TAHORAT KITOBI
Tahorat qilish joiz bo‘lgan suvlar yetti qismdir:
1) yomg‘ir suvi;
2) dengiz suvi;
3) daryo suvi;
4) quduq suvi;
5) qor suvi;
6) do‘l suvi;
7) buloq suvi.
Suvlarning turlari
Suvlar hukmiga ko‘ra besh qismga bo‘linadi:
1. Toza va tozalovchi, tahoratda qo‘llash makruh bo‘lmagan suvlar. Bu tabiiy holdagi pok suvdir.
2. Toza va tozalovchi, lekin tahoratda qo‘llash makruh bo‘lgan suvlar. Bular: mushuk va u kabi hayvonlar (sichqon, bo‘sh qo‘yilgan tovuq, yirtqich qushlar, uyda yashovchi kemiruvchilar) tekkan idishdagi suvlardir.
3. Toza, ammo tozalovchi bo‘lmagan suvlar: tahorat yoki g‘uslda, yoki tahorati bo‘lsa ham Alloh taologa yaqinlik maqsadi bilan yana tahorat qilishda ishlatilgan mustamal suvlardir.
Suv badandan oqib uzilishi bilan mustamal suvga aylanadi.
Daraxt va mevadan siqmasdan, o‘z-o‘zidan chiqqan suvni ham tahorat qilishda qo‘llash ochiq rivoyatga ko‘ra, durust emas. Shuningdek, tozalashga ko‘mak bermaydigan biror narsa qo‘shib qaynatilgan yoki biror toza narsa tushib, tabiy holati o‘zgargan suvlarda ham tahorat qilish joiz emas.
Suv tabiiy holatining o‘zgarish meyori qanday?
a) Suvga qattiq moddalar tushib, aralashganida uning oquvchanlik va yumshoqlik xususiyati yo‘qolsa, tabiy holati o‘zgargan hisoblanadi.
b) Suvga zafaron, meva va yaproq kabi narsalarning aralashishi tufayli uning hidi, mazasi, rangi o‘zgarsada, suvlik xossasi yo‘qolmasa, u bilan tahorat qilishning zarari yo‘q.
v) Suvga sut kabi ikki sifati bo‘lgan suyuqlik aralashganida, uning bir sifati suvdan ustun bo‘lsa, suvning tabiiy holati o‘zgargan bo‘ladi.
g) Suvga sirkaga o‘xshash uch sifatli suyuqlik aralashganida, uning ikki sifati suvda zohir bo‘lsa, suvning tabiiy holati o‘zgargan hisoblanadi.
d) Suvga hech qanday sifati bo‘lmagan mustamal suv kabi suyuqlik aralashganida, uning miqdori suv miqdoridan ortsa, suvning tabiiy holati o‘zgargan bo‘ladi.
4. Najas suvlar: idish yo sathi 10×10 metrdan kam maydonda to‘xtab, ko‘llab qolgan suvga najas tushsa, najasning asari bu suvda bilinmasa ham, suv najas bo‘lib qoladi. Oqar suvga najas tushib, uning asari suvda bilinmasagina, oqar suv najas hisoblanmaydi.
5. Tozalashi shubhali bo‘lgan suvlar:
Eshak va xachir suv ichgan idishdagi suvlar tozalashi shubhali suvlardir.
Surning (ichilgan suvdan qolgani) hukmlari
Oz miqdordagi suvdan biror bir jonzot ichganidan so‘ng qolgani sur deb ataladi va u to‘rt qismga bo‘linadi.
1. Toza va tozalovchi. Otdan qolgan suvning pok bo‘lishi go‘shti halol bo‘lgani tufaylidir. Imomi Azamga, rahmatullohi alayh, ko‘ra ot go‘shtining yeyilmasligi nopok bo‘lganligi uchun emas, balki harbiy vosita bo‘lgani uchun, unga ehtirom tufaylidir. Shunday bo‘lgach, aslida pok bo‘lgan hayvonning go‘shtidan vujudga kelgan so‘lagi ham pokdir va u aralashgan suvni ham iflos qilmaydi. Demak, otning qoldig‘i har uchala mazhab rahbarining ittifoqi bilan ham toza va tozalovchidir. Go‘shti istemol qilinadigan hayvondan qolgan suv toza va tozalovchi sur hisoblanadi.
2. Najas, istemol qilish mumkin bo‘lmagan sur: it, to‘ng‘iz, bo‘ri yoki arslon kabi yirtqich hayvonlardan qolgan suvning hukmi ana shunday.
3. Toza suv borligida qo‘llash makruh bo‘lgan sur. Bu mushuk, qarovsiz qolgan tovuqdan, lochin, shunqor, kalxat kabi yirtqich qushlardan, sichqon va shunga o‘xshagan jonzotlardan qolgan suvdir.
Chayonning qoldig‘i bunga kirmaydi.
Izoh: Mushukdan qolgan suv iflos emas, makruh bo‘lishi xususida Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, shunday deganlar: «Mushuklar orangizda (uyingiz ichida) doim o‘ralashib yurishiga siz to‘sqinlik qila olmaydigan hayvonlardir «. Qarovsiz tovuqdan qolgan suv uning doim notoza joyda yurib, suv ichayotgan paytda tumshug‘i nopok bo‘lgani uchun makruhdir.
4. Tozalovchi ekani shubhali bo‘lgan sur. Bu xachir yo eshakdan qolgan sur. Bundan boshqa suv topilmasa, mana shu suvda tahorat olib, so‘ng tayammum ham qilib, namoz o‘qiladi.
Idishlar va kiyimlarning tozasini tanlash
Ko‘pi toza, ozi nopok bo‘lgan idishlar bir-biriga aralashib ketganida, tahorat uchun ham, ichish uchun ham idishlarning tozasini topishga harakat qilish kerak. Agar ularning ko‘pi nopok bo‘lsa, tahorat qilish uchun tozasi qidirilmaydi, tayammum qilinadi.
Nopok va toza kiyimlar bir-biriga aralashib ketsa, xoh ularning ko‘pi nopok bo‘lsin, xoh toza bo‘lsin, tozasini topishga harakat qilish kerak.
Quduqlar va ularni tozalash
a) Kichik quduqlar: Suvini tortib tugatish mumkin bo‘lgan quduqqa qon yoki aroq kabi najasning tomchisi tushsa, uning barcha suvi chiqarib tashlanadi. Shuningdek, bunday quduqqa to‘ng‘iz (cho‘chqa) tushib ketib, og‘zi suvga tegmay tirik chiqsa ham yoki ichida it, qo‘y, inson o‘lib qolsa yoki kichik bir hayvon tushib o‘lib, shishgan bo‘lsa, quduqdagi barcha suv chiqarib tashlanadi. Shundan so‘ng chiqqan suv toza bo‘ladi.
Mazkur holatlarda suvini tortib tugatib bo‘lmaydigan quduqlardagi suv necha paqir ekani ikki mutaxassis tomonidan belgilanadi va undan shuncha suv chiqarib tashlanadi. Tovuq, mushuk kattaligidagi hayvon quduqga tushib o‘lsa va shishmagan bo‘lsa, qirq paqir va yana yigirma paqir suv chiqarilishi kerak.
Sichqon yoki sichqon kattaligidagi hayvonlar quduqqa tushib o‘lgan va shishmagan bo‘lsa, yigirma paqir va yetsa o‘n paqir suv chiqarilsa, toza bo‘ladi. Shu yo‘l bilan quduq, paqir, ip va suv tortuvchining qo‘li ham poklangan bo‘ladi.
Tuya va qo‘yning bir-ikki qumaloqlari quduq suvini harom qilmaydi. Ammo ular ko‘p bo‘lsa, quduq suvi iflos hisoblanadi. Kaptar, chumchuq kabi go‘shti halol qushlarning go‘ngi suvni iflos qilmaydi.
Baliq, qurbaqa kabi qoni oqmas, chivin, pashsha, ari, chayonga o‘xshash qoni yo‘q jonivorlar suvda o‘lsa, suv harom bo‘lmaydi. Badanida najas bo‘lmagan odam, go‘shti halol hayvon quduq suviga tushib, tirik chiqsa, quduq suvi harom bo‘lmaydi. Go‘shti yeyilmaydigan xachir, eshak, lochinga o‘xshash yirtqich qushlar yoki bo‘ri, maymun kabi yovvoyi hayvon ham suvga tushganida, badanida najas bo‘lmasa, chiqishi bilan so‘lagi suvga tushmasa, suv harom bo‘lmaydi. So‘lakning pok, harom, makruh va shubhali ekaniga, qarab hukm qilinadi.
Quduqdan qachon tushib ketganligi nomalum, shishib ketmagan hayvon o‘ligi topib olinsa, bir kecha kunduz, agar shishib go‘shtlari titilib ketgan bo‘lsa, uch kecha kunduz avvaldan etiboran quduq suvi iflos bo‘lgan hisoblanadi. Bu muddat ichida o‘sha suvdan tahorat olib o‘qilgan namozlar qayta o‘qiladi va g‘usl qilingan bo‘lsa, yangidan g‘usl qilinadi.
Istinjo
Erkaklar tahorat ushatganlaridan so‘ng yurib, yo yo‘talib, yo egilib yoki shunga o‘xshash turli harakatlar bilan o‘zlarini najas yo‘lida qolgan siydik tomchilaridan, qalban ishonch hosil qilingunicha, tozalanishlari istibro deyiladi.
Payg‘ambirimiz, solladlohu alayhi va sallam: «Qabr azobining aksariyati bavl (siydikdan saqlanmaslik) tufaylidir», deganlar. Hadisi sharifdagi bavldan maqsad, kichik tahorat ushatilgach, orqasidan kelgan siydik tomchilaridir. Bu tomchilardan poklanmay tahorat qilgan kishining tahorati hisobga o‘tmaydi, Chunki bu tomchilar yaxshilab ketkazilmasa, turganidan so‘ng tomib, badan va kiyimni iflos qiladi va tahoratsiz namoz o‘qilgan hisoblanadi. Shu bois siydik tomchilarining aniq to‘xtaganiga qalban ishonch hosil qilmaguncha, tahorat qilish joiz emas.
Istinjoning hukmi
Old va orqa yo‘ldan chiqqan najosat yuqini badanidan suv yoki tosh (kesak) va shunga o‘xshash narsalar bilan ketkazish istinjodir.
Old va orqa yo‘l atrofini bulg‘agan najosatni ketkazish sunnatdir.
Najosat chiqqan joyi atrofiga tarqalib, dirham miqdoricha bo‘lsa, uni suv bilan yuvib poklanish vojibdir. Najas quyuq bo‘lsa, og‘irligi dirham bilan, suyuq bo‘lsa, kengligi kaft kengligi bilan o‘lchanadi.
Agar najosat tarqalgan miqdor bir dirhamdan (ochiq qo‘l kaftining suv turadigan qismi) ko‘p bo‘lsa, u yerni suv bilan yuvish farzdir.
Kishi junub bo‘lganidan so‘ng hamda hayz va nifosdan toza bo‘lgan ayol poklanish uchun g‘usl qilishdan oldin istinjo joyida suv bilan istinjo qilishi, najosat oz bo‘lsa ham, farzdir.
Hojat chiqargach, najas chiqqan joyni kesak va silliq tosh kabi narsalar bilan tozalash sunnat, so‘ng suv bilan yuvish mustahabdir.
Istinjo qilish tartibi
Suv topilmagan joyda, er kishi xisya (tuxumdon)lari osilib turganida kesak, tosh kabi narsalarning birinchisini oldidan orqaga, ikkinchisini orqadan oldinga va uchinchisini yana oddidan orqaga tortib, istinjo qilishi kerak. Agar xisyalari tortilib turgan bo‘lsa, kesak yo toshni orqadan oldinga tortgan holda tozalashni boshlaydi.
Ayollar doimo istinjoda (toshni) oldindan orqaga tortishlari zarur. Istinjodan so‘ng kishi qo‘llarini yuvadi va suv bilan istinjo qilishda, chap qo‘li o‘rta barmog‘ining yostiqchasi bilan, suv quygan holda, najas chiqqan joyni asta ishqalab yuvadi. So‘ng ehtiyoj bo‘lsa, nomsiz va iligcha barmoqlari yostiqchalarini ham qo‘shib, u joyni yaxshilab yuvadi.
Ayollar suv bilan istinjoning avvalidayoq nomsiz va o‘rta barmoqlarini birgalikda ishlatadilar. Najas chiqqan joyni yomon hidlar qolmagunicha tozalib yuvish kerak. Ro‘zador bo‘lmaganida, suv bilan istinjo qilish payti bo‘shashib o‘tirish lozim. Batamom tozalangach, yana qo‘llarni yuvish zarur.
Ro‘zador kishi suv bilan istinjo qilgach, u joyni toza latta bilan artadi (ro‘zador bo‘lmagan kishining ham suv bilan istinjodan so‘ng latta bilan artishi mustahabdir).
Izoh: Zikr qilinayotgan «mustahab», «mandub», «nafl» va «tavattu «kalimalari sunnat manosidadir. Ular savob nuqtai nazaridan sunnatga yaqin fazilatli amallardir.
Istinjo uchun avratni ochish joiz emas. Najosat chiqqan joyidan atrofiga tarqalib ketsa, va uning miqdori, yuvmasdan namoz o‘qib bo‘lmaydigan, ya’ni dirham miqdoridan ham ko‘p bo‘lsa, uni ketkazishda boshqalarga avrat joylarini ko‘rsatmay, badani yo kiyimini najosatdan tozalashi kerak.
Istinjoda qo‘llash makruh bo‘lgan narsalar
Suyak, inson va hayvon yeydigan narsalar, pishiq g‘isht, sopol, sopol idish parchalari, ko‘mir, shisha, ohak, ipak, paxta, bo‘z (latta) parchasi va uzrsiz o‘ng qo‘l bilan old va orqa yo‘llarni tozalash makruhdir.
Izoh: Payg‘ambarimizning, sollallohu alayhi va sallam: «Xachir, ot, eshak go‘ngi va suyaklar bilan istinjo qilmangiz, chunki suyaklar birodarlaringiz jinlarning taomidir. Ular suyaklarni xuddi go‘shtlari ajratilmagandek holda topadilar va go‘nglar ularning hayvonlariga arpa, somon bo‘ladi. Bularning har ikkisi ham faqat oxirzamon Payg‘ambariga maxsus mo‘jizaning dalilidir «, degan manoda hadislari bor.
Hojatxona odobi
Kishi hojatxonaga chap oyog‘i bilan kiradi va kirmasdan avval «Auzu billahi min ashshaytonir rojim» deydi.
Izoh: (Payg‘ambarimizning, sollallohu alayhi va sallam: «Hojatxonaga kirganingizda jinlarning ko‘zlari bilan odam zotning avrat joylari orasidagi parda kishining (kirishdan oldin) «Bismilloh»deyishidir «, ma’nosidagi hadislariga ko‘ra, Hojatxonalar jin va shaytonlar mavjud bo‘lgan joylardir. «Inson u yerga kirgach, jinlar, erkak va urg‘ochi shaytonlarning yomonligidan (sharridan) Allohdan panoh so‘rasin, hadisiga ko‘ra hojatxonaga kiradigan odam, avval, «Bismillah» deyishi, so‘ngra «auzu » aytishi sunnatdir.
Xaloda chap oyog‘iga og‘irligini solgan holda o‘tiradi. Zarurat bo‘lsagina, gapiradi. Hojat ushatganida bino ichida bo‘lsa ham, oldini va orqasini qibla tomonga qilishi tahriman makruhdir.
Izoh: Inson oldi yo orqasini qiblaga qilgan holda hojatxonada o‘tirganida makruh ekanligi esiga tushib qolsa, darhol yo‘nalishini o‘zgartiradi. Hadisi sharifda ifoda qilinganiga ko‘ra, bunday harakat tufayli iison juda buyuk savobga ega bo‘ladi. Mazkur hadis quyidagichadir: «Dastlab unutgan holda tahorat ushatish uchun qiblaga qarab o‘tirgan inson, so‘ngra qiblaga bo‘lgan hurmati tufayli esiga tushgach, boshqa tomonga o‘girilsa, u yerdan bu xususdagi barcha gunohlari kechirilgan holda chiqadi «.
Quyoshga. oyga va shamol esayotgan tomonga qarab tahorat ushatish, suvga, soyaga, yer yoriqlariga, yo‘llarga, qabristonga, mevali daraxt tagiga yozilish yoki siyish makruhdir.
Izoh: Payg‘ambarimiz, solishyuhu alayhi va sallam, «Sizlardan biringiz aslo turg‘un suvga bavl (siydik) qilmasin «, deganlar. Bu xususda qisqacha shuni aytishimiz mumkinki, oz miqdordagi turg‘un suvga bavl qilish, u suvni mutlaqo iflos qiladi. Pok narsani hech qanday majburlovchi sababsiz, qasddan iflos qilish esa haromdir. Turg‘un suv ko‘p bo‘lgan taqdirda, unga bavl qilish haromga yaqin makruhdir. Oqayotgan suvga bavl qilish esa tanzihan makruhdir, ya’ni juda katta zarari bo‘lmasa ham, hayot manbai bo‘lgan suvni ezozlab, tozalik tuyg‘usini ham nazarda tutgan holda, bunday nojo‘ya harakatlardan saqlanish lozim. Yuqorida sanab o‘tilgan vazifalarda (holatlarda) bavl qilish o‘rniga katta tahorat ushatishning hukmi ham shunday, hatto undan ham jirkanch va nojo‘ya harakatdir.
Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, «Lanatga uchraganlardan qochinglar», deganlar. Sahobalar: «Lanatga uchraganlar kimlar, yo Rasulolloh!» deb so‘raganlarida, u zot bunga javoban: «Serqatnov yo‘llarga bavl qilib, tahorat ushatganlar, boshqalarga haqsizlik qilganlardir», deb marhamat qilganlar.
Xalodan o‘ng oyoq bilan chiqiladi va «Mendan kulfatni ketkazib, ofiyat bergan Alloh taologa hamd bo‘lsin», yoki «G’ufronaka» deyiladi.
Tahoratning farzlari
Tahoratning to‘rt farzi bor:
1. Yuzni, peshonaning soch chiqqan joyidan boshlab iyak ostigacha, ikki quloq yumshoqlari oralig‘ini yuvmoq.
2. Qo‘lni tirsaklari bilan qo‘shib yuvmoq.
3. Boshning to‘rtdan bir qismiga mash tortmoq.
4. Oyoqlarni to‘piqlari bilan qo‘shib yuvmoq.
Tahoratning hikmatlari
Dinimiz namozga turishdan oldin, malum azolarni yuvishni (tahorat qilishni) buyurgan. Bundan maqsad faqat shu azolarni turli iflos narsalardan tozalash emas, balki moddiy tozalik bilan bir qatorda, o‘sha azolar vositasida qilingan gunohlarni manaviy, ko‘rinmaydigan kir va dog‘larni tavba. istig’for suvi bilan poklash hamdir. Bu jihatdan tahoratda azolarning yuvilish tartibida hayratomuz teran hikmatlar mavjud. Bunda katta hikmat shuki, eng avval Allohning amrlariga isyon qilib, shaytonga itoatda peshqadam bo‘lgan azolar, so‘ngra unga ergashib gunoh ishlar qiluvchi boshqa azolar navbati bilan yuviladi.
1. Yuvilishi farz bo‘lgan azolarning birinchisi yuzdir, chunki inson yuzida (til) og‘iz, burun, ko‘z kabi gunoh ishlar qilishda asosiy vosita, sabab bo‘luvchi azolar bor. Masalan, harom narsalarni tishlab-chaynab, ichga yutuvchi og‘izdir. Haqoratlar, g‘iybatlar, tuhmatlar, yolg‘onlar, insonlarning orasini buzuvchi, fitnakor va adashtiruvchi fikrlar, behayo so‘zlar til orqali og‘izdan chiqadi. Demak, xoh Allohga qarshi, xoh bandalarga qarshi bo‘lsin, eng katta yomonliklarning amalga oshirilish o‘rni og‘izdir. Ko‘zlarchi! Eng sirli yomonlikni ham o‘zidan qochirmaydigan va boshqa azolarni ortidan yugurtiradigan ular emasmi? Yomonlikning hidini olib, butun vujudni o‘sha tomonga yo‘naltirgan burunning banda qilgan gunohlardagi hissasi ozmi?
Shuning uchun gunohga, taqiqlangan amallarga boshlovchilik qilib, yo‘l ochib bergan bu azolarni, yani yuzni eng avval yuvish buyurilgan. Bu azolardagi kir va iflosliklar suv bilan ketkazilganidek, ularni tavba, istig‘for va zikrulloh bilan poklash, yaxshi amallarga ishlatish zarur, toki haqiqiy musulmon bo‘lsinlar.
2. Yuzdan so‘ng yuvish navbati qo‘llarga keladi. Chunki bir yomon ishni boshlashda avval til so‘zlaydi, so‘ngra ko‘zlar ko‘rib, keyin qo‘llar vazifani bajaradi va mazkur yomonlikka sherik bo‘ladi. Shu bois shaytonga ergashishda til va ikki ko‘zdan so‘ng darhol qo‘llarning zohiriy kirlari suv bilan, botiniy iflosligi esa, Allohga tavba qilish fayzi bilan poklanishi g’oyat o‘rinlidir.
3. Tahoratning uchinchi farzi boshga mash tortishdir. Tahorat bilan jismoniy kirlarni ketkazibgina qolmay, ko‘proq manaviy poklikka etibor berilishining yorqin misoli boshga mash tortishda ko‘rinadi. Chunki, shariy qoidaga ko‘ra, bosh doim biror narsa bilan yopilib, yani bosh kiyim kiyib yuriladi. Ochiq holatda ham qalin sochlar bosh terisini chang-to‘zonlardan yaxshi himoya qiladi. Shu bois boshni har kuni besh marta yuvishga zarurat qolmaydi. Har bir tahoratda boshni yuvish og’ir ishdir. Bu bandalariga yengillikni xohlagan Allohning g’oyasiga zid. Ammo bosh, manaviy poklanishda aslo beparvolik qilib bo‘lmaydigan azo. Har qanday gunoh xabarini olib-olmay, fikrlaydigan, reja tuzib, amalga oshirish uchun boshqa azolarga vazifalar yuklaydigan miya bosh ichidadir. Boshdagi bunday manaviy dog’larni bandaga eslatish, ularni ketkazish maqsadida mash tortish buyurilgan. Qalb ko‘zi ochiq, fikri teran insonlar buning buyuk hikmat ekanini yaxshi biladilar.
4. Tahoratning oxirgi farzi oyoqlarni yuvish. Oyoqlar vujudni gunoh ishlar qilinadigan joylarga eltib, ularni bajarishga imkoniyat yaratadi. Bu jihatdan oyoqlarning yomon ishlarga qo‘shgan hissasi oz emas. Shu bois namoz o‘qish oldidan oyoqlarning moddiy kirlarini yuvib, u sabab bo‘lgan gunohlarni ham eslab o‘tgach, mehribon va rahmli Alloh taolodan mag’firat so‘rash juda muhimdir.
Tahorat olishga sabab va uning hukmi
Faqat tahoratli holda bajarilishi zarur bo‘lgan amal tahorat olishning sababidir. Bu tahoratning dunyoviy hukmi. Uxroviy hukmi esa, oxiratda savob olishdir.
Tahoratning vojib bo‘lish shartlari
Tahorat vojib bo‘lishining yettita sharti bor:
1. Aqlli bo‘lmoq (chunki telbalar ilohiy buyruqlarga masul emaslar).
2. Balog‘atga yetganlik, chunki shariat buyruqlarini mukallaf bo‘lganlar bajarishga masuldirlar.
3. Musulmon bo‘lmoq, chunki kofirlar namoz o‘qish kabi vazifalar bilan emas, imon keltirish bilan mukallaf bo‘ladilar.
4. Tahoratda yuviladigan barcha azolarni yuvishga yetadigan suvga ega bo‘lmoq.
5. Tahoratsiz bo‘lmoq, chunki tahoratning ustiga tahorat olish farz emas, mustahab amaldir.
6. Hayz va nifosdan pok bo‘lmoq.
7. Vaqt torligi. Tahorat qilish majburiyati malum vaqt avvalida erkin ado etilsa, vaqt toraygach, darhol bajarilishi shart bo‘lib qoladi. Chunki oxirgi vaqtda ham bajarilmasa, ortiq uni ado qilishga imkon qolmaydi.
Tahoratning durust bo‘lish shartlari
Tahorat durust bo‘lishi uchun uch shart mavjud:
1. Tahoratda yuvish lozim bo‘lgan azolarning toza suv bilan to‘la yuvilishi (igna uchi qadar joy quruq qolsa ham, tahorat komil, durust bo‘lmaydi).
2. Tahorat qilayotganida unga zid bo‘lgan hayz, nifos yoki siydik kabi narsalardan pok bo‘lish (tahorat paytida siydik tomchilari yoki tahoratni buzuvchi boshqa holatlar yuz bersa, tahorat durust bo‘lmaydi).
3. Tahoratda yuvish lozim bo‘lgan azolarning sham, yog‘ (yog‘li bo‘yoq) kabi teriga suv yetib borishiga to‘sqinlik qiluvchi narsalardan pok bo‘lishi.
Tahoratning komil bo‘lishiga doir hukmlar
Qalin soqolning o‘zini yuvish, siyrak soqollarning tagiga, terisiga suv yetkazishi kerak. Soqolning o‘sib, yuzning doirasidan o‘tgan qismini va labning og‘iz yumilganida ko‘rinmaydigan ichki qismlarini yuvish shart emas.
Orasiga suv tegmas holda bir-biriga yopishgan barmoqlar orasini ochib yuvish, barmoq uchlarini yopib qo‘ygan uzun tirnoqlar va yopishib qolgan xamir, asal mumi, yog‘li bo‘yoq kabi narsalar ostiga suv yetkazish lozim.
Barmoqlardagi tor uzuklar, ayollarning sirg‘alarini tagiga suv yetishi uchun qimirlatib qo‘yish vojib. Oyoqlarning dori surilgan yoriq, yara joylarini yuvish zararli bo‘lsa, dori ustidan ohista yuvish kifoya. Tahorat olganidan so‘ng, ustara tekkizilgan joylarni takror yuvish, (bosh kabi mash tortiladigan joylarni) mash qilish, olingan tirnoq va mo‘ylab o‘rnini yuvish shart emas.
Tahoratning sunnatlari
Tahoratning o‘n sakkizta sunnati bor. Ular quyidagilar:
1. Tahoratning avvalida qo‘lni oshiqlari bilan yuvmoq.
2. Allohning nomi bilan boshlamoq (ya’ni, «Bismilloh» demoq).
3. Tahoratning avvalida misvok yoki cho‘tka bilan, u ham bo‘lmasa, o‘ng qo‘l barmoqlari bilan tishlarni tozalash.
4. Og‘izni uch marta chayqamoq.
5. Burunga uch marta suv tortib qoqish ya’ni, istinshoq.
6. Ro‘za tutmaganlar uchun yaxshilab mazmaza va istinshoq qilish.
7. Qalin soqolni qo‘lni yangidan ho‘llab, barmoqlar bilan ostidan hilol qilish.
8. Qo‘l va oyoq barmoqlari orasini hilol qilmoq.
9. Har bir azoni uch martadan yuvmoq (birinchi yuvish farz, qolganlari sunnat).
10. Boshning hammasiga bir marta mash tortish.
11. Quloqlarga mash tortish.
12. Azolarni ishqalab yuvish.
13. Azolarni uzluksiz, ketma-ket yuvmoq.
14. Niyat qilmoq.
15. Qur’oni karimda belgilangan tartibga rioya qilmoq (avval yuzni, so‘ngra ikki qo‘lni yuvgach, boshga mash tortmoq, eng oxiri oyoqlarni yuvmoq. Mazkur tartib asosida tahorat qilmoq Abu Hanifaga ko‘ra sunnat, Shofeiyga ko‘ra farz).
16. Juft azolarni yuvishni o‘ngdagisidan boshlamoq.
17. Qo‘l va oyoqlarni barmoq uchlaridan boshlab yuvish.
18. Boshga peshonadan boshlab mash tortish, bo‘yinga mash tortish. (Halqumga mash tortish sunnat emas).
Oxirgi to‘rt sunnatni mustahab deganlar ham bor.
Tahorat odobi
Tahoratning o‘n to‘rt odobi bor:
1. Suv sachramaydigan baland joyda tahorat qilmoq.
2. Qiblaga yuzlanmoq.
3. Tahorat olishga yordam talab qilmaslik (uzrlilar yordam olishlari mumkin).
4. Tahorat qilayotganida dunyoviy so‘zlar aytmaslik.
5. Qalban qilgan niyatni til bilan aytish (faqat qalban niyat qilish sunnat).
6. Har bir azoni yuvayotganida (Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam va sahobalardan rivoyat qilingan) manzur duolarni o‘qimoq.
7. Har bir azoni «Bismilloh» deb yuvmoq.
8. Quloqlarning ichki qismini iligcha barmog‘i bilan tozalamoq.
9. Keng uzukni qimirlatmoq (tor uzukni tagiga suv yetishi uchun qimirlatish farz).
10. Og‘iz va burunga o‘ng qo‘l bilan suv olmoq.
11. Chap qo‘l bilan mishirmoq.
12. Uzrli bo‘lmaganlar uchun namoz vaqti kirmasdan avval tahorat qilmoq.
13. Tahorat olgach, shahodat kalimasini aytmoq.
14. Tahorat olgach, tik turgan holda ortib qolgan suvdan ichmoq va «Allohummaj’alniy minattavvobin, vaj’alniy minal mutatohhirin» (Allohim, meni ko‘p tavba qilguvchilardan va gunohlardan poklanguvchilardan aylagin), deb duo qilmoq.
Tahorat olayotgaida quyidagi olti holat makruhdir:
1. Suvni isrof qilmoq.
2. Suvni haddan ziyod (mash tortayotgandek) oz ishlatmoq.
3. Suvni yuzga urmoq (sepmoq).
4. Tahorat olayotganida dunyoviy so‘z aytmoq (gapirmoq).
5. Uzrsiz, boshqa kishidan yordam so‘ramoq.
6. Qo‘lni qayta-qayta ho‘llab, boshga uch marta mash tortish.
Tahorat turlari
Tahoratning uch turi mavjud: farz tahorat, vojib tahorat, mustahab tahorat.
1. Farz bo‘lgan tahorat: tahorati bo‘lmagan odam har qanday namozni o‘qish uchun, janoza o‘qish uchun, tilovat sajdasi qilish uchun, Qur’oni karimning bir baytini bo‘lsa ham qo‘lga olmoq uchun tahorat qilishi farz.
2. Vojib bo‘lgan tahorat: Ka’bani tavof qilish uchun tahorat olish vojibdir.
3. Quyidagi hollarda tahorat qilish mustahab:
1) Uxlash oldidan.
2) Uyqudan uyg‘onganida.
3) Doimo tahoratli yurish uchun.
Izoh: Hazrati Biloldan, roziyallohu anhu, rivoyat qilingan hadisga ko‘ra, Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, bir kecha tushlarida jannatda takunya (tahorat uchun yog‘och poyafzal) kiygan Hazrat Bilolning qadam tovushlarini eshitganlarini aytdilar. Uyg‘ongach, Hazrati Biloldan qaysi xayrli amali uchun bunday martabaga erishganini so‘radilar. Bilol Habashiy bunga javoban shunday dedi: «Har qachon, tahoratim buzilsa, darhol tahorat qilib, ikki rakat namoz o‘qir edim «.
4) Tahorat ustiga olingan tahorat.
5) G’iybat qilganidan so‘ng.
6) Yolg‘on so‘zlagach.
7) Gap tashuvchilik, ya’ni odamlar orasini buzish, fitna chiqarish uchun chaqimchilik qilganidan so‘ng.
8 ) Qandaydir bir yomonlik qilgach.
9) Yomon ma’noda (qabih) she’r yozgach.
10) Qahqaha otib kulgach (namozdan tashqarida).
11) Mayitni yuvish uchun.
12) Janoza (mayitni) ko‘targanidan so‘ng.
13) Har bir namoz vaqti kirgach.
14) Junub bo‘lsa, g‘usl qilmasdan avval.
15) Junub bo‘lgan kishi yeyish, ichish, uxlash yoki takror qo‘shilishni xohlaganida.
16) G’azablangan paytda (chunki tahorat g‘azab otashini so‘ndiradi).
17) Qur’on tilovati va hadis rivoyati uchun.
18) Fiqhiy ilm o‘qish yoki o‘qitish uchun.
19) Azon va takbir aytish uchun.
20) Xutba o‘qish uchun.
21) Ravzai mutahharani (Payg‘ambarimizning, sollallohu alayhi va sallam qabrlarini) ziyorat qilish uchun.
22) Arafotda vuquf uchun.
23) Safo va Marva orasida say (yugurish) uchun.
24) Tuya go‘shti yeganidan so‘ng.
25) Mujtahidlar o‘rtasidagi xilofli masalalardan chiqish uchun begona ayolga tegib ketgach (ya’ni, har ikkisining ochiq azolari bir-biriga tekkanida), tahorat qilish mustahabdir.
Tahoratni buzadigai narsalar
1. Olddan va orqadan chiqqan narsalar (najosat).
2. Hech qanday qon ko‘rinmasa ham, tug‘ish.
3. Old va orqadan boshqa, vujudning istalgan joyidan oqqan qon va yiring kabi narsalar.
4. Xoh ovqat, xoh suv yoki quyuq qon yoki safro bo‘lsin, og‘iz to‘la qusmoq. Og‘iz to‘laligi, sahih naqlga ko‘ra, qiynalib qoladigan darajadagi to‘lalikdir. Bitta sabab tufayli qusish oz-oz bo‘lib, jami og‘izni to‘ldiradigan bo‘lsa, u ham ayni hukmdadir.
5. Og‘izdan tupurgiga teng yoki undan ham ko‘p qon oqishi.
6. Oyoqlar ustiga o‘tirgan holda, chalqancha yoki yuztuban yotgan holda, maqadni batamom yerga tekkizmasdan uxlamoq.
7. Tamakkun etgan holda (maqadni batamom yerga tekkizib) uxlagan kishining yiqilmasa ham, uyg‘onmasdan maqadini yerdan ko‘tarishi.
8. Hushidan ketmoq.
9. Jinni bo‘lmoq (aqldan ozmoq).
10. Mast bo‘lmoq.
11. Balog‘atga yetgan va uyg‘oq kishining rukuli va sajdali holda namozda qahqaha bilan kulishi, namozdan chiqish maqsadida bo‘lsa ham.
12. Erkak jinsiy a’zosi ayol jinsiy a’zosiga (ichki kiyim) kabi hech qanday to‘siqsiz tegishi tahoratni buzadi.
Tahoratni buzmaydigan narsalar
Quyidagi narsalar tahoratni buzmaydi:
1. Chiqqan joyidan yon-atrofiga yoyilmagan qon.
2. Qotgan yaraning qon oqmagan holda ko‘chib tushishi, asosan, sigirlar, ba’zan insonlar terisida ham uchraydigan qurt (irqi madaniy, nukra).
3. Yaradan, quloq va burundan qurt chiqishi.
4. Jinsiy azoni ushlash.
5. Og‘zi to‘lmagan holda qusmoq.
6. Ko‘p bo‘lsa ham, balg‘am tashlamoq.
7. Ochiq qavlga ko‘ra, maqadi joyidan ajralmasdan uxlayotgan kishining joyidan o‘ngga, chapga burilishi.
8. Rukuda bo‘lsa ham, namoz o‘qiyotgan kishining uxlashi.
9. Sunnatga mos tarzda, sajda holida bo‘lsa ham, namoz o‘qiyotgan kishining uxlashi.
Muvaffaqiyat Allohdandir.
G’uslni vojib qiladigan narsalar
Quyidagi barcha hollarda g‘usl qilish farz:
1. Jimo (jinsiy aloqa) bo‘lmasada, maniyning o‘rnidan shahvat bilan ajralib vujud tashqarisiga chiqishi.
2. Hashafaning (erkaklar jinsiy azosining sunnat qilingan qismi) tirik insonning ikki (old va orqa) yo‘lidan biriga kirishi.
3. (Harom bo‘lsa ham) hayvon yoki o‘lik bilan qilingan jinsiy aloqada maniy kelishi.
4. Uxlamasdan avval jinsiy azo tarang bo‘lmasada, uyg‘ongach (kishiing avrat joylarida yoki ichki kiyimida), quyuq suv bo‘lishi.
5. Mastlik yoki hushidan ketganidan so‘ng o‘ziga kelgach, (ichki kiyimida) maniydan namlik bo‘lsa.
6. Hayz.
7. Nifos.
Sahih hukmga ko‘ra, yuqorida sanab o‘tilgan sabablar kishining Islomni qabul qilishidan avval sodir bo‘lsa ham, musulmon bo‘lganidan so‘ng g‘usl qilishi lozim. Yani bir kishi Islomni qabul qilmasidan avval bu sabablardan birini bajardi, so‘ng musulmon bo‘ldi. Uning g‘usl qilishi farzdir.
Mayitni yuvmoq farzi kifoyadir.
G’uslning hikmatlari
Yer yuzida hech qanday din, hech qanday tuzum tozalikka Islom dini kabi katta ahamiyat bermagan. Qur’oni karimda insonlar pok bo‘lishga chaqirilgan ko‘plab oyatlar mavjud. Tozalikning ahamiyatini, poklanishning turli shakllarini, tozalikka qattiq rioya etgan musulmonlarning Alloh nazdidagi etibor va darajalari g‘oyat kuchli va ta’sirli jumlalar bilan ifoda qilingan hadislar shu qadar ko‘pki, mo‘tabar hadis to‘plamlarida ularga alohida bo‘limlar ajratilgan. Mashhur mazhab imomlari ham ushbu poklanish shakllari masalasida eng ko‘p bahs yuritishgan. Har bir musulmonning qilishi yoki qilmasligi zarur bo‘lgan harakatlarini aniqlab berish uchun buyuk olimlar tomonidan talif qilingan fiqh kitoblarida tozalik doimo dastlabki, eng katta mavzu hisoblanadi.
Islomiyatda deyarli hech qanday ibodat yoki amal yo‘qki, unga tegishli bir tozalik odobi zikr qilingan bo‘lmasin. Taom yeysizmi, avvalo qo‘llaringizni yuvishingiz kerak, dasturxondan turgach, yana qo‘llaringizni yuvasiz. Qur’oni karimni qo‘lga olib, o‘qimoqchimisiz? Buni tahoratsiz yo junub holda qilsangaz, gunohkor bo‘lasiz.
Har kuni besh vaqt namozni faqat tahoratli holda o‘qishingiz mumkin. Yaxshi mo‘min bo‘lsangiz, har hafta juma namoziga bormasdan avval, junub bo‘lmasangaz ham yaxshilab yuvinib olasiz.
Safarga chiqmoqchimisiz, darhol tahorat qilib olishingiz kerak. Uxlamoqchi bo‘lsangiz, tahoratli holda yotoqqa kirishingiz go‘zaldir. Hatto, qo‘lingizdan kelsa, hech qachon tahoratsiz yurmasligingiz lozim. Junub bo‘lgan holda masjidga kirish joiz emas. Junub holda katta uzr bo‘lsagina, shunda ham, tahorat olib, qo‘llarni yuvib, og‘izni chaygach, ovqat yeyishga ruxsat berilgan.
Hajga bormoqchimisiz? Ihromga kirmasdan avval g‘usl qilishingiz, agar iloji bo‘lmasa, tahorat olishingiz zarur. Kabani betahorat tavof qila olmaysiz, Payg‘ambarimizning, sollallohu alayhi va sallam, muborak qabrlarini tahoratli holda ziyorat qilishingiz mumkin. Liboslaringiz, taomingizni, namoz o‘qiydigan joyingiz, yostig‘ingiz ko‘zga ko‘ringan va ko‘rinmaydigan barcha harom, najaslardan pok bo‘lishi Alloh taoloning turli oyatlarida takror-takror bandalariga eslatib o‘tgan buyruqlaridir! Oyatda aytilganidek, «Alloh taolo pokdir va pok bo‘lganlarni sevguvchidir».
Suv tanqis va noyob bo‘lgan sahrolar yurti Arabiston yarim orolida vujudga kelgan Islom dinining salkam bir yarim ming yil avval ham tozalikka bu qadar katta ahamiyat bergani hammani hayratga soluvchi mo‘jizadir. Holbuki, Islol kelganidan yuz yillar keyin ham daryolar, ko‘llar, dengizlarga boy bo‘lgan Ovrupada iflosliklar tufayli vabo, ichterlama kabi o‘ta yuqumli kasalliklardan odamlar qirilib ketar edi.
Insoniyat dunyoga kelganidan to bugungacha, Islomning go’zalikka benazir etibori tufayli u kirib borgan mamlakatlarning hech birida ifloslik sababli ommaviy o‘lim hodisalari kuzatilgan emas.
Islom dinida barcha ibodatlar moddiy va manaviy poklik ka yetaklovchi vositalardir.
Zakot mol-dunyoga berilishdan, xasislikdan qalbni tozalash bilan birga, uni Alloh yo‘lida mol-mulkidan xolis; fidokorlik qilishga o‘rgatadi.
Ro‘za tutish nimaligini bilmaydigan nafsning iroda bilan, qisqa muddat bo‘lsa ham, jilovlanib, iflos va jirkanch joylardan qutulish sari tashlangan qadamdir.
Besh vaqt namoz insonni Allohdan uzoqlashtiruvchi, qalb va fikrni bulg‘ovchi narsalar zangini ketkazishning umrboqiy rejasini bosqichma-bosqich amalga oshirishga o‘xshaydi.
Haj esa tor fikr va g‘arib tuyg‘ular, dunyoviy hislar illatidan poklanish uchun islomiyatning billurdek sof, shonli o‘tmishini yodga olish, muborak diyorlarga borib, Baytullohni tavof etish, Payg‘ambarimizning, sollallohu alayhi va sallam, ravzalarini, qahramon sahobalarni ziyorat qilishdir. Haj qalbni Allohdan boshqa narsalarga bog‘lanish dog‘idan tozlovchi eng oliy ibodatdir. Xulosa qilib aytsak,
Islom tozalikni sevadiganlar, zohiri va botini pok bo‘lganlarning dinidir.
Islomda hech bir ibodat ko‘z-ko‘z qilish yoki o‘zini yaxshi ko‘rsatish, riyo uchun bo‘lmaganidek, poklik ham kishini boshqalarning pok, chiroyli, deb maqtashlari uchun emas.
Mo‘min kishi boshqalarga chiroyli ko‘rinish uchun emas, balki nafsini tahlil qilish va dinimiz buyurgan amrlarga itoat qilish uchun poklanadi. U faqat zohiran pok ko‘rinib, boshqalarni aldashni katta gunoh deb biladi. Tahoratli va junub bo‘lmagan mo‘min bilan betahorat, junub, dinsiz kishini yonma-yon qo‘ysinlar. Ularning tashqi ko‘rinishida katta bir farq sezmaysiz. Lekin mo‘min junub holida juda ham bezovta va behuzur bo‘ladi, hatto, yotog‘ida ham uxlay olmaydi, faqat g‘usl qilganidan keyingina ko‘ngli tinchlanadi.
Junub bo‘lgach, nima uchun g‘usl qilamiz?
Janobatning sababi bo‘lgan maniy vujudning har tomonidan sizilib kelaroq tashqariga chiqadi, butun tanamiz «mahsuloti» bo‘lgan bu najosatdan poklanish uchun vujudni batamom yuvishdek aqlga mos boshqa qanday amal bo‘lishi mumkin? Tibbiyotda aniq isbot qilinganki, janobatga sabab bo‘ladigan harakatlar, ichki va tashqi azolarning juda ham tezkor faoliyati, xuddi inson o‘z shuurini yo‘qotib qo‘yadigandek bir junbushga kelishi natijasida yuz beradi. Tana juda katta kuch sarflaydi, qon aylanishi va nafas olish tezlashadi. Shuning uchun ham maniy ajralib chiqqach, inson charchoq, darmonsizlik his qiladi. Shu bois azolarni avvalgi mo‘tadil holatiga qaytarish, toza havo bilan taminlash uchun dinimiz boshdan-oyoq yuvinishni buyuradi.
Bugun ham salomatlik mavzuidagi kitoblarda, janobatdan so‘ng yuvinish juda foydali ekani ko‘p takidlanadi.
Jinsiy aloqa farzand dunyoga kelishining bir sababidir. Farzand din va jamiyat uchun foydali, yoki aksincha zararli inson bo‘lishi ham mumkin. Shu bois farzandni dunyoga keltirish ulug‘, ayni paytda, juda katta masuliyatdir. Farzand solih odam bo‘lsa, o‘tib ketgan ota-onasining amal daftariga davomli savob yozilib turishi Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, hadislarida zikr qilingan. Bunday avloni voyaga yetkazish ham dunyoda, ham oxiratda juda katta baxtdir. Ammo farzand dinga, jamiyatga zarar keltiradigan bo‘lsa, avvalo, ota-onaning ko‘p yuragi siqiladi.
Shuning uchun ham janobatdan so‘ng g‘usl qilgan musulmon er-xotin Alloh taologa shunday yolvorayotgandek bo‘ladilar: «Yo Rabbiy, hozirgina ketgan hirsiy holatimizdan qutulib, Senga yuzlanamiz. Senga faqat pok holdagina yuzlana olamiz. Agar bu qo‘shilish farzand tug‘ilishiga sabab bo‘lsa, dinimizga, insoniyatga va bizlarga xayrli avlod bo‘lishini so‘raymiz. Sen hamma narsaga Qodir Zotsan!»
Alloh barchamizni zohiran va botinan pok musulmonlardan qilsin! Omin…
G’uslni vojib qilmaydigan narsalar
Quyidagi hollarda g‘usl qilish vojib emasdir:
1. Maziy, ya’ni jinsiy lazzat olmasdan, shahvat paytida kelgan quyuq suv.
2. Vadiy, ya’ni bavl qilmasdan avval yoki undan so‘ng, bazan og‘ir narsa ko‘targanida, keladigan oq suyuqlik. (Maziy va vadiy tahoratni ketkazsa ham, g‘usl qilish shart emas. Ikkalasi ham siydik hukmidadir).
3. Ehtilom bo‘lgandek uyg‘onsayu, maniy chiqmasa, ichki kiyimda namlik ko‘rilmasa, g‘usl qilish shart emas.
4. Inzol (ehtilom) bo‘lmagan holda, hayvonlar bilan jinsiy aloqa qilish (Shofeiy mazhabida bu g‘uslni vojib qiladi).
5. Juda jirkanch va harom ish bo‘lsa ham, hukm jihatidan) inzol yuz bermagan holda o‘lik bilan jinsiy aloqa qilish (bunday nomaqbul aloqada shahvoniy lazzat kuchli bo‘lmaganidan inzol yuz bermaydi).
Ayollar bilan aloqa qilinganida maniy kelmasa ham, g‘usl vojib bo‘ladi.
6. Inzol yuz bermasdan va qizlik iffatini buzmagan holda yaqinlik qilish (chunki qizlik iffatining buzilmasligi junub bo‘ladigan darajada jinsiy aloqa sodir etmaganidan dalolatdir).
G’uslning farzlari
G’uslning uchta farzi bor.
1. Og‘izni yuvmoq.
2. Burunni achishtirib chaymoq.
3. Butun tanani ishqalab yuvmoq.
Quyidagilar g‘uslning vojiblaridir:
1. Qiyinchiliksiz ochiladigan, sunnat qilinmagan terining ichini yuvish.
2. Kindik chuqurchasining ichini yuvmoq.
3. Quloqdagi sirg‘a taqiladigan teshikcha ichini yuvish.
4. Erkaklarning o‘rilgan sochlarini yechib yuvishi, ayollar o‘rilgan sochning ostiga suv yetkazishsa, kifoya.
5. Qalin bo‘lsa ham, soqol tublarini yuvish.
6. Mo‘ylab tublarini yuvish.
7. Qoshlarning ostilarini yuvish.
8. Ayollarning farj va maqadni, erkaklarning esa maqadning tashqi qismini yuvishi.
Izoh: G’uslda ayollar o‘rilgan sochlarini yechishlari shart emasligiga quyidagi hadisi sharif dalildir: «Payg‘ambarimizning, sollallohu alayhi va sallam, zavjalaridan Ummu Salama, roziyallohu anho, rivoyat qiladilar: «Men Rasulullohdan, sollallohu alayhi va sallam, yuvinayotganimda o‘rilgan sochlarimni yechishim lozimmi, deb so‘radim. Ul zot, sollallohu alayhi va sallam, «Boshingga uch marta suv quyishing, so‘ngra vujudingning qolgan joylariga suv yetkazib poklanishing kifoyadir «, deb javob berdilar «.
G’uslning sunnatlari
G’uslning o‘n ikkita sunnati bor.
1. G’uslni «Bismilloh» bilan boshlamoq.
2. Niyat qilmoq.
3. Qo‘llarni oshig‘i bilan yuvmoq.
4. Badanga najosat tekkan bo‘lsa, avval uni tozalamoq.
5. Avratlarini yuvmoq.
6. G’usldan avval tahorat qilmoq (xuddi namozga tahorat qilgandek, a’zolarini uch martadan yuvadi va boshga mash tortadi, faqat oyoqlari ostiga suv to‘planadigan bo‘lsa, oyoq yuvishni g‘usl oxiriga qoldiradi).
7. Har bir a’zoga uch martadan suv quymoq, oqava suv yoki uning hukmidagi suvda sho‘ng‘ib cho‘milsa, (tahorat va g‘usl qilishga ketgan muddat miqdoricha suvda qolsa) sunnat bajarilgan bo‘ladi.
8. Suv quyishni boshdan boshlamoq.
9. So‘ngra o‘ng yelkadan quymoq.
10. So‘ngra chap yelkadan quymoq.
11. Birinchi quyishda badanni ishqalamoq.
12. Barcha a’zolarni beto‘xtov, ketma-ket yuvmoq.
G’usl odobi va makruhlari
G’usl qilish odobi tahorat olish odobi kabi bo‘lib, faqat g‘uslda qibla tomonga yuzlanmaydi. Chunki g‘uslda avrat joylar ochiq bo‘lishi mumkin.
Izoh: Nopok joy bo‘lgani uchun, yalang‘och holda, duo o‘qish uchun bo‘lsa ham, hammomda gapirmaslik mustahabdir. Avrat joylariga qarashi harom bo‘lgan kishilar ko‘rmaydigan pana joyda yuvinish ham mustahabdir. Payg‘ambarimiz, sallallohu alayhi va sallam: «Alloh taolo hayo sohibidir, yashiringan Zotdir. Shu bois hayoli va avrat joylarini yashirgan kishini sevadi. Sizlardan bir kishi yuvinayotganida odamlar ko‘rmaydigan, pana joyni tanlasin «, mazmunidagi hadislari bilan mazkur masalada musulmonlar qanday harakat qilishlarini ko‘rsatib berganlar. Ayollar ham boshqa ayollar orasida yuvinishga majbur bo‘lsalar, boshqalar ko‘rmaydigan pana joy topishlari zarur. Erkaklar orasida esa ayollar yuvinishni boshqa qulayroq vaqtga qoldiradilar. Xoli joyda g‘usl uchun yechingan odamning avratini boshqa odam ko‘rib qolganida, yuvinayotgan kishi emas, unga qaragan odam gunohkor bo‘ladi.
Tahoratdagi makruh holatlar g‘uslda ham makruhdir.
Sunnat bo‘lgan g‘usl turlari
To‘rt amal uchun g‘usl qilish sunnatdir:
1. Juma namozi uchun.
2. Hayit namozlari uchun.
3. Haj va umra niyatida ihromga kirish uchun.
4. Arafotda vuquf qilish uchun.
Quyidagi o‘n olti holatda g‘usl qilish mustahabdir:
1. Janobat, hayz va nifosdan pok holda Islomni qabul qilganida.
2. Yoshi jihatidan, hukman balog‘atga yetganida (15 yoshga to‘lgan o‘g‘illar va 12 yoshga to‘lgan qizlar ehtilom va hayz ko‘rmagan bo‘lsalarda, hukman bolig‘ va mukallaf hisoblanadi).
3. Mastlik va telbalik bois hushidan ketib, so‘ng o‘ziga kelganida.
4. Qon oldirganidan so‘ng.
5. Mayitni yuvishdan oldin.
6. Baroat (Shabon oyining 15-dan 16-ga o‘tar) kechasini ibodat bilan o‘tkazish niyatida.
7. Qadr kechasini ibodat bilan o‘tkazish maqsadida.
8. Madinai Munavvaraga kirish uchun.
9. Qurbon hayiti kuni tongda Muzdalifada turish uchun.
10. Makkai Mukarramaga ziyorat tavofi uchun kirishda.
11. Quyosh yo oy tutilganida o‘qiladigan namoz uchun.
12. Yomg‘ir so‘rab duo qilishga chiqish oldidan.
13. Biror narsadan qo‘rqqanida o‘qiladigan namoz uchun.
14. Kunduzi (tuman kabi) zim-ziyolikdan qo‘rqib o‘qiladigan namoz uchun.
15. Kechayu kunduz davom etgan qattiq shamoldan qutulish niyatida o‘qiladigan namoz uchun.
16. Har qanday gunohdan tavba qilish uchun.
Takrorlash uchun savollar
1. Tahoratni tariflang. Poklanish joiz bo‘lgan suvlar haqida gapirib bering.
2. Ikki xil sifati bo‘lgan suyuqliklar qachon tabiiy suvni o‘zgartirgan bo‘ladi? Sifati yo‘q suyuqliklarchi?
3. Qoldiq suvni tariflab, uning turlarini, har bir turining hajmlarini aytib bering. Aksar qismi toza bo‘lgan suv idishlari hukmi bilan nopok va toza kiyimlarning aralashib ketishi orasidagi farqni bayon qiling.
4. Najas tushib ketganida, katta quduq bilan kichik quduq orasidagi farqni aytib bering. Qo‘y va tuya qumalog‘i bilan quduq suvi qanday holatlarda iflos hisoblanadi?
5. Quduq suvi inson najosatidan qancha tushsa iflos bo‘ladi? Agar suvga xachir, eshak go‘ngi, so‘laklari tushsa, hukmi qanday bo‘ladi?
6. Istinjo qachon sunnat, qachon vojib, qachon farz bo‘ladi? Erkak bilan ayol istinjosi orasidagi farqni ayting, istinjoda qo‘llash makruh bo‘lgan narsalarni bayon qiling.
7. Tahoratning ruknlari, sabablari, hukmi, uni vojib qiladigan hollar, durustligining shartlari va makruhlarini tushuntirib bering.
8. Tahorat qachon farz, qachon vojib va qachon mustahab bo‘ladi?
9. Tahoratni buzadigan va buzmaydigan narsalardan beshta-beshtasini aytib bering.
10. G’uslni vojib qiladigan hamda vojib qilmaydigan narsalarni aytib bering.
11. G’uslning farz va sunnatlarini bayon qiling.
12. G’usl qilish odobi, makruhlarini va g‘usl qachon sunnat, qachon mustahab bo‘lishini bayon qiling.
Tayammum
Tayammumning durust bo‘lishi uchun quyidagi shartlar lozim:
1. Niyat. Niyatning mohiyatiga tayammum qilinmoqchi bo‘lgan narsaga qalban bog‘lanish bo‘lsa, vaqti tayammum qilinadigan narsa ustiga qo‘llar urilgan paytdir.
Niyat durust bo‘lishining uchta sharti bor:
a). Niyat qiluvchining musulmon bo‘lishi.
b). Niyat qilgan ibodatini, boshqa ibodatlardan ajrata olish.
v). Kishi niyat qilgan ibodatining mohiyatini (yani farz, vojib yoki sunnat ekanini) bilish.
Tayammum qilib namoz o‘qishning ham shartlari bor:
— tayammum qilib tahorat olishni niyat qilish;
— namoz o‘qishni o‘ziga halol etishni niyat qilish (chunki tahoratsiz yoki tayammumsiz namoz o‘qish haromdir);
— tahoratsiz ado etish mumkin bo‘lmagan janoza namozi yo tilovat sajdasi kabi mustaqil bir ibodatga niyat qilish.
Faqat tayammum qilishni niyat qilib tayammum qilgan bo‘lsa yoki Qur’oni karim tilovati uchun qilingan tayammum bilan namoz o‘qib bo‘lmaydi.
2. Tayammumni muboh qiladigan quyidagi holatlardan biri yuz berishi:
a) shahar joyda bo‘lsa ham, suvdan to‘rt ming qadam (uch km.) olisda bo‘lishi;
b) suv ishlatish mumkin bo‘lmagan biror kasallikka chalinishi;
v) havoning bazi azolarga zararli yoki kasallikka sabab bo‘ladigan darajada sovuq bo‘lishi;
g) ozgina suv bor bo‘lib, unga ham xamir qorish ehtiyoji bo‘lganida (sho‘rva kabi unchalik zaruriy bo‘lmagan taomlar pishirilishi ehtiyoj hisoblanmaydi);
d) quduqdan suv tortish uchun (paqir, arqon kabi) zarur jihozlarning yo‘qligi, tahorat qiladigan bo‘lsa, janoza yoki hayit namoziga borishidan yo kelgan joyidan ulgura olmasligy malum bo‘lsa.
Izoh: Tahoratli holda hayit yoki janoza namozini boshlaganida, namoz ichida tahorati buzilgan kishining namozdan chiqib, tahorat yangilaganidan so‘ng, namozini kelgan joyidan davom ettirib, tamomlashi «bino qilish» deyiladi. Janoza yo hayit namozida tahorati buzilgan kishi, tahorat yangilashga ketsa, jamoat namozni tamomlashidan qo‘rqsa, tayammum qilib, namozni davom ettiradi va shu yo‘l bilan qazosini o‘qish mumkin bo‘lmagan namozlarni o‘tkazib yubormagan hisoblanadi. Janoza, hayit namozi boshlanganida ham shu hukmga amal qilinadi). Juma, besh vaqt farz namozdan birini o‘tkazib yuborishdan qo‘rqish uzr emas (chunki juma namozi o‘tib ketsa, o‘rniga peshin namozini, namoz vaqti chiqqan bo‘lsa, qazosini o‘qish mumkin).
3. Tayammum yer jinsi hisoblangan tuproq, tosh yoki qumga o‘xshash pok narsalarga qilinadi. Oltin, kumush va yog‘och materiallariga o‘xshash narsalarga tayammum qilish joiz emas.
4. Tayammumda mash qilinadigan azolarni to‘la mash qilish.
5. Tayammum mashini qo‘lning butun ichki yuzasi yoki aksar qismi bilan qilmoq.
6. Tayammumda ikki qo‘l kaftini, bir joyga bo‘lsa ham, ikki marta urish. Tayammumga niyat qilish sharti bilan, tuproqning biror vosita yordamida qo‘l kaftiga tegishi ham ikki zarb o‘rniga o‘tishi mumkin.
7. Tayammum qilayotganida hayz, nifos, tahoratsizlik kabi tayammumga zid holatlardan xoli bo‘lish.
8. Sham va yog‘ kabi tayammum mashining (teriga tegishiga) mone bo‘ladigan narsalardan poklanish.
Tayammumning sabablari, vojib bo‘lish shartlari
Tayammumning sabablari va vojib bo‘lishining shartlari tahoratning sabab va shartlari bilan bir xildir.
Tayammumning ruknlari
Tayammumning to‘rtta farzi bor:
1. Niyat
2. Toza tuproqqa qasd qilmoq (qo‘lini urmoq).
3. Yuziga mash qilmoq.
4. Yana ikkinchi bor tuproqqa qo‘lini urib qo‘llarini tirsagi bilan qo‘shib mash qilmoq.
Izoh: Bu haqda Payg‘ambarimizdan, somallohu alayhi va sallam, shunday mazmundagi hadis rivoyat qilingan: «Yerga birinchi urish bilan yuz, ikkinchisida qo‘llar tirsaklar bilan qo‘shib mash qilinadi. Qo‘llarni ikki marta yerga urib tayammum qilinadi «. So‘ngra Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, odamlarga ko‘rsatib berish maqsadida ikki kaftlarini yerga urib, yuzlariga mash tortadilar, keyin yana qo‘llarini yerga urib, ham ichki, ham tashqi tomoniga mash tortadilar.
Tayammum qilishdan oldin barmoqlardagi uzuklar chiqariladi. Yuzning ikki quloq orasidagi qismi to‘la mash qilinadi.
Tayammumning sunnatlari
Tayammumning yettita sunnati bor:
1. Tayammumni «Bismilloh» bilan boshlamoq.
2. Tartibga rioya qilmoq (avval qo‘llarni tirsaklari bilan qo‘shib, so‘ngra yuzni mash qilmoq).
3. Qo‘llar va yuzni mash qilish orasini uzmaslik.
4. Har ikki qo‘lni tuproqqa urgach, ularni changga pasaytirib tutib ko‘tarish (qoqish).
5. Qo‘llarni silkitmoq.
6. Tuproqqa yaxshi tegishi uchun barmoqlar orasini ochmoq.
7. Vaqt chiqmasdan avval suv topishga umid qilgan kishi tayammumni namoz vaqtining oxirigacha kechiktirishi mustahabdir.
Suv berilishi va’da qilingan kishiga, namoz qazo bo‘lishidan qo‘rqsa ham, tayammumni kechiktirish vojibdir.
Kiyim berilishi va’da qilingan yalang‘och kishi, namoz qazo bo‘lib qolishidan qo‘rqmasa, namozni kechiktirishi zarur.
Suv olish uchun paqir, arqon kabi anjomlar berish va’da qilingan holda quduq boshida kutib turgan kishiga namoz vaqti chiqishidan qo‘rqmasa, anjomlar bilan taminlangunicha tayammumni kechiktirish vojibdir.
Suvni axtarish
Yaqin orada suv bor deb o‘ylagan kishi, bexatar bo‘lsa, to‘rt ming qadam masofa orasida suv izlashi vojibdir.
Kishi xalqi xasis bo‘lmagan bir joyda turgan bo‘lsa, (tayammum qilmasdan avval, suvi ko‘p bo‘lgan biror) kishidan suv so‘rashi zarur. Agar u suvni faqatgina pul evaziga beradigan bo‘lsa, suv so‘ragan kishining yeyish, ichish kabi zarur xarajatlaridan ortiqcha puli bo‘lsa, suvni sotib olishi kerak. Suv uchun juda katta haq talab qilinsa yoki uni o‘z qiymatida sotib olishga puli yetmasa, tayammum qiladi.
Tayammum qilib namoz o‘qish
Tayammum qilgan kishi xohlaganicha farz, sunnat va nafl namozlari o‘qishi mumkin. Namoz vaqti kirmasidan avval tayammum qilish mumkin.
Yarasi bor kishilar nima qiladi?
Badanining aksar qismi yoki yarmi yarali bo‘lgan kishi junub bo‘lsa g‘usl o‘rniga, tahoratsiz bo‘lsa tahorat o‘rniga tayammum qiladi. Azolarining aksar qismi sog‘lom, ozgina qismi yarali bo‘lsa, sog‘lom joylarini yuvib, yarali joylariga mash tortadi.
Izoh: Tahoratda yuviladigan azolarning aksariyati yoki yarmi yarali bo‘lgan kishining tayammum qilishi mumkin bo‘lganidek, tanasining yarmi yoki aksariyati yarali holda junub bo‘lgan kishi ham tayammum qilib, barcha ibodatlarni ado etishi mumkin. Yarali azolar kam-ko‘pligi azolarning soniga ko‘ra hisoblanadi. Agar bir kishining boshi, yuzi va qo‘llari yarali, bu yaralar ushbu azolarning ozgina qismini egallagan bo‘lib, oyoqlari sog‘lom bo‘lsa ham, u kishi tayammum qiladi. Chunki tahoratda yuvilishi farz bo‘lgan azolarning aksariyati yaralidir. Bazi fiqh ulamolari ham tahoratda yuviladigan azolarning aksariyati yarali bo‘lsagina tayammum qilinadi, deydilar. Shuningdek, qornida yoki yelkasida badaniga suv tegsa zararlanadigan yarasi bo‘lsa, tanasining aksar qismi yarali kishilardek, janobatdan poklanish uchun tayammum qiladi.
Yarali kishi yuvinish bilan tayammumni qo‘shib, birgalikda qilmaydi (ya’ni xoh g‘uslda, xoh tahoratda bo‘lsin, bazi azolarini yuvib, ayni paytda tayammum ham qilmaydi, faqat tayammum qiladi).
Tayammumni buzadigan narsalar
Tahoratni buzadigan narsalar, tayammumni ham buzadi. Tahoratda yuviladigan azolarni yuvishga yetarli suvni topish hamda suvni qo‘llashga qodir bo‘lish ham tayammumni buzadi.
Qo‘llari va oyoqlari kesilgan kishilar
Agar qo‘llari va oyoqlari kesilgan kishining yuzida yarasi bo‘lsa, tahoratsiz namozini o‘qiydi, yuzidagi yarasi tuzalgach, bu namozlarning qazosini o‘qimaydi (qo‘llari va oyoqlari kesilgan kishining yuzida yarasi bo‘lmasa, yuzini yuvib namoz o‘qiydi).
MASH BO‘LIMI
Mahsiga mash tortish
Mahsiga erkaklar ham, ayollar ham tahorat qilayotganlarida mash tortishlari mumkin.
Mahsiga mash tortishning joiz bo‘lish shartlari
Mahsiga mash tortishning joiz bo‘lishi uchun yettita shart bor:
1) Mahsi tahorat qilib, oyoqlar yuvilganidan so‘ng kiyilgan bo‘lishi kerak. Oldin oyoqlarni yuvib, tahoratni tamomlamasdan mahsini kiyish ham mumkin. Bu holda tahorat tamomlangunicha tahoratni buzuvchi hech bir amal sodir etmasligi kerak.
2) Mahsi oyoqlarni to‘pig‘i bilan qo‘shib yopishi zarur.
3) Mahsi o‘rtacha odimlab kamida bir farsah (taqriban 80 km) beto‘xtov yo‘l bosishga imkon berishi lozim. Shu bois shisha, taxta va temirdan qilingan mahsilarga mash tortish joiz emas. Chunki bunday mahsilar insonga aziyat beradi.
4) Mahsining to‘piqdan pastki qismida uchta barmoq sig‘adigan yirtig‘i bo‘lmasligi kerak.
5) Mahsilar hech qanday bog‘ichsiz oyoqda turadigan darajada qalin bo‘lishi zarur.
6) Mahsi oyoqqa suv o‘tkazmaydigan bo‘lishi kerak.
7) Har bir oyoqning oldi tarafida uch barmoq miqdori mash tortiladigan qismi bo‘lishi zarur. Bunga ko‘ra, oyog‘ining barmoqlar tarafi yo‘q kishi, tovon tarafi bo‘lsa ham, mahsiga mash torta olmaydi.
Izoh: Agar oyog‘i to‘piq ostidan kesilgan bo‘lib, tahoratda yuvilishi farz bo‘lgan qismi qo‘lning uch barmog‘i enidan oz qolgan bo‘lsa, sog‘lom oyog‘ining mahsisiga mash torta olmaydi. Chunki kesilgan oyoqning qolgan qismi mash qilinadigan miqdordan oz qolgani uchun, unga mash tortish joiz emas. Sog‘lom oyoqqa mash tortiladigan bo‘lsa, yuvish va mash tortish birgalikda bajariladiki, bu ham nojoizdir).
Mashning muddati
Mashning muddati muqim uchun bir kechayu bir kunduz, safardagilar uchun uch kechayu uch kunduz, ya’ni 72 soatdir. Muddat mahsi kiyilganidan so‘ng, tahorat buzilgan vaqtdan etiboran boshlanadi.
Muqim kishi mash muddati o‘tmay, safarga chiqsa, mash muddatini safardagilar kabi tamomlaydi. Safar niyati bilan mash tortgach, bir kecha-kunduzdan so‘ng, qayta muqimlikka niyat qilsa, darhol mahsisini yechadi. Agar bir kecha-kunduz to‘lmagan bo‘lsa, bu muddatni to‘ldiradi.
Mashning farzi
Mashning farzi har bir oyoqning ust qismiga mahsi ustidan qo‘lning uchta kichik barmog‘ichalik miqdorda mash tortishdir.
Izoh: Hadisda aytilishicha, Payg‘ambarimiz Muhammad, sollallohu alayhi va sallam, tahorat qilayotib, mahsilarini yechgan bir kishini ko‘rdilar va uni ohista turtdilar. So‘ngra mahsi ustiga mana bunday mash tortish buyurildi deb, oyoq uchidan boshlab to‘piqlarigacha qo‘llarining uchta barmog‘ini moydirgan holda mash tortish kerakligini unga ko‘rsatib berdilar.
Mashning sunnatlari
Mashning sunnati qo‘lni (suv olib tashlagach) barmoqlarni ochiq holda mahsining ustiga qo‘yib, oyoqlarning uchidan boshlab mahsining qo‘njigacha tortishdir.
Mashni buzuvchi sabablar
Tahoratni buzadigan narsalar, yana quyidagilar mashni buzadi:
— mahsini yechish, oyoqning yarmidan ko‘prog‘ini yechish maqsadida mahsining qo‘njigacha chiqarish;
— mahsiga suv kirib, bir yoki ikki oyoqning yarmidan ko‘prog‘ini ho‘l qilish;
— mash muddatining tugashi. Tahorat qilsa shiddatli sovuqqa oyoqlar muzlashidan qo‘rqsa, mash muddati xavf o‘tgungacha cho‘ziladi. Mahsini yechish, suv kirib ketishi, mash muddati tugashi bois mash buzilsa, faqat oyoqlar yuviladi.
Boshdagi salla, quloqchin, ro‘mol, qo‘lqop va shunga o‘xshash narsalar ustidan mash tortish joiz emas.
Bog‘lagich (bint), gipsga o‘xshash narsalar haqida
Azolarning biridan qon oldirilganida, biror azo yaralangan yoki singanida bint yoki gipsga o‘xshash narsalar bilan bog‘lansa va ularni yuvishga ham imkon bo‘lmasa, bog‘langan joyning aksar qismi yoki hammasi ustidan mash tortiladi.
Qon oldirilgan yoki yarador bo‘lgan azolarning bog‘lagichlar orasidan ko‘rinib turgan joylarga mash tortish kifoyadir.
Gips yoki bog‘langan joy ustidan mash tortish yuvish kabidir. Bunda mash tortishning malum bir muddati yo‘q, yani yara tuzalib ketgunicha mash tortish mumkin.
Bir kishining taxtakachlash, gipslash yoki bog‘lashni tahoratli holda bajarishi shart emas.
Ikki oyoqdan biri yarali bo‘lganida, yarali oyoqning bog‘langan joyiga mash tortib, ikkinchi oyoqni yuvish joiz.
Yara tuzalmasdan avval taxta, gips yoki bint tushib ketsa ham, ustidan tortilgan mash buzilmaydi.
Zarurat tufayli bint (va shunga o‘xshash narsalar)ni yangilash joizdir. Bu holda qaytadan mash tortish vojib emas, lekin mash tortgan afzal.
Kasallik tufayli musulmon va mutaxassis shifokor tomonidan yuvmaslik tavsiya qilingan yoki yuvilsa, zarar yetishi taxmin qilingan yarali ko‘z ham yuvilmaydi. Unga mash tortiladi.
Tirnoq siniqlariga dori, saqich, o‘t pufagi qo‘yib bog‘langan, yechib yuvish zararli bo‘lsa, unga mash tortish joizdir. Mash tortish zarar bersa, bu ham tark qilinadi.
Yarali azolarga bog‘langan bint yoki gips ustidan, tahoratda esa boshga mash tortish uchun niyat qilish shart emas.
Takrorlash uchun savollar
1. Tayammumni tariflab, durust bo‘lishi uchun zarur shartlarni sanab bering. So‘ngra niyatning haqiqatini, vaqtini va durust bo‘lish shartlarini tushuntirib bering.
2. Tayammumning farzlarini, sunnatlarini, sababini va farz bo‘lish shartlarini aytib bering.
3. Tayammumni kechiktirish qachon mustahabdir? Qachon shartdir? Suvni qancha masofagacha qidirish lozim?
4. Namoz vaqti kirmasidan avval tayammum qilish joizmi? Bitta tayammum bilan faqat bir vaqt farz namozi o‘qiladimi yoki boshqa vaqtlarning farzlarini o‘qisa ham bo‘ladimi?
5. Tayammumni buzadigan narsalarni ayting, yarali kishi qachon tayammum qilishini tushuntirib bering? Bir vaqtda ham yuvib, ham tayammum qilsa bo‘ladimi?
6. Mahsiga mash tortishning hukmlarini aytib bering. Muqimning, musofirning mash muddatlari qancha?
7. Safarga chiqqan kishi (kamida 15 kun turishga) niyat Qilsa, bir kecha-kunduzlik mash muddatini qachon tamomlaydi? Farz bo‘lgan mash miqdori qancha?
8. Mahsiga tortiladigan mashning sunnatlarini, mashni buzadigan narsalarni va ustiga mashtortish joiz bo‘lmagan narsalarni bayon qiling.
9. Yara bog‘ichlarining hukmlarini tafsilotlari bilan tushuntirib bering. Mahsi va bog‘ichlar ustiga mash tortish Uchun niyat qilish shartmi?
HAYZ, NIFOS VA ISTIHOZA
Ayollardan uch xil qon keladi:
Hayz. Balog‘atga yetgan va iyos (hayzdan qolish) yoshiga to‘lmagan ayolning bachadonidan hech qanday kasallik yoq homiladorliksiz har oyning malum kunlarida keladigan qondir. Ayol ellik besh yoshida iyos yoshiga yetgan hisoblanadi. Hayz muddatining kami uch, ko‘pi o‘n kundir.
Nifos. Ayollardan tug‘ishdan so‘ng keladigan qondir. Muddatining ko‘pi qirq kundir, kami uchun malum chegara belgilanmagan.
Istihoza. Ayollardan hayz paytida uch kundan oz va o‘n kundan ko‘p muddatda, nifosda esa qirq kundan so‘ng ham (tomir yorilishi tufayli) keladigan qondir.
Tuhr (hayzdan poklanish) muddati
Ikki hayz orasidagi poklanish muddati kamida o‘n besh kundir. Eng ko‘p muddati belgilanmagan. Faqat istihoza qoni kelayotganida balog‘atga yetgan ayolning hayz muddati o‘n kun, poklanish holati o‘n besh kun, nifos muddati esa qirq kun qilib belgilanadi.
Hayz va nifos paytida qilish harom bo‘lgan amallar
Hayz va nifos paytida ushbu sakkiz amalni qilish harom:
1. Namoz o‘qish.
2. Ro‘za tutish.
3. Qur’oni karimdan bir oyat miqdoricha o‘qish (zikr, sano va duo maqsadida duo oyatlarini o‘qish joiz).
4. Qur’oni karimni yo biror oyatni g‘ilofsiz ushlash (oyat qog‘oz yoki matoga yozilgan bo‘lsa ham).
5. Masjidga kirish.
6. Ka’bani tavof qilish.
7. Jinsiy aloqa qilish.
8. Erkakning ayol kindigi bilan tizzasi orasidagi azolaridan foydalanishi.
Poklanish nima bilan tamomlanadi
Hayzning (o‘n kun), nifosning (qirq kun) muddati o‘tgach, g‘usl qilmasdan jinsiy aloqa qilish joizdir.
Hayz va nifosning eng ko‘p muddati o‘tmay turib, ayolning doimiy odati bilan qon to‘xtasa, g‘usl yo tayammum qilib, namoz o‘qimagunicha yoki namoz uning zimmasida farz bo‘lmagunicha, jinsiy aloqa qilishi mumkin emas. Buni shunday tushunish kerak: ayol hayzi to‘xtagach, g‘usl qilib namoz o‘qishi uchun yetarli yo oshiqcha vaqt kechsa ham g‘usl yoki tayammum qilmay shuncha vaqt o‘tkazganidan so‘ng eri bilan jimo qilishi mumkin.
Farzlarning qazosi
Hayz yoki nifos qoni to‘xtagach, ayol (Ramazonda bo‘lsa) ro‘zasining qazosini tutib beradi. Qazo bo‘lgan namozlarini o‘qimaydi.
Junub kishiga harom bo‘lgan amallar
G’usl qilguncha beshta narsa harom bo‘ladi:
1. Namoz o‘qish.
2. Qur’oni karimdan bir oyat (bo‘lsa ham) o‘qish.
3. Qur’onni yo biror oyati karimani g‘ilofsiz ushlash.
Izoh: G’ilof Qur’oni karimga yopishgan bo‘lmay, faqat uni muhofaza qilish uchun qo‘llanadigan sumka, mato, xaltachaga o‘xshash narsalardir. Bular Qur’oni karimga yopishmagani uchun, ular orqali Qur’oni karimni ushlash joiz. Ammo Qur’onning jildi Qur’oni karimdan bo‘lgani uchun, uni g‘ilofsiz ushlash joiz emas).
4. Masjidga kirish.
5. Ka’bani tavof qilish.
Tahoratsiz kishi uchun harom bo‘lgan amallar
Tahoratsiz kishiga quyidagi uch amalni qilish haromdir:
1. Namoz o‘qish.
2. Qur’onni yoki bir oyati karimani g‘ilofsiz ushlash.
3. Ka’bani tavof qilish.
Istihoza va shunga o‘xshash narsalarning hukmlari
Istihoza burundan to‘xtovsiz qon oqishi kabi holat bo‘lib, namoz o‘qish, ro‘za tutish va jinsiy aloqa qilishga Monelik qilmaydi. Istihozali ayol xuddi siydigini tuta olmagan yoki davomli ichi ketayotgan kishidek uzrli hisoblanib, har bir namoz vaqti kirgach, tahorat qiladi va xohlaganicha farz yoki nafl namoz o‘qishi mumkin. Uzrli kishilarning tahorati namoz vaqti chiqishi bilan buziladi,
Izoh: Bu hukm Imomi Azam, roziyallohu anhu, va Imom Muhammadga ko‘radir. Yani uzrli kishi bomdod namozi uchun qilgan tahorati bilan faqat bomdod namozini o‘qiydi. Tahoratni buzuvchi boshqa sabab bo‘lmasa ham, quyosh chiqishi bilan uning tahorati buziladi. Imom Abu Yusufga ko‘ra, uzrli kishining tahorati namoz vaqti kirishi bilan ham, chiqishi bilan ham buziladi. Bunga ko‘ra, uzrli kishining quyosh chiqqanidan so‘ng qilgan tahorati peshin vaqti kirishi bilan buzi ladi.
Imomi Azam va Imom Muhammadga ko‘ra esa, uzrlining, tahorati namoz vaqti kirishi bilan buzilmaydi. Imom Zufarga ko‘ra, uzrlining tahorati faqat namoz vaqti kirish bilan, ya’ni bomdod namozi uchun qilgan tahorati, quyosh chiqishi bilan emas, balki peshin namozi vaqti kirishi bilan buziladi.
Odam qachon uzrli hisoblanadi?
Uzrga sabab bo‘lgan holat boshlanganidan so‘ng to‘la bir namoz vaqti o‘tgunicha hech to‘xtamay davom etsa, kishi uzrli hisoblanadi.
Davomiylik sharti
Uzrning davomiylik sharti dastlab boshlangan paytda bir namoz vaqtini to‘la qamrab olgach, keyingi namoz vaqtida bir marta bo‘lsa ham yana ro‘y berishidir. Uzrning nihoyasiga yetishi, yani uzrli holatdan chiqish sharti, bir; vaqt namoz muddatida to‘liq uzrdan xoli bo‘lish, ya’ni uzrsiz o‘tkazishdir.
Najosat va najosatdan poklanish
Najaslar ikki xil bo‘ladi: najasi g‘aliza, najasi xafifa.
Aroq, oqqan qon, o‘lib qolgan hayvon go‘shti va oshlanmagan teri, go‘shti yeyilmaydigan hayvonlarning siydigi it va yirtqich hayvonlar axlati, so‘lagi, tovuq, g‘oz hamda o‘rdak axlati. inson vujudidan chiqqan tahoratni buzuvchy (qon, maniy, maziy, vadiy kabi) narsalar najasi g‘aliza hisoblanadi.
Ot va go‘shti yeyiladigan hayvonlarning siydigi hamda go‘shti yeyilmaydigan (lochin, kalxat) qushlarning axlati kabilar najasi xafifa deyiladi.
Najasi g‘alizaning dirham miqdori quyuq najosatlarda 3,2 gr. va suyuq najosatlarda esa ochiq qo‘l kaftining suv turadigan qismiga teng miqdor yoyilishidir. Najasi xafifa kiyim va badanning to‘rtdan biridan oz miqdoriga yoyilsa, namozga mone emas. Igna uchi qadar mayda bo‘lgan siydik tomchisining ham zarari yo‘q.
Harom to‘shak yoki tuproqqa yotgan kishining terisi yoki oyog‘ining nami bilan ho‘l bo‘lib, oyoq yoki badanda najosat asorati ko‘rinsa, badan va oyoq harom bo‘ladi. Aks holda harom bo‘lmaydi. Siqilganida suv chiqmaydigan darajada nam bo‘lgan harom kiyimga o‘ralgan pok va quruq kiyimlar ham harom bo‘lmaydi.
Quruq, iflos joyga yoyilgan nam kiyimlar ham yer undan nam bo‘lib qolsada, nopok bo‘lmaydi. Najas narsa ustidan esayotgan shamol kiyimga tegsa ham, uni iflos qilmaydi. Faqat kiyimda biror asorati qolsa, iflos bo‘ladi.
Najosat tekkan narsalar qanday tozalanadi?
Qonga o‘xshash ko‘rinib turgan najas bir marta yuvib tashlash bilan ketkaziladi. Batamom ketkazish qiyin bo‘lib, narsalarda najosat asorati (rang, hid kabi) qolsa, zarari yo‘q. Siydikka o‘xshash aniq ko‘rinmaydigan najosatlar uch marta yuvish va har bir yuvishdan so‘ng siqib tashlash bilan ketkaziladi.
Libosga, badanga tekkan najaslar suv, sirka, gul suvi kabi suyukdiklar bilan yuvib poklanadi.
Mahsi va shunga o‘xshash narsalar unsurli najosatdan nam bo‘lganida ham yerga yoki tuproqqa surtish bilan, qilich (pichoq) va unga o‘xshash narsalar esa, artib tozalash bilan poklanadi.
Yerning tozalanishi
Iflos bo‘lgan yer yuzasi quyosh yoki shamol tasirida Qurib, ustidagi najosat asorati yo‘qolgach, poklangan hisoblanadi. Bunday joyda namoz o‘qish joiz. Faqat u tuproqqa tayammum qilib bo‘lmaydi. Zero, tayammumda tuproq (najosatdan) pok bo‘lishi shart. Shuningdek, yerda o‘sib turgan daraxt va o‘tlar ham ustidagi najosat qurib yo‘qolgach, toza hisoblanadi.
Boshqa holga o‘tish bilan poklanish
Iflos bir narsa chirishi yoki yonib kul bo‘lishi bilan mohiyati o‘zgarsa, poklangan hisoblanadi. Libos yoki badanda qurib qolgan maniy qirib tashlansa, pok bo‘ladi. Agar qurimagan bo‘lsa, yuvib tozalanadi.
O’lik hayvonlarning terisi va shunga o‘xshash narsalarning poklanishi
Inson va to‘ng‘izdan boshqa, go‘shti yeyilmaydigan o‘lik hayvonlarning terisi achchiqtosh, tuz va shunga o‘xshash dorivorlarni sepish orqali haqiqiy manoda, tuproq surish yoki quyoshda quritish orqali esa hukmiy manoda oshlash bilan hisoblanadi.
Izoh: O’lik fil terisi ham oshlansa, halol. Chunki fil hukman vahshiy hayvonlar sarasiga kiradi. Zero, Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, fil tishidan yasalgan taroq qo‘llagan edilar.
Go‘shti yeyilmaydigan hayvonlarning terilari, shariy so‘yish («Bismilloh» aytish) bilan pok bo‘ladi. Go‘shtlari esa shariy so‘yilsa ham, halol bo‘lmaydi.
Qon bormaydigan soch, tirnoq, shox va yog‘i bo‘lmagan suyakka o‘xshash azolar, hayvon o‘lgach, nopok hisoblanmaydi. Ammo asab tolalari nopokdir. Kiyikning mushk xaltasi, mushkning o‘zi kabi pokdir, yeyilishi joiz. Yovvoyi mushukning mushki ham pok bo‘lib, uning xushbo‘y hididan sepgan kishining namozi durustdir.
Takrorlash uchun savollar
1. Hayz, nifos va istihoza orasidagi farqni, har birining eng kam va eng ko‘p muddatlarini ayting.
2. Ikki hayz orasidagi eng qisqa va eng uzun poklik muddati qancha?
3. Hayz va nifos paytida bajarilishi harom bo‘lgan amallarni bayon qiling. Poklik holati qay tarzda to‘liq bo‘ladi, hayz va nifosda bo‘lgan ayol namoz va ro‘zani qazo qiladimi?
4. Junub va tahoratsiz bo‘lgan kishiga bajarish harom bo‘lgan amallarni bayon qiling.
5. Istihoza va shunga o‘xshash holatlarning hukmini tushuntirib bering.
6. Kishi qachon uzrli hisoblanadi? Uzrning davomiylik sharti bilan nihoyaga yetish shartini ayting. Uzrli kishi qanday tahorat qiladi va qanday hollarda tahorati buziladi?
7. Najosatning turlarini ayting, har biriga bittadan misol keltiring. Qancha miqdordagi najosat namozga mone hisoblanmaydi?
8. Ko‘zga ko‘rinadigan va ko‘rinmaydigan najosatlar qanday tozalanadi? Libos va badandagi najosat nima bilan poklanadi? Mahsi va shunga o‘xshash narsalar qanday tozalanadi?
9. O’lik hayvonlarning terisi nima bilan poklanadi? O’lim tirnoq va suyaklarning iflosligiga sabab bo‘ladimi? Kiyiklarning mushk xaltasi pokmi yo nopok?
«Nurul izoh»dan
islom.ziyouz.com/tahorat
