Zakoti farz bo‘lgan mulklarning turlari
Quyidagi mollarning zakotini berish farzdir:
1.Yilning aksariyat qismini dalalarda o‘tlab o‘tkazadigan qo‘y, sigir va tuyaga o‘xshash to‘rt oyoqli hayvonlar.
2. Oltin va kumush.
3. Tijorat mollari.
4. Dehqonchilik mahsulotlari va mevalar.
5. Ma’dan va yer osti boyliklari.
O’tlovchi hayvonlarning zakoti
Quyidagi uch shart mavjud bo‘lganida, bularning zakotini berish farzdir:
1. Nisobga yetgan taqdirda (bu nisob tuyada 5, sigirda 30, qo‘yda 40 bosh).
2. Bunday mol egasining ixtiyorida turgan holda ustidan bir yil o‘tgan bo‘lishi.
3. Yil davomida yoki yilning aksar qismida yaylovda o‘tlatib boqish mumkin bo‘lishi.
Tuyaning zakoti
1. Tuya besh bosh bo‘lmagunicha, zakoti berilmaydi.
2. Besh bosh tuyaga (zakot o‘laroq) bitta qo‘y beriladi.
3. Tuyalarning soni 25 taga yetgunicha har besh tuyaga bitta qo‘y beriladi.
4. 25 tadan 36 tagacha bo‘lgan tuyalarning zakoti bitta ikki yoshga o‘tgan urg‘ochi tuyadir. Tuyalar soni 36 taga yetgach, bitta uch yoshga o‘tgan urg‘ochi tuya beriladi.
5. Tuyalar soni 46 ga yetgach, bitta to‘rt yoshga o‘tgan urg‘ochi tuya beriladi.
6. Tuyalar 61 taga yetgach, bitta besh yoshga o‘tgan urg‘ochi tuya beriladi.
7. Tuyalar soni 76 taga yetsa, ikkita uch yoshli urg‘ochi tuya beriladi.
8. Tuyalar soni 91 taga yetgach, ikkita to‘rt yoshli urg‘ochi tuya beriladi.
9. Tuyalar soni 120 tadan oshsa, har besh tuya uchun bitta ko‘y, ikkita to‘rt yoshli urg‘ochi tuya beriladi.
11. Tuyalar soni 145 ga yetgach, ikkita to‘rt yoshli urg‘ochi guya bilan bitta ikki yoshli urg‘ochi tuya beriladi.
12. 150 ta tuya uchun, uchta to‘rt yoshli urg‘ochi tuya beriladi.
13. Tuyalar 150 tadan 175 tagacha bo‘lsa, har besh tuya uchun bitta qo‘y hamda uchta to‘rt yoshli tuya beriladi. 175 tuyaga uchta to‘rt yoshli urg‘ochi tuya, bitta ikki yoshli urg‘ochi tuya beriladi.
14. 186 ta uchun uchta to‘rt yoshli urg‘ochi tuya bilan bitta uch yoshli urg‘ochi tuya beriladi.
15. 196 tadan 200 tagacha bo‘lgan tuya uchun to‘rtta to‘rt yoshli urg‘ochi tuya zakot beriladi.
16. Tuyalar soni 200 dan ortiq bo‘lsa, har 50 tuyanin zakoti 150 dan 200 tagacha bo‘lgan 50 tuyaning hukmi bo‘yicha beriladi (ya’ni, 200 dan ortiq tuya 25 taga yetgunicha, har besh tuya uchun bir qo‘y, 25 taga yetgach, ikki yoshli urg‘ochi tuya, 36 taga yetgach, bir dona uch yoshli urg‘ochi tuya, 46 taga yetgach beshta to‘rt yoshli urg‘ochi tuya zakot beriladi).
Buxt deb ataluvchi chatishtirilgan tuyalar bilan sof ara tuyalari o‘rtasida zakot berish jihatidan hech bir farq yo‘q.
Tuyalarda zakot qilib urg‘ochi tuya yoki uning badalini berish lozim. Sigir va qo‘ylarda urg‘ochi yoki buqa, qo‘chqor bo‘lishi farqlanmaydi. Mol egasi xohlaganidan beradi.
Zakot beradigan kishida zakotga beriladigan yoshdagi tuya bo‘lmasa, undan kattarog‘ini beradi va farqini (zakot olgan faqirdan) oladi yoki undan kichigini berib, kamiga pul beradi yoki tuyaning to‘liq badalini to‘laydi.
Otlarning zakoti
Ot, eshak, xachir, qo‘zi, (bir yoshga to‘lmagan) tuya va buzoqlar uchun zakot berilmaydi. Otlar uchun zakot berilmasligi sohibayn — Imom Abu Yusuf va Imom Muhammadga ko‘radir.
Imomi A’zamga, rahmatullohi alayh, ko‘ra otlar ikkiga ajratiladi: o‘tlab, rizqini topgan otlar (soima), yem berib (uyda) boqilgan otlar (olufa). Bu ikki qism otlar o‘zaro yana ikkiga bo‘linadi: tijorat uchun qo‘llanilgan otlar, tijorat uchun qo‘llanilmagan otlar.
Tijorat maqsadida foydalanilgan otlardan xoh o‘tlaydigan, xoh yem yeydigan bo‘lsin, zakot berish lozim, chunki bu otlar tijorat moli hisoblanadi. Agar otlardan tijoratda foydalanilmasa, unda yana ikkiga bo‘linadi: yuk tashish va minish uchun foydalanilgan otlar, bunday maqsadda foydalanilmagan otlar. Yuk tashish va minish maqsadida qo‘llanilgan otlar uchun, xoh yem yeydigan, xoh o‘tlaydigan bo‘lsin, zakot berilmaydi. Agar bunday maqsadda foydalanilmasa, unda ham ikkiga ajratiladi: o‘tlaydigan va yem berib boqiladigan otlar. Agar yem berib boqiladigan ot bo‘lsa, zakot berilmaydi. O’tlaydigan otlar suti uchun yoki ko‘paytirish uchun boqilayotgan bo‘lsa, ular xam ikkiga bo‘linadi: erkak otlar, biyalar. Bularning har biri ham ikkiga bo‘linadi. Agar otlar sof arab otlaridan bo‘lsa, egasi xohlasa, ot boshiga bir dinor, xohlasa, otlarning jami qiymatini xisoblab, ikki yuz dirhami uchun besh dirham (2,5 foiz miqdorda) zakot beradi.
Agarda suti uchun yoki ko‘paytirish maqsadida boqilayotgan otlar arab otlaridan bo‘lmasa, faqatgina qiymati hisoblanib, har ikki yuz dirhamidan besh dirham zakot beriladi.
Sigirlarning zakoti
1. O’ttiz boshdan kam bo‘lgan sigirlar uchun zakot berilmaydi.
2. Sigirlar soni 30 taga yetgach, zakoti ikki yoshga o‘tgan bir dona urg‘ochi yo erkak buzoqdir.
3. Sigirlar soni 40 taga yetgach, uch yoshga o‘tgan bitta urg‘ochi yoki erkak buzoq beriladi.
4. Oltmishta sigir uchun ikki yoshga o‘tgan ikkita erkak yoki urg‘ochi buzoq beriladi.
5. Yetmishta sigir uchun bir dona ikki yoshga o‘tgan erkak buzoq bilan uch yoshga o‘tgan urg‘ochi buzoq beriladi.
6. Bundan oshgan har o‘n bosh sigir uchun yo bitta ikki yoshga o‘tgan erkak buzoq yo uch yoshga o‘tgan urg‘ochi buzoq almashlab qo‘shib beriladi. Qo‘toslardan zakot berish sigirlardan zakot berish kabidir.
Qo‘ylarnnng zakoti
1. Qirqtadan oz bo‘lgan qo‘ylar uchun zakot berilmaydi.
2. Qirqtadan 120 tagacha bo‘lgan qo‘ylar uchun bitta qo‘y zakot beriladi.
3. 121 tadan 200 tagacha qo‘ylar uchun 2 ta qo‘y beriladi.
4. 201 tadan 400 tagacha qo‘ylar uchun 3 ta qo‘y beriladi.
5. 400 bosh qo‘y uchun esa 4 ta qo‘y beriladi.
6. 400 donadan ko‘p bo‘lgan qo‘ylarda, har yuz bosh uchun 1 ta qo‘y beriladi.
7. Echkilardan zakot berish, qo‘ylardan zakot berish kabidir. Ulardan ikki yoshga o‘tganlari zakot qilib beriladi.
Oltin va kumushning zakoti Nisob miqdoriga yetganidan so‘ng oradan bir yil o‘tgach, tanga holiga keltirilmagan bo‘lsa ham, oltin va kumush uchun zakot berish farzdir.
Kumushning nisobi
Kumushning nisobi 200 dirhamdir. Bu 140 misqol og‘irlikdagi kumushdir. 1 misqol 4 gr.
140 m • 4 = 560 gr. Shar’iy bir dirham og‘irligi 2,8 gr. deganlar bor. Ba’zilar shar’iy dirhamni 3,365 gr. degan. Shunday hisobga ko‘ra, 200 • 2,8 = 560 gr. 200 • 3,365 = 673 gr. Har 10 dirham 7 misqol. 1 dirham 2,8 gr. 1 misqol 4 gr.
Oltinning nisobi
Oltinning nisobi 20 misqoldir.
1. Nisob miqdoriga yetgan kumush yoki oltin qiymatiga teng pulga ega bo‘lgan kishi, bu pulning qirqdan birini zakot o‘laroq berishi lozim.
2. Yigirma misqol oltinning qirqdan biri yarim misqol, ikki yuz dirham kumushning qirqdan biri esa besh dirhamdir.
islom.ziyouz.com/zakot
