“Al-Xorazmiy buyuk matematik” tadbir ssenariysi
1-boshlovchi: Assalom , ey davramizning eng aziz mehminlari
Assalom , ey ilmu-fanning sohibu-davronlari
Assalom , aziz do’stlar , ham fikrdosh o’rtoqlar
Kechamizga xush kelibsiz , barcha tengdosh o’rtoqlar.
2-boshlovchi: Assalomu alaykum aziz va mehribon ustozlar, hurmatli mehmonlar. Barchangizni “Al-xorazmiy buyuk matematik” deb atalmish kechamizga xush kelibsiz.
1-boshlovchi: Beqiyos o’zbek olimi ,ya’ni vatandoshimiz Abu Abdulloh Muhammad ibn Muso Al-Xorazmiy tavalludiga bu yil 1231 yil to’ldi.
2-boshlovchi: Bobomiz Xorazmiy ruhin etib shod
Durdona so’zlarin bir-bir etib yod
Asarlari mag’zini yurakka joylab
Qatnashsa kechaga kimki marhamat.
2-boshlovchi: Hammamizga ma’lumki, Al-Xorazmiy bobomiz ham shu mart oyida tavallud topganlar.Bugun biz qo’shaloq bayramni nishonlayapmiz. Shu fursatdan foydalanib iz sdinfimiz bilan sizlarga chiroyli she’rlarimizdan armug’on etamiz.
Ruxsat bering boshlamoqqa matematik kechani
Turli-tuman savol bilan o’ylataylik barchani.
Bobomiz Xorazmiyga bag’ishlangan kechamiz
Ko’p bebaho asarlarin ma’nosini yechamiz.
Har bir chiqishimizning ma’nosi keng bir jahon
Rosa xordiq chiqargaysiz, she’rlarimiz tinglagan on.
Qiziq topishmoqlar bilan sinaymiz kuchimizni
Tenglama va boshqotirgich charxlaydi aqlimizni.
Go’zal Xorazmdan , Ma’mun elidan
Xorazmiy , Beruniy avlodlaridan
Xivadagi asriy gumbazlardan ham
Men sizga keltirdim otashin salom
Qo’lim ko’ksimdadir salom assalom.
Asrlar ortidan kelar asrlar
Unut bo’lar o’tmish, zamon ko’p sirlar
Ammo yaratilgan fan asoslarin
Asrdan-asrga eltar nasllar.
Matematika fani go’zallikka boy juda
Go’zal son, go’zal yechim,go’zal chizma
Boshqotirgich, sofizm aqlni peshlasagar
Topishmoqli misollar o’ylashga majbur eyar.
1-boshlovchi: Buyuk bobomiz al-Xorazmiy jahonning buyuk matemtiklaridan bo’lib , 783- yilda Xorazmda tug’ilfanlar. Ular jahonga tatugulik asarlar yaratib , butun umrlarini ilmu-fanga , yangi madaniyat yaratishga bag’ishlaganlab ,850-yilda vafot etganlar.
2-boshlovchi: Ha, hozirda biz o’ganayotgan “Algebra” faniga asos solganlar, o’nli pozitsion sistemani ham fanga ular kiritganlar.
1-boshlovchi: Endi do’stlarimizdan matematika faniga bag’ishlan
gan maqollardan tinglaymiz: Matematik maqollar
Yetti o’lchab , bir kes.
Sanamay sakkiz dema.
Beshni beli bo’lguncha, oltini oyog’I bo’l.
Bilagi zo’r birni yiqar,bilimi zo’r mingni.
Oyno o’nbeshi qorong’u bo’lsa, o’nbeshi yorug’ bo’ladi.
Yeridan ayrilgan yeti yil yig’lar,
Elidan ayrilgan o’lguncha yig’lar.
Olltovlon ola bo’lsa, og’zidagin oldirar,
To’rtovlon tugal bo’lsa, tepadagin undirar.
Bir kun tuz totgan joyinga qirq kun salom qil.
Mingni ko’rib fikr qil, birni ko’rib shukr qil.
Do’sting ming bo’lsa ham oz
Dushmaning bir bo’lsa ham ko’p.
1-boshlovchi: IX asr. Ma’mun akademiyasi. Olimlar davrasidagi suhbatdan lavha.
Shox: Men kim, Xorazmshox Ma’mun , shuni e’lon qilamanki, bugun biz ustoz Xorazmiyni “Hisob al Hind” asarini muhokamasiga yig’ilganmiz.Shul bois ustoz Xorazmiy o’zlari ne derlar.
Xorazmiy: Bu asarim o’nli pozitsion sistema, ya’ni 0 dan 9 gacha bo’lgan raqamlar bilan ishlashga mo’ljallangan. Shoxim ,bu juda qiziq. Mana raqamlarni o’zingiz tinglab ko’ringlar:
0 – necha asrdan buyon , biz do’stimiz insonni,
1 – qutlamoq uchun keldik, bugun barcha mehmonni,
2 – biz o’nta pahlavonmiz, sir-asrorga makonmiz,
3 – necha-necha jumboqni hal etgan pahlavonmiz.
4 – biz bilan hisob-kitob qilgan diyor Hindiston,
5 – beshinchi asrdayoq ishlaredik, tez, oson.
6 – ustoz Xorazmiy bizga atab asar yaratdi,
7 – shu asar dong’imizni keng olamga taratdi.
8 – bu merosni o’ganing , ustoz ruhin shod eting,
9 – ma’rifat bo’stonini yashnating, obod eting.
Olimlar: Ofarin, ofarin. Bu ulug’ kashfiyot. Tan berdik Xorazmiy , tan berdik.
Shox: Hisoblashda mana shunday qulayliklar yaratib bergan Xorazmiydan cheksiz minnatdormiz. Hamma birgalikda: “Yashasin o’nli pozitsion sistema, yashasin raqamlar!”.
1-boshlovchi: Manashu o’nta raqamdan hozirgacha butun dunyo keng foydalanib kelmoqda.Buning uchun esa biz bobomiz Al-Xorazmiydan minnatdor bo’lishimiz kerak.
2-boshlovchi:Albatta ,shunday buyuk ajdodimiz bilan faxrlanamiz. Keling do’stlarimizdan yana chiroyli she’rlar tinglasak:
Matematik fani yuksalmoqda kun sayin
Bo’limlari xilma-xil qay birini aytayin
Qanca-qancha muammo hal etigan ushbu on
Komp’yuter savodi quloch yoymoqda chunon
. Zamonlarning zamonida rivojlavgan, etigan
Bobolarning merosidan bizga taqdim etikgan
Al-Xorazmiy , Al- Beruniy, Ulug’beklar boyitgan
Shu ajoyib fan bizga olam sirin tanitgan.
Bundoq boqsam zamonga
Tarix o’tmish tomonga
Moziydagi bobomlarni
Mashxurligini bildim.
Mo’g’ullarga bas kelgan
Chingiz xonni pas qilgan
Tengsiz bobom Jaloliddin
Mag’rurligin bildim.
Ilm fanda tengi yo’q
Maqtay desam cheki yo’q
She’riyatni sultoni
Naoiyligini bildim.
Olloh bergan bizga bir fan
Buni dunyo oladi tan
Fanlar ichida matematika
Iloxiyligini bildim.
Butun dunyoni qaratgan
Algoritmni yaratgan
Al-Xorazmiy raqamlari
O’chmasligini bildim.
Barch ishlar ayon xudoga
Ilm axli ustoz der kubroga
Buyuk Xorazm beshigingda
Valilaringni bildim.
2- boshlovchi: Bilasizlarmi do’stlar, Al-Xorazmiy bobomizning nomlari turli davrlarda turlicha talqin qilingan ekanlar:
Ismlar guldastasi:
Algorizme, Augrum, Algrismus, Agrime, Algrim, Algorism, Alxorezmus, Algoritmus.
boshlovchi: Ha, buni fransuz olimi Jan Reyno “Ismlar guldastasi” deya bejiz atamagan.
Boshlovchi: Endi matematikaga bag’ishlangan chiroyli topishmoqlardan tunglasak.
1.Tekislikda turamiz Biz kesishgan on go’yo
Yursak birga yuramiz O’zgaradi keng dunyo
Lekin bilgin ikkovlon Qarang juda qiziqmiz
Kesishmaymiz hech qachon Ayting anday chiziqmiz?
Kelishardi izlab buloq
Bir echki-uy, ikki uloq
Ularda bor necha quloq
Qancha oyoq, qancha tuyoq?
Menda qiziq topishmoq 4.Toqqa chiqdi 40 bola
Buni topgin, ey o’rtoq To’tdan biri qiz bola
Necha xo’roz va tovuq O’g’il bola har biri
Borligini o’ylab top. Terdi 10 tadan lola
Dadam, oyim va buvim, Qizlar terdi 100 dona
Ikki akam, besh singkim, Aytchi do’stim Zilola
To’rtta xolam va ammam, Terildi qancha lola?
Bittagina amakim
Meni ham qo’shib so’ngra
Natijani chiqargin.
2-boshlovchi: Mana ,oradan shuncha yillar o’tsa ham,biz matematika fanini o’rganishda,ayniqsa,kvadrat tenglamalarni yechishda bobomiz ko’rsatgan,hozirgi kunda formulalar deb ataluvchi qoidalardan foydalanayapmiz.
1-boshlovchi: Ha,biz katta sinfda kvadrat tenglamani yechishda diskriminantdan keng foydalanamiz.
Kvadrat tenglama
D<0 D=0
Diskriminanting agar, Diskriminanting agar
Noldan kichik bo;lsa qachon Qiymati nol bo’lsa qachon
Tenglamajon bo’lma xafa Yakka-yagona ildizing
Ildizlaring yo’q o’shal on Topish siri menga ayon
D>0 Hamma
Diskriminanting agar To’la kvadrat tenlama
Noldan oshib ketsa qachon Go’zal kvadrat tenglama
Ikki turli ildizlaring Qo’ymading yech deb meni
Formuladan topish oson. O’shal kvadrat tenglama.
1- boshlovchi: Shuning bilan Al-Xorazmiy bobomizga bag’ishlangan kamtarona kechamiz ham o’z nihoyasiga yetdi. Kechamizni yakunlash uchun so’zni ma’naviyat ishlari bo’yicha director o’rinbosari Boboddinova Zamira ustozga beramiz…
