Xitoylik sayyorashunos olimlar “Zhurong” roveridan olingan maʼlumotlar asosida “Utopia Planitia” tekisligida tuproqning yerosti qatlamlari tuzilishi tafsilotlarini tasvirlab berishdi. Olimlarning xulosasiga koʻra, choʻkindilar tuzilishi mintaqada taxminan 3 milliard yil oldin sodir boʻlgan katta suv toshqini va yana bir qisqa muddatli suv toshqini yoki togʻ jinslarining uzoq vaqt yemirilishi hodisasidan dalolat beradi. Maqola Nature jurnalida chop etilgan.
Marsning yerosti qatlamlarini oʻrganish sayyoraning geologik rivojlanish modellarini, uning gidrologik davriyligini, shuningdek, qadim zamonlardan buyon iqlim oʻzgarishi qonuniyatlarini sinab koʻrish, xususan, oʻtmishda Marsda hayot bo‘lganmi degan savolga javob berish uchun muhim ahamiyatga ega. Bunday tadqiqot usullaridan biri bu radiolokatsion uskunalar yordamida geolokatsiyani aniqlashdir. Xususan, Mars ekvatori yaqinidagi “Yezero” kraterini oʻrganuvchi NASAʼning “Perseverance” roveri va sayyora shimoliy yarimshari sharqiy qismidagi “Utopia Planitia” tekisligining janubiy qismini oʻrganuvchi Xitoyning “Zhurong” roveri shunday uskunalar bilan jihozlangan.
Xitoy Fanlar akademiyasining Geologiya va geofizika instituti xodimi Chao Li boshchiligidagi bir guruh sayyorashunos olimlar rover georadaridan olingan 2021-yil 25-maydan 6-sentabrga qadar past chastotali kanal (15-95 megagerts) yordamida toʻplangan Marsning yerosti qatlamlari kuzatuvlari tahlili natijalarini eʼlon qildi. Bu vaqt ichida rover qoʻnish joyidan janubga taxminan 1 171 metr masofani bosib oʻtgan va kraterdan taxminan 8 metrga koʻtarilgan edi.
Georadar kuzatuvlari Mars yerosti qatlamlari tuzilishining 80 metr chuqurlikdagi hududini xaritalash imkonini berdi. Qalinligi 10 metr boʻlgan eng yuqori qatlam regolit boʻlib, undan keyin 20 metr qalinlikdagi kichik toshlar (ayniqsa pastki qismida) joylashgan. Quyida 50 metr chuqurlikka choʻzilgan uchinchi qatlam yotadi. Bu yerda bir necha metr oʻlchamdagi toshlar (pastki qismida) joylashgan. Nihoyat, katta chuqurlikda bazalt qatlami mavjud.
Olimlar “Utopia Planitia” tekisligi yerosti qatlamlarining kuzatilgan koʻp qatlamli tuzilishini Gesperian davri oxiridan boshlab Amazon davrigacha (3,5–3,2 milliard yil) toshqin darajasining pasayishi sifatida choʻkindi konlari pastki qatlamining shakllanishini halokatli toshqin sodir boʻlganligi bilan izohlash mumkin, degan xulosaga kelishdi. Keyin Amazon davrining oʻrta qismida (taxminan 1,6 milliard yil oldin) choʻkindi qatlamlari qisqa muddatli suv toshqini yoki uzoq muddatli ob-havo va meteorit taʼsiri natijasida hosil boʻlgan.
Garchi radar “Utopia Planitia” tekisligining yerosti qatlamlarida suyuq suv mavjudligining bevosita dalillarini topmagan boʻlsa ham, radar kuzatuvlari natijalarini qadimgi Marsda suv mavjudligining yana bir dalili sifatida talqin qilish mumkin.
Muallif: Aleksandr Voytyuk. Ushbu maqola nplus1.ru saytidagi “Китайский марсоход нашел следы древнего наводнения на равнине Утопия” nomli maqolaning tarjimasi.
Muqova surat: unsplash.com
