Bir kun — bu Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanishi uchun zarur boʻlgan vaqt. Aslida u — 24 soat emas, balki 23 soat 56 daqiqa. Har toʻrt yilda qoʻshimcha daqiqalar yigʻilib 1 kunga toʻgʻri keladi — 29 fevral.
Tarixga nazar
Qadim zamonlarda odamlar kunni qismlarga ajratishni boshladi. Avvaliga ular kunduzgi va tungi vaqtni ajratdi, keyin esa bu ajratilish toʻrtga boʻlindi: quyosh chiqishi, quyoshning tikkaga kelishi, quyosh botishi va tun. Baʼzi xalqlarda maxsus tizimlar ham mavjud edi, misol uchun, Tinch okeandagi Jamiyat orollarining mahalliy aholisi kuniga 18 soatga ega edi.
Birinchi boʻlib kunni 24 qismga qadimgi misrliklar va shumerlar boʻlgan. Ularning olimlari osmondagi yulduzlarning harakatiga qarab vaqtni kuzatgan. Misrliklar oʻn ikkilik vaqt tizimini oʻylab topdi. Ular kunning ikki qismga — qorongʻi va yorugʻ vaqtga ajratdi. Ushbu qismlarning har biri 12 soatdan iborat edi. Biroq bunday tizim noqulay edi, chunki yilning turli vaqtlarida kun va tunning uzunligi oʻzgarib turgan. Qadimgi rimliklar esa vaqtni soatlarda hisoblashga qaror qildi. Ularning tizimi eng mashhuri boʻldi — bu juda oson va ancha qulay edi. Bundan tashqari, bu boʻlinish yilning vaqtiga va kunduzgi soatlarning uzunligiga bogʻliq emas edi. Haftada kunlarni hisoblash darhol bir xil boʻlib qolmadi. Keltlarda toʻqqiz kunlik hafta, misrliklarda 10, qadimgi nemislarda 14 kun boʻlgan.
Yetti kunlik hafta Qadimgi Sharqda ixtiro qilingan. U yerda har bir kun astronomlar osmonda koʻrgan sayyoralardan biriga toʻgʻri keldi. Keyin ular Quyosh va Oyni ham oʻz ichiga olgan. Yakshanba Quyoshga, dushanba Oyga, seshanba Marsga, chorshanba Merkuriyga, payshanba Yupiterga, juma Veneraga va shanba Saturnga mos keldi. Yetti kunlik sikl qadimgi yahudiylar orasida ham mavjud edi: Injilga koʻra, Xudo dunyoni olti kun davomida yaratdi va yettinchisida u dam oldi.
Qadimiy Rim va Yuliy Sezar
Rimliklar tufayli yetti kunlik hafta ham mashhur boʻldi. Bu jarayon miloddan avvalgi I asrda Yuliy Sezar tomonidan kiritilgan. Sezarning buyrugʻi bilan astronom Sozigen tomonidan ixtiro qilingan Yulian taqvimi bugungi kunda tanish boʻlgan 12 oy va 365 kunni oʻz ichiga olgan. Ilgari rimliklar bir yilda 355 kun borligiga ishongan. Shu sababli, har ikki yilda bir marta qoʻshimcha oy — Mersedoniyni kiritishlari kerak edi. Rimliklar dastlab haftada sakkiz kunga ega edi. Bunday davrlar nundinlar deb atalgan. Shaharlarda har sakkiz kunda bir marta bozor savdosi boʻlardi.
Mavzuga doir: Nima uchun ramazon oyi va hayit bayramlari o‘tgan yilga nisbatan vaqtliroq keladi?
