Kuz shoirlarning sevgan fasli. Kuzni kuylamagan shoir boʻlmasa kerak. Oʻzbek shoirlari uchun kuz faqatgina ilhom manbai emas, shu bilan birga, bu mavsum paxta, paxtazor, egatlarga egilgan xalq timsollari bilan bogʻlangan. Bugun sizga Oʻzbekiston xalq shoiri Xurshid Davronning kuz bilan bogʻliq sheʼrlarini taqdim etamiz.
Xurshid DAVRON
KUZ SHE’RLARI
* * *
Ko’z o’ngimda bepoyon bog’lar,
Yaproqlarda tilla rang g’ubor.
Yaqinlashib qolgandek tog’lar,
Havo shunday tiniq, beg’ubor.
Shitirlagan kechki yomg’ir, ham
Tumanlarni quchoqlagan tong,
Qop-qoraygan dalayu qir ham,
Bari menga tanish, qadrdon.
Daraxtlarda lovillar gulxan,
Yuragimda uning tafti bor.
Bog’chadagi xazonlar bilan
Uchib yurar kechagi bahor.
Meni tashlab ketmoqchi do’stni
To’xtatmoqchi bo’lganday shu on
Men jimgina qo’lim cho’zaman
Yonayotgan gulxanlar tomon.
* * *
Eshiklar to’satdan bir quchoq nurni
Sochib yuboradi tunning ko’ksiga.
Eshikni yopaman, tinch ko’chalarni
Kezib termilaman oyning raqsiga.
Keyin dalalarga chiqib ketaman,
Men bilan bog’larda tentiraydi tun.
Bulutlar oqadi. Ko’zni tutaman,
Poyimda maysalar shivirlar afsun.
Tun shaharni quchgan.
Baxtli ayollar
Erkaklar ko’ksiga qo’yadilar bosh –
Uxlar choyshablarga o’ralgan gullar,
Ko’rpani toblashib mushukday yuvvosh.
Faqat uzoqlarda, tungi qirlarda
Ko’zlari qora qiz, qoshi qora qiz
Yigitning ko’ksiga emas, dalada
Uvatga bosh qo’yib uxlaydi yolg’iz.
1977
* * *
Mezon kechdi.
Qanday shoshib kechdi bu mezon.
Hosil to’la aravasi loylarga botib
Sochi oqardi.
Mezon kechdi.
Qanday ma’yus kechdi bu mezon.
Oromni, uyquni unutib qaridi.
Yulduzlarga ulashib berdi
Daraxt uchlarida qolgan noklarni.
Chinni kosalarga musallas quyib,
Keling, mezon bilan xayrlashaylik.
Qishda uni yaqin do’st kabi
Juda ko’p bor eslaymiz hali.
1979
* * *
Tungi bog’lar – sirli, qo’rqinchli,
Xususan kuz, xususan kech kuz.
Qora tunga bo’lib qo’riqchi
Qotib turar daraxtlar unsiz.
Oyog’ingning ostida nogoh
“Chirs” etaru sinib tushar shox,
Biroq, ulkan qushdek banogoh
Qalqib ketar butun ulkan bog’.
Tungi bog’lar qora o’pqonday
Guvlar bo’ron kezingan chog’lar.
Bog’ni chetlab o’tadi tunda
Qo’rqa-pisa oydin so’qmoqlar.
1979
KUZNI O’YLA
Yozni o’yla…
Maris Chaklays
Kuzni o’yla,
Qor ketishi bilan kuzni o’yla…
Kuzni o’yla,
G’ildiragi loyga botib qolgan aravani
Tortolmayotgan otni ayamay qamchilab,
Kuzni o’yla.
Beshafqat kuzni o’yla,
Usti ochilib qolgan bolalaringni
Ko’rpa bilan o’rab qo’ya turib,
Kuzni o’yla…
Kuzni o’yla, tashnalikdan
Bahor yomg’irlari aro lablaring yorilib ketganda,
Saraton oftobi tig’ida
Mehnat qoraytirgan bolalarning
Ko’zlariga qarolmasdan kuzni o’yla.
Ikki tol ovuta olmayotgan
Belanchakdagi bolaning bo’g’ilib yig’lashi,
Kun issig’ida ko’ksida suti qurib qolgan ayolning
Iztirobi aro kuzni o’yla,
Kuzni o’yla, kuzni o’yla…
1981
TERIMCHI QIZLAR
Terimchi qizlar
Shoxlardagi qushlarday yengil,
Qomatlari xayol,
Quyosh isi anqib turar chehralaridan.
Ular
To’lib ketgan armonlar kabi,
Egatlarga egilgan.
Orzulari mezonlar kabi
Oppoq bo’lib uchib yurguvchi
Oydin shamollarga osilgan.
Huv… Bo’g’ilib sayragan
qushdan ham uzoq,
Qishlog’imning cheksiz dalalarida,
Oppoq shiyponlarda ko’ksini titroq,
Iliq, moviy shamollar o’pib,
Uxlab yotar terimchi qizlar
Tushlarini quyoshga ko’mib…
* * *
Atrofda qora kecha.
Mungli nay kuyi yangrar.
Kuz. Shamol. Bo’m-bo’sh ko’cha.
Zulmatga cho’kkan ranglar.
Sog’inch dilni o’rtaydi.
Kuz. Shamol. Bo’m-bo’sh ko’cha.
Nay kuyi – sog’inch bayti.
Atrofda qora kecha.
1983
* * *
Kuzni olib o’tdi dehqonlar
Aravada olmalar bilan.
To’lib ketdi cheksiz sayxonlar
G’ildiraklar g’irchillashidan.
Daraxtlarning rangi qorayib,
Bog’da esdi achchiq kuyundi.
Kuz yo’llari misli qora ip
Cho’zildilar – yomg’irlar yuvdi.
Oq varaqqa siyoh dog’lari
Sochilganday – ayni kun botar
Har sharpadan kuzak bog’lari
Qarg’alarni ko’kka sachratar.
Qushlar sergak –
Qora olchaday
Ko’zlarida hadik surati.
Kezib yurar bog’ni kechalar
Yog’ilmagan qorlar hasrati.
Aravada savat va savat
Naqsh olmalar osmonga boqar.
Kuzni olib ketdi arava,
Aravaga sig’madi bog’lar.
1978
UMRZOQ KUNBO’YI…
Umrzoq kunbo’yi paxtalariga
ishlov berib horib qaytadi.
Uyda uni oyday xotini,
xotinining ma’yus ko’zlari,
ikki qavat ko’rpa kutadi.
U yechinib shoshmay yuvinar,
bir oz sho’xlik qilar xotini bilan –
birdan uyg’onadi mudragan shamol,
ohista titraydi shohi pardalar.
Umrzoq xotinining ko’zidan sezar,
u ham hali tuz totimagan.
— Ovqatlansang bo’lmasmidi? – deb
Umrzoq tikilar ma’yus ko’zlarga.
Homilador xotini jilmayib qo’yar,
Siniqqan yonoqlar ketar qizarib.
Xotini juda ham yaxshi biladi –
yolg’iz ovqatlanmas eri.
Umrzoq yoriga tikilgan sayin
yelkasidan sirg’alar horg’inlik toshi.
Ular endigina cho’zilgan mahal
Ufq anor kabi qizara boshlar…
1974
SO’NGGI OLMA HAQIDA QO’SHIQ
Sunbulaning yellari
alla aytgan chorbog’da,
sunbulaning yo’llarin
yomg’irlar yuvgan chog’da,
aravalar g’ijirlab
loylarga botib qolgach,
qaqragan va tashna lab
yoz kuzga yetib olgach,
bog’lar aro hokimlik
qilganida bolalar,
qizarib nurga to’lar
so’nggi kuzgi olmalar
………………………………….
………………………………….
Ayol kabi yalang’och
go’zalligin bu damda
shoxlar aro noiloj
ko’z-ko’zlar so’nggi olma.
Bechora ko’r gadoni
o’ynagandek to’rt yondan,
tosh uchar yolg’iz qolgan
olmaga – yer, osmondan
Har daqiqa, har bir on
xavotir-la kechadi,
bog’ga kirgan har shamol
uni izlab uchadi.
Kirgan sayin kuz bog’lar
yuragiga ichkari,
Talpinar olma shoxlar
uchiga – yulduz sari.
O, yolg’iz qolgan olma,
naqadar sen shirinsan.
Holbuki sen ham o’sha
olmalarning birisan.
Faqat sen beva kabi
yolg’izsan, o yolg’izsan.
Yolg’iz ayol erkakka
shirin tuyular qizdan.
…O’rmalagach tumanlar
kuzning xira sahari,
so’nggi olma, qalbingga
botar qishning zahari.
Shimirasan entikib
va qayg’uga to’lasan.
Sovuqni qancha yutsang
shuncha shirin bo’lasan.
O, beva kabi yolg’iz
so’nggi olma, alvido.
Qoshingda turdim ma’yus,
chiqmadi sendan sado.
Bugun tunda osmonda
nogoh yulduz surilar,
ucha-ucha azonda
kelib senga urilar.
Biroq hech kim sezmas kuz
yong’inida isinib,
muzdek tongi havoda
kuygan olma isini…
1980
QISHLOQQA QAYTISH YOKI
UMRZOQ LAYLAKNING O’LIMI
Oq ko’ylak-ishtonli Umrzoq laylak
ravoqda to’shini to’singa bosib,
tog’larga termilar, entikar yurak:
“Qishloqni ko’rmoqlik qilarmi nasib?”
Ko’zini yumadi,
g’amgin dalalar
xayolga bostirib kirar ushbu on.
Paxtazor… Charchagan yerni allalar
namxush xazon isi va telba osmon.
…Yarim tun uyg’onib ketar to’satdan —
osmonni o’ksik dil kabi titratar
uchib ketayotgan qushlar qo’shig’i.
Chol yig’lab yuborar va uchib ketar
oppoq laylaklarga qo’shilib.
1977
TUN SHUNDAY ZIM-ZIYO…
(Miroslav Florianga nazira)
Tun shunday
zim-ziyo –
naqsh olmalar
yulduzdek porlar.
Tun shunday
chuqurki –
Uchgan yulduz
quduqqa tushar.
Tun shunday
oydinki –
Kelinchaklar
darchani to’sar.
Tun shunday
sokinki –
Eshitilar
quyosh nafasi.
1980.
ERTAKNING DAVOMI
Qiz sochida shamol hayqirar,
guvlar shamol kabi qiz sochi.
Yo’l tugaru uyiga kirar
qiz zangori eshikni ochib.
Ostonada qoladi shamol,
chekinadi ufqqa kunduz.
Paxsa devorlarni quchoqlab
yig’lar shamol ko’chada unsiz,
va shamolni daraxt shoxlari
olar ekan tinch quchog’iga,
sochiladi kuz yaproqlari
qiz yashagan uy ravog’iga.
Daraxtlar ham hech chidayolmay
derazadan mo’ralar ma’yus.
Daraxtlarni olib ketolmay
ostonada turar sarson kuz.
Quyuqlashib borarkan mayday
qora tunning qora bo’yog’i,
qiz to’shakka o’rangan paytda
tinib qolar kuzakning bog’i.
Bu sukunat farog’atidan
qiz kiprigi yumilgach asta,
qiz sochini sog’ingan shamol
derazani ochar ohista,
va tillarang xazonlar sochib,
boqmay oyning nur o’yiniga,
qordek oppoq choyshabni ochib,
kirar oydek qizning qo’yniga.
1980
ESKI SHAHAR
Bibixonim dahmasi xarobasida
so’nggi bor aks etar va so’nar quyosh.
Uyg’ona boshlaydi kun nafasidan
mudrab uxlab qolgan qora qabrtosh.
Tor, qiyshiq ko’chalar adashib qolib,
ilondek o’rmalar nurafshon tunda.
Tovlana boshlaydi qayg’uga to’lib
“Ziji Ko’ragon”ning aksi osmonda.
Mudrar sezgir qushlar butoqlar aro,
ularning uyqusin buzar shamollar
va qaysar eshagin niqtab besado
uyga qaytayotgan bozorchi chollar.
Tomga uchib tushgan yorqin bir yulduz
kuydira boshlagan paytda o’tlarni,
munkaygan chol kabi qarigan kunduz
Shohizinda tomon pisib o’tardi…
Eski shahar uxlar, mudragan toklar
paxsa devorlarni mahkam quchoqlar.
Uxlaydi boxorda qovunu-noklar,
Tushlariga kirib muattar bog’lar.
Tungi sukunatda to’kilar yerga
yillar nafasidan nam tortgan sho’rxok.
Boladek mo’ltirab boqar shaharga
bir chetda biqinib olgan mitti bog’.
1979
SO’NGGI KUZ
Mezon oqshomlari quyilgach tunga,
qayg’ular uyg’onar ko’ksimda nogoh.
Boqaman, daraxtlar singar osmonga,
anglayman: yashamoq oniy bir nigoh.
Kun kelar, qushlarning to’dasi uzoq
aylanar osmonda va o’char sasi –
bahor – tashna qushlar intilgan tuzoq,
kuzak – sindirilgan qushlar qafasi.
Ketarlar qushchalar parvoz bilan mast,
qaytarlar uvillab qora shamollar.
…Erkaklar qonida yig’lar musallas,
yig’lab kuzatadi qushlarni chollar.
1980
KUZ
Qora yomg’ir va yolg’izlik, qorong’i chorbog’ –
g’amgin qushlar karvon bo’lib ko’chib ketadi.
Yomg’ir yuvgan daraxtlardan eng so’nggi yaproq
uzilaru yurak kabi uchib ketadi.
* * *
Keyin yana kuzak boshlanar,
derazadan boqqanda – faqat
bo’zrang tuman aralash yuksak
tog’ cho’qqisi ko’zga tashlanar.
Sen o’zingni qo’yarga ham joy
topolmaysan… Beshafqatdir kuz!
Ko’kka boqsang… Ko’rinmaydi oy,
Seni yodga soladi yulduz.
Uyqusiz tun – qorong’i xatar
aro ko’kka boqasan… Tongda
sen g’ijimlab tashlagan xatlar –
oq bulutlar suzar osmonda.
1985
* * *
O’z-o’zingga aytding: “Qaragin, xazon”.
O’z-o’zingga aytding: “Qaragin, kuz bu!”
Alvonrang quyoshning yog’dusi tushib
Sening ko’zlaringga urildi ko’zgu.
Sen unga qarashga qo’rqasan, balki
Unut va olislab ketgan muhabbat
Yodini ko’zingda ko’rging kelmaydi.
O, nahot yashasang shunday to abad!
Mung’ayib, qor tushgan tongdagi qushday
Ayvon chekkasida o’ylar surasan,
U kunlar bamisli unut bir tushday –
Aytgin, tushlaringda kimni ko’rasan?!
To’zg’igan sochingdek to’zg’igan o’ying,
Osmonga boqasan, bosib titrog’ing.
Bu kuz hech kim kelmas, unutdir uying,
Hech kim taqdim etmas chinor yaprog’in.
Nega yig’lamaysan nega kulmaysan,
Umr o’tayotir, umr – oqizoq…
Nega eshigingning oldidan o’tgan
Bolalar ortidan qaraysan uzoq?..
1986
* * *
Qora tunda so’ldi yaproq –
So’nggi yaproq.
Vujudlarda so’ndi titroq,
Tindi tuproq.
Qushlar uchdi tong oldidan –
ko’k surmarang.
Ufqlarga urildi-da,
sindi jarang.
Tuman chulg’ab chiqar tog’dan
kuz quyoshi.
Tomchilaydi ho’l butoqdan
kuz ko’zyoshi.
G’ijirlaydi ko’zdan olis
bir g’ildirak –
Kimdir ketar yo qaytar? – Kuz
bilsa kerak…
Tikilaman, ilg’ar ko’zlar:
Huv, dalalar
aro so’nggi tola izlar
ho’l bolalar…
1986
PAXTAZOR
O’zbekiston – paxta dalasi,
Ufqqacha, ufqdan so’ng ham.
Bolalarning mutolaasi
Paxtazordan iborat olam.
Ular kirib kelguncha kecha,
Kun ufqqa botguncha so’nib,
Sovuq, qalin qorlar tushguncha
Yomg’irlarga cho’milib, to’nib,
Mitti, nozik barmoqlar ila
Tig’li, keskir muz chanoqlardan
Tola yulib, xirmon uyarlar —
Xirmonlarki, yuksak tog’lardan.
Bundan maktab pedsovetlari
Yomon baho olganni emas,
Yomon paxta tergan bolani
Muhokama qilishdan to’ymas.
Hech yodimdan o’chmaydi biroq,
Qop-qoraygan egatlar aro
Qora tunda yalt etgan chiroq
Kabi ko’zga tashlangan chanoq
Va paxta deb qad bukkanlarim,
Bir tola deb kun kech bo’lgani
Oqshomgacha bo’m-bo’sh etaklar
Paxtagamas, qorga to’lgani.
Ey, paxtazor, ey, bolaligim
Singib ketgan cheksiz dalalar,
Tushlarimga kirasiz, kirmas
Onam aytgan munglig’ allalar.
Atlantida – ul cho’kkan diyor
Nima bo’pti?! – Tushmay daftarga
Necha-necha atlantidalar
Cho’kib ketdi paxtazorlarga.
Ha, rost, bugun o’zbek deganda,
Aytgan damda yutuqlar haqda
Faqat seni sonsiz minbarda
Tilga olib o’tarlar, paxta.
Yo’q, biz cho’kib beiz ketmadik,
Alisheru Ibn Sinoni
Bergan bu xalq o’lmagan, tirik —
U lol qilar hali dunyoni..
Bu xalq hali qul bo’lgani yo’q,
Hali bu xalq bag’ridan chiqar,
Shoirlarkim, har so’zida cho’g’ —
Bir so’zlarkim zulmatni yiqar.
Biz angladik paxtazorlarda
Non qadrini, erkning qadrini,
Biz angladik paxtazorlarda
Ona Vatan, xalqning dardini.
Biz angladik paxtazorlarda
Onalarning mungli allasin,
Biz angladik paxtazorlarda
Ozib-to’zgan o’zbek dalasin.
Biz angladik paxtazorlarda
O’zbekiston muhabbatini,
Biz angladik paxtazorlarda
She’r ishqini, uqubatini.
Shu sababmi, uyalaman men
Paxta kabi oppoq qog’ozda
Aytolmasam xalqim dardini,
Qilolmasam uni ovoza.
Shu sababmi, uyalaman men
Paxta kabi oppoq varaqni
Bo’yamasam qalbim qoniga,
Chorlamasam shiddatga xalqni.
Va paxtadek oppoq dillarga
Bitilarkan eng ezgu bitik
Men ham butun xalq bilan birga
Qichqiraman: — Tirikman, tirik!
1986
kh-davron.uz
