Bolalar serebral falaji (DSP) – perinatal davrda bosh miyaning turli xil strukturalarida boʻladigan oʻzgarishlar natijasida kelib chiqadigan harakat doirasidagi patologiyalar bilan kechadigan umumiy tushunchadir. Bolalar serebral paralichi mono-, gemi-, para-, tetraparalich va parezlar, mushak tonusidagi patologiyalar, giperkinez, nutqdagi kamchiliklar, harakat koordinatsiyasi buzilishi, bolaning motorik va ruhiy jihatdan rivojlanishdan ortda qolishi bilan kechadi.BSF (DSP) da aqliy zaiflik, psixologik oʻzgarishlar, epilepsiya, eshituv va koʻrish qobiliyatidagi oʻzgarishlar ham rivojlanishi mumkin. Kasallik anamnez va klinik belgilarga asoslangan holda tashxislanadi. DSP bilan kasallangan bolalar butun umri davomida realibitatsion markazlarda davolanishlari, medikomentoz muolajalar olishi, talab etilsa, jarrohlik amaliyoti bajarilishi lozim boʻladi.
Butun jahon miqyosida DSP kasalligi har 1000 ta bolaning 1,7-7 tasida kuzatiladi. Chala tugʻilgan bolalarda bu koʻrsatkich 10 barobar yuqori boʻladi. Soʻngi izlanishlarda chala tugʻilgan bolalarning 40-50 % ida ushbu patologiya kuzatilishi oʻrganilgan.Pediatriya sohasida bolalar serebral falaji kasalligi yetakchi muammolar qatorida turadi. Bunga sabab ekologiyaning yomonlashuvi, neonatologiya sohasining rivojlanishi, chala tugʻilgan bolalarning yashab qolishi (hatto 500 gr tugʻilgan bolalar ham yashab qolishmoqda) kasallikning keng tarqalishi va dolzarb mavzu ekanligini anglatadi.
Mundarija [Yopish]
Bolalar serebral falaji sabablari
Bolalarda DSP klassifikatsiyasi
Bolalar serebral falaji belgilari
DSP diagnostikasi
Bolalar serebral falaji realibitatsion davosi
Medikamentoz va xirurgik davo
Fizioterapevtik davo va animaloterapiya
DSP bolalarning ijtimoiy moslashuvi
Bolalar serebral falaji oqibati va profilaktikasi
Bolalar serebral falaji sabablariHozirgi kunda DSP rivojlanishi sababi sifatida bosh miyaning turli xil omillar taʼsirida zararlanishi, miyaning maʼlum bir sohalarida nerv hujayralarining notoʻgʻri shakllanishi yoki nobud boʻlishini keltirish mumkin. Ushbu omillarning taʼsiri perinatal davrda yoki bola dunyoga kelganidan soʻng qisqa muddatlarda (4 haftagacha) taʼsir etishi kasallik rivojlanish ehtimolini oshirib yuboradi. DSP rivojlanishining eng asosiy omili – bu gipoksiyadir. Gipoksiya taʼsirida bosh miyaning aynan harakat va koordinatsiyaga javob beradigan markazlari birinchilardan boʻlib zararlanadi. Buning natijasida bolalarda DSP belgilari – mushak tonuslari patologiyasi, parez va paralichlar paydo boʻladi.Homiladorlik vaqtida DSP rivojlanishiga olib keluvchi omillar quyidagilar:
Fetoplasentar yetishmovchilik;
Yoʻldoshning erta koʻchishi;
Homiladorlar nefropatiyasi;
Homiladorlik infeksiyalari (sitomegalovirus, qizilcha, toksoplazmoz, gerpes, sifilis);
Rezus konflikt;
Homilador ayol somatik kasalliklari (qandli diabet, gipotireoz, yurak tugʻma va orttirilgan nuqsonlari, arterial gipertenziya);
Homiladorlik vaqtida ayolning turli xil travma olishlari.
Tugʻruq vaqtida bolada DSP rivojlanishiga olib keluvchi omillar:
Homilaning chanoq bilan kelishi;
Muddatidan oldingi tugʻruq;
Kuchli tugʻruq jarayoni;
Diskoordinatsiyalangan tugʻruq jarayoni.
Tugʻruqdan keyin bolada DSP rivojlanishiga olib keluvchi omillar:
Chaqaloqlar asfiksiyasi (aspiratsiya natijasida);
Gemolitik kasallik;
Oʻpkalardagi tugʻma nuqsonlar;
Ona va bola qoni bir biriga toʻgʻri kelmasligi natijasida bosh miyaning toksik zaharlanishi.
Bolalarda DSP klassifikatsiyasiBosh miya strukturasi zararlanish sohasiga qarab bolalar nevrologiyasida DSPning 5 turi farqlanadi. Ular orasida eng keng tarqalgani spastik diplegiyadir. Bunday holat barcha DSPlarning 40-80 % ini tashkil etadi.
Ushbu maqolani ham o‘qing: Bolaning biqini og‘risa…
Bosh miyaning harakat markazlari zararlanadi, natijada oyoqlarda parezlar kelib chiqadi. Bosh miyaning faqatgina bir yarimsharida zararlanish roʻy beradigan boʻlsa, harakat buzilishi tananing qarama qarshi tomonida yuzaga chiqadi.Bolalar serebral falajining koʻpgina holatlarida poʻstloq osti markazlari buzilishi bilan bogʻliq giperkinetik shakli uchraydi. Kasallik klinikasida ixtiyorsiz harakatlar – giperkinezlar namoyon boʻladi va bunday holat bola hayajonlanganda, qoʻrqqanda yaqqol yuzaga chiqadi. Miyachaning zararlanishi natijasida atonik-astatik bolalar serebral falaji shakllanadi. Kasallik belgilari statika va koordinatsiya, mushaklar atoniyasi koʻrinishida namoyon boʻladi.DSPning eng ogʻir koʻrinishi ikki tomonlama gemiplegiyadir. Bunda bosh miya yarimsharlarining ikki tomonlama zararlanishi roʻy beradi. Bolalar mushaklari rigidligi hisobiga nafaqat yurish, tik oyoqda turish hatto mustaqil ravishda boshlarini ham tutishga qiynaladilar.
Foto: Doc.byBolalar serebral falaji belgilariBolalar serebral falaji turli xil koʻrinishda va turlicha ogʻirlik darajasida kechadi. Kasallikning klinik belgilari bosh miya strukturasining zararlangan sohasi va chuqurlik darajasiga bogʻliq boʻladi. Baʼzida bolalar serebral falaji belgilari bola dunyoga kelishi bilan yuzaga chiqadi. Koʻpincha kasallik bir necha oy oʻtgach pediatr koʻrigida bolaning jismoniy rivojlanishdan ortda qolishi bilan aniqlanadi. DSPning asosiy klinik belgisi bolalarning harakat doirasidagi yangi harakatlarni bajara olmasligi va yangi qobiliyatlarni oʻzlashtira olmasligidir. Serebral falaj kuzatiladigan bola boshini uzoq muddat tutib tura olmaydi, oʻyinchoqlar uni qiziqtirmaydi, boshini bura olmaydi, qoʻl va oyoqlarini erkin harakatlantira olmaydi, oʻyinchoqlarni ushlay olmaydi. Bolani qoʻlga olib oyoqlarini yerga tirasa oyoq kafti bilan toʻliq turmaydi, oyoqlarining uchigina yerga tegib turadi.DSP bir tomonlama yoki ikki tomonlama parezlar bilan namoyon boʻlishi mumkin. Agar gapirish markazi zararlangan boʻlsa bolada nutq buzilishi belgilari (dizartriya) kuzatiladi. Yutqin va hiqildoq faoliyatini boshqaradigan markazlar zararlanadigan boʻlsa yutinish bilan bogʻliq muammolar (disfagiya) yuzaga chiqadi. DSPning barcha koʻrinishlarida mushaklar tonusi oshib ketadi. Oyoq-qoʻllarda harakat chegaralanadi, boʻgʻimlarda harakat yoʻqoladi, natijada oyoq qoʻllar mushaklari atrofiyaga uchraydi va ular tanaga nisbatan nomutanosib holatga keladi. Bolalar serebral falaji bilan kasallangan bemorlarda oʻziga xos tana tuzilishidagi deformatsiyalar (skolioz, koʻkrak qafasi deformatsiyalari) yuzaga chiqadi. Motorika buzilishi va skelet deformatsiyalari bolalarda surunkali ogʻriq sindromiga sabab boʻladi. Ogʻriq boʻyin, yelka, belda paydo boʻladi.Giperkinetik shakldagi bolalar serebral falaji toʻsatdan yuzaga chiquvchi belgilar: boshning qayta qayta bir tomonga burilishi, yuzda kirmasa, koʻrinishida boʻlishi, qaltirash, bir xil harakatni takrorlash kabilar namoyon boʻladi.Atonik-astatik DSP da esa yurish vaqtida muvozanatni saqlay olmaslik, mushaklarning kuchsizligi, yiqilib tushish va tremor holatlari kuzatiladi.Bolalar serebral falajida yuqoridagi belgilardan tashqari gʻilaylik, oshqozon-ichak tizimidagi oʻzgarishlar, nafas olish bilan bogʻliq muammolar, peshob tuta olmaslik kabi patologiyalar ham qoʻshilishi mumkin. Tahminan 20-40 % DSP epilepsiyalar bilan kechadi. 60 %ga yaqin DSP bolalarda koʻrish qobiliyati bilan bogʻliq muammolar mavjud. Karlik yoki eshitish qobiliyatining pasayishi ham ayrim bemorlarda uchrab turadi. Aqliy jihatdan bolalarda rivojlanishdan ortda qolish, qabul qilish va diqqatni bir joyga jamlash, oʻqishda kamchiliklar va xulq atvordagi noodatiy holatlar yaqqol namoyon boʻlishi ham mumkin.
Ushbu maqolani ham o‘qing: Immunitet mustahkamligi uchun…
DSP kasalligi surunkali boʻlishiga qaramay kasallik kuchayib bormaydi, aksincha bola oʻsib rivojlanishi bilan sekin asta belgilar kamayib boradi. Bemorlar ikkilamchi kasalliklar natijasida qiynalishlari mumkin, masalan: epilepsiya, insult, bosh miyaga qon quyilishi yoki juda oʻgir kechuvchi somatik kasalliklar.DSP diagnostikasiBolalar serebral falajini tashxislashda aniq bir kriteriyalar mavjud emas. Ammo, bola dunyoga kelishi bilan ayrim koʻrsatkichlar bolada DSP rivojlanish ehtimoli borligidan darak beradi, ularga: Agar shkalasi boʻyicha bal pastligi, harakat doirasidagi anomaliyalar, mushaklar tonusi buzilishi, bolaning jismoniy va ruhiy rivojlanishdan ortda qolishi kabilarni kirgizish mumkin. Shu kabi holatlar bolada aniqlanadigan boʻlsa bolalar nevrologi koʻrigidan oʻtishi va bir qator tekshiruvlar olib borilishi kerak boʻladi. Tekshiruvlar quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
Elektroensefalografiya (EEG);
Elektrotomografiya;
Elektroneyrografiya;
Transkranial magnit stimulyatsiyasi.
Bolalar serebral falajida yuqoridagi belgilardan tashqari gʻilaylik, oshqozon-ichak tizimidagi oʻzgarishlar, nafas olish bilan bogʻliq muammolar, peshob tuta olmaslik kabi patologiyalar ham qoʻshilishi mumkin. Tahminan 20-40 % DSP epilepsiyalar bilan kechadi. 60 %ga yaqin DSP bolalarda koʻrish qobiliyati bilan bogʻliq muammolar mavjud. Karlik yoki eshitish qobiliyatining pasayishi ham ayrim bemorlarda uchrab turadi. Aqliy jihatdan bolalarda rivojlanishdan ortda qolish, qabul qilish va diqqatni bir joyga jamlash, oʻqishda kamchiliklar va xulq atvordagi noodatiy holatlar yaqqol namoyon boʻlishi ham mumkin.DSP kasalligi surunkali boʻlishiga qaramay kasallik kuchayib bormaydi, aksincha bola oʻsib rivojlanishi bilan sekin asta belgilar kamayib boradi. Bemorlar ikkilamchi kasalliklar natijasida qiynalishlari mumkin, masalan: epilepsiya, insult, bosh miyaga qon quyilishi yoki juda oʻgir kechuvchi somatik kasalliklar.Bu tekshiruvlar yordamida DSP kasalligini bola dunyoga kelishi bilan 1 yil ichida yuzaga chiqadigan ayrim nasliy kasalliklardan farqlab olish imkoniyati mavjud boʻladi (tugʻma miopatiya, Fredreyx ataksiyasi, Lui-Bar sindromi va boshqalar). Bolalar serebral falaji kasalligi diagnostikasini qoʻyishda bolalar ofalmologi, otolaringologi, epileptologi, ortopedi, logoped va psixiatr koʻrigi zarur hisoblanadi.Bolalar serebral falaji realibitatsion davosiAfsuski, hozirgi kunda bolalar serebral falaji davosi topilmagan kasalliklar qatoriga kiradi. Ammo, oʻz vaqtida boshlangan davo muolajalari taʼsirida bolalar ruhiy jihatdan ham jismoniy jihatdan oʻz tengdoshlariga yetib olishga erishish mumkin. Realibitatsion muolajalar yordamida bolalarda skelet deformatsiyalari, boʻgʻimlarda harakat cheklanishi hamda bolakaylarning oʻz oʻzlarini mustaqil boshqara olish darajasigacha erishish mumkin. Barcha muolajalar bola 8 yoshga kirguniga qadar olib borilgani maqsadga muvofiqdir. DSP davo programmasi har bir bola uchun alohida tuzib chiqiladi. Bunda bosh miyaning zararlanish darajasi, sohasi, boladagi qoʻshimcha belgilari, uning koʻrish, eshitish qobilyati, aqliy-ruhiy holatlari inobatga olinadi. DSP bilan kasallangan bolalar muolajasida qiyinchilik tugʻdiradigan holat – bolalardagi karlik va koʻzi ojizlikdir.
Ushbu maqolani ham o‘qing: Logoped kim: vrach yoki pedagog?
Ular bilan maxsus mutaxassislar mashgʻulotlar olib borishi kerak boʻladi. Bundan tashqari bosh miyani stimmulash kabi terapiyalar oʻtkazishda epilepsiya oʻchoqlariga ega boʻlgan bolalar bilan ishlashda ehtiyotkorlik talab etiladi.Bolalar serebral falajini davolashda asosiy realibitatsion muolaja LFK va massaj hisoblanadi. Barcha ota-onalar DSP bilan kasallangan bolalarini massaj qilishni va LFK muolajasini oʻtkazishni oʻrganib olishlari talab etiladi. Samarali natijalarga erishish uchun bolalar yil davomida bir marotaba maxsus DSP markazlarida muolajalar olib turadi. Hozirgi kunda shunday markazlarda zamonaviy uskunalardan DSP bolalarni davolashda foydalanilmoqda, masalan pnevmokombinizonlar yordamida mushaklar fiksatsiyalanadi va boʻgʻimlar mahkam ushlab turiladi. Maxsus kiyimlar yordamida bola harakatida koordinatsiyani tiklash amaliyotlari oʻtkazilishi mumkin. Bolalarda DSP natijasida rivojlangan dizartriya holatlarida ular bilan logopedlar oʻz mashgʻulotlarini olib boradilar.Medikamentoz va xirurgik davoBolalar serebral falajini davolashda medikamentoz davo faqatgina ayrim simptomlarni bartaraf etish uchungina qoʻllaniladi. Masalan epilepsiya holatlarida antikonvulsantlar, mushaklar tonusi oshgan vaqtda miorelaksantlar, ogʻriq sindromini bartaraf etishda – spazmolitik va ogʻriqsizlantiruvchi preparatlar buyuriladi. Bundan tashqari bolalarga nootrop, metaboliklar (ATF, aminokislotalar, glitsin), neostigmin, antidepressantlar, trankvilizatorlar, neyroleptiklar, qon tomirlar devorini mustahkamlovchi preparatlar beriladi.Jarrohlik amaliyoti mushaklar kontrakturasida, harakat doirasida chegaralanishlar yaqqol yuzaga chiqsa oʻtkaziladi. Bunda falajlangan tana qismida “ustun” hosil qilish uchun tenatomiya amaliyoti bajariladi. Spastik jarayonlar kuchli boʻlsa va ushbu holat bolalar tanasida assimetriyalarga sabab boʻlsa, shu sohani innervatsiya qiladigan nerv tolasida spinal rizotomiya amaliyoti ham bajarilishi mumkin.Fizioterapevtik davo va animaloterapiyaDSP davosida quyidagi fizioterapevtik muolajalar oʻtkaziladi:
Oksigenobaroterapiya;
Elektrostimulyatsiya;
Loy bilan davolash;
Suvda oʻtkaziladigan muolajalar;
Zamonaviy tibbiyot DSP bolalarni hayotiy qobiliyatlarini yanada kuchliroq tiklash maqsadida animaloterapiya mashgʻulotlarini oʻylab topgan. Bunda bolakaylar hayvonlar bilan “doʻstlashadilar” va bu esa bolaning emotsional-ruhiy jihatdan rivojlanishini ragʻbatlaydi. Bunday muolajalar orasida eng keng tarqalgani ot va delfin bilan bolalarda aloqani tiklash hisoblanadi.DSP bolalarning ijtimoiy moslashuviBolalar srebral falajida harakat doirasida kamchiliklar kuzatilsa ham bolalar ijtimoiy hayotga moslashib ketishlarining imkoni bor. Bunda ularning ota-onasi va yaqinlarining roli katta. Bolalarda ijtimoiy adaptatsiyani shakllantirishda reabilitolog, psixolog va pedagoglar muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday kasallikdan aziyat chekadigan bolalar maxsus bogʻchalar, maktablarda hayotga boʻlgan moslashuvchanliklarini oshirib boradilar.Bolalar serebral falaji oqibati va profilaktikasiBolalar serebral falaji oqibati kasallikning ogʻirlik darajasi, shakli va oʻz vaqtida boshlangan davo muolajalariga toʻgʻridan toʻgʻri bogʻliq boʻladi. Baʼzi holatlarda DSP natijasida nogironlik rivojlanishi ham mumkin. Ammo, toʻgʻri olib borilgan muolaja natijasida bolalardagi deformatsiyalar, mushaklardagi muammolar va harakat doirasidagi kamchiliklar qisman boʻlsada kamayadi va bolalar oʻz hayotida oʻzlarini oʻzlari mustaqil ravishda boshqara oladilari.DSP profilaktikasi homiladorlik vaqti ayollardagi turli xil patologiyalarni oldini olish, ayniqsa homila gipoksiyasiga olib keluvchi kasalliklarni davolashdan iborat boʻladi.
avitsenna.uz/bolalar-serebral-falaji-dsp-qanday-kasallik/
