yana , ehtimol , butun umrga quvg’in joyimga qaytmoqdaman”, — deb yozadi.Uni millatga mehrsizlikda ayblaydilar.Shoir 1856-yil 17-fevralda Parijda vafot etadi.Uning she’rlari Cho‘lpon,Oybek,Mirtemir,Abdulla Sher.Xayriddin Sulton kabi ijodkorlar tomonidan o’zbekchaga tarjima qilinadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Haynrix Hayne hayoti va ijodi haqida darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish,matn ustida ishlash;
II.”Bo’sh xayollar chekinmish olis”she’rini ifodali o’qish she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Bo‘sh xayollar chekinmish olis,
Dilda yana sevgi nafasi.
Yana hokim nozik,ezgu his,
Simiraman bahor nafasin.
Shoir bahor qo‘ynida sayr qilib,telba oshiqning holatlari,ichki kechinmalari va dardlarini go‘zal so‘z va tashbihlar bilan beradi.Qalb kechinmalar tabiat go‘zalliklari bilan uyg‘unlashadi…
III.Test sinovi:1.Haynrix Haynening ilk chop etilgan asari
A.”Germaniya.Qish ertagi” B.”Qo‘shiqlar kitobi”
C.”Romansero” D.”Yo‘l lavhalari”
2.Qaysi asari yo‘l ocherklaridan iborat?
A.”Germaniya.Qish ertagi” B.”Qo‘shiqlar kitobi”
C.”Romansero” D.”Yo‘l lavhalari”
3.Shoir “Sileziya to‘quvchilri”she’rida nima haqda yozadi?
A.Achchiq hayotiy haqiqat B.Adolat
C.Fransuz siyosiy hayot D.Millatdoshlar hajv qilinadi
4.Shoir nima deb ayblanadi?
A.Millatchi shoir B.Siyosatga tajovuzkor
C.Manfatparast shoir D.Millatga mehrsiz
5.Qanday san’at qo‘llanilgan?
Telba oshiq holidan kulib,
Yana qushlar sayraudi bog‘da.
A.Jonlantirish B.Tashbih C.Tazod D.Talmeh
Javoblar:1.B 2.D 3.A 4.D 5.A
Uyga vazifa:Shoirning lirik merosini o‘rganish.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4- 89 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Haynrix Hayne lirikasi.She’rlar tahlili.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Haynrix Hayne hayoti va ijodi,uning jahon adabiyotida tutgan o’rni haqida bilim va ma’lumotlar berish,she’rlarni ifodali o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,she’rlarda ilgari surilgan ezgu tuyg‘ularni o‘quvchi ongiga singdirish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,ifodali o‘qish,she’rlar tahlili;
Darsning jihozi:darslik,Haynrix Hayne siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Haynrix Hayne hayoti va ijodi yuzasidan olgan bilimlarni sinash;
2.Haynrix Hayne she’lari asosida qanday fikr va mulohazalarni ayta olasiz;
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.”Obod etar kun-u tunimni”she’rini ifodali o‘qish va g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Obod etar kun-u tunimni
Shovullagan bahorgi sabo.
Bu sadolar ovlab dilimni
Shoir qalbini bahor nafasi,uning tarovati,go‘zal tabiati obod etadi.Ko‘nglida ezgu hislar uyg‘otadi.Mana shu ajib hislar orqali u o‘zini bulbulga qiyos etib,o‘z sevgidan qo‘shiq kuylaydi.
II.”O,sen qo‘rqma chekmagin tashvish”she’rini ifodali o‘qish va g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
O,sen qo‘rqma chekmagin tashvish
Dil sirini qilsam oshkora.
Va sha’ningga majoz-u tashbih
Bag’ishlasam sening ming bora!
Shoir o’z qalb sirini oshkor qilar ekan,yorga betakror tashbihlar beradi.Bu tashbihlar orqaliqalb iztiroblarini ham kuylaydi,alanga olgan muhabbat uchqunlarini she’rda aks ettiradi…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Suvdan boshin chiqarib asta”she’rini ifodali o‘qish va g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Suvdan boshin chiqarib asta
Nilufar gul boqadi mas’um.
Yonib ishqi alangasida
Oy qiladi unga tabassum
Shoir tungi tabiat tasvirini jonlanirish san’ati orqali go‘zal tashbihlar bilan beradi.Nilufar guli ibo,hayo mas’umlik timsoli bo‘lib tasvirlanadi.Bu go‘zallik oyni mahliyo etadi,bu shaydolik uni qiynaydi..
II.”O‘tkir bo‘lsa ko‘zlaring agar” she’rini g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
O‘tkir bo‘lsa ko‘zlaring agar,
Kuylarimga nigoh otib boq.
Unda yashar ajoyib dilbar,
Suluvlardan ko‘ra suluvroq.
Shoir bi she’rida kuylari,she’rlarida yashayotgan suuv haqida kuylaydi.Bu she’rdagi sehr har bir qalbni o‘ziga bog‘laydi…
III.”Onam Fon Heldern B.Haynega”she’rini ifodali o’qish she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Boshimni tutaman doimo mag‘rur,
Hech qachon yengilmas o‘jar idrokim.
Qirolning qoshida turib hattokim,
Ko‘zimni men yerga olmayman bir qur.
Shoir she’rda ona mehrining cheksizligini tasvirlab,uning oldidagi qarzdorlik tuyg’usini his qiladi.Uning oldida jilmaygancha bosh egadi,bu esa uning qalbini yoritadi va onalar qalbi qanchalr kengligi,farzandlarini doim kechirishga tayyorliklarini yoritib beradi…
IV.”Haynrix Haynening she’rlari haqida”gi adabiy maqola ustida ishlash.
V.Test sinovi:
1.Shoir “Obod etar tun-u kunimni”she’rida oshiqni nimaga o‘xshatadi?
A.Mayna B.To‘ti C.Bulbul D.Sho‘x bulbul
2.”Gullar aro erib ketar u”deganda shoir nimani nazarda tutadi?
A.Yor go‘zalligini B.Yorga atalgan majoz-u tashbihlarini
C.Dil sirlarini D.Alanga uchqunlarini
Qaysi asari yo‘l ocherklaridan iborat?
3.Nilufar guli nimaning timsoli sifatida tasvirlangan?
A.Ibo,hayo,mas’umlik B.Oshiq
C.Go‘zallik D.Poklik
4.Shoir kuylarida kim yashaydi?
A.Suluvlardan ha suluv B.Ajoyib dilbar
C.Nozik did egasi D.Go‘zal dilbar
5.Shoir qalbini yoritgan chaqin nima?
A.Ona mehri B.Farzandlik baxti
C.Ona oldidamaxmur bosh egib turgani D.Onasining uning kechirgani
Javoblar:1.D 2.B 3.A 4.B 5.C
Uyga vazifa:Shoir she’rlaridan birini yod olish.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-90 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Aleksandr Sergeyevich Pushkin hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Aleksandr Sergeyevich Pushkin hayoti va ijodi,uning jahon adabiyotida tutgan o’rni haqida bilim va ma’lumotlar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,Pushkin ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik,A.S.Pushkin siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Haynrix Hayne hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Nazm gulshani:Haynrix Hayne she’rlari asosida.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz jahon she’riyatida o’z o’rniga ega,jahon tan olgan ,she’riyat tarqqiyotiga o’z hissasini qo’shgan qaysi shoirlarni bilasiz? Ularning she’rlaridan yod ayta olasizmi?Bunda Pushkinning o‘rni haqida nimalar ayta olasiz?
II.Aleksandr Sergeyevich Pushkin 1799-yil 6-iyunda Moskva shahrining nemislar ko’chasida yashovchi qadimiy dvoryanlardan bo‘lmish iste’fodagi mayor Sergey Pushkin oilasida tug’ildi.Onasi Nadejda – Birinchi Pyotrning tutingan o‘g‘li habash Ibrohim Hannibalning nevarasi edi.Uyda fransuz tilini o‘rganishga asos qo‘yilgan edi.Uning shoir bo‘lib yetishishida enagasi Arina Radionovna Yakovlevaning ta’siri kuchli bo‘ldi.
Pushkin 1811-yil 19-oktabrda Rossiya poytaxti Sankt-Peterburg yaqinidagi Sarskoye selo imperatorlik litseyiga qabul qilinadi.U tezob,qaysar,izzatttalab edi.Shuning uchun uning do‘stlari ko‘p emasdi.Shoirning dastlabki she’ri litseyda chop etiladigan “Ovrupa vabarlari”jurnalida chop etiladi.Derjavin uning buyuk shoir bo‘lib yetishishini bashorat qilgan edi.
Shoir 1817-yil litseyni bitirib,Tashqi ishlar vazirligida ishlaydi.Ilg’or qarashlarini bayon qilar edi.Lekin u ijodkor bo’lgani uchun tashkil etlgan jamiyatlarning birortasiga a’zo bo‘lmadi.U erkinlikda yashashni xush ko‘rar edi.
1817-yil “Erkinlik”she’ri,1820-yil “Ruslan va Lyudmila”,”Mis chavandoz”dostonlari,30-yillarda “Belkin qissalari”,”Toppon xonim”,”Dubrovskiy”nasriy asarlari.1836-yil “Kapitan qizi”asarlarini yozadi.”Ruslan va Ludmila”asarining qo‘lyozmasi bilan tanishgan Jukovskiy Pushkinga :”G’olib shogirddan mag’lub ustozga”,—degan yozuv bilan o‘z portretini sovg’a qildi.
Shoir 1820-yillarda ig’vo va tuhmatlar oqibatida imperiyaning janubiga quvg’in qilindi. Quvg’in 4 yil davom etadi.
1824-26-yillarda u davlat xizmatidan bo‘shatilib,ota tegishli mulk bo‘lmish Mixaylovskoye qishlog‘iga surgun qilinadi.Bu yerda xalq og‘zaki ijodini chuqur o‘rganadi.
1826-yilda Rossiya hukmdori Nikolay biinchi bilan yaqinlashadi va 1827-yilda poytaxtga yashashga ruxsat so‘raydi.Ammo yana hasadchilar tuhmatiga duch keladi.Ular Gollandiya elchisining o ‘g‘li Dantes bilan Pushkin o‘rtasida nizo keltirib chiqaradilar.Natijada,1837-yil 25-yanvarda Pushkin Dantesga haqoratomuz xat yozib,uni duelga chorlaydi.27-yanvarda duelda shoir qattiq yaralanadi.Shoir 1837-yil 29-yanvarda vafot etadi.
Pushkin she’rlari Cho‘lpon,Erkin Vohidov,G’.G’Ulom,Oybek,Abdulla Oripov,Muhammad Ali,A.Suyun,H.Xudoyberdiyeva,U.Azim,M.Kenjabek tomonlaridan tarjima qilingan.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Aleksandr Sergeyevich Pushkin hayoti va ijodi haqida darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish,matn ustida ishlash;
II.Darslikdan tashqari shoir haqidagi ma’lumotlar ustida ishlash;
III.Test sinovi:1.Pushkinning ilk she’ri qaysi jurnakda chop etilgan ?
A.”Rus adabiyoti” B.”Literaturnaya gazeta”
C.”Yevropa adabiyoti” D.”Ovrupa xabarlari”
2.1817-yilda yozilgan mashhur she’ri?
A.”Erkinlik” B.”Ruslan va Ludmila”
C.”Kapitan qiz” D.”Mis chavandoz”
3.Pushkinning buyuk shoir bo‘lib yetishishini kim bashorat qilgan edi?
A.Jukovskiy B.Derjavin C.Lermontov D.Gogol
4.Jukovskiy shoirga qaysi asari uchun “G’olib shogirdga mag‘lub ustozdan”,-degan yozuv bilan portretini taqdim etdi?
A.”Kapitan qizi” B.”Erkinlik”
C.”Ruslan va Ludmila” D.”Mis chavandoz”
5.1836-yilda tugallangan mashhur asari?
A.”Kapitan qizi” B.”Erkinlik”
C.”Ruslan va Ludmila” D.”Mis chavandoz”
Javoblar:1.D 2.A 3.B 4.C 5.A
Uyga vazifa:Shoirning “Yevgeniy Onegin”she’riy romanini o‘qib kelish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-91 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Aleksandr Sergeyevich Pushkin “Yevgeniy Onegin”she’riy romani
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Aleksandr Sergeyevich Pushkinning “Yevgeniy Onegin” she’riy romani haqida ma’lumot berish,asarni ifodali o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,Pushkin ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik,A.S.Pushkin siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Aleksandr Sergeyevich Pushkin hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Yevgeniy Onegin”she’riy romani haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo‘ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I”Yevgeniy Onegin”she’riy romani yuzasidan savollar:
1.”Yevgeniy Onegin”asari qanday janrda yozilgan?
2.Yevgeniy kim?U nima maqsadda qishloqqa keladi?
3.Tatyana nimaga ahd qiladi?
4.Tatyana o‘z xatida qalb kechinmalarini qanday izhor etadi?
5.Uning qalbini nima muzlatadi?
II.”Yevgeniy Onegin”she’riy romanidan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
“…Bitdi!Qayta o‘qiyman – dahshat …
Nomus,qo‘rqinch ichra muzlar dil…
Imoningiz – menga kafolat,
Topshiraman o‘zimni dadil …”
Tatyana o‘z xatining oxirida bu so‘zlarni yozar ekan,qalbida kechayotgan dard,kechinma,iztirob va qiyinchiliklarni ham bu xatda ifoda etadi.Bu orqali dilidagi qo‘rqinchni ham namoyon etadi.Chunki nomus degan tuyg‘u bor.U o‘zini,butun qalbini uning qo‘liga topshiradi…
Bu chiroyli tarjimalar Mirza Kenjabek qalamiga mansub.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asar voqealari asosida bahs-munozara:
Goh tinar qiz,goh ohlar urar,
Titranadi maktub qo‘lida.
Pshti konvert yopishar,qurir,
Yallig’langan qaqroq tilida.
Mana shunday voqealar,qahramonlar qalbidagi iztiroblar ,tuyg’ular orasidagi kurashlar baytma bayt keskinlashib boraveradi.kitobxonni o‘yga toldirib,voqealar,tuyg‘ular girdobiga g’arq qiladi….
III.Test sinovi:
1.Pushkinning “Yevgeniy Onegin”she’riy romanini kim tarjima qilgan ?
A.Cho‘lpon B.Mirza Kenjabek
C.Abdulla Oripov D.Erkin Vohidov
2.Onegin nima maqsadda qishloqqa keladi?
A.Amakisining mulikiga egalik qilish uchun
B.Mulk sotib olish uchun
C.Davlat xizmatini ado qilish uchun
D.O‘zining tug‘ilgan joyiga qaytga edi.
3.Tatyananing yuragi nimadan “muzlaydi”?
A.Muhabatini qabul qilmasligidan B.Nomus va qo‘rqinchdan
C.Oneginning ketib qolishidan D.Oneginni ko‘rmay qolishidan
4.Tatyana xatni kim bilan yuboradi?
A.Enagasi bilan B.O‘zi etadi
C.Oqsoch bilan D.Qo‘shnisi bilan
5.Onegin nima uchun Tatyananing sevgisini rad qiladi?
A.O‘zining qizga ma‘naviy jihatdan loyiq emasligini sezadi.
B.Kiborligi uchun uni o‘ziga loyiq ko‘rmaydi.
C.Axloqiy qarashlari mos kelmaganligi uchun.
D.Samimiy tuyg‘ulardan yiroq bo’lganligi uchun.
Javoblar:1.B 2.A 3.B 4.C 5.A
Uyga vazifa:Shoirning “Yevgeniy Onegin”she’riy romanini o‘qib kelish.
Asar tahlili.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-92 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Aleksandr Sergeyevich Pushkin “Yevgeniy Onegin”she’riy romani
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Aleksandr Sergeyevich Pushkinning “Yevgeniy Onegin” she’riy romani haqida ma’lumot berish,asarni ifodali o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,Pushkin ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik,A.S.Pushkin siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Aleksandr Sergeyevich Pushkin hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Yevgeniy Onegin”she’riy romani haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo‘ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I”Yevgeniy Onegin”she’riy romani yuzasidan savollar:
1.”Yevgeniy Onegin”asari qanday janrda yozilgan?
2.Yevgeniy kim?U nima maqsadda qishloqqa keladi?
3.Tatyana nimaga ahd qiladi?
4.Tatyana o‘z xatida qalb kechinmalarini qanday izhor etadi?
5.Uning qalbini nima muzlatadi?
II.”Yevgeniy Onegin”she’riy romanidan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
“…Bitdi!Qayta o‘qiyman – dahshat …
Nomus,qo‘rqinch ichra muzlar dil…
Imoningiz – menga kafolat,
Topshiraman o‘zimni dadil …”
Tatyana o‘z xatining oxirida bu so‘zlarni yozar ekan,qalbida kechayotgan dard,kechinma,iztirob va qiyinchiliklarni ham bu xatda ifoda etadi.Bu orqali dilidagi qo‘rqinchni ham namoyon etadi.Chunki nomus degan tuyg‘u bor.U o‘zini,butun qalbini uning qo‘liga topshiradi…
Bu chiroyli tarjimalar Mirza Kenjabek qalamiga mansub.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asar voqealari asosida bahs-munozara:
Goh tinar qiz,goh ohlar urar,
Titranadi maktub qo‘lida.
Pshti konvert yopishar,qurir,
Yallig’langan qaqroq tilida.
Mana shunday voqealar,qahramonlar qalbidagi iztiroblar ,tuyg’ular orasidagi kurashlar baytma bayt keskinlashib boraveradi.kitobxonni o‘yga toldirib,voqealar,tuyg‘ular girdobiga g’arq qiladi….
III.Test sinovi:
1.Pushkinning “Yevgeniy Onegin”she’riy romanini kim tarjima qilgan ?
A.Cho‘lpon B.Mirza Kenjabek
C.Abdulla Oripov D.Erkin Vohidov
2.Onegin nima maqsadda qishloqqa keladi?
A.Amakisining mulikiga egalik qilish uchun
B.Mulk sotib olish uchun
C.Davlat xizmatini ado qilish uchun
D.O‘zining tug‘ilgan joyiga qaytga edi.
3.Tatyananing yuragi nimadan “muzlaydi”?
A.Muhabatini qabul qilmasligidan B.Nomus va qo‘rqinchdan
C.Oneginning ketib qolishidan D.Oneginni ko‘rmay qolishidan
4.Tatyana xatni kim bilan yuboradi?
A.Enagasi bilan B.O‘zi etadi
C.Oqsoch bilan D.Qo‘shnisi bilan
5.Onegin nima uchun Tatyananing sevgisini rad qiladi?
A.O‘zining qizga ma‘naviy jihatdan loyiq emasligini sezadi.
B.Kiborligi uchun uni o‘ziga loyiq ko‘rmaydi.
C.Axloqiy qarashlari mos kelmaganligi uchun.
D.Samimiy tuyg‘ulardan yiroq bo’lganligi uchun.
Javoblar:1.B 2.A 3.B 4.C 5.A
Uyga vazifa:Shoirning “Yevgeniy Onegin”she’riy romanini o‘qib kelish.
Asar tahlili.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-93 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Chingiz Aytmatov hayoti va ijodi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Chingiz Aytmatov hayoti va ijodi,uning jahon adabiyotida tutgan o’rni haqida bilim va ma’lumotlar berish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash, Aytmatov ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik, Chingiz Aytmatov siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Aleksandr Sergeyevich Pushkin hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.Nazm gulshani: Aleksandr Sergeyevich Pushkin she’rlari asosida.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.Siz jahon adabiyotidaga asarlarni o’z o’rniga ega,jahon tan olgan ,roman tarqqiyotiga o’z hissasini qo’shgan qaysi shoirlarni bilasiz? Ularning asarlaridan ayta olasizmi?Bunda Chingiz Aytmatovning o‘rni haqida nimalar ayta olasiz?
Chingiz Aytmatov 1928-yilning 12-dekabrida qirg`zitonning Talas vodiysidagi Shakar ovulida tug`ilgan, bolaligidanoqhayot mashaqqatlarini tatigan. Bobosi Aytmat qo`li gul hunarmand va ajoyib qobizchi bo`lgan. Otasi To`raqul Aytmatov rus-tuzem maktabida tahsil ko`ragn, o`qimishli, fikri tiniq odam edi.Respublika miqiyosidagi katta lavozimlarda turib, Qirg`izistondagi savodsizlikni tugatish, yurtga zamonaviy madaniyatni olib kirish yo`lida astoyidil mehnat qiladi.1937-yillarda adib oilasi boshiga ko`plab kulfatlar tushadi. Bo`lajak adibning onasi Naima Aytmatova ham o`qimishli, yuksak madaniyatli, oqila ayol bo`lganini aytishadi.
Bo`lajak adib 14 yoshida savodli erkak sifatida qishloq kengashi kotibi qilib tayinlanadi.So`ng soliq yig`uvchi, traktorchilar brigadasida hisobchi bo`lib ishlaydi.o`rta maktabni bitirgan yigitcha 1945-yilda zooveterinariya texnikumiga kirib, uni 1948-yilda bitiradi, so`ng qishloq xo`jalik institutiga o`qishga kirib, uni 1953-yilda tugatadi. Tajriba fermasida zootexnik bo`lib ishladi ham. O`spirin yoshidan yozishga havas bor edi.
Adabiyotga ishtiyoq tufayli bora-bora u kasbini o`zgartirishga majbur bo`ldi. 1956-1958-yillarda Moskvada Oliy adabiyot kursida tahsil ko`rdi. Bu yerda chinakkam adabiy jarayon bilan yuzlashdi.keyinchalik u:”Agar men bu yerda o`qimaganimda o`z qissalarimni yooza olmagan bo`lardim”, — deb aytadi. 1957-yilda “Yuzma-yuz”, 1958-yilda “Jamila” qissalari chop etidi.
Chingiz Aytmatov 1958-1960-yillarda “Literaturniy Kirgizstan” jurnalida muharrir, 1961-yilda “Pravda”gazetasining O`rta Osiyo va Qirg`iziston bo`yicha maxsus muxbiri bo`lib ishladi.1991-yildan boshlab, Qirg`iziston va Rossiya Federatsiyasining Lyuksemburg va Belgiyadagi elchisi bo`libishladi. 2008-yilning 10-iyunida 80 yoshida og`ir kasallikdan vafot etdi.
Yozuvchining “Birinchi muallim”,”Yuzma-yuz”, “Jamila”, “Alvido Gulsara”, “Oq kema”singari asarlari uning nomini jahonga tanitdi. Adibning “Asrga tatigulik kun”,”Qiyomat”,”Kassandra tamg`asi”,”Tog`lar qulaganda(Mangu kelinchak)”romanlarida nafaqat bir millat va mamlakatga, balki butun insoniyatga daxldor ma’naviy-axloqiy muammolar aks ettiriladi. Chingiz Aytmatovning asarlari ochunning 165tiliga o`girilib, 67.2 million nusxada chop etilgan.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
Chingiz Aytmatov hayoti va ijodi haqida darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish,matn ustida ishlash;
II.Darslikdan tashqari shoir haqidagi ma’lumotlar ustida ishlash;
III.Test sinovi:1. Chingiz Aytmatovning bobosi kim bo`lgan?
qo`bizchi B. etikdo`z
tabib D. Ko`nchi
2.Necha yoshida qishloq kengashi kotibi qilib tayinlandi?
A.13 yoshida B.14 yoshida
C.15 yoshida D.16 yoshida
3.”Agar men bu yerda o`qimaganimda o` z qissalarimni yoza olmagan bo`lardim”,-deb qaysi adib o`zi haqida fikr bildiradi?
Ch. Aytmatov B.Derjavin C.Lermontov D.Gogol
Ch. Aytmatovning eng mashhur qissasi qaysi va u nechanchi yilda yozilgan?
A.”Kapitan qizi” 1967-y B.”Erkinlik” 1987-y
C.”Jamila” 1958-y D.”Yuzma-yuz” 1957-y
Ch. Aytmatov ning romanlar qatorini toping.
A.”Asrga tatigulik kun”, “Qiyomat” B.”Tog`lar qulaganda”, ”Jamila”
C.”Kassandra tamg`asi”, ”Yuzma-yuz” D.”Oq kema”, “Qiyomat”
Javoblar:1.A 2.B 3.A 4.C 5.A
Uyga vazifa:Adibning “Asrga tatiguli kun” romanini o‘qib kelish.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-94 Adabiyot 9-sinf
Sana:
Darsning mavzusi:Chingiz Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” romani
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Chingiz Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” romani haqida ma’lumot berish,asarni ifodali o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,Ch. Aytmatov ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik, Ch. Aytmatov siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Ch. Aytmatov hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Asrga tatigulik kun ” romani haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo‘ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I” Asrga tatigulik kun”she’riy romani yuzasidan savollar:
“Asrga tatigulik kun” asari qanday janrda yozilgan?
2.Edigey kim?
3.Edigey nima uchun o`zini Sobitjonga ahmoq deb yig`laydi?
4.Sobitjon vasiyatga nimaga beparvo qaraydi?
5.Edigeyning jasadini nima uchun ona Bayit mozorigaqo`yishga urunishning sababi nimada deb o`ylaysiz?
II.” Asrga tatigulik kun” romanidan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Ch. Aytmatovning bu romani 1980-yilda yozilgan. Asar chop etilishi bilan butun dunyodagi kitobxonlar tafakkuti va ruhiyatini larzaga keltiridi.Chunki unda odamning insoniy qiyofasini belgilaydigan asosiy ko`rsatkichlari: o`zlikni anglash, o`zgani tushunish, tarixiy ildizlarni bilish, undan faxrlanish singari tushunchalar ekanligi va bulardan ayrilish, mohiyatiga ko`ra odamiylik konkret odamlar taqdiri misolida badiiy ifoda etilgandi. Holbuki , bunday xususiyat sho`ro adabiyoti uchun begona hisoblanardi.
Yozuvchi ko`nglining tubidagi eng ezgu tuyg`ular ifoda etilgan bu romanga X asrda yashab o`tgan arman yozuvchisi Grigor Narikatsinning “Musibatnoma” kitobidan “Bu kitob jism-u fig`onimdir mening,
Bu kalom jon-u jahonimdir mening ” satrlarning epigraf qilib olinishida teran ma’no bor. Ch. Aytmatov uchun ham bu roman “jon-u jahon”ning o`zi edi.asar chindanda jahonga mashhur yozuvchining dilidagi oh-u fig`oni, jonini o`rtagan dardlari, alamlari bayoni sifatida yuzaga keladi.Kitobda odam degan yaaratiqning azizligi, uni tarixiy ildizlardan, tilidan, elidan, g`ururidan mahrum qilish joniga qasd etishdan ham dahshatli jinoyat ekani yovqur Nayman onaning tengsiz fojiasi tasviri asnosida aks ettirilgan.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asar voqealari asosida bahs-munozara:
Temir yo`lning ikkala tomonida yovshanzor bilan qoplangan hayhotday dahshaatlik – Sario`zak, o`rtacho`l yastanib yotadi.
Bo`ronli bekatidan to Naymandagi xesh-ajdodlar qabristoni Ona Bayitgacha temir yo`ldan hisoblanganda, kamida o`ttiz chaqrim keladi. Sario`zak dashtligi orqali to`ppa-to`g`ri kesib chiqilganda ham shuncha masofa. Mabodo, cho`lda adashib qolmayin-u, yaxshisi, temir yo`l bo`ylab boraveray, degan odam qabristonga hali ancha uzoq yurish kerak. Shunday qilganda, Qiyshiqsoy jarligidan o`tib, Ona Bayitga borguncha ancha –muncha aylanishga to`g`ri keladi. Boshqa yo`l yo`q edi. Shunday qilib, eng yaqin yo`ldan yurilganda ham borish-u kelishi 60 chaqrim kelardi….
III.Test sinovi:
1.”Asrga tatigulik kun” romani qancha fursatda yozib tugatilgan ?
A.4 oymobaynida B. 6 oymobaynida
C.5 oymobaynida. D. 7 oymobaynida
2.Qaysi asar Ch. Aytmatov uchun “jon-u jahaon”ning o`zi edi?
A.”Qiyomat” B.”Yuzma-yuz”
”Asrga tatigulik kun” D. «Tog`lar qulaganda »
Ch. Aytmatov ”Asrga tatigulik kun”romanidagi qaysi qahramoni haqida davrimizning charxi olam mehvariga solayotgan muammolarning markaziga qo`yib tasvirlashga intildim deydi ?
A.Edigey Bo`ron B.Sobitjon
C.Jo`lomon D.Edilboy daroz
”Asrga tatigulik kun” romanini kim o`zbek tiliga o`girgan?
A.Sharof Rashidov B.Cho`lpon
C.Asil Rashidov D.G`afur G`ulom
”Asrga tatigulik kun” romani voqealari qayerda bo`lib o`tadi?
A.Sario`zak cho`lida B.Bo`ronli bekatda
C.Ona Bayit qabristonida D. A va B
Javoblar:1.B 2.C 3.A 4.C 5.D
Uyga vazifa:Shoirning ”Asrga tatigulik kun” she’riy romanini o‘qib kelish.
Asar tahlili.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-95 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Chingiz Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” romani matni ustida ishlash
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Chingiz Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” romani haqida ma’lumot berish,asarni ifodali o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,Ch. Aytmatov ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik, Ch. Aytmatov siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Ch. Aytmatov hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Asrga tatigulik kun ” romani haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo‘ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I” Asrga tatigulik kun”she’riy romani yuzasidan savollar:
“Asrga tatigulik kun” asari qanday janrda yozilgan?
2.Sobitjonning ota jasadini shu yerning o`ziga ko`mib qo`yaqolishga urinishi sababini izohlang. Uning marhum vasiyatiga beparvoligi nimadan deb o`ylaysiz?
3.Edilboy bilan Sobitjon suhbatini qayta o`qib, izohlang. Suhbatdoshlar ma’naviyatini baholang.
4.Ko`mish marosimida ayoli va bolalariningqatnashmayotganidan Sobitjon nega xijolat bo`lmayapti deb o`ylaysiz?
5.Edigeyning jasadini nima uchun ona Bayit mozorigaqo`yishga urunishning sababi nimada deb o`ylaysiz?
II.” Asrga tatigulik kun” romanidan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Bu voqea jungjanglar Sario`zak dashtlarini egallab olish va aholini qullikka solish maqsadida tub xalqlar bilan tinimsiz urush olib borgan zamonlarda yuz bergan edi. O`z yerlaridan ayrilishni istamagan mahalliy qabilalar tinimsiz kurash olib borishar, katta-kichik janglar orasida tinch damlar ham bo`lardi. Nayman ona fojiasi ayni shunday kunlarning birida boshlanadi….
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asar voqealari asosida bahs-munozara:
Nayman onaning o`g`li bir yil oldin jungjanglar tomonidan halok etilgan otasining o`chini olish uchun jangga otlanib, Sario`zakda bo`lgan omonsiz olishuvda yarador bo`ladi. Jang suronidan cho`chigan ot ustidagi chalajon yigit cho`l ichkarisi – yov tomonga sudrab ketadi. Jang qizg`in tus olganidan hech kim buni payqamaydi… Jangdan so`ng naymanlar uni necha kunlab izlashadi. Jangchining o`ligi bo`lsa-da, yov qo`lida qolmasligi kerak edi…
III.Test sinovi:
Ch. Aytmatov manqurtdanfarqi yo`q, kechagi kunini eslamaydigan, boboblarning udumlari bilan faxrlanmaydigan kishilar obrazining mujassamlashgan timsolini ”Asrga tatigulik kun” romanidagi qaysi qahramonlar orqali ochib beradi?
A.Edigey Bo`ron B.Sobitjon , Jo`lomon
C.Jo`lomon D.Edilboy daroz
2.Ona Bayit qabristonigacha Bo`ronli bekatdan eng yaqin yo`ldan yurilganda borish-u kelish qancha masofa edi?
A.60 chaqrim B.50 chaqrim
40 chaqrim D. 30 chaqrim
Sobitjon qayerdagi maktab –internatda o`qigan ?
A.Sario`zakda B.Jungjangda
C.Qumbelda D.Kazangapda
”Tabiatan qo`rsroq, qiziqqonroq edi u – shuning uchun ham uni ”Bo`ron ” deb atashadi-da”. Bu qaysi qahramon ta’rifi?
A.Edigey Bo`ron B.Sobitjon , Jo`lomon
C.Jo`lomon D.Edilboy daroz
Edigey Bo`ron do`stini so`nggi yo`lga kuzatish uchun nimani egarlaydi?
A.Qarnoq otni B.Semiztak eshakni
C.Qoranor tuyani D. Saman toyni
Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.A 5.C
Uyga vazifa:Shoirning ”Asrga tatigulik kun” she’riy romanini o‘qib kelish.
Asar tahlili.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-96 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Chingiz Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” romaning timsollariga tavsif
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga Chingiz Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” romani haqida ma’lumot berish,asarni ifodali o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,Ch. Aytmatov ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik, Ch. Aytmatov siymosi, asarlari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Tarqatmalar asosida Ch. Aytmatov hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;
2.”Asrga tatigulik kun ” romani haqida qanday bilim va tushunchalarga ega bo‘ldingiz?
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I” Asrga tatigulik kun”she’riy romani yuzasidan savollar:
“Asrga tatigulik kun” asari qanday janrda yozilgan?
2.Sobitjonning ota jasadini shu yerning o`ziga ko`mib qo`yaqolishga urinishi sababini izohlang. Uning marhum vasiyatiga beparvoligi nimadan deb o`ylaysiz?
3.Edilboy bilan Sobitjon suhbatini qayta o`qib, izohlang. Suhbatdoshlar ma’naviyatini baholang.
4.Ko`mish marosimida ayoli va bolalariningqatnashmayotganidan Sobitjon nega xijolat bo`lmayapti deb o`ylaysiz?
5.Edigeyning jasadini nima uchun ona Bayit mozorigaqo`yishga urunishning sababi nimada deb o`ylaysiz?
II.” Asrga tatigulik kun” romanidan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Ch. Aytmatovning buyuk yozuvchiligi shundaki, u Bo`ronli Edigey taqdiri misolida siyosatdan tamomila chetda turuvchi, bunday muammolar hal qilinadigan joylardan minglab chaqirim yiroqda umr kechiruvchi kamtargina odan ham aslida siyosatning ta’siridan xoli bo`lolmasligini juda ishonarli aks ettirgan. Edigey kechagi kunini unutmagan, bobolar amal qilgan yuksak udumlar asosida yashagan o`zida kuch topa oladigan chin insondir.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asar voqealari asosida bahs-munozara:
Ezgu insoniy tuyg`ulardan mahrum, odamning ko`nglini his etmaydigan, bobolar qo`llagan udumlarni mensimaydigan, o`zini uning qonuniyatlarini tushunadigan ziyoli hisoblaydigan Sobitjon Manqurtning zamonaviy va xavfli nusxasi ekanligi ham juda ta’sirli ko`rsatilgan.
Kazangapni dafn etish jarayonida, marhum bilan vidolashuv onlarida Allohga munojot qilgan o`rinlari tasvirida Edigey tabiatiga xos yuksak insoniy xususiyatlar namoyon bo`lgan. Xullas, bu roman odamning odamligini ta’minlab turadigan asosiy qadriyatlar haqida dard bilan bitilgan o`lmas asrdir.
III.Test sinovi:
Kazangap qizining ismi…
A.Xonzoda B.Gulzoda
C.Oyzoda D.Iroda
Nayman ona bir yosh va navqiron manqurt yog`iz o`zi Sario`zak dashtida tuyalar podasini boqib yurganini kimdan eshitadi?
A.qo`shnilaridan B.qaroqchilardan
savdogarlardan D.cho`ponlardan
Jungjanglar qullarni nimaga aylantirishar edi?
A.dushmanga B.giyohandlikka
C.manqurtga D.o`g`rilikka
”Ota-ku seniki, biroq sening o`zing o`zingga o`xshamay qolibsan”, — deb Sobitjonga tanbeh bergan kim?
A.Edigey Bo`ron B.Sobitjon , Jo`lomon
C.Jo`lomon D.Edilboy daroz
Manqurt Nayman onani o`ldirgandan so`ng onaning nimasi qushga aylanib uchib ketadi?
A.yuragi B.sochlari
C.oq ro`moli D. Oyog`idagi kovushi
Javoblar:1.C 2.C 3.C 4.D 5.C
Uyga vazifa: « Jahon adabiyotining durdona asarlaridan olgan taassurotlarim » mavzusida insho yozib kelish
Asar tahlili.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-97 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:”Jahon adabiyotining durdona asarlaridan olgan taassurotlarim” mavzusida suhbat
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga jahon adabiyotining nodir asarlari haqida ma’lumot berish,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,shoirlar ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik, jahon adabiyoti namoyondalarining bir necha siymolari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Jahon adabiyoti namoyondalarning hayot yo`llaridan savol –javob o`tkazish
2.”Jahon adabiyotining durdona asarlaridan olgan taassurotlarim” mavzusidagi uy inshosini tekshirish
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I Jahon adabiyoti namoyondalarining asarlaridan yuzasidan savol-javob:
1.”Ilon qani?Bu mal’unni beri keltiring!”Yago haqidagi bu so’zlarni kim aytadi?
2.Sobitjonning ota jasadini shu yerning o`ziga ko`mib qo`yaqolishga urinishi sababini izohlang. Uning marhum vasiyatiga beparvoligi nimadan deb o`ylaysiz?
3.Pushkinning ilk she’ri qaysi jurnakda chop etilgan ?
4.Onegin nima maqsadda qishloqqa keladi?
5.H. Henrix nilufar guli nimaning timsoli sifatida tasvirlangan?
H. Henrix kuylarida kim yashaydi?
II.Jahon adabiyoti namunalaridan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
1-guruh. Ch. Aytmatovning buyuk yozuvchiligi shundaki, u Bo`ronli Edigey taqdiri misolida siyosatdan tamomila chetda turuvchi, bunday muammolar hal qilinadigan joylardan minglab chaqirim yiroqda umr kechiruvchi kamtargina odan ham aslida siyosatning ta’siridan xoli bo`lolmasligini juda ishonarli aks ettirgan. Edigey kechagi kunini unutmagan, bobolar amal qilgan yuksak udumlar asosida yashagan o`zida kuch topa oladigan chin insondir. 2-guruh. Sababi bor,sababi bor,sababi,jonim,
Biroq kuchli sababi bor.men qon to’kmayman.
Qordan ham oq,qabrdagi marmardan silliq
Bir badanni tirnamayman,yaralamayman.
Tirik qolsa boshqalarni yana aldaydi,
Shuning uchun u mutlaqo o’lishi kerak…
Otello ko’nglidagi shubha va gumnlar uning qalbini tirnaydi.Dezdemona tepasida aytgan bu so’zlar orqali uning iztiroblari yorqin aks ettirilgan,hislar namoyon bo’lmoqda.U bu “ayblov” orqali Dezdemonani kechirmaydi,uni qalb hukmi bilan o’limga mahkum etib,boshqalar ham bu “ayblov”qurboniga aylanishini istamaydi….
3-guruh. Suvdan boshin chiqarib asta
Nilufar gul boqadi mas’um.
Yonib ishqi alangasida
Oy qiladi unga tabassum
Shoir tungi tabiat tasvirini jonlanirish san’ati orqali go‘zal tashbihlar bilan beradi.Nilufar guli ibo,hayo mas’umlik timsoli bo‘lib tasvirlanadi.Bu go‘zallik oyni mahliyo etadi,bu shaydolik uni qiynaydi..
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Asar voqealari asosida bahs-munozara:
3 guruh bir-birlarining tanlagan asarlari bo`yicha o`z fikr-mulohazalarini bildirishadi
III.Test sinovi:
1.”Otello”asari qachon yozilgan?
A.1604-yil B.1606-yil
C.1594-yil D.1605-yil
Nayman ona bir yosh va navqiron manqurt yog`iz o`zi Sario`zak dashtida tuyalar podasini boqib yurganini kimdan eshitadi?
A.qo`shnilaridan B.qaroqchilardan
savdogarlardan D.cho`ponlardan
3.H.Henrix “Sileziya to‘quvchilri”she’rida nima haqda yozadi?
A.Achchiq hayotiy haqiqat B.Adolat
C.Fransuz siyosiy hayot D.Millatdoshlar hajv qilinadi
4.Pushkinning “Yevgeniy Onegin”she’riy romanini kim tarjima qilgan ?
A.Cho‘lpon B.Mirza Kenjabek
C.Abdulla Oripov D.Erkin Vohidov
5.Ch. Aytmatov yoshida qishloq kengashi kotibi qilib tayinlandi?
A.13 yoshida B.14 yoshida
C.15 yoshida D. 16 yoshida
Javoblar:1.A 2.C 3.A 4.B 5.B
Uyga vazifa: Testlar ishlash N. Rasulova testlari asosida
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-98 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Mustaqillik davri adabiyoti.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga mustaqillik davri adabiyotining nodir asarlari haqida ma’lumot berish,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,shoirlar ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik, mustaqillik davri adabiyoti namoyondalarining bir necha siymolari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Jahon adabiyoti namoyondalarning hayot yo`llaridan savol –javob o`tkazish
2.N.Rasulovaning Testlari asosida berilgan uy ishini tekshirish
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I Mustaqilllik davri adabiyoti yuzasidan savol-javob:
Hozirgi adabiy jarayonga xos xususiyatlarni ko`rasating.
2.Mustaqillik davri adabiyotiga kirgan qaysi adiblarni bilasiz?
3.Adiblar asarlaridan namunalar keltiring.
II.Mustaqillik davri adabiyoti namunalaridan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
O`tgan asrning 90-yillaridn e’tiboran o`zbek xalqi o`z tarixining tamomila yangi bosqichiga kirdi.Istiqlol davri adabiyoti ko`p asrlik milliy adabiyotning mantiqiy davomidir.
Mustaqillik davri adabiyoti tubdan o`zgargan milliy ong va tamomila yangilanayotgan estetik tafakkurning mahsulidir. Mustaqillik tufayli o`zbek xalqi o`z ma’naviyatining asoslaridan bo`lmish Qur’oni Karim bilanona tilida tanishish imkoniga ega bo`ldi. Bu muqaddas kitobning o`zbekchaga o`girilishi millatning e’tiqodi, dunyoqarashi va ma’naviyatida o`zziga xos inqilob yasadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Mustaqillik davri adabiyoti voqealari asosida bahs-munozara:
Mustaqillik davri adabiyoti ga besh xususiyat asos bo`ldi.She’riyat .Ko`p asrlik o`zbek she’riyati hozirda ham davr ruhini, zamondoshlarga xos tuyg`ularni aks ettirishda yetakchilik qilmoqda. U hamonmilliy adabiyotimizning yetakchi turi hisoblanadi. A .Oripov, R.Parfi, O.Matjon, H.Xudoyberdiyeva, Farida Afro`z, Zebo Mirzo… singari shoirlarning she’rlarida olam hodisalari va odamningko`ngil holatlarini shoirona ko`z bilan ko`rish yangi bosqichga ko`tarildi.
Endilikda she’r o`qish odam uchun dam olish, ko`ngil ochish yo`llarida biri bo`lmay qoldi.
III.Test sinovi:
1.”Otello”asari qachon yozilgan?
A.1604-yil B.1606-yil
C.1594-yil D.1605-yil
Nayman ona bir yosh va navqiron manqurt yog`iz o`zi Sario`zak dashtida tuyalar podasini boqib yurganini kimdan eshitadi?
A.qo`shnilaridan B.qaroqchilardan
savdogarlardan D.cho`ponlardan
3.H.Henrix “Sileziya to‘quvchilri”she’rida nima haqda yozadi?
A.Achchiq hayotiy haqiqat B.Adolat
C.Fransuz siyosiy hayot D.Millatdoshlar hajv qilinadi
4.Pushkinning “Yevgeniy Onegin”she’riy romanini kim tarjima qilgan ?
A.Cho‘lpon B.Mirza Kenjabek
C.Abdulla Oripov D.Erkin Vohidov
5.Ch. Aytmatov yoshida qishloq kengashi kotibi qilib tayinlandi?
A.13 yoshida B.14 yoshida
C.15 yoshida D. 16 yoshida
Javoblar:1.A 2.C 3.A 4.B 5.B
Uyga vazifa: Testlar ishlash N. Rasulova testlari asosida
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-99 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:Mustaqillik davri adabiyoti.
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilarga mustaqillik davri adabiyotining nodir asarlari haqida ma’lumot berish,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarda jahon adabiyotiga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,shoirlar ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik, mustaqillik davri adabiyoti namoyondalarining bir necha siymolari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.Jahon adabiyoti namoyondalarning hayot yo`llaridan savol –javob o`tkazish
2.N.Rasulovaning Testlari asosida berilgan uy ishini tekshirish
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I Mustaqilllik davri adabiyoti yuzasidan savol-javob:
Hozirgi adabiy jarayonga xos xususiyatlarni ko`rasating.
2.Mustaqillik davri adabiyotiga kirgan qaysi adiblarni bilasiz?
3.Adiblar asarlaridan namunalar keltiring.
II.Mustaqillik davri adabiyoti namunalaridan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Istiqlol davri nasri ham bugungi adabiy jarayonning salmoqli va og`irkarvon turidir. Hozirgi adabiy jarayonda Sh. Xolmirzayev, O`. Hoshimov, O. Muxtor, Muhammad ali, T. Malik, T. Murod, N. Norqobilov, N. Eshonqul va … singari ijodkorlarning o`ziga xos yo`sinda yaratgan asarlari milliy nasr taraqqiyotini ta`minlamoqda.
Bu davrdagi ijodkorlar quyidagi asarlarni yaratganlar: O. Muxtorning tamomila yangicha ifoda usullarida yaratigan “Ming bir qiyofa”, “ko`zgu oldidagi odam”, “Ffu”, “Alisher Navoiy va rassom Abulxayr”; N. Eshonqulning jahon prozasining eng ilg`or tajribalariga tayanib sof milliy obrazlar yarata olgan “Qora kitob” qissasi, “Tobut shahar”, “Qultoy” kabi asarlar muallifidirlar…
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Mustaqillik davri adabiyoti voqealari asosida bahs-munozara:
Mustaqillik davri adabiyoti ga besh xususiyat asos bo`ldi. biri bo`lmay qoldi. Mustaqillik davri dramaturgiyasi . O`zbek milliy tafakkuri, estetik qarashlari tizimida sodir bo`lgan yangilanishlar bugungi dramaturgiya taraqqiyotiga ham jiddiy ta’sir ko`rsatdi. O. Yoqubovning “Bir koshona sirlari”, U. Azimning “Bir qadam yo`l” kabi asarlari hozirgi o`zbek dramaturgiyasida erishilgan yutuqlardan bo`ldi.
Xullas, mustaqillik davri adabiyoti sog`lom tamoyillar asosida rivojlanmoqda. Hozirgi yaratilayotgan turli janrlardagi asarlarda zamondoshlar ruhiyatini tasvirlashning eng ta’sirchan usullarini kashf etishga jiddiy e’tibor berilyapti.
III.Test sinovi:
1.Qaysi janr mustaqillik davri adabiyotiga kishida haqli e’tiroz va jiddiy xavotir uyg`otadi?
A.she’riyat B. Nasr
C.darmaturgiya D.komediya
Mustaqillik davri adabiyotida nasrda qanday obrazlar o`chmas bo`lib muxrlandi?
A.Ulton, Gulsara B.Ulash, Lola
C.O`sar, Zuhra D.barcha javoblar to`g`ri
3.”Sho`rodan qolgan odamlar” qissa muallifini aniqlang.
Sh. Bo`tayev B.N. Eshonqul
C.Z. Qurolboy D.U. Azim
4.Pafos qanday ma’noni anglatadi ?
A.ehtiros B.hissiyot
C.iztirob D. barcha javoblar to`g`ri
5.Mustaqillik davri dramaturglarini belgilang.
A.O. Yoqubov B.A. A’zam
Sh. Bo`tayev D. A va B
Javoblar:1.D 2.D 3.A 4.D 5.D
Uyga vazifa: “Kitob komillikka eltadi” mavzusida o`z fikrlaringizni yozib keling.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-100 Adabiyot 9-sinf Sana:
Darsning mavzusi:”Kitob mutoalasi – komillikka eltadi” mavzusida suhbat .
Darsning maqsadi:a)ta’limiy- o’quvchilar egallagan bilimlarini mustahkamlash, g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish;
b)tarbiyaviy-o’quvchilarni kitob o`qishga bo’lgan qiziqisni tarbiyalash,shoirlar ijodiga mehr-muhabbat hosil qilish;
d)rivojlantiruvchi-o’quvcihilarning dunyoqarashi va fikrlash salohiyatini oshirish,badiiy adabiyotga va kitob o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirish;
Darsning turi:noan’anaviy;
Darsning uslubi:bahs,matn ustida ishlash,ma’lumot berish;
Darsning jihozi:darslik, mustaqillik davri adabiyoti namoyondalarining bir necha siymolari;
Darsning borishi:
Tashkiliy ishlar:
Darsning chaqiriq bosqichida:
a)salomlashish,navbatchi axboroti;
b)kitob-daftarlar nazorati;
d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;
O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:
1.O`tilgan mavzulardan savol –javob o`tkazish
2.Uy ishini tekshirish
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I Mustaqilllik davri adabiyoti yuzasidan savol-javob:
Hozirgi adabiy jarayonga xos xususiyatlarni ko`rasating.
2.Mustaqillik davri adabiyotiga kirgan qaysi adiblarni bilasiz?
3.Adiblar asarlaridan namunalar keltiring.
II.Mustaqillik davri adabiyoti namunalaridan parchalar o‘qib,g‘oyaviy-badiiy tahlil qilish:
Sinfni ikki guruhga bo`lib olamiz va har bir guruh vakillaridan o`zlari mustaqil mutoala qilgan asarlar voqealaridan aytib berishadi. So`ngra muommoli savollar asosaida o`quvchilar fikrlari tinglanadi.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.”Kitob mutoalasi – komillikka eltadi ” mavzusi asosida bahs-munozara:
”Kim ko`p kitob mutolaa qilgan ” mavzusi ostida musoboqa uyushtiriladi. Bunda o`quvchilar , ya’ni guruhlardan bittadan o`quvchi chiqadi va bir daqiqa ichida kim ko`p asar nomlarini yozsa, o`sha guruh g`olib bo`ladi.
III.Test sinovi:
1.Qaysi janr mustaqillik davri adabiyotiga kishida haqli e’tiroz va jiddiy xavotir uyg`otadi?
A.she’riyat B. Nasr
C.darmaturgiya D.komediya
Mustaqillik davri adabiyotida nasrda qanday obrazlar o`chmas bo`lib muxrlandi?
A.Ulton, Gulsara B.Ulash, Lola
C.O`sar, Zuhra D.barcha javoblar to`g`ri
3.”Sho`rodan qolgan odamlar” qissa muallifini aniqlang.
Sh. Bo`tayev B.N. Eshonqul
C.Z. Qurolboy D.U. Azim
4.Pafos qanday ma’noni anglatadi ?
A.ehtiros B.hissiyot
C.iztirob D. barcha javoblar to`g`ri
5.Mustaqillik davri dramaturglarini belgilang.
A.O. Yoqubov B.A. A’zam
Sh. Bo`tayev D. A va B
Javoblar:1.D 2.D 3.A 4.D 5.D
Uyga vazifa: “Kitob komillikka eltadi” mavzusida o`z fikrlaringizni yozib keling.
O’quvchilar bilimini baholash.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-101
Adabiyot 9-sinf Sana: Darsning mavzusi:9-nazorat ishi .Test sinovi
Darsning maqsadi:a)ta’limiy-IV chorakda o’tilgan mavzular bo’yicha o’quvchilar bilimini test sinovi orqali sinash va o’quvchilar olgan bilimlarini baholash; b)tarbiyaviy-o’quvchilarning bilim olishga bo’lgan qiziqishini oshirish; d)rivojlantiruvchi-III chorakda olgan bilimlarn takomillashtirish va o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish. Darsning turi:yozma ish; Darsning uslubi:suhbat,test sinovi,tahlil; Darsning jihozi:nazorat ishi daftarlari,test tarqatmalari. Darsning borishi:Tashkiliy ishlar: Darsning chaqiriq bosqichida:a)salomlashish,navbatchi axboroti;b)nazorat ish daftarlarini tarqatish;d)o’quvchilarning diqqatini darsga jalb qilish.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida:
I.9-nazorat ishining mazmun-mohiyati asosida suhbat:
9-nazorat ishi –Test sinovi.III chorakda o’tilgan mavzular asosida o’quvchilar bilimi sinaladi va bilim,ko’nikma,malakalar tahlil qilinadi,test sinovi 20 ta savoldan iborat bolib,har bir test sinovida 4 ta javob berilgan,A,B,C,D-faqat bitr to’g’ri javobni belgilash talab qilinadi.
II.Test tarqatmalarini tarqatish.
Darsning mustahkamlash bosqichida:
I.Test sinovini o’tkazish va o’quvchilarning yozma nazorat ishini kuzatish,kerakli tushuncha,ko’rsatkichlar berib borish.
II.Nazorat ishi daftarlarini terib olish va o’quvchilarning bajargan test sinovlarini tekshirib,baholash
III.Test natijalarini izohlash va yol qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qilib,to’g’ti javoblar bilan qiyoslash.
Ta’til topshiriqlari:1.IIIchorakda o’tilgan mavzularni takrorlash;2.She’rlar yod olish.3.Badiiy asarlar o’qib kelish na mutolaa qilish.
Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
4-102 Adabiyot 9-sinf Sana:
Mavzu: Yakuniy dars
Darsning maqsadi:a)ta`limiy: o’tilgan mavzular yuzasidan takrorlash va olgan bilimlarni mustahkamlash; b)tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida ilm olish,adabiyotga ,badiiy asar o’qishga qiziqish ona Vatanga muhabbat tuyg`ularini tarbiyalash; d)rivojlantiruvchi: o’quvchilar olgan bilimlarni takomillashtirish.
Dars turi : takrorlash Dars uslubi: musobaqa,nazm gulshani,ijodiy ish. Dars jihozi : adabiyot darsligi,tarqatmalar,badiiy asarlar,g’azallar.
Darsning borishi: Tashkiliy ishlar: Darsning chaqiriq bosqichida :
a)salomlashish,navbatchi axboroti; b)kirob-daftarlar nazorati;d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish; Ta’til topshiriqlari asosida suhbat:
1.Ta’tilda yod olingan darslikdan tashqari yod olingan she’rlar asosida suhbat; 2.Darslikdan tashqari o’qilgan badiiy asarlar yuzasidan bahs-munozara.
Darsning mohiyatini anglash bosqichida: I.III chorakda o’tilgan shoir va shoiralar hayoti va ijodi yuzasidan tarqatmalar asosida savol-javob.(Abdulla Qodiriy,Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon,Oybek,Odil Yoqubov,Abdulla Oripov…) II.Qatorlararo musobaqa: III chorakda yod olingan she’rlar asosida bahr-u bayt:Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon ,Muso Toshmuhammad o’gli Oybek,Abdulla Oripov she’rlari asosida Darsning mustahkamlash bosqichida: I.Ijodiy ish:”Menga yoqqan she’r”
Nafis cayqaladi bir tup na’matak, Yuksakda shamolning belanchagida, Quyoshga ko’tarib bir savat oq gul, Viqor-la o’shshaygan qoya labida, Nafis chayqaladi bir tup na’matak… Oybekning bu misralari dilga yaqin satrlar bo’lib,unda insoniylik,kamtarlik va go’zallik tuyg’ulari tarannum etiladi.Na’matak qanchalik yuksakda bo’lmasin,u o’z go’zalligini atrofdagilarga baxsh etishdan charchamaydi.Lekin bu go’zallik bilan u saslo g’ururlanmaydi,aksincha kamtarona ruhda o’zgalarga iliq tuyg’ularni baxsh etadi.. II.Bahs:Menga yoqqan adabiy qahramonMenga Kumush Va Zebi timsollari o’zgacha taassurot qoldirdi.Chunki bu timsollarda hozirda o’zbek qizlari orasida yoqolib borayotgan samimiylik,soddalik ,kamtarinlik,mehr-muhabbat tuyg’ulari o’zgacha ruhda talqin etiladi.Asarni o’qigan sari qahramonlar taqdiri sizni befarq qoldirmaydi,aksincha asar sizni o’z girdobiga tortadi.Zebi va Kumush sabr qanoati,muhabbatga sadoqati… har bir qiz uchun ibrat maktabidir… Uyga vazifa:O’tilgan mavzular asosida testlar,tarqatmalar tayyorlash.
O’quvchilar bilimini baholash. Ko`rildi:
MO`IBDO`: Norova N
