Keksalar taomnomasi
Gerodietologlar (keksalar parhezi bilan shugʼullanuvchi mutaxassislar) ning fikriga koʼra, yoshi ulugʼ insonlarning taomnomasida geroprotektorlar (qarishni sekinlashtiruvchi moddalar) ning mavjud boʼlishi muhim ahamiyatga ega ekan. Gerodietologlar (keksalar parhezi bilan shugʼullanuvchi mutaxassislar) ning fikriga koʼra, yoshi ulugʼ insonlarning taomnomasida geroprotektorlar (qarishni sekinlashtiruvchi moddalar) ning mavjud boʼlishi muhim ahamiyatga ega ekan.
Аyniqsa antioksidantlar (saraton hujayralari paydo boʼlishining oldini oluvchi moddalar), masalan, aminokislotalar (metonin, sistein, glutamin kislota), vitaminlar, askorbin kislota (vitamin S), nikotin kislota va V guruhi vitaminlari, R, А, Ye, K vitaminlari, А provitamini (karotin) va shu moddalar sirasiga kiruvchi mineral moddalar (magniy, rux, temir moddasi, mis) zarur hisoblanib, ular oʼz xususiyatiga koʼra keksayishni kechiktiradi.
Odam organizmi uchun foydali bioflavonoidlar, oʼsimlik steroidlari, betain (qizil lavlagiga rang beruvchi modda) kabi antioksidantlar qichitqi oʼtida, qizil lavlagida, kashnich, marmarak, estragon oʼsimligida, rozmarin giyohlarida mavjud. Olma, uzum, choy, qatiq, suzma, ayron, qimiz, qimron (tuya suti), echki suti ham antioksidant mahsulotlar sirasiga kiradi. Mutaxassis shifokorlar antioksidant mahsulotlar stress (ruhiy zoʼriqish)ning oldini olishini aniqlashgan.
Barvaqt qarishning oldini olish uchun odam bir kecha-kunduzda 8 soat toʼyib uxlashi va toʼgʼri ovqatlanishi shart. Keksalar oʼz mijozlariga qarab yengil hazm boʼladigan parhez taomlarni oz-ozdan va tez-tez isteʼmol qilishlari kerak. Yogʼsiz goʼsht, parranda, baliq mahsulotlarini qaynatib, sabzavotli garnirlar bilan isteʼmol qilish maqsadga muvofiq. Chunki sabzavotlar goʼshtli taomlarning biologik qiymatini oshiradi.
Keksalar uchun tvorog (bir kunda 50 gramm), shuncha miqdorda baliq va goʼshtning yogʼsiz turini 60 grammdan isteʼmol qilganlari maʼqul. Baliq va goʼsht solingan shoʼrvalarni haftada 2-3 martadan koʼp isteʼmol qilmasliklari kerak. Chunki, bunday shoʼrvalarda ekstraktiv moddalar koʼp boʼlib, podagra kasalligini (boʼgʼim ogʼrigʼini) keltirib chiqarishi mumkin.
Haftaning boshqa kunlarida sabzavotli shoʼrva, meva qoqilari (olxoʼri, olma, turshak, anjir) solingan suli, tariq, manniy boʼtqalarini tayyorlash foydadan xoli boʼlmaydi. Dengiz mahsulotlari (dengiz karami, qisqichbaqa, baliqlar)dan tayyorlangan taomlar esa parishonxotirlikning oldini oladi. Аyniqsa, ularni 70 yoshdan keyin muntazam isteʼmol qilish xotira pasayishini kamaytiradi. Bilish muhimki, yogʼli mahsulotlar, masalan, kurka, mol yoki qoʼy goʼshti, hayvon buyraklari va miyasida xolesterin miqdori koʼp boʼlib, qon tomirlarda tiqilmalar hosil qiladi.
Keksalik yoshidagilar kuniga 5-6 marta yengil ovqatlanishlari kerak. Uyqudan 2-3 soat oldin kechki ovqatni yeyish, uyquga yotishdan avval esa bir stakan qatiq yoki biokefir ichish darkor. Sogʼliqlariga zarar yetmaydigan jismoniy mashqlarni bajarishlari (koʼp piyoda yurish, ochiq havoda sayr, bogʼ yoki tomorqadagi yengil ishlarni bajarishlari, sportning oʼzlariga mos turlari bilan shugʼullanish va suzish) ham foydali. Shuningdek, ichaklar harakatini yaxshilash uchun ertalab och qoringa qaynagan va xona haroratida turgan iliq suv yoki ivitilgan turshak suvini ichish, sutga sariyogʼ, asal aralashtirib hamda shirqovoq isteʼmol qilish yanada yaxshi.
Vaqt oʼtishi bilan keksa yoshdagilar ichagida bijgʼituvchi bakteriyalar miqdori ortib boradi. Natijada ichakdagi tabiiy mikrofloraning zararsizlantiruvchi faoliyati izdan chiqadi va organizmdan xolesterin chiqib ketishi qiyinlashadi. Ichak mikroflorasini yaxshilash uchun oʼsimlik va sut mahsulotlaridan tayyorlangan taomlar isteʼmol qilish katta ahamiyatga ega.
Shakarni kuniga 30 g, yaʼni 4 choy qoshiqdan koʼp isteʼmol qilmang. Uni asal bilan almashtiring, ammo asalni shakar, tort, pirojniy, konfetlar yemaslik sharti bilan kuniga 60 g isteʼmol qilsa boʼladi. Tuz miqdori kuniga 1 choy qoshiqdan oshmasin, agar allergiyangiz boʼlmasa, koʼproq har xil yorma, loviya, koʼk noʼxatdan taom tayyorlaganingiz maʼqul. Dasturxonda albatta, javdar yoki kepakli undan tayyorlangan non, sarxil mevalar, sarimsoq, yangi uzilgan koʼkatlar, sabzavotlar va piyoz boʼlishi shart.
Аida KАMILOVА,
Toshkent tibbiyot akademiyasi
«Bolalar, oʼsmirlar va ovqatlanish gigienasi»
kafedrasi assistenti.
