Ayb yilda emas, mehnatda.
Aravani ot tortar,
Ko’lankasin — it.
Ari zahrin chekmagan
Bol qadrini bilmas.
Ariq qazimasang, otizga suv chiqmas.
Arg’umog’im jirtak otdi,
Loyni ko’rib tappa yotdi.
Axtargan topar.
Ahmoqning kulgusi ko’p,
Dangasaning — uyqusi.
Ahdi borning baxti bor.
Ahd qilgan baxt topar.
Baxt yalqovga begona.
Baxtingga ishonma, barmog’ingga ishon.
Bekor o’tirguncha, bekor ishla.
Bekordan xudo bezor.
Bekorchidan — bemaza gap.
Bekorchidan el bezor,
So’zidan ko’ngil ozar.
Bekorchilik — bemazachilik.
Bekorchining beti yo’q,
Qozon osar eti yo’q.
Bekorchining hunari — g’iybat.
Beli bog’liqning dili bog’liq.
Bemaza qovunning urug’i ko’p.
Bemehnat hikmat yo’q.
Bermas tangridan hormas ovchi olar.
Bersang — olasan, eksang — o’rasan.
Betashvish bosh qayda,
Mehnatsiz osh qayda.
Bir ezma topadi, bir — kezma.
Bir qo’llab eksang,
Ikki qo’llab o’rasan.
Birni birov beradi,
Ko’pni — mehnat.
Birov uchun birov qozon osmas.
Birovning bergani — ko’rgulik,
Mehnatning bergani — to’ygulik.
Bozoringni o’zing qil,
Tegirmoningni o’zing tort.
Bor-bor, ishda bor,
Ishlamagan nonga zor.
Boqsang — bog’, boqmasang — tog’.
Bog’ jamoli — bog’bondan.
Bog’ kimniki — bog’bonniki.
Bog’bonga tog’ yarashmas,
Biyobonga — bog’.
Bog’ni boqsang — bog’ bo’lur,
Botmon dahsar yog’ bo’lur.
Boqimsiz bog’ tog’ bo’lur,
Yurak-bag’ring dog’ bo’lur.
Bo’ynidan bog’langan it ovga yaramas.
Bo’lsa hamki qo’riq yer,
Hosil berar, to’ksang ter.
Gap bilan osh pishmas.
Gap bilan shoshma, ish bilan shosh.
Gap bilan o’roq o’rish oson.
Gap bilguncha, ish bil.
Gap — boshqa, ish — boshqa.
Gap bo’lsa, paka-paka,
Ish bo’lsa, cheka-cheka.
Gap desang, qop-qop,
Ish desang, Ashtarxondan top.
Gap desang, qop-qop,
Ish desang — betob.
Gapga — chechan, ishga — mechan.
Gapni oz so’zla,
Ishni ko’p ko’zla.
Dangasaga bulut soyasi ham yuk.
Dangasaga ish buyursang,
Otangdan ortiq nasihat qilar.
Dangasaga ish buyursang,
Senga aql o’rgatar.
Dangasaga ostona tepa bo’lib ko’rinar.
Dangasaning vaji ko’p,
Ohangsizning — ayji.
Dangasaning ishi bitmas,
Yoz kelsa ham qishi bitmas.
Dangasaning saratonda qoii sovqotar.
Dangasaning g’ayrati ish bitganda qo’zir.
Daraxt yaprog’i bilan ko’rkam,
Odam — mehnati bilan.
Daraxt — havodan, odam — mehnatdan.
Daryo suvini bahor toshirar,
Odam qadrini mehnat oshirar.
Dono — bir joyda,
Dangasa — har joyda.
Do’kon to’qisang, bo’z bo’lar,
Charx yigirsang, ip bo’lar.
Do’lanani ko’rganda tog’ esingdan chiqmasin.
Yer boylikning onasi bo’lsa,
Otasi — mehnat.
Yer — ona, suv — ota,
Mehnat — boylik.
Yer ochganning baxti ochilar.
Yer — xazina, mehnat — kaliti.
Yer egasi bo’lma, mehnat egasi bo’l.
Yer qazimasang, oltin chiqmas,
Qarmoq solmasang — baliq.
Yoz bor, qish bor,
Dangasaga na ish bor.
Yoz bo’yi yotar,
Qish bo’yi qotar.
Yomg’ir bilan yer ko’karar,
Mehnat bilan — el.
Yotaversa, ot ham ozar.
Yotgan yotag’on bo’lar,
Sovuqqa qotog’on bo’lar.
Yotgan qolar, chopgan olar.
Yotgan ho’kiz och qolar.
Yotganga yomg’ir yog’mas.
Yotganning yog’i yo’q.
Yotganning ustiga turgan kelmas.
Yotib yeganga tog’ chidamas.
Yosh ishni topar,
Ishsiz — dardisarni.
Jon koyitmay, ish bitmas.
Jon kuydirmasang, jonona qayda,
Toqqa chiqmasang, do’lona qayda.
Zavqsiz ish — shavqsiz ish.
Iz quvgan izlaganini topar.
Izlaganga tole yor.
Izlagan olim bo’lar,
O’ylagan — fozil.
Intilgan elga yoqar.
It itga buyurar,
It — quyrug’iga.
It yursa, so’ngak topar.
Ish bilan vaqt tez o’tar.
Ish bilan qishning mushkuli bitar.
Ish bilganniki,
Qilich tutganniki.
Ish bitar bo’lsa, haybarakallachi ko’payar.
Ish bor yerda osh bor.
Ish bor yerda xato bor.
Ish boshlaganda — ermak,
Bitmay qolsa — emgak.
Ish buyurdim olti tozga,
Olti toz qo’ydi yozga.
Ish desa, ayyor,
Osh desa, tayyor.
Ish desa, og’rir oshiq-moshig’im,
Osh desa, tayyor katta qoshig’im.
Ish do’sting — jon do’sting.
Ish — insonning gavhari.
Ish ishni topar,
Ko’r — ko’rni.
Ish, ishning ketiga tush.
Ish ishtaha ochar,
Dangasa ishdan qochar.
Ish kuchini yelga berma, yerga ber,
Jamg’armani selga berma, elga ber.
Ish oshga tortar,
Yalqovlik — boshga.
Ish seni yengmasin,
Sen ishni yeng.
Ish ustasidan qo’rqar.
Ish qilganga qop-qop,
Qilmaganga bo’sh qop.
Ish qila olmagan ish tanlar.
Ish qolsa — mehnat,
Osh qolsa — davlat.
Ish quroling soz bo’lsa,
Mashaqqating oz bo’lar.
Ish g’ayratlidan qo’rqar.
Ishga — no’noq, oshga — o’rtoq.
Ishga — cho’loq, oshga — qo’noq.
Ishga — qo’nim, hosilga — unum.
Ishdan qochar, yiroqqa sochar.
Ishdan qochding — oshdan qochding.
Ishdan qo’rqmagan — qishdan qo’rqmas.
Ishyoqmas rohat topmas.
Ishyoqmas o’roqchi o’roq tanlar.
Ishyoqmasga it boqmas.
Ishyoqmas itga ham yoqmas.
Ishyoqmasga so’z yoqmas.
Ishi borga bir kun hayit,
Ishi yo’qqa har kun hayit.
Ishi yo’q it sug’orar.
Ishi yo’q ish topar, Ishton solib, bit boqar.
Ishi yo’q chivin tutar.
Ishi yo’q eshak hurkitar.
Ishi yo’qning ko’rki yo’q.
Ishi yo’qning rizqi yo’q.
Ishi kechning kuni kech.
Ishimning boshi yo’q,
Oshimning moshi yo’q.
Ishlagan yerni yashnatar,
Ishlamagan — qaqshatar.
Ishlagan osh tishlar,
Ishlamagan tosh tishlar.
Ishlagan tishlar,
Ishlamagan kishnar.
Ishlagan xor bo’lmas.
Ishlaganning ishi bitar,
Kishnaganning kuni o’tar.
Ishlanmagan ishga shayton kular.
Ishlik kehb, ish orttirar,
Ishsiz kehb, ish qoldirar.
Ishlikning peshonasi terlar,
Ishsizning — bo’yni.
Ishni yo bachcha buzar, yo nasha buzar.
Ishni istaganga emas, bilganga topshir.
Ishning zo’rini mard qilar.
Ishning ko’zini bil,
Erning — tilini.
Ishning o’zini bilguncha, ko’zini bil.
Ishsevarni el sevar.
Ishsiz boshim — oshsiz boshim.
Ishsiz iyagini uqalar.
Ishsiz hayvon ham zerikar.
Ishchan tilagi — tong ota qolsa,
Erinchak tilagi — kun bota qolsa.
Iqbolni mehnat ochar.
Yigit degan er bo’lar,
Mehnat ko’rsa, sher bo’lar.
Yigit husni — mehnatda.
Yigitning baxtini mehnat ochar.
Yig’lab-yig’lab yop qazisang,
Kulib-kulib sug’orasan.
Yig’lab-yig’lab marza olsang,
O’ynab-o’ynab sug’orasan.
Yo’l yurgan xazinaga yo’liqar.
Yo’rtgan — o’zar, yotgan — to’zar.
Yo’rg’a otning yo’li bo’lar,
Jo’rtoqining sho’ri bo’lar.
Kezi kelsa, ketmon chop.
Ketgan keltirar,
O’tirgan narx so’rar.
Ketmon chopdim — non tishladim.
Ketmon chopmoq — olmoq-solmoq,
Qo’sh haydamoq — bormoq-kelmoq,
O’roq o’rmoq — o’ynamoq,
Hay-hay ishning og’iri,
Xamir qilmoq, non yopmoq.
Kiygiz kimniki — bilak shuniki.
Kindik qoning to’kilgan joyda joning bor,
Mehnat qilgan yerda moling bor.
Kishi bersa — ko’rimli,
Mehnat bersa — to’yimli.
Kishining qo’lidan ishini olsang,
Og’zidan oshini olasan.
Kumushdek ter to’ksang,
Gavhardek dur olarsan.
Kun qizig’i demagin,
Suyagingni sindirmas.
Salqinni ko’p ko’zlama,
Salqin jonni tindirmas.
Ko’kdan emas, yerdan topasan.
Ko’klam — mehnat bilan ko’rkam.
Ko’nglingni birga ber,
Kuchingni yerga ber.
Ko’ringan tog’ning yirog’i yo’q.
Ko’chatni o’tqazmasang — ko’karmas,
Maqsadni istamasang — topilmas.
Mard yigitning labi yog’lik,
Dangasaning boshi qonlik.
Mardning mardi maydonda sinalar,
Yigitning yigiti — mehnatda.
Mashaqqatsiz baxt kelmas,
Mehnatsiz taxt kelmas.
Mehnat baxt keltirar.
Mehnat bilan yer ko’karar,
Duo bilan — el.
Mehnat va o’qish — og’a-ini.
Mehnat yerda qolmas,
Oltin — yo’lda.
Mehnat kishini boqar,
Yalqovlik o’tga yoqar.
Mehnat, mehnatning tagi — rohat.
Mehnat — rohatning poydevori.
Mehnat tovoq to’ldirar,
Minnat toq kuydirar.
Mehnat shuhrat keltirar,
Yalqovlik — la’nat.
Mehnat etsang erinmay,
To’yar qorning tilanmay.
Mehnat — e’tibor garovi.
Mehnat qancha og’ir bo’lsa,
Keti shuncha shirin bo’lar.
Mehnat qilgan moy oshar.
Mehnat qilding, xo’p qilding,
Minnat qilding, yo’q qilding.
Mehnat qilib topganing,
Qandu asal totganing.
Mehnat qilmay rohat ko’rmas,
Urug’ sepmay ekin o’rmas.
Mehnat qilsang, ko’ksing tog’,
Hurmat qilsang, diling bog’.
Mehnat qilsang, yasharsan,
Katta-katta osharsan.
Mehnat qilsang qaram bo’lmaysan.
Mehnat qilsang qirga,
Qaram bo’lmassan qo’lga.
Mehnat ham egiz-egiz,
Davlat ham egiz-egiz.
Mehnatda sinalgan elda aziz.
Mehnatli non — shakar,
Mehnatsiz non — zahar.
Mehnatli osh osh bo’lar,
Mehnatsiz osh — tosh.
Mehnatning ko’zini topgan
Boylikning o’zini topar.
Mehnatning noni — mazali,
O’g’rining urari — azali.
Mehnatning noni — shirin,
Yalqovning joni — shirin.
Mehnatsiz bilak — o’rinsiz tilak.
Mehnatsiz ish bitmas,
Erinchoqning qo’li yetmas.
Mehnatsiz rohat bo’lmas,
Savobsiz — jannat.
Mehnatsiz topilgan mol hisobsiz ketar.
Mehnatsiz turmush — tuzsiz osh.
Mehnatsiz turmush — o’g’irlik.
Mehnatsiz et yemaydi, bit yeydi.
Ming so’zdan bir ish yaxshi.
Mingta chiroyli so’zdan,
Bitta xunuk ish yaxshi.
Mol boqqanga bitar.
Mol — boqqanniki,
Yer — ekkanniki.
Mol boqqanning barmog’idan moy tomar.
Mol boqqanning moliga boq,
Boqmaganning — holiga.
Mol semirsa, yog’ bo’lar,
Yer semirsa, bog’ bo’lar.
Nodon va yalqov — dushman uchun katta ov.
Non yemoqchi bo’lsang,
O’tin tashishdan erinma.
Nonni mehnat topgan,
Mehnatni non topgan.
Obro’ topaman desang, kamtar bo’l,
Qarimay desang, mehnat qil.
Obro’ning onasi — mehnat,
Otasi — sa’yi harakat.
Ovni yo ko’rinmagan otar,
Yo — erinmagan.
Odam — gavhar, qo’li — gul.
Odam ishdan chiqmaydi,
Odamdan ish chiqadi.
Odam qo’li cho’lni bo’ston qilar.
Odamni po’stin emas, ish qizdirar.
Odamning qo’li — gul.
Odamning husni — mehnatda.
Oyog’ing tap-tap etmasa,
Og’zing shap-shap etmaydi.
Oz yesang, ko’p yashaysan,
Mehnat qilsang, ko’p oshaysan.
Olay desang mo’l hosil,
Mehr qo’yib mehnat qil.
Oltin o’tda bilinar,
Odam — mehnatda.
Oltmishingda olma eksang,
Yetmishingda yemishin yersan.
Osmonga og’iz ochgan och qolar.
Ot oyog’idan topar,
Odam — qo’lidan.
Ota boyligi yeiga singar,
Mehnat boyligi — elga.
Osh quli — ish kasali.
Oq tuya cho’kmas, ko’k tuya turmas.
Oq qo’l — osh egasi,
Kuch qo’l — ish egasi.
Og’zingni ko’kka ochma,
Halol mehnatdan qochma.
Podachi qizining g’ayrati
Poda qaytganda kelar.
Pul yo’q deb qayg’urma,
Ish yo’q deb qayg’ur.
Rahbar yotsa soyada,
Paxta qolar poyada.
Rohatning onasi — mehnat.
Sansolar-u mansolar,
Otga yemni kim solar.
Sen ishni quvsang,
Non seni quvar.
Sepgan xirmon qilur,
Sepmagan — armon.
Sovut kiyib ma’raka*da jon bergan,
Ketmon urib kecha-kunduz non bergan.
Suv bir joyda turaversa, sasir.
Suv o’jar, inson undan ham o’jar.
Suvdan kechgan ho’l bo’lar,
Mehnat chekkan zo’r bo’lar.
So’z bilan aqqa-baqqa,
Ish bilan hech qayoqqa.
So’ziga boqma, ishiga boq.
So’zing kumush bo’lsa,
Ishing — oltin.
Tayyor oshga bakovul —
Yetim qizga yasovul.
Tanbalga jannat yo’q,
Qaytib kelsa do’zax yo’q.
Tarallabedodga jon g’animat.
Tek turganga shayton tayoq tutqazar.
Tek turguncha, tekin ishla.
Tek turmagan to’q turar.
Tek turmaganga osh ber,
Ikki qo’liga ish ber.
Terga botgan zaiga botar.
Tergan — termulmas.
Terlab ishlasang, to’yib yeysan.
Tindim tunda, tinmadim kunduzi,
Bo’ldi qo’y telpagim qunduzi.
Tinmas kampir oyog’i
Oydinda chars yigirar.
Tirishgan yer ustida yashar,
Tirishmagan — yer ostida.
Tirishgan och qolmas.
Tirishgan tog’dan oshar,
Ter to’kkan baxtli yashar.
Tirishgan — er,
Tirishmagan — qora yer.
Tirishqoqning teshasi
Toshga chega qoqar.
Tirishqoqning teri chiqquncha,
Ishyoqmasning joni chiqar.
Tovuq ham tirmalab to’yinar.
Tortishmagan topmaydi.
Tog’ takasi tek tursa, och qolar.
Tusiga qarama, ishiga qara.
To’kilgan — tering, ishlagan — yering.
To’kilsa manglay tering,
Unumli bo’lar yering.
To’rt xotin bir bo’lsa,
Kasbi — o’lan aytish.
Uyqu — g’aflat, mehnat — rohat.
Uringan ish o’rinsiz qolmas.
Uxlagan uyqu olar,
Uxlamagan — yilqi.
Uxlaganga ulush yo’q.
Xazina g’oyibdan emas, mehnatdan.
Xarakash eshak yo’lga yaramas.
Xotin-qizning ishini tovuq cho’qib bitirolmas.
Charx yigirsam pul bo’lar,
Boshim dasta gul bo’lar.
Yaxshi-yaxshi yigitlar,
Eshigimga qui bo’lar.
Cho’pchak degan cho’p bo’lar,
Teraversang, ko’p bo’lar.
Shaf-shaf degan bilan
Shaftoli og’izga tushmas.
El og’ziga boqqan och qolar.
Elga boqqan yerga boqmas,
Ko’kka boqqan elga yoqmas.
Elning ko’rki — er bilan,
Erning ko’rki — ter bilan.
Emgak etsang, emarsan.
Emgaksiz itdan yomon,
It tugul bitdan yomon.
Er — ishlagan yerda aziz.
Er yigit nomi bilan,
Mehnatda shoni bilan.
Er xizmatdan topar.
Eringan elga sig’mas.
Eringan qiz erdan qolar.
Eringanning oshi pishmas.
Erinchoq ikki ishlar,
Oxiri barmog’ini tishlar.
Erinchoq,
Erinchoqqa otasining soqoli o’yinchoq.
Erinchoq eshikka chiqsa, ot yollaydi.
Erinchoq qizni erga ber,
Er olmasa yerga ber.
Erinchoqni er olmas,
Er olsa ham ko’p qolmas.
Erinchoqning ishi bitmas,
Epsizning — hojati.
Erinchoqning og’zini it yalar.
Erinchoqning qo’li yetmas,
Qo’li yetsa ham, ishi bitmas.
Erinchoqning qo’li qisqa,
Erinmaganning — yo’li.
Erning g’ayrati tog’ni qo’zg’atar.
Eshak yurar qatqoqda,
Ma’lum bo’lar botqoqda.
Yuki yengil eshak yotag’on bo’lar.
Yurti boyning o’zi boy,
Mehnat qilganning qo’li moy.
Yutuqning kahti — mehnat.
Yalqov ash qush bo’lmas,
Qush bo’lsa ham ucha olmas.
Yalqov bo’lsa o’g’loning,
Yerdan non termas.
Abjir bo’lsa o’g’loning,
Cho’ldan don terar.
Yalqov yotib buyurar.
Yalqov yotolmaydi, yotsa turolmaydi.
Yalqov xotinga bola — bahona.
Yalqov — o’ziga yov.
Yalqov o’tirgan yerida o’tin terar.
Yalqovlik, oxiri xo’rlik.
Yalqovlik yovi — yumush.
Yalqovning maqtanishi ish boshiga borguncha.
Yalqovning oshi — yovg’on.
Yalqovning qo’li qo’ynidan chiqmas.
Yaxshi bo’lsang kelinchak,
Bo’la ko’rma erinchak.
O’tloqda bedana ko’p,
Dangasada — bahona.
Qaziybersang, tog’ ham qular.
Qarasang — bog’man,
Qaramasang — dog’man.
Qarasang, qand yersan,
Qaramasang, pand yersan.
Qizil yuzni sarg’aytma,
Aziz qo’lni qavartir.
Qimirlagan qir oshar,
Tig’izlagan tog’ oshar.
Qozon o’tdan, odam harakatdan qizir.
Qoloqdan cho’loq yaxshi.
Qorning to’ysa, kekirma,
Bekor yurib, bo’kirma.
Qulday bo’lib ishlasang,
Boyday bo’lib yasharsan.
Quldek ishla,
Bekdek tishla.
Qush qanoti bilan tirik,
Odam — mehnati bilan.
Qo’rqoqning ko’zi katta,
Dangasaning — so’zi.
G’ayrat etgan tog’ni kesar,
G’ayrat temir arqonni uzar.
G’ayratlidan ilon qochib qutulmas.
G’ayratlidan quyon qochib qutulmas.
G’ayratlining yuragi qaynar.
G’ayratsizning yuragi o’ynar.
G’ayratsiz bilak — o’rinsiz tilak.
Hamma narsaning otasi — mehnat.
Har kungi va’dabozlikdan,
Bir kungi jonbozlik yaxshi.
Harakating — sog’liging,
Mehnating — boyliging.
Himmat — elning tayanchi,
Mehnat — rohat quvonchi.
Hurmat qilsang, hurmat ko’rasan,
Mehnat qilsang, davron surasan.
Hurmating — savlating,
Mehnating — davlating.
«Ho’k» degan ho’kizga o’lim.
Ho’k desa, ho’k, Cho’k desa, cho’k.
__________
* Ma’raka — bu yerda jang-u jadal ma’nosida.
