Bu galgi lugʻatimiz Xorazm viloyati shevasi asosida tuzildi.
Yoqtu
Xorazm shevasida ushbu soʻz “yorugʻ” maʼnosini ifodalaydi. Mumtoz adabiyot namunalarida ham undan keng foydalanilgan. Masalan:
Iki yoqtu guhar olamga bergan,
Muhabbat ganjini odamgʻa bergan.
(“Muhabbatnoma”dan).
Digʻiriq
Ushbu soʻz vohaning asosan Urganch, Xiva, Xonqa tumanlarida “tor koʻcha”, “jin koʻcha”, “boshi berk koʻcha” maʼnolarida keladi. Masalan: “Digʻiriqdan u yogʻiga yoʻl yoʻq edi”.
Xaraz
Bu soʻz “tegirmon” maʼnosida qoʻllanilib, vohaning barcha tumanlari uchun xarakterlidir. Masalan: “Otanazar kun peshinlab un torttirgani xarazga ketdi”.
Secha
Asosan oʻgʻuz shevasiga xos boʻlib, “chumchuq” maʼnosida keladi. Vohaning Urganch, Xonqa, Xiva, Yangiariq, Qoʻshkoʻpir tumanlarida bu soʻz keng qoʻllaniladi. Masalan: “Bola qoʻliga tosh olib ulgurmay, shoxdagi sechalar pir etib uchib ketdi”.
Uchak
Vohada bu soʻz “tom” maʼnosida qoʻllaniladi. Gurlan, Yangibozor tumanlarida esa uning muqobili sifatida “tambash” soʻzidan foydalaniladi. Masalan: “Dovul ogʻa somon tashlash uchun uchakka chiqdi”.
Qarinja
Xorazm vohasida hozir ham qoʻllanib kelinadigan bu soʻz “chumoli” maʼnosini ifodalaydi. Masalan: “U qoʻlida oʻrmalab ketayotgan qarinjani puflab tashladi”.
Rabgʻuziyda “qarinja” – “qarinchqa” tarzida uchraydi:
“Qarinchqalarning ulugʻi oqsoq erdi”. (“Qisasi Rabgʻuziy”dan)
Akmal JUMAMURODOV
tayyorladi.
oriftolib.uz
“Yoshlik” jurnalining 2016 yil 8-sonidan olindi.
