Muhammad Rasululloh sollallohu alayhi vasallam
Muhammad alayhissalom va Abu Sufyon ibn Horisning o’rtasidagi yaqinlikning naziri hayotda kamdan-kam uchraydi. Abu Sufyon Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan tengdosh — ular bir paytda tug’ilib, bir oilada ulg’ayishgan. Ular amakivachcha bo’lganlar. Horis va Abdulloh Abdulmuttolibning o’g’illari, tug’ishgan aka-uka edilar. Undan tashqari, Abu Sufyon payg’ambarimizning emchakdosh birodari — har ikkisini Halima Sa’diya emizib, katta qilgandi. Banihoyat, ular nubuvvat davridan ilgari qalin do’st-o’rtoq bo’lganlar. Qiyofalari ham bir-biriga judayam o’xshash edi. Bundan ko’ra yaqinroq qarindoshlik bo’lishi mumkinmi?
Shuning uchun bu mustahkam aloqalarni bilgan odam, hoynahoy, Abu Sufyon Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning da’vatlariga birinchilardan bo’lib «labbay» degan, peshqadamlar safida u kishiga ergashgan, deb o’ylashi ehtimoldan xoli emas. Biroq voqelik buning mutlaqo aksini ko’rsatadi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam oshkora da’vatni endi boshlab, avvalo qarindoshlarini ogohlantirgan paytlaridayoq Abu Sufyonning qalbida nafrat olovi alangalandi. Do’stlik adovatga, qarindoshlik yuzko’rmaslikka, birodarlik gap uqmaslik va to’sqinchilikka aylandi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga robbilari tarafidan risolat vazifasi yuklatilgan kunlarda Abu Sufyon Quraysh qabilasining jasur pahlavonlaridan va dong’i ketgan shoirlaridan edi. U butun shoirlik iste’dodini Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning da’vatlariga, bor kuch-quvvatini islomga va musulmonlarga qarshi qaratdi. Qaerda Nabiy alayhissalomga qarshi fitna qo’zg’otilsa, albatta, uning boshlovchisi Abu Sufyon bo’lib chiqar, qachonki musulmonlarga aziyat yetsa, bunda ham uning ulushi salmoqli bo’lardi. U shaytonning so’ziga kirib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni hajv qilgan, boshdan-oyoq tuhmat va bo’htonlardan iborat haqoratli she’r yozgan edi.
Bu adovat qariyb yigirma yil davom etdi. Abu Sufyon Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga muttasil turli hiyla-nayranglar bilan pand berishni payida bo’ldi. Musulmonlarga aziyat yetkazishning qanday usuli bo’lsa, hammasini qilib ko’rdi.
Makka fathidan biroz oldin Abu Sufyon iymonga keldi. Uning islomi haqida siyrat va tarix kitoblarida g’oyat ajoyib va ta’sirli qissa saqlanib qolgan. Keling, so’zni uning o’ziga beraylik. Har holda, o’z tuyg’ularini gapirib berish egasiga osonroq tinglovchi uchun ishonchliroqdir.
Abu Sufyon hikoyasi:
— Islom qad ko’tarib, mustahkam qaror topgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Makkani fath etish uchun yo’lga chiqqanlari haqida xabar tarqaldi. Buni eshitib mening ko’zimga dunyo qorong’u ko’rinib ketdi. O’zimcha o’yladim: «Endi nima qilaman? Qayoqqa qochaman? Holim ne kechadi?»
Xotinim va farzandlarimning oldiga borib:
— Tezda safar tadorigini ko’ring. Biz Makkadan jo’nab ketamiz. Xademay Muhammad kelib qoladi. Agar musulmonlarning qo’liga tushsam, sog’ qo’yishmasa kerak, — dedim.
Ular meni insofga chaqirishdi:
— Ko’zingizni oching. Butun arabu ajamlar Muhammadga itoat izhor qilishyapti, uning dinini qabul qilishyapti. Siz esa hanuzgacha tish-tirnog’ingiz bilan qarshi turibsiz. Vaholanki, uning eng birinchi yordamchisi siz bo’lishingiz kerak edi.
Har tarafdan dashnom aralash da’vat eshitib, Muhammadning diniga moyillik tuydim. Shunda Alloh mening qalbimga hidoyat soldi.
Shu zahotiyoq o’rnimdan turdim. G’ulomim Mazkurga bir tuya va bir otni tayyorlashni buyurdim. Keyin o’g’lim Ja’far bilan fursatni boy bermay, Abvoga qarab jo’nadik. Abvo — Makka va Madina orasidagi diyor bo’lib, men Ragulullohni o’sha yerda to’xtaganlarini eshitgan edim. U yerga yaqinlashgach, yuzimga niqob to’sib oldim. Chunki Payg’ambar alayhissalomning huzurlariga yetib, islomimni e’lon qilgunimcha, yo’l-yo’lakay musulmonlarning birontasi meni tanib qolib, o’ldirib qo’yishi mumkin edi.
Ulovlarni qoldirib, bir milcha masofani yayov bosib o’tdik. Shundoqqina yonimizdan musulmon askarlarining peshqadam guruhlari ketma-ket o’tib ketishdi. Men har safar jangchilar ichida Muhammadning meni taniydigan sahobasi chiqib qolishidan ko’rqib, yashirinib turdim.
Navbatdagi guruxlarning birida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko’rindilar. Men chopib u kishining oldilariga chiqdim. Ro’paralariga turib, yuzimdagi niqobni yechdim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam menga ko’zlari tushishi bilan, tanidilar. Tanidilaru yuzlarini o’girib oldilar. Men yana u kishining ro’paralariga o’tdim. Payg’ambar alayhissalom yana teskari qarab oldilar. Bu holat bir necha marta takrorlandi. Men qanchalik janobimizning nazarlariga tushishga intilmayin, har safar harakatlarim zoe’ ketar, u zot meni ko’rishni mutlaqo istamasdilar.
Yo’l-yo’lakay «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mening islomga kirganimni bilsalar, shubhasiz, xursand bo’lib ketadilar. U kishining quvonchlariga ashoblari ham, albatta, sherik bo’lishadi», deb o’ylagan edim. Biroq Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yuz o’girishlarini ko’rgan musulmonlar menga xo’mrayib qarashdi, birontasi ham iliq munosabat bildirmadi, Abu Bakrga yo’liqqanimda, keskin orqasiga o’girilib, ketib qoldi. Men yolvorgannamo Umar ibn Xattobga qaradim. U ham ro’yxushlik ko’rsatmadi, balki, dard ustiga chipqonday, ansorlardan birini menga qarshi gij-gijlab qo’ydi. Haligi ansoriy meni rosa so’kdi:
— Ey Allohning dushmani, Allohning elchisiga, u zotning sahobalariga ozor beradigan hali senmisan?! Sening Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga nisbatan adovatingni butun Mashriqu Mag’rib ahliga taqsimlasa ham ko’plik qiladi.
U tinmay haqorat qilib o’shqirar, atrofdagi musulmonlar menga o’qrayib qarashar, ayrimlari bundan xursand ham edilar. Nogoh, men amakim Abbosni ko’rib qoldim, chopib borib, unga iltijo qildim:
— Ey amakijon, qarindoshligimiz, qavmimdagi obro’-e’tiborim tufayli Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mening islomga kirganimni ko’rib, xursand bo’ladilar, deb o’ylagandim, biroq nima bo’lgani o’zingizga ma’lum. U kishi bilan gaplashib ko’ring — meni kechirsinlar.
— Yo’q — dedi amakim, — u kishining yuz o’girishlarini ko’rganimdan keyin sen haqingda bir og’iz so’z aytishga ham jur’at qilolmayman. Men uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallam benihoya ulug’ zotdir. Vaqt o’tsin, balki uzr aytishning qulay fursati kelib qolar.
— Ey amaki, meni bu ahvolda tashmlb qo’ymang, — qichqirib yubordim dahshatga tushib.
— Hozir sen haqingda og’iz ochishning mavridi emas, — dedi u.
Men tashvish va xavotir ichra amakivachcham Ali ibn Abu Tolibni qidirib topdim ammo u ham iltimosimga xuddi amakim Abbosday javob berdi. Shunda men yana Abbosga murojaat qildim:
— Xo’p, siz Rasulullohga uzrimni yetkaza olmas ekansiz, jilla qursa, hech holi jonimga qo’ymasdan hadeb meni so’kayotgan, bu ham yetmaganday, boshqalarniyam qayrayotgan anavi kishini tiyib qo’ying.
Amakim «qandoq odam u?» deb so’radi. Men uning sifatlarini aytdim.
— U Nuaymon ibn Horisku, Najjor qavmidan, — dedi amakim va uni topib kelish uchun odam jo’natdi. U kelgach, nasihat qildi:
— Ey Nuaymonch bilib qo’y, Abu Sufyon – Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning amakivachchasi, mening akamning o’g’li. Bugun u janobimizning g’azabida bo’lsa, erta-indin roziligiga ham erishib qolar. Shuning uchun uni tinch qo’y.
Bu so’zlarni eshitgan Nuaymon boshqa menga aziyat yetkazmaslikka va’da berdi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Juhfada (Madinadan Makkaga ketaverishdagi makon) to’xtadilar. Men u kishi tushgan manzilga borib, eshigining ro’parasiga o’tirib oldim. Yonimda o’g’lim Ja’far ham bor. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ichkaridan chiqib kelayotib meni ko’rishlari bilan teskari qarab oldilar. Men noumid bo’lmadim. Butun safar asnosida payg’ambarimiz qaerga manzil qursalar, eshiklarining to’g’risiga o’tirib olardim-da, orqamga o’g’limni turg’izib quyardim, biroq u kishi har safar menga ko’zlari tushishi hamono nigohlarini olib qochardilar. Bu holat ancha muddat davom etdi. Toqatim toq bo’lib, jonim hiqqildog’imga kelgach, xotinimga dedim:
— Xudo haqqi yoki Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mendan rozi bo’ladilar, yoki o’g’limni yonimga olamanu boshim oqqan tomonga qarab ketaman. To ochlik va tashnalikdan sillam qurib, halok bo’lguncha ketaveraman.
Bu qasamning xabari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga yetib borgach, menga rahm qildilar… Qubbalaridan chiqayotib menga muloyimroq nazar bilan boqdilar. Endi men u kishining jilmayib boqishlaridan umid qila boshladim.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Makkaga to’liq fath va nusrat bilan dohil bo’lganlarida men muzaffar qo’shinning safida edim. Payg’ambar alayhissalom masjidga kirdilar. Mem ham birga kirdim. Yonlaridan bir qadam ham, bir lahza ham jilmadim.
Hunayn jangida arablar islomni tag-tomiri bilan sug’urib, musulmonlarni bitta qo’ymay qirib yuborish maqsadida Payg’ambar alayhissalomga qarshi tish-tirnog’igacha qurollangan, misli ko’rilmagan darajada son-sanoqsiz qo’shni to’pladi. Nabiy alayhissalom sahobalardan tashkil topgan qo’shinning boshida mudofaa uchun chiqdilar. Urushda men ham ishtirok etdim. Yog’iylarning mo’rmalaxday behisob cherigini ko’rib, o’zimcha «Xudo haqqi, bugun Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga nisbatan qilgan jamiki adovatlarimni yuvib yuboradigan kun keldi. Mana endi janobimiz mening Alloh va Rasuli rozi bo’ladigan ishlarni qilishimni ko’radilar», deb qo’ydim.
Jangning avvalgi lahzalaridanoq mushriklarning yaqqol ustunligi sezildi. Musulmonlar qo’shini orasida tartibsizlik va parokandalik paydo bo’ldi. Ba’zi kishilar chekinib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni janggohda ochiq tashlab ketishdi. Musulmonlar mash’um mag’lubiyat alamini tortishlariga yaqin qoldi.
Bir payt qarasam, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam, ota-onam u kishi uchun fido bo’lsin, qonli jangning eng qizigan nuqtasida kulrang xachirlariga minib, qilichlarini yalang’ochlagancha, ulkan qoyadek turibdilar. O’zlariniyu tevaraklaridagi ashoblarini himoya qilib, xuddi sherbachchalarini qizg’anayotgan arslonday olishyaptilar. Men shoshib, otimdan sakrab tushdim. Qilichimning qinini sindirib tashladim. Alloh ko’rib turibdi, men o’shanda payg’ambarimiz uchun qurbon bo’lishni istardim.
Amakim Abbos Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mingan xachirniig jilovini ushlab, yon tomonlariga o’tdi. Men boshqa taraflarini egalladim. O’ng qo’limda qilich, hamla qilgan dushmanlardan himoyalanaman. Chap qo’lim bilan xachirning uzangisini mahkam tutib olganman. Mening jonimni jabborga berib olishayotganimni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko’rdilar, biroq u kishiga orqam bilan turganim uchun tanimay amakim Abbosdan «Bu kim?» deb so’radilar. Amakim «Bu birodaringiz Abu Sufyon ibn Horis, undan rozi bo’ling, yo Rasululloh», deb qichqirdi. Payg’ambar alayhissalom «Men undan roziman. Alloh uning qadimgi gunohlarini mag’firat qilsin», dedilar.
Janobimizning roziligi ko’ksimni quvonchga to’ldirib yubordi. Uzangida turgan oyoqlariga labimni bosdim. U kishi menga qarab:
— Birodar, azbaroyi xudo, olg’a bosing, olg’a, — dedilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning so’zlari kuchimga kuch, g’ayratimga g’ayrat qo’shib yubordi. Qo’rquv nimaligini unutib, mushriklarga tashlandim. Musulmonlar ham men bilan birga hamla qilishdi. Dushman hujumga dosh berolmadi. Bir farsaxcha chekinib borib, oxiri tumtaraqay qochishga tushishdi.
Hunayn ma’rakasidan keyin Abu Sufyon ibn Horis Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hurmatini qozonib, u kishi siylagan odamlar qatoridan o’rin oldi, biroq o’tmishdagi noma’qulchiliklaridan xijolat chekib, biron marta ham Sarvari olamning yuzlariga tik qaray olmadi. U Allohning nuridan mahrum, kitobidan bebahra holda o’tkazgan johiliyat davridagi qora kunlari uchun ko’p afsus-nadomatlar chekdi. Qur’on oyatlarini kechayu kunduz tilovat qilib, din ahkomlarini chuqur o’rganishga qattiq kirishdi. Dunyo va uning bezaklaridan yuz o’girib, Alloh subhonahu va taologa butun vujudi bilan lazzatlanib ibodat qilishni boshladi. Bir safar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abu Sufyonning masjidga kirib ketayotganini ko’rib, Oisha onamizdan «Bilasizmi bu kim?» deb so’radilar. Onamiz «yo’q», dedi. Payg’ambar alayhissalom dedilar:
— Bu amakimning o’g’li Abu Sufyon ibn Horis. Qarang, u eng birinchi bo’lib masjidga kiradi. Eng oxirgi bo’lib chiqadi. Sira ko’zini yerdan uzmaydi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam rafiqul a’lo huzuriga rixlat qilgach, Abu Sufyon yagona farzandini yo’qotgan onaday bo’zladi, habibidan ayrilgan kishiday qayg’u chekdi, g’am va alamga, mung va hasratga to’la marsiya bitdi.
Umar ibn Xattob roziallohu anhuniig xalifalik davrida Abu Sufyon ajalining yaqinlashganini sezib qoldi. O’z qo’llari bilan o’zi uchun qabr kavladi. Xuddi ajal bilan va’dalashib qo’yganday, uch kun o’tib vafot etdi. O’limidan oldin oila a’zolarini, qarindosh-urug’larini chorlab, vasiyat qildi:
— Mening orqamdan yig’lamanglar. Xudo haqqi, islomga kirganimdan beri bironta ham xatoga yo’l qo’ymadim…
So’ng pokiza ruhimi egasiga topshirdi. Janoza namozini xalifaning o’zi o’qidi. Barcha sahobalarni chuqur qayg’u qopladi. Abu Sufyonning o’limi islom va musulmonlar uchun ulkan musibat bo’ldi.
Doktor Abdurahmon Ra’fat al-Boshoning «Sodiq sahobalar qissasi» (Toshkent, “O’zbekiston”, 1997) kitobidan olindi.
ABU SUFYON, to‘liq ismi Abu Sufyon Saxr ibn Harb ibn Umayya ibn Abdushshams (567-652) — yirik savdogar, qurayshiylar zodagoni. Makkada Muhammad (sav)ga va ularning diniy targ‘ibotiga qarshi kurashib, ul zotni ta’qib qilgan.
Mushriklarning musulmonlarga qarshi olib borgan Uhud va Xandaq janglaridagi boshliqlaridan biri. Muhammad (sav) Makkani fath qilishi arafasida islomni qabul qilgan.
Keyinchalik Madinaning mavqei kuchaya boshlagach, o‘z xonadoni vakillarining islom davlatida ta’sirli o‘rin egallashini ta’minlash maqsadida Muhammad (sav) bilan yarashgan.
630 yilda Makkani musulmonlarga jangsiz topshirgan. Islom himoyasi uchun Hunayn va Toif janglarida qatnashib, bir ko‘zidan judo bo‘lgan. So‘ngra Rasululloh (sav) uni Najron viloyatiga hokim etib tayinlaganlar.
Nabiullohning vafotlaridan keyin Shom fathida qatnashgan. Yarmuk jangida jasorat ko‘rsatib, ikkinchi ko‘zidan ham ajralgan. Xalifa Usmon (ra) davrida A.S.ning o‘gli Muoviya Suriya hokimi etib tayinlangan. Keyinchalik, Ali (karramallohu vajhahu) vafotidan keyin (661), xalifalik hokimiyatini qo‘lga olgan Muoviya umaviylar sulolasiga asos solgan.
Islom ensiklopediyasidan
Abu Sufyon ibn al-Horis
Abu Sufyon Payg‘ambarimiz Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) bilan bir oilada katta bo‘lgan tengdosh, amakilarining o‘g‘li va emikdosh edi. Vahiy kelguniga qadar Payg‘ambarimizga (sollallohu alayhi va sallam) eng yaqin do‘st va suyanchiq bo‘lgan. Bu qardoshlik sababli Islomni birinchilardan qabul qilishi kerak edi. Biroq buning aksi bo‘lib chiqdi. Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) da’vatni boshlagan kunlaridan u zotga dushman bo‘lib oldi.
Kech bo‘lsa-da Islomni qabul qildi. Bu haqda o‘zi bunday hikoya qiladi:
«Musulmonlar Makkaga kirib kelayotgan edi. Men ayolim va bolalarimga: «Bu yerdan tezroq qochish kerak, hozir Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) bu yerga kelayotganini eshitib qoldim», dedim. Ayolim esa menga: «Islomni qabul qilish vaqti kelmadimikan, sen bir vaqtlar Muhammadning (sollallohu alayhi va sallam) eng yaqin do‘sti eding-ku», dedi. Bundan ta’sirlanib qulim Mazkurga ot va yegulik tayyorlashni buyurdim.
O‘g‘lim Ja’farni olib Makka va Madina o‘rtasidagi Abvaga yo‘l oldim. U yerga borgach, meni birov tanib qolmasin deb yuzimni berkitdim. Muhammadning (sollallohu alayhi va sallam) oldilariga borib yuzimni ochdim. U zot o‘sha zahoti mendan yuz o‘girib oldilar. Men qayta-qayta yuzlariga qarayverdim. Islomni qabul qilish uchun kelgan bo‘lsam-da, bu holatni ko‘rgan musulmonlar ham mendan yuz o‘girdi. Abu Bakrga (roziyallohu anhu) qarasam, u kishi ham mendan xafa. Umar ibn Xattob undan battar jahli chiqqan. Shunda Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) oldimga bir ansorni yubordilar. U musulmonlarga yetkazgan zararlarimni yuzimga soldi. Amakim Abbosga ko‘zim tushdi.
– Amaki, Muhammad bilan gaplashing, men Islomni qabul qilyapman, u zotni ko‘ndiring, meni kechirsinlar, – dedim. U kishi:
– Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) senga qaramayaptilar ham, men nima qilay? – dedi. Qarindoshim Ali ibn Abu Tolibga ham iltimos qildim. Lekin u ham menga yordam bera olmadi.
Musulmonlar Makkadan to‘rt chaqirim uzoqlikdagi Jahfada to‘xtaganlarida o‘g‘lim bilan Muhammadning (sollallohu alayhi va sallam) chodirlari oldida turib oldim. Qancha harakat qilsam ham, menga qaramadilar. Shunda:
– Meni kechiradimi yoki yo‘qmi, o‘g‘limni olib boshim oqqan tomonga ketaman, – dedim. Bu so‘zlarni Muhammadga (sollallohu alayhi va sallam) yetkazishibdi. Shundan so‘ng chodirdan chiqqanlarida menga bir nazar tashladilar. U zotning jilmayishlarini juda-juda xohlardim. O‘jarlik qilib ketlaridan qolmadim.
Amakim Abbos Muhammadga (sollallohu alayhi va sallam):
– Qara, dinimiz yo‘lida o‘zini ayamasdan kurashyapti, kechiraqol uni, – dedi. Muhammad (sollallohu alayhi va sallam):
– Men uni kechirdim, menga oldin qilgan yomonliklarini Alloh ham kechirdi, – dedilar».
Shundan keyin Abu Sufyon (roziyallohu anhu) umrini Qur’on tilovat qilish, Islom ahkomlarini o‘rganish va namoz o‘qishga bag‘ishladi. U bir gal masjidga kirib ketayotganida Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Oysha onamizga (roziyallohu anho): «Tanidingmi, amakimning o‘g‘li Abu Sufyondir», deb aytdilar.
Aziz HAKIMOV tayyorladi.
«Hidoyat» jurnalidan olindi.
