Jadidlar haqida sahna ko‘rinishlari. Tadbirlar uchun jadidlar hayoti bilan bog‘liq eng sara sahna ko‘rinishlari to‘plamini qabul qiling.
Ma’rifat nuri jadidlar haqida sahna ko’rinish
Sahna ko’rinishini tashkil etish: 1910-yillar, Turkiston. Kichik bir maktab sinfi, an’anaviy uslubda bezatilgan. Devorlarda arab yozuvida yozilgan hikmatli so’zlar osilgan. O’rtada katta bir dars stoli va atrofida o’quvchilar uchun taxtadan yasalgan partalar.
Personajlar:
1. Muallim — Asosiy qahramon, jadid pedagogi.
2. Ismoilbek — Muallimning eng faol va qiziquvchan shogirdi.
3. Komiljon — Muallimning yana bir shogirdi, skeptik va ehtiyotkor.
4. Zokir — An’anaviy maktab (madrasa) muallimi, jadid maktabiga qarshi.
5. Ota — Ismoilbekning otasi, o’glini zamonaviy ta’lim olishiga qarshi.
6. Ona — Ismoilbekning onasi, o’glini qo’llab-quvvatlaydi.
7. Toliblar (o’quvchilar) — Sinfdagi boshqa talabalar.
(Parda ochiladi)
Muallim: (Xushmuomala va ilhom bilan) Bugun biz yangi mavzuga qadam qo’yamiz — dunyo xaritasi! Dunyo katta, farzandlarim, va uning har bir burchagida ajoyib insonlar yashaydi.
Ismoilbek: (Qo’lini ko’tarib) Ustoz, biz nega boshqa tillarni o’rganishimiz kerak?
Muallim: (Tabassum bilan) Chunki bilim — bu ko’prik, Ismoilbek. Biz boshqa tillarni bilgan holda boshqa xalqlar bilan do’stlik qura olamiz va ulardan yangi narsalarni o’rganamiz.
Komiljon: (Shubhali ohangda) Ammo bizning madrasalarimizda bu tillarni o’rgatishmaydi.
Muallim: Shuning uchun biz jadid maktablarini ochdik, Komiljon. Biz ta’limni yangilashni istaymiz, har bir bola o’qishi va yozishi kerak.
(Zokir sahnaga kirib keladi)
Zokir: (Norozilik bilan) Bu yangiliklar nima kerak? Bizning an’anaviy usullarimiz ming yillardan beri ishlab kelmoqda!
Muallim: (Hurmat bilan) Ha, Zokir aka, lekin dunyo o’zgarib bormoqda. Biz ham o’zgarishimiz kerak, agar biz orqada qolib ketmaslikni istasak.
(Ota sahnaga kirib keladi)
Ota: (G’azablanib) Men eshitdimki, siz mening bolamni g’alati g’oyalarga o’rgatyapsiz!
Ona: (Muloyimlik bilan) Yaxshi g’oyalar, erim. Bizning o’g’limiz kelajakda katta odam bo’lishi uchun…
Muallim: (Xotirjamlik bilan) Har bir ota-onaning orzusi — farzandining yaxshi kelajakka ega bo’lishidir. Biz faqat ularning ko’zlarini ochib, dunyoni ko’rishlariga yordam berishni istaymiz.
(Parda yopiladi)
Bu sahna ko’rinishi jadidlar harakatining mohiyatini aks ettiradi va turli personajlar orqali ta’limning ahamiyati va zamonaviylikka intilish kabi mavzularni ko’taradi. Sahnalashtirish jarayonida rolni yanada chuqurroq tushunish uchun tarixiy ma’lumotlarni o’rganish tavsiya etiladi. Asar davomiyligi va personajlar sonini sizning talablaringizga mos ravishda kengaytirishingiz mumkin.
Jadidlar haqida kichik sahna ko’rinishi: Ma’rifat Uchqunlari
Sahna ko’rinishini tashkil etish: 1917-yillar, Turkistonning bir shahrida yashirin uchrashuv. Kechki payt, eski, ammo obod bir uyning ichki hovlisi. Uy egasi Behbudiyning uyida jadidlar yig’ilish o’tkazmoqda.
Personajlar:
1. Abdulla Qodiriy — Yosh yozuvchi va jurnalist.
2. Abdulla Avloniy — Ta’lim islohotchisi va dramaturg.
3. Cho’lpon — Shoir va adabiy tanqidchi.
4. Abdurauf Fitrat — Falsafa va adabiyot ustasi.
5. Mahmudxo’ja Behbudiy — Jadidchilik harakatining yetakchisi va ma’rifatparvar.
6. Munavvarqori Abdurashidxonov — Din islohotchisi va muallim.
7. Yashirin xizmat vakili (Razvedka) — Yig’ilishni kuzatib turuvchi maxfiy agent.
(Parda ochiladi)
Behbudiy: (Mehmonlarni qarshi oladi) Xush kelibsizlar, aziz do’stlarim! Bugun bizning maqsadimiz nihoyatda muhim – ta’lim va ma’rifatning kelajagini belgilash.
Qodiriy: (Qat’iyat bilan) Biz yangi avlodga eski zulmatni emas, balki yangi nur sochadigan ma’rifatni qoldirishimiz kerak.
Avloniy: (Qo’llarini ishora qilib) Menimcha, ta’lim tizimini tubdan o’zgartirish vaqt keldi. Bolalarimizga faqat diniy bilimlar emas, balki ilmiy va amaliy ko’nikmalarni ham o’rgatishimiz lozim.
Cho’lpon: (Shoirona ohangda) Va bu yangi ta’lim, yangi adabiyotga ham olib keladi. Bizning she’rlarimiz va hikoyalarimiz xalqimizning ruhini ko’tarishi kerak.
Fitrat: (Fikrchan) Haqiqatan ham, adabiyot va san’at – bu jamiyatning ko’zgusi. Bizning asarlarimizda zamonaviylik va o’zligimiz aks etishi zarur.
Munavvarqori: (Diniy bilimlarni takidlab) Biroq, biz unutmasligimiz kerakki, diniy islohotlar ham muhim. Din bizning qalbimizda, lekin u ham zamon bilan hamnafas bo’lishi kerak.
(Yashirin xizmat vakili ko’rinishsiz burchakda kuzatib turadi)
Behbudiy: (Jadidchilik ruhida) Bizning harakatimiz – bu nafaqat ta’lim yoki adabiyot masalasi. Bu – mustaqil fikrlash, erkinlik va adolat uchun kurash.
Qodiriy: (His-tuyg’ular bilan) Bizning so’zlarimiz va qog’ozlarimiz – bu qurol. Biz ulardan xalqimizni uyg’otish uchun foydalanamiz.
Avloniy: (Rejani tuzib) Endi har birimiz o’z sohamizda ishlarni boshlashimiz kerak. Men maktablarda yangi darsliklar joriy etish ustida ishlayman.
Cho’lpon: (Qalamini ko’tarib) Men esa adabiyotni yangilayman, yangi asarlarni yarataman.
Fitrat: (Kitobga qarab) Va men falsafa va ilmiy tafakkurni rivojlantiraman.
Munavvarqori: (Qur’onni ushlab) Men esa diniy ta’limni zamonaviylashtiraman.
(Yashirin xizmat vakili chiqib ketadi, ularning rejalari haqida xabar berish uchun)
Behbudiy: (Barchaga qarab) Biz birgamiz, aziz do’stlarim! Birlikda biz zulmatni yoritamiz va yangi kun uchun yo’l ochamiz!
(Parda yopiladi)
Bu sahnako’rinishi jadidchilik harakati vakillarining g’oyalari va ularning maqsadlariga bag’ishlangan muhim bir uchrashuvni tasvirlaydi. Har bir personajning o’ziga xos xususiyatlari va hissiyotlari sahnada jonlanadi. Sahna asari jadidlar harakatining muhim jihatlari va ularning Turkiston jamiyatidagi islohotlarga bo’lgan umidlarini namoyish etadi.
Jadidlar Qalbimizda va Yodimizda sahna ko’rinish
Sahna ko’rinishini tashkil etish: 1930-yillar, Sovet hukumati ostida. Kechki payt, bir qamoqxona hujrasi. Sovet repressiyalari avjida, jadidlar qatag’on qilingan. Hujra ichida bir nechta jadidlar, ularning orasida Abdulla Qodiriy ham bor, so’nggi marta bir-birlari bilan gaplashmoqda.
Personajlar:
1. Abdulla Qodiriy — Jadid yozuvchi va ma’rifatparvar.
2. Cho’lpon — Shoir va adabiy tanqidchi.
3. Fitrat — Falsafa va adabiyot ustasi.
4. Qamoqxona nazoratchisi — Sovet qamoqxona xodimi.
(Parda ochiladi)
Qodiriy: (Qayg’u bilan) Bizning yagona aybimiz – xalqimiz uchun eng yaxshi kelajakni xohlaganimiz edi.
Cho’lpon: (Ko’zlarida yosh bilan) Ha, biz adolat va erkinlik uchun gapirdik, endi esa bu qorong’u hujralarda yakun topmoqdamiz.
Fitrat: (Xotirjamlik bilan) Lekin bizning g’oyalarimiz abadiydir. Ular bizdan keyin ham yashaydi, bizning asarlarimiz orqali.
Qodiriy: (Boshini ko’tarib) Bizning o’limimiz xalqimizning xotirasida abadiy qoladi. Ularning qalbidagi isyon alangasi hech qachon o’chmaydi.
(Nazoratchi kirib keladi)
Nazoratchi: (Qo’pol ohangda) Vaqt keldi. Sizlarni olib chiqish uchun buyruq berildi.
Cho’lpon: (O’rnidan turib, qat’iyat bilan) Biz nohaq qatl etilamiz, lekin bizning ruhimiz erkin bo’lib qoladi.
Fitrat: (Qodiriyga qarab) Abdulla aka, sizning «O’tkan Kunlar»ingiz avlodlarga ilhom manbai bo’ladi.
Qodiriy: (Cho’lpon va Fitratga mahkam quchoqlab) Biz bir-birimizni hech qachon unutmaymiz. Biz jadidlar, har doim xalqimizning yuragida yashaymiz.
(Nazoratchi ularni majburan hujradan chiqarib olib ketadi)
Qodiriy: (Yurishdan oldin) Xalqim, bizni kechir! Biz siz uchun kurashdik, endi siz bizning orzularimizni ro’yobga chiqaring!
(Parda yopiladi)
Bu sahna asari jadidlar harakatining qahramonlari Sovet repressiyalari davrida qanday nohaq qatl etilganligini tasvirlaydi. Ular o’zlarining oxirgi daqiqalarida ham umid va ilhom manbai bo’lishga intilganlarini ko’rsatadi. Sahna asari, jadidlar harakatining mafkurasi va ularning merosining abadiyligi haqidagi fikrlarni ta’kidlaydi, shuningdek, ularning xotirasi va qurbonliklari hech qachon unutilmasligini eslatib turadi.
Jadidlar haqida qiziqarli sahna ko’rinishi: Yosh Jadidlar: Meros va Istiqbol
Sahna ko’rinishini tashkil etish: Hozirgi zamon, O’zbekistonning bir universiteti. Keng va yorug’ kutubxona, devorlarda jadidlar portretlari osilgan. Bir guruh talabalar o’zlarining loyiha ishlarini muhokama qilish uchun to’plangan.
Personajlar:
1. Kamola — Tarix bo’yicha talaba, ma’rifatparvarlik ruhida.
2. Aziz — Adabiyot bo’yicha talaba, she’riyatga mehr qo’ygan.
3. Jasur — Iqtisod bo’yicha talaba, innovatsiya va tadbirkorlikka qiziqadi.
4. Nigora — Pedagogika bo’yicha talaba, ta’lim sohasida islohotlar tarafdori.
5. O’qituvchi — Universitet professori, talabalarga ilhom baxsh etuvchi.
(Parda ochiladi)
Kamola: (Jadidlar portretlariga tikilib) Bu insonlar qanchalik buyuk bo’lganlar-a! Ularning ma’rifatparvarlik harakati bizning bugungi imkoniyatlarimiz uchun asos yaratgan.
Aziz: (Kitobdan boshini ko’tarib) Haqiqatan ham. Cho’lponning she’rlari hali ham meni hayratda qoldiradi. Ular orqali o’zimizni ifoda etish va adabiyotimizni boyitish yo’llarini izlashimiz kerak.
Jasur: (Planshetida grafiklarni ko’rsatib) Biz ham iqtisodiy mustaqillik uchun kurashgan jadidlardan ilhomlanib, yangi biznes g’oyalarini amalga oshirishimiz lozim.
Nigora: (Ta’lim materiallarini tartibga solib) Men esa Fitrat kabi ta’lim sohasida islohotlar qilmoqchiman. Har bir bola sifatli ta’lim olishi kerak.
O’qituvchi: (Guruhga yondashib) Sizlar jadidlar merosini munosib davom ettirayotgan yosh avlod ekansiz. O’zbekistonning kelajagi sizlarning qo’lingizda.
Kamola: (Azizga qarab) Biz ham bir kun tarix sahifalarida o’sha buyuk insonlar qatori eslanishimiz mumkin.
Aziz: (Jilmayib) Albatta, lekin biz ularning ishini davom ettirish bilan birga, o’z izimizni ham qoldirishimiz kerak.
Jasur: (G’ayrat bilan) Ha! Biznes va iqtisodiyotda yangiliklar yaratish orqali yurtimizni dunyo miqyosida tanitishimiz mumkin.
Nigora: (Ishtiyoq bilan) Va men eng muhimi – ta’lim orqali yosh avlodlarni shu ruhda tarbiyalashni istayman.
O’qituvchi: (Maqtov bilan) Sizlarning har bir so’zlaringizda jadidlar ruhi yaqqol ko’rinib turibdi. Faqat oldinga intiling va hech qachon to’xtamang!
(Kutubxonada boshqa talabalar ham ularga qo’shilishadi, ularning orasida g’oya almashinuvlari boshlanadi)
Parda yopiladi
Bu sahna ko’rinishi yosh avlod vakillarining o’z tarixiy meroslariga bo’lgan hurmatini va ularning yurt rivojiga hissa qo’shish istagining aks ettiradi. Talabalar jadidlar ruhida yangi g’oyalarni amalga oshirish va o’z kelajaklarini shakllantirish orqali ularga havas qilishadi. Sahna asari yoshlarning maqsadlari va orzularini ifodalaydi hamda ularni jadidlar merosini munosib davom ettirishga undaydi.
