… Ва ниҳоят мактуб йўллашга аҳд қилди. Гарчи муҳаббати жавобсиз қолишини билсада, юрак, ақлни инкор этди. Қанча ёзди, нималар деди билмайди. Англагани унинг мактуби махбубаси томон «қанот қоқди». Энди нима бўлади? Тақдир балки мурувват қилар… балки шафқатсиз савалар…
Эътиборингизга ҳавола этилган парча, машҳурларнинг муҳаббат тарихидан бир шингил эди. Унинг давоми билан қуйида танишингиз мумкин. Буюк шахсларнинг гўзал севги номалари ўйлаймизки, сизни бефарқ қолдирмайди. Ҳақиқий, соф ва беғубор туйғулар силсиласи улар…
Наполен БОНАПАРТдан Жозефинага
«Кун сайин сени янада кучлироқ севиб бораяпман. Ҳар тун гўё бағримдасан, хаёлан… Ҳатто финжондаги чойга ҳам қўл текказишни истамайман. Қўрқаман. Сендан узоқдалигимга сабаб бўлаётган ғуруримни лаънатлашдан қўрқаман, Ҳаётим! Айни хизмат пайти ёки харбий лагерларни кўздан кечираётиб ҳам ҳаловатим йўқ. Юрагим жанг майдонидан узоқларда, Жозефинам васли билан паришон. Бу хаёллар мени эс – ҳушимдан айирмоқда.
Агар сендан худди Рона дарёсининг шошқалоқ тезлигидек узоқлашаётган бўлсам, билгинки, висол яқин. Тун ярмида уйғониб, бош кўтармай ишлашим ҳам бежиз эмас. Тезроқда ёнингга қайтиш илинжи бу.
Вантоз (тақвим) нинг 23 дан 26 санасига йўллаган мактубингда «СИЗ» деб мурожаат қилибсан. «СИЗ»? Жин урсин! Бунга қандай қўлинг борди? Бунчалар совуққонлик…
Жозефина! Жозефина! Бир вақтлар сенга айтган сўзларим ёдингдами: «табиат мени кучли ва саботли феъл билан сийлаган, сенга эса шу қадар майинлик ато этганки…» Мени севмай қўйдингми? Кечир, кечир мени азизам, юрагим тилка – пора бўлаяпти.
Сени деб ураётган юрагим аллақандай қўрқув ва чексиз соғинч билан тўлаётир…
Исмимни айтмай сўзлашингдан оғринаяпман. Ҳа, бу жуда аламли ва оғриқлики… Кутаман, исмим ёзилган мактубингни кутаман. Ҳайр! Эвоҳ, бордию мендан кўнглинг қолган бўлса, демак ҳеч қачон мени севмагансан! Мен бундан қаттиқ пушаймон чекишим аниқ…»
Александр Сергеевич ПУШКИНдан Наталья ГОНЧАРОВАга
Москва. 1830 йил, март ойи. (қоралама, француз тилида)
«Бугун – сизни илк бор учратган кунимнинг шодиёнаси. Тобора иқрорим ортаяптики, менинг борлиғим сиз билан бир бутундир. Асло айро бўлолмайди! Сизни севиш ва ардоқлаш учун яратилган бўлсам ажаб эмас. Қолган юмушларингизчи дерсиз, уларнинг бари тентаклик, рости. Олисларда юриб, бой берган бахтиёрлик онларимдан афсусдаман. Лекин эртами – кечми, барчасини ташлаб, оёқларингизга бош уриб, йиқиламан. У куннинг биргина хаёли кўз олдимда жонлангудек бўлса, зулмат қоплаган зерикарли кунларим нурафшон бўлиб кетади. Ўшанда уйингиз атрофида айланиб, сизни қаршилайман, ортингиздан эргашаман…»
Оноре де БАЛЬЗАКдан Эвелина ГАНСКАЯга
«Қани эди, тиззангизга бошимни қўйиб, қалбим ҳаловат топса. Фикрларимни банд қилган ўйларни сиз билан бўлишсам. Йўқ, баъзан умуман гапиргим ҳам келмайди. Шунчаки, кўйлагингизнинг бир учини лабимга босиб, ўша бир кунни сиз билан ўтказсам дейман…
О, менинг маҳбубам! Ҳаётим мазмуни, тунларимни чароғон этгувчи малагим, қувончим, бахтим, азизим қачон кўраман сизни? Ёки бу саробми? Сизни кўрибманми ўзи? Эй тангрим! Сўзлаётганда ҳар бир товушга билинар-билинмас урғу беришингизни севаман! Нозик лабларингиз шу қадар бежиримки, бу ҳақда айтмоқликка изн беринг, Азизам!
Эртаю кеч тиним билмай ишлаяпман. Декабрь ойида икки ҳафтага бўлсада ёнингизга бораман. Йўл — йўлакай Юрскнинг қор билан қопланган улуғвор тоғларини кўраману, биласизми нимани хаёл қиламан…Оқ бахмалга ўралган тоғлар севгимлим васлини ёдга солади. Оҳ! Сочларингизнинг хушбўй таровати, қўлларингизнинг оташин тафти, сизни бағримда эркалаб …. илҳомим жўшиб кетади.
Дўстларим, «бунчалик иродалисан» дея ҳайрон қолишади. Эҳ, билганларидами улар, маҳбубамнинг нурафшон сиймоси ҳар қандай ассосиз таъналарни йўққа чиқаришини. Биргина ўпич фариштам, биргина охиста ўпич, ва ҳайрли тун!»
Альфред де МЮССЕдан Жорж САНДга
«Азизам Жорж, сизга айтмоқчи бўлганим андак тентакликдек туюлар балки, кулгули эшитилиши ҳам мумкин. Очиғи, ёзишга нўноқроқман. Сайрдан қайтиб, айтмоқчи бўлганларим қолиб, нега бўлар-бўлмас нарсаларни ёзаяпман, билмайман. Кеч тушиши билан бу ишларимдан пушаймон ейман ҳали. Сиз устимдан куласиз, эҳтимол мени лофчига чиқарарсиз. Тўппа-тўғри эшикни кўрсатиб, мен ҳақимда ёлғончи деган хаёлга боришингиз ҳам аниқ.
Мен сизга ошиқман! Сизни учратган илк кунимдаёқ севиб қолганман. Дўстнона муносабатда бўлсак, дардимга шифо топарман дегандим. Феълингизда шу қадар ажойиб жиҳатлар борки, сўзсиз юрагимга малҳам бўлиши тайин. Ҳар қалай ўзимни шунга ишонтирдим. Астойдил ишонтирдим. Аммо сиз билан ўтаётган ҳар бир дақиқа мен учун жуда қимматга тушаяпти. Яхшиси, ҳозироқ чиқиб кетишимни айтинг, балки шунда камроқ азобланарман… Беҳудага муаммо чиқаришни истамайман. Сиз бўлса Жорж, ҳар доимгидек айтасиз: «Яна бир ошиқу – беқарор!» Бордию менга бефарқ бўлмасангиз, худди кечаги суҳбатимизда гапирганингиздек, нима қилмоғим лозимлигини билдиринг.
Агар ёзаётганларимга шубҳангиз бўлса, ўтиман, яхшиси жавоб берманг. Биламан, сиз ҳам мен тўғримда ўйлайсиз. Шуларни хаёл қиламану, аммо ҳеч нимага умид қилолмайман. Сўнгги ойларда менга бахтиёрлик лаҳзаларини ҳадя этган дўстимни йўқотишимни биламан, холос. Меҳрибон инсон эканлигингизга аминман, ва биламанки сиз ҳам севгансиз. Мен сизга худди садоқатли дўстига ишонгандек ишонаман.
Жорж, ўзимни худди тентаклардек тутаяпман. Тез орада Италияга жўнаб кетасиз. Парижда қисқа вақт қолишингиздан бахраманд бўлиш ўрнига қилаётган ишимни кўринг. Жиндек қатъийятим бўлганидами, бу дамларни сиз билан ўтказишга жамз қилолардим. Аммо ҳақиқат шуки, қатъийятсизман, шуни дея азобдаман…»
Лев ТОЛСТОЙдан Софи БЕРНСга
Сентябрь 1862 йил
«Софья Андреевна, ортиқ бардош қилолмайман. Уч ҳафтадан буён ҳар куни айтаман дейману, аммо ўша надомат, ўша қўрқув ва ҳавотир билан ортимга қайтаман. Ҳар оқшом, худди ҳозиргидек, ўтмишни кавлаштириб: «нега айтмадим, айтолмадимми, қандай айтардим» дея қийналаман. Ушбу мактубни ўзим билан олиб кетаман. Яна иродам бўшлик қилса, уни сизга бераман, ўқийсиз. Оила аъзоларингизнинг сохта муомалалари, назаримда, синглингиз Лизани севиб қолганим учун қилинаётгандек. Бу ноҳақлик ахир. Ёзган қиссангиз ҳали ҳам хаёлимдан кетмаяпти. Ўқиб чиққач, мен ким Дублицкий ҳам бундай бахтни орзу қилолмайди. Муҳаббат ҳақида ёзган шоирона жумлаларингиз… сиз кўнгил берган инсонга ҳавас қилмаяпман, ҳавас қилмайман ҳам. Назаримда, сиз учун худди болалардек қувонишим мумкин…
Ростини айтинг, софдил инсон сифатида сўзланг фақат, рафиқам бўлишга розимисиз? Жавобингиз «ҳа» бўлса, чин дилдан, ишонч билан сўзланг. Бордию қалбингизда заррача гумон ўрмаласа, «йўқ» дейишдан чўчиманг. Тангрим ҳаққи, жавоб беришдан аввал ўзингиздан яхшилаб сўранг, шунга розимисиз? «Йўқ» дейишингиздан қўрқаман. Лекин бардошли бўлишга куч тополаман. Агар мен сизни севгандай мени севмасангиз, тамом, жуда ёмон бўлади.»
Вольфганг АМАДЕЙ МОЦАРТдан – КОНСТАНЦАга
«Менинг суюкли, миттигина рафиқам, сен учун бир қанча топшириқларим бор.
Сендан ўтиниб сўрайман:
1) Тушкунликка тушиб қолма;
2) Соғлингни асра, баҳор елвизагидан эҳтиёт бўл;
3) Бир ўзинг сайрга чиқма, яхшиси умуман сайр қилма;
4) Сенга бўлган муҳаббатимга заррача ҳам шубҳанг бўлмасин. Ҳар сафар мактуб ёзганимда суратинг қаршимда туради;
5) Иккимизнинг ҳам номимизга доғ тушмасин, ҳар бир ишингга аҳамиятли бўл. Ташқи кўринишингга эътибор бер. Буларни сенга айтаётганимдан ранжима. Обрўмизга путур етмаслиги учун қайғураётганимдан мени кўпроқ севишинг керак, назаримда.
6) Сўзим якунида яна бир илтимосим, хатларингдаги маълумотларни тўлиқроқ тасвирласанг. Мен кетган кунимнинг эртасига қайним Хофер келдими ёки йўқми, шу ҳақида билмоқчиман. Ваъда берганидек тез-тез хабар олиб турибдими? Лангеслар йўқлаб туришибдими, ҳар замон? Портрет чизаётгандинг, ишларинг олдинга силжиб қолгандир? Аҳволларинг яхшими? Мана шулар мени ҳар қачонгидан кўпроқ қизиқтираяпти»
ЮЛДУЗ таржимаси
